BEZPIECZEŃSTWO PRACY 5/2001
mgr inż. STANISŁAW KOWALEWSKI
Centralny Instytut Ochrony Pracy
Ograniczanie ryzyka przy użytkowaniu pras
R
rodki ochronne nieodgradzające. Funkcjonalne S
rodki bezpieczeństwa
powiedzialne za bezpieczeństwo muszą
Urządzenia bezdotykowe
się samonadzorować w taki sposób, aby
Praca wykonana w ramach Programu
Są to samoczynne urządzenia ochron- wykryć pojedyncze defekty i spowodo-
Wieloletniego (b. SPR-1) pn.  Bezpieczeń-
ne do nadzorowania stref zagrożenia pras
wać, aby ich kumulacja nie powodowała
stwo i ochrona zdrowia człowieka w S
ro-
najczęS
ciej zbudowane jako aktywne
utraty funkcji bezpieczeństwa, a w razie
dowisku pracy dofinansowanego przez
urządzenia optoelektroniczne (AUO) w
utraty spowodować natychmiastowe za-
Komitet Badań Naukowych
formie kurtyn S
wietlnych (rys.1), w któ- trzymanie suwaka.
rych zmiana sygnału optycznego jest prze- Kurtyny, które mają spełniać, oprócz
twarzana na sygnał elektryczny przeka- funkcji ochronnych, także funkcje sterow-
zywany do układu sterowania prasą. Pa- nicze, tzn. samoczynnie włączać ruch ro-
URZĄDZENIA OCHRONNE
rametrami charakterystycznymi kurtyn są:
boczy suwaka, powinny mieć rozdziel-
NIEODGRADZAJĄCE
 zdolnoS
ć wykrywania tzw. rozdziel- czoS
ć nie przekraczającą 30 mm. Kurty-
czoS
ć, czyli możliwoS
ć wykrycia obiektu
ny mogą pracować w układzie pionowym,
To urządzenia, które nadzorują dostęp
o najmniejszej S
rednicy, który może zna- poziomym i pod kątem. Mogą być wyko-
do stref zagrożenia, nie stanowiąc fizycz-
lex
ć się w polu ochronnym (detekcji) kur- rzystywane do nadzorowania większych
nych barier. Dlatego są przeznaczone do
tyny (inne sterowane okreS
lenia zdol- obszarów, np. przy wymianie narzędzi lub
ochrony ludzi przed zagrożeniami mecha-
noS
ci wykrywania to: próg wykrywa- zespołów maszyn przy zautomatyzowa-
nicznymi, powodującymi urazy. Tworzą
nia, rozdzielczoS
ć, czułoS
ć),
nych procesach wytwarzania, w układzie
rodzinę tzw. elektroczułego wyposażenia
 czas zadziałania, tj. czas zwłoki,
zwielokrotnionych promieni pojedyn-
ochronnego (EWO), które może stanowić
upływający od momentu wtargnięcia w
czych. Kurtyny S
wietlne mają wiele za-
zestaw urządzeń i/lub komponentów, pra-
let, przede wszystkim łatwoS
ć eksploata-
cujący razem w celu ochrony samoczyn- pole ochronne do wyemitowania sygnału
do zatrzymania suwaka,
cyjną oraz nie obniżają wydajnoS
ci pra-
nej lub wyczuwający obecnoS
ć. EWO
 strefa wykrywania, tj. wysokoS
ć i
cy. Ograniczenia ich stosowania wynika-
musi zawierać co najmniej takie urządze-
rozpiętoS
ć płaszczyzny detekcji.
ją z wysokich wymagań stawianych sa-
nia, jak: wyczuwające, sterowania /nadzo-
RozdzielczoS
ć i czas zadziałania
mym prasom, które muszą być wyposa-
rowania, przełączające sygnał wyjS
ciowy.
wpływają na właS
ciwe usytuowanie kur- żone w niezawodne układy sprzęgłowo-
EWO dzielą się na dwie grupy urzą-
tyny na prasie w odległoS
ci bezpieczeń- -hamulcowe, zdwojone systemy nadzo-
dzeń: bezdotykowe i kontaktowe.
stwa, tj. minimalnej odległoS
ci płaszczy- rowania i sterowania, gwarantujące za-
zny detekcji kurtyny od najbliższego miej- trzymanie suwaka w każdym miejscu nie-
sca niebezpiecznego. Do ochrony rąk ope- bezpiecznej fazy cyklu.
ratora mogą służyć kurtyny o rozdzielczo- Podsumowując, stosowanie kurtyn
S
ci nie przekraczającej 70 mm i wykona- S
wietlnych (AUO) jako podstawowych
ne w 4 kategorii (wg PN-EN 954-1).
urządzeń ochronnych na prasach z ręcz-
Oznacza to, że jej elementy sterowania od- ną obsługą jest możliwe wtedy, gdy:
Rys. 1. Prasa hydrauliczna wyposażona w kurtynę
S
wietlną oraz osłony boczne i tylne Rys. 2. Przykłady niewłaS
ciwego i właS
ciwego instalowania kurtyn S
wietlnych
4
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 5/2001
" istnieje możliwoS
ć zatrzymywania nej, którą można elastycznie modelować,
suwaka w dowolnej chwili ruchu niebez- dzieląc na strefy:
piecznego  dlatego AUO mogą być użyt-  ochronną (4-6 m), do której wtargnię-
kowane na prasach mechanicznych ze cie po pokonaniu strefy ostrzegawczej,
sprzęgłami zaciskowymi (ciernymi), a nie powoduje natychmiastowe zatrzymanie
można ich stosować na prasach ze sprzę- elementów zagrażających,
głem sztywnym zapadkowym (z wpustem  wczesnego ostrzegania (10-15 m), w
obrotowym), której nieoczekiwane pojawienie się oso-
" dostęp do niebezpiecznej strefy na- by lub obiektu powoduje uruchomienie
rzędziowej, nadzorowanej przez kurtynę alarmu oraz, zależnie od specyficznych
S
wietlną, jest możliwy tylko i wyłącznie potrzeb, zareagowanie elementów zagra-
przez pole ochronne tejże kurtyny (rys. żających przez np. spowolnienie prędko-
2). Warunek dotyczy normalnej obsługi. S
ci stołu z narzędziem  jednak nie po-
Rys. 3. Przykład skanera laserowego
Nie dotyczy wymiany i ustawienia narzę- woduje zatrzymania tych elementów,
dwu rąk do przesterowania ruchu suwa-
dzi oraz prac remontowo-konserwacyj-  monitorowania, która wyznacza za-
ka (wg PN-EN 574) (rys. 4). Zwolnienie
nych, sięg czuwania skanera (ok. 50 m).
któregokolwiek przycisku przed osiągnię-
" nie jest możliwe włączenie jakiego- Skaner jest w istocie dalmierzem lase-
ciem przez suwak bezpiecznej pozycji 
kolwiek ruchu niebezpiecznego w czasie, rowym, działającym jak radar. Mierzy
praktycznie przyjmuje się, że jest to odle-
gdy ręce lub inne częS
ci ciała znajdują się czas przebiegu wiązki S
wiatła od chwili
głoS
ć 6 mm od dolnego zwrotnego poło-
w polu ochronnym kurtyny, wyemitowania jej z nadajnika do momen-
żenia  powinno spowodować jego na-
" wtargnięcie do strefy niebezpiecznej tu powrotu do odbiornika po odbiciu od
tychmiastowe zatrzymanie. To wymaga-
podczas trwania ruchu zamykającego su- obiektu namierzonego i w ten sposób
nie ma obecnie bardzo poważne konse-
waka spowoduje zatrzymanie tego ruchu identyfikuje go w obszarze nadzorowa-
kwencje w eksploatacji pras mechanicz-
zanim mogłoby nastąpić dosięgnięcie czę- nym. Parametrami charakterystycznymi
nych wyposażonych w sztywne sprzęgła
S
ci ciała do narzędzia lub innego niebez- skanera, poza rozdzielczoS
cią (70 mm w
zapadkowe, które uniemożliwiają zatrzy-
piecznego elementu, strefie ostrzegania) i czasem zadziałania
manie suwaka w innej pozycji niż wyj-
" usunięcie częS
ci ciała z pola ochron- są: kąt skanowania dochodzący nawet do
S
ciowa zwrotna, i tym samym, spełnienie
nego, po wtargnięciu, nie spowoduje 360�, zasięg (promienie) poszczególnych
tego warunku. Na takich prasach USO nie
wznowienia ruchu niebezpiecznego. Aby obszarów oraz minimalny współczynnik
powinno być stosowane jako podstawo-
to osiągnąć, należy S
wiadomie zadziałać odbicia S
wiatła od powierzchni obiektów.
we urządzenie ochronne, a jedynie jako
na blokadę wznowienia ruchu (urządze- Obecnie dostępne skanery są wykonane
pomocnicze.
nie resetujące), w 3 kategorii (wg PN-EN 954-1).
Na prasach, gdzie można zatrzymać
" nie jest możliwe niewykryte pozo- Skanery laserowe mają wiele zalet.
suwak w dowolnym miejscu niebezpiecz-
stawanie w strefie nadzorowanej przez Przede wszystkim fakt, że nie tylko  jak
nej fazy zamykania, USO może być sto-
kurtynę (np. pozostawanie w strefie mię- kurtyny S
wietlne  czuwają, aby nie prze-
sowane jako podstawowe urządzenie
dzy kurtyną a narzędziem), kroczyć wyznaczonej granicy, ale także
ochronne pod warunkiem, że jest wyko-
" oddziaływania zewnętrzne (np. S
wia- czuwają po to, aby nie pozostawać w nad-
nane w najwyższej  4 kategorii (wg PN-
tło, temperatura, drgania) nie mogą po- zorowanym obszarze. Cenne jest także to,
EN 954-1) oraz, że spełnia wiele szcze-
wodować zakłóceń w pracy kurtyny. że wtargnięcie do strefy ostrzegawczej nie
gółowych wymagań konstrukcyjnych,
Dodatkowe warunki przy wykorzysty- zatrzymuje natychmiast procesu. To waż-
spoS
ród których najważniejsze to:
waniu AUO do sterowania pracą suwaka: ne np. przy dużych prasach karoseryjnych
 uniemożliwienie zadziałania na przy-
" zdolnoS
ć wykrywania przez kurtynę albo też przy całych ciągach produkcyj-
ciski w inny sposób niż obydwoma ręko-
co najmniej 30 mm  podaje producent, nych, gdzie przerywanie przebiegu pro-
ma (palcami lub dłońmi) np. palcami jed-
" wysokoS
ć stołu od podłoża > 750 cesu technologicznego i powtórne urucha-
mm, mianie powodują wiele perturbacji. Po-
" skok suwaka < 600 mm, nadto nadzorowane strefy: ochronną i
" głębokoS
ć stołu < 1000 mm, wczesnego ostrzegania można dowolnie
" dopuszczalny czas zwłoki wykona- modelować zależnie od potrzeb techno-
nia skoku < 30 s, logicznych i aranżacji przestrzeni robo-
" jeżeli na prasie jest zainstalowana czej stanowisk pracy.
więcej niż jedna kurtyna S
wietlna, to tyl-
ko jedna z nich może inicjować cykl pra-
Urządzenia kontaktowe
cy suwaka.
Do nadzorowania większych obsza- Niewątpliwie najważniejsze w techni-
rów pras, kiedy chodzi o ochronę całego ce bezpieczeństwa pras z ręczną obsługą
ciała człowieka, ale też i zabezpieczenie są  i pewnie jeszcze długo będą  urzą-
uszkodzeniem obiektów coraz powszech- dzenia sterowania oburęcznego (USO),
niej stosuje się skanery laserowe (rys. 3). które swoje funkcje bezpieczeństwa speł-
Są to urządzenia ochronne najnowszej ge- niają przez wymuszenie na operatorze
Rys. 4. Urządzenie sterowania oburęcznego (USO)
neracji, uczące się przestrzeni nadzorowa- jednoczesnego zaangażowania jego oby- z krytymi przyciskami na pulpicie
5
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 5/2001
nej ręki, dłonią i łokciem, przedramiona-
mi, kolanem i dłonią itd.,
 jednoczesnoS
ć zadziałania, ograni-
czająca zwłokę między aktywizacją przy-
cisków do 0,5 s,
 rozpoznawanie funkcji skoku poje-
dynczego, uniemożliwiające pracę ciągłą
przy trwale wciS
niętych przyciskach ste-
rowniczych, w trybie pracy  skokami po-
jedynczymi ,
 czas zadziałania, tj. czas upływający
od momentu zwolnienia dłoni z przyci-
sku do chwili wysłania sygnału do ukła-
du sterowania prasy,
 odległoS
ć bezpieczeństwa, tj. mini-
malna odległoS
ć od przycisku do najbliż-
szego miejsca niebezpiecznego, zależna
od czasu zadziałania USO, czasu dobie-
gu suwaka oraz prędkoS
ci wnikania rąk
operatora.
Przy większych prasach, z wielooso-
bową obsługą, liczba USO musi odpowia-
dać liczbie operatorów. Ważnym parame-
Rys. 5. Sposób działania osłony blokującej z ryglowaniem
trem wtedy, oprócz jednoczesnoS
ci, jest
mogą być same przyczyną wypadków. bezpieczeństwa jest na nich oparta i bez
synchronicznoS
ć, która zezwala na prze-
Jedna z takich zasad, mimo że oczywista, nich obyć się nie może. Natomiast stoso-
sterowanie suwaka tylko wtedy, gdy jed-
warta jest powtórzenia: jeżeli strefa za- wanie S
rodków funkcjonalnych musi być
noczeS
nie przez wszystkich operatorów
grożenia jest nadzorowana przez urzą- oparte na systemowej ocenie ryzyka.
są aktywizowane wszystkie przewidzia-
dzenie ochronne nieodgradzające, to
ne USO  potwierdzone przełącznikiem
dostęp do tej strefy powinien być moż- FUNKCJONALNE URZĄDZENIA
kluczykowym na pulpicie sterowniczym.
liwy tylko i wyłącznie przez pole detek- BEZPIECZEŃSTWA
Szczególną ostrożnoS
ć należy zacho-
cji tego urządzenia. JeS
li bowiem urzą-
wać przy stosowaniu USO umieszczo- NajczęS
ciej wykorzystywane w tłocz-
dzenie ochronne można  obchodzić , to
nych na pulpitach przestawnych. Należy nictwie urządzenia to:
wówczas spełnia ono co najwyżej tylko
bardzo rygorystycznie zadbać o zachowa- Urządzenia blokujące  są to urzą-
funkcje dekoracyjne  natomiast z punk-
nie odległoS
ci bezpieczeństwa, mimo ich dzenia mechaniczne, elektryczne lub in-
tu widzenia zachowania bezpieczeństwa
mobilnego charakteru. Ponadto obecne nego typu, których celem jest uniemożli-
można uznać, że jest zbędne  a nawet
wymagania nie zezwalają na instalowa- wienie działania zagrażających elemen-
szkodliwe. W praktyce urządzenia nieod-
nie na takich pulpitach przycisków  stop tów maszyn w okreS
lonych warunkach.
gradzające są uzupełniane różnymi typa-
awaryjny , które są przyłączane do ob- Na prasach najczęS
ciej stosowanymi urzą-
mi osłon bocznych, tylnych, od góry i dołu
wodów sterowania prasy złączem wtyko- dzeniami blokującymi są łączniki poło-
zależnie od aranżacji przestrzeni narzę-
wym. żeniowe (S1 i S2  rys. 5) współpracują-
dziowej danej prasy i jej wyposażenia.
Inne urządzenia ochronne kontaktowe ce z osłonami oraz krzywkami zamonto-
Usytuowanie urządzeń ochronnych nie-
czułe na nacisk, takie jak maty i podłogi, wanymi, w zależnoS
ci od typu napędu, na
odgradzających przy prasach (i nie tylko)
linki, bariery i listwy mają w tłocznictwie wale korbowym lub na korpusie prasy.
powinno być oparte na wymaganiach
ograniczone zastosowanie. Używane są Problemom sprzęgania urządzeń bloku-
normy PN-EN 999, która podaje zasady
zwykle do nadzorowania większych stref, jących z osłonami jest poS
więcona nor-
wyznaczania odległoS
ci bezpieczeństwa
do ochrony całego ciała człowieka, a nie ma PN-EN 1088. W zależnoS
ci od oceny
tych urządzeń.
tylko rąk operatora. W tych urządzeniach ryzyka urządzenia blokujące muszą po-
mają zastosowanie wszelkie postulaty od- siadać odpowiednie cechy opisane nieza-
FUNKCJONALNE R
RODKI
noszące się do elektroczułego wyposaże- wodnoS
cią i strukturą (redundancja i sa-
BEZPIECZEŃSTWA
nia ochronnego. monadzorowanie) aby mogły właS
ciwie
Podsumowując; ponieważ urządzenia Są to rozmaitego typu urządzenia i spełniać nałożone funkcje. Zbiór tych
ochronne nieodgradzające nie spełniają aspekty, które w sposób poS
redni w po- cech wyznacza kategorię urządzenia
swych funkcji bezpieczeństwa przez fi- wiązaniu z podstawowymi urządzeniami ochronnego.
zyczne odseparowanie zagrożeń, to ich ochronnymi odgradzającymi (osłonami) Urządzenia ryglujące  to urządze-
dobór, instalowanie, użytkowanie, konser- lub nieodgradzającymi, spełniają nałożo- nia wprowadzające do mechanizmu za-
wacja i przeglądy muszą być prowadzo- ne funkcje bezpieczeństwa. To niezwy- porę mechaniczną (klin, trzpień, rozpór-
ne zgodnie z okreS
lonymi zasadami szcze- kle ważne S
rodki, ponieważ one decydu- kę, odbój itp.), która własną wytrzymało-
gólnie pieczołowicie. Inaczej bowiem  ją o skutecznoS
ci i niezawodnoS
ci syste- S
cią zapobiega każdemu ruchowi stwarza-
dając złudę warunków bezpiecznych  mów ochronnych. Współczesna technika jącemu zagrożenie. Na prasach urządze-
6
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 5/2001
nia ryglujące zazwyczaj utrzymują rucho- Urządzenie przeciwpowtórzeniowe 
mą osłonę blokującą w pozycji zamknię- S
rodki zapobiegające niechcianemu po-
tej i zaryglowanej aż do czasu, kiedy usta- wtórzeniu skoku suwaka.
ną wszystkie niebezpieczne funkcje pra-
sy, stwarzające ryzyko urazu (rys. 5). Są ASPEKTY BEZPIECZEŃSTWA
też stosowane w mechanizmach zapobie-
Aspekty bezpieczeństwa to wszelkie
gających opadaniu suwaka w przypadku
czynniki fizyczne, które pozwalają zre-
awarii systemu normalnego zatrzymania
dukować poziom oddziaływania zagraża-
suwaka.
jących x
ródeł energii np. przez ogranicze-
Urządzenie krokowe  to urządzenie
nie odległoS
ci, prędkoS
ci, przyspieszeń,
sterujące, ograniczające ryzyko doznania
sił, stosowanie takich wielkoS
ci otworów
urazu przez zamykające się częS
ci narzę-
i szczelin, przez które dostęp do miejsc
dzia (pochwycenie). Po zadziałaniu na
niebezpiecznych jest niemożliwy, zastę-
element sterowniczy dopuszcza przeby-
powanie materiałów niebezpiecznych,
cie przez suwak tylko ograniczonego od-
bezpiecznymi itd.
cinka drogi, a wykonanie każdego następ-
OdległoS
ć bezpieczeństwa stanowi
Rys. 6. Podtrzymywanie suwaka
nego ruchu jest niemożliwe dopóki ele-
osobny, samodzielny aspekt redukcji ry-
ment sterowniczy nie zostanie ponownie prasy w taki sposób, aby nie można było
zyka. Jest to minimalna odległoS
ć między
załączony. Ruch powodowany przez urzą- wykonać skoku dopóty, dopóki urządze-
granicą strefy niebezpiecznej a urządze-
dzenie krokowe powinien być na tyle nie to pozostaje w pozycji podtrzymują-
niem ochronnym nadzorującym tę strefę,
mały, aby nie powodował sytuacji zagro- cej suwak prasy w górnym położeniu (PN-
która uniemożliwia dostęp do niej albo
żenia i powinien być ograniczony kon- EN 1037). Przy prasach ze skokiem więk-
uniemożliwia kontakt z zaktywizowanym
trolowanym czasem lub drogą. Droga su- szym od 500 mm i głębokoS
cią stołu więk-
czynnikiem zagrażającym. Zachowanie
waka nie powinna przekraczać 6 mm na szą od 800 mm, urządzenie podtrzymują-
odległoS
ci bezpieczeństwa jest absolutnie
ce powinno być zainstalowane i zamoco-
jeden zaimpulsowany krok.
najważniejszym elementem prawidłowe-
Urządzenie zezwolenia  to urządze- wane w prasie na stałe. O ile położenia
go instalowania i użytkowania wszelkich
nie sterownicze podtrzymywane do spowol- ochronnego takiego urządzenia nie moż-
urządzeń ochronnych. Problem nie jest
niania prędkoS
ci (niższej niż 10 mm/s) z na łatwo dostrzec ze stanowiska obsługi,
wcale prosty. Wymaga profesjonalnej ana-
jednym przyciskiem i trzema położenia- to prasa powinna być wyposażona w do-
lizy ryzyka, wiążącej się z wykonaniem
mi przełączenia funkcji: pierwsze  do datkowy wskax
nik pozycji urządzenia
badań rozmaitych parametrów, np. dobie-
zatrzymania, drugie  do uruchomienia, podtrzymującego. Przykład podpory su-
gu elementów wyhamowywanych, okre-
trzecie  do ponownego zatrzymania. waka przedstawia rys. 6.
S
lenia prędkoS
ci i możliwej do przebycia
Urządzenie wyłączania awaryjnego
Po wciS
nięciu przycisku do pozycji 3.,
drogi zagrożonych częS
ci ciała do stref
ponowne uruchomienie powinno być (STOP awaryjny)  to urządzenie reali-
niebezpiecznych, przewidzenia sposobu
możliwe tylko po powrocie przycisku do zujące funkcję wyłączania awaryjnego
wnikania do tych stref itd. Problematykę
pozycji 1. Urządzenia zezwolenia powin- wtedy, gdy normalna funkcja wyłączania
wyznaczania odległoS
ci bezpieczeństwa
ny być tak zblokowane z systemem ste- jest niewystarczająca. STOP awaryjny
można podzielić na trzy grupy zagadnień.
rowania prasy, że wtedy gdy jest włączo- powinien być dostępny z każdego miej-
I  grupa jest związana z usytuowa-
ne, nie można było sterować ruchem su- sca stanowiska obsługi presera lub prese-
niem osłon, wszelkich urządzeń odgra-
rów przy obsłudze wieloosobowej. Jeżeli
waka innymi przyciskami (USO, pedał i
dzających oraz konstrukcji przyrządu za-
do sterowania cyklem pracy są stosowa-
in.). Urządzenia krokowe i zezwolenia
mkniętego (tzw. bezpiecznego tłocznika),
często ze sobą współpracują. Powinny być ne przenoS
ne, podłączane wtykiem pul-
gdzie odległoS
ć bezpieczeństwa jest zwią-
stosowane w czasie, gdy konieczne jest pity, to nie mogą być wyposażone w
zana z ich ażurowoS
cią, tzn. wielkoS
cią
STOP awaryjny. Pulpity przenoS
ne wy-
operowanie w strefie narzędziowej przy
otworów i szczelin  ich pokonywanie
wyłączonych urządzeniach ochronnych posażone w STOP, po odłączeniu od pra- w stosunku do możliwoS
ci antropome-
(osłonach, kurtynach), podczas ustawia- sy powinny zostać usunięte z pola widze- trycznych człowieka. Szczegółowo tymi
nia narzędzi, przy ręcznym wprowadze- nia obsługi.
zagadnieniami zajmuje się norma PN-EN
Inne, powszechnie stosowane w tech- 294. Tablicę zależnoS
ci odległoS
ci bezpie-
niu taS
my do tłocznika itd. Urządzenia
zezwolenia i krokowe powinny być wyko- nice bezpieczeństwa pras, urządzenia czeństwa od wielkoS
ci i kształtu otworu
nane w 2. kategorii (wg PN-EN 954-1). funkcjonalne to: przedstawiono na rys. 7.
Urządzenie do podtrzymywania su- Urządzenie nadzorujące wybieg  II  grupa zagadnień jest związana z
urządzenie, nadające sygnał uniemożli- usytuowaniem elektroczułych urządzeń
waka  to urządzenie, które powinno być
ochronnych. Praktycznie przy prasach
zainstalowane w prasie podczas wykony- wiający ponowne włączenie maszyny,
wania napraw lub jakichkolwiek innych kiedy wybieg przekroczył okreS
lone gra- problem dotyczy głównie ochrony rąk
czynnoS
ci wymagających sięgania pomię- nice. Wybieg jest to ruch wału korbowe- podczas operowania w przestrzeni narzę-
go (suwaka) poza zdefiniowany punkt za- dziowej. Ochrona może być realizowana
dzy narzędzia, z wyjątkiem normalnego
przez: AUO  kurtyny S
wietlne w różnym
ręcznego podawania materiału obrabiane- trzymywania np. GZP.
usytuowaniu (rys. 8), USO  urządzenia
go. Jeżeli urządzenie nie jest zdolne do Urządzenie przeciążeniowe  S
rodki
sterowania oburęcznego, osłony blokują-
przeniesienia całej siły nacisku, to powin- ograniczające siłę wywieraną przez su-
ce wczeS
niej otwierane oraz ochrony ca-
wak.
no ono być zblokowane ze sterowaniem
7
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 5/2001
łego ciała realizowanej przez: maty kon-
taktowe, skanery laserowe, gdzie odle-
głoS
ć bezpieczeństwa jest uwarunkowa-
na tzw. całkowitym czasem zadziałania
(T). Jest to czas reakcji upływający od
uaktywnienia urządzenia ochronnego do
ustania ruchu niebezpiecznego, albo osią-
gnięcia przez maszynę stanu bezpieczne-
go. Całkowity czas zadziałania zawiera
czas dobiegu suwaka, tj. czas jego hamo-
wania i zatrzymania oraz czas zadziała-
nia samego urządzenia ochronnego. Do-
bieg suwaka prasy należy wyznaczać przy
największej możliwej jego prędkoS
ci.
Minimalną odległoS
ć, w jakiej powin-
ny być usytuowane od strefy zagrożenia
wymienione urządzenia ochronne oblicza
się wg wzoru:
S = (K � T) + C
S [mm]  minimalna odległoS
ć mierzo-
na od granicy strefy zagrożenia do płasz-
czyzny detekcji pola ochronnego;
Rys. 7. OdległoS
ć bezpieczeństwa dla osłon i barier
K [mm/s]  prędkoS
ć zbliżania ręki lub
całego ciała;
cisków urządzeń sterowania oburęczne-
T [s]  całkowity czas zatrzymywania
go oraz osłon wczesnego otwierania bez
całego systemu (całkowity czas odpowie-
urządzeń ryglujących C = 0.
dzi);
Trzeba jednak pamiętać, że dla kurtyn
C [mm]  odległoS
ć dodatkowa
S
wietlnych istnieją szczegółowe uwarun-
uwzględniającą możliwoS
ć wniknięcia do
kowania zależnie od ich rozdzielczoS
ci
strefy zagrożenia przed zadziałaniem
oraz zorientowania płaszczyzny detekcji
urządzenia ochronnego.
do przewidywanego kierunku wnikania
Aby okreS
lić parametr K należy przy-
częS
ci ciała w tę płaszczyznę. Zagadnie-
jąć, że dla AUO usytuowanego w położe-
niami tymi szczegółowo zajmuje się nor-
niu poziomym oraz dla urządzenia stero-
ma PN-EN 999.
wania oburęcznego, prędkoS
ć zbliżania
III  grupa problemowa jest związana
ręki K = 1600 mm/s. Dla AUO usytuowa-
z możliwoS
cią pochwycenia i zgniecenia
nego pionowo należy przyjmować pręd-
(zmiażdżenia) częS
ci ciała operatora. Je-
koS
ć zbliżania wynoszącą K = 2000 mm/s,
S
li na stanowisku pracy występują elemen-
jeS
li obliczona minimalna odległoS
ć jest
ty zamykające przestrzeń i ma do niej
równa lub mniejsza niż 500 mm. Kiedy
dostęp człowiek, to te elementy nie po-
minimalna odległoS
ć jest większa niż 500
Rys. 8. OdległoS
ć bezpieczeństwa kurtyny S
wietl-
winny mieć możliwoS
ci domknięcia prze-
nej
mm, wtedy należy przyjmować prędkoS
ć
strzeni na tyle, aby pozostawiona w niej
zbliżania K = 1600 mm/s.
jednego cyklu pracy po każdym włącze-
częS
ć ciała nie mogła ulec zgnieceniu
Parametr C dla kurtyn S
wietlnych
niu sprzęgła, nawet wtedy, jeS
li element
(zmiażdżeniu). Przy obsłudze pras pro-
(AUO) w zależnoS
ci od rozdzielczoS
ci jest
sterowniczy (np. USO, pedał) pozostaje
blem ma miejsce podczas wymiany na-
podany w tabeli. Dla nie przysłoniętych
w pozycji włączenia.
rzędzi, zwłaszcza na dużych prasach ka-
ODLEGŁOR
Ć DODATKOWA C DLA AUO
Redundancja  jest to zastosowanie
roseryjnych, gdzie jest wykorzystywany
więcej niż jednego urządzenia, systemu
sprzęt pomocniczy, podnoS
niki, stoły
 albo też częS
ci urządzenia lub częS
ci
jezdne itd. Wymagania szczegółowe w
systemu  w celu zapewnienia takiego
odniesieniu do poszczególnych częS
ci cia-
stanu, że przy defekcie jednego z nich,
ła są sformułowane w normie PN-EN 349.
drugie jest gotowe do wykonania przewi-
Inne ważniejsze aspekty funkcjonalne
dzianej funkcji.
mające zasadniczy wpływ na bezpieczeń-
Samonadzorowanie (nadzorowanie
stwo obsługi pras to:
automatyczne)  jest to funkcja bezpie-
przycisków urządzeń sterowania oburęcz- Funkcja skoku pojedynczego  jest
czeństwa, która zapewnia zadziałanie
to właS
ciwoS
ć sterowania w prasie, umoż-
nego (USO), C powinno być co najmniej
Dokończenie na str. 29
równe 250 mm. Dla przysłoniętych przy- liwiająca ograniczenie ruchu suwaka do
8
BEZPIECZEŃSTWO PRACY 5/2001
Ograniczanie ryzyka przy użytkowaniu pras
Dokończenie ze str. 8
[8] Dyrektywa maszynowa 98/37/UE
S
rodka bezpieczeństwa wtedy, kiedy zdol- PIR
MIENNICTWO
noS
ć częS
ci lub elementu wykonujących [9] PN-EN 292  Maszyny. Bezpieczeństwo.
[1] Prasy mechaniczne. Praca zbiorowa. (rozdz.
Pojęcia podstawowe, ogólne zasady projekto-
swoją funkcję została ograniczona lub
11 W. Nagal). WNT. 1970
wania. Cz. 1: Podstawowa terminologia, me-
wtedy, gdy warunki przebiegu procesu
[2] National Safety Council  Power press. Sa- todologia. Cz. 2: Zasady i wymagania technicz-
zostały na tyle zmienione, że mogłyby
fety manual; Executive Comitee of the Power
ne
powstawać zagrożenia. Press & Forging Section of the Industrial De-
[10] PN-EN 1050  Maszyny. Bezpieczeństwo
vision of the National Safety Council, 1989
Zawieszenie (wstrzymanie)  jest to
 Zasady oceniania ryzyka
[3] Lieddtke H., Meinicke R., Volkmar E.:
tymczasowe, automatyczne zawieszenie
[11] PN-EN 954-1  Maszyny. Bezpieczeństwo
Unfallverhutung an pressen. Erich Schmidt
jednej lub kilku funkcji bezpieczeństwa
 Elementy systemów sterowania związane z
Verlag, 1993
bezpieczeństwem. Cz. 1. Ogólne zasady pro-
przez elementy systemu sterowania od-
[4] Antosiak J., Karwowski W., Kędzia B.,
jektowania
powiedzialne za bezpieczeństwo, podczas
Kochanowski A., Kowalewski S.: Prasy me-
[12] PN-EN 692  Prasy mechaniczne. Bez-
normalnej pracy maszyny.
chaniczne  Bezpieczeństwo pracy. CIOP-ZUS,
pieczeństwo
Aby wyczerpać triadę S
rodków bezpie- 1997
[13] prEN 693  Prasy hydrauliczne. Bezpie-
czeństwa podejmowanych w tłoczniach
[5] Kowalewski S., Dąbrowski A., Dąbrowski
czeństwo
przy obsłudze pras pozostały do omówie- M.: Bezpieczeństwo i ochrona człowieka w S
ro-
[14] prEN 1266  Prasy hydrauliczne krawę-
dowisku pracy, t. 4: Zagrożenia mechaniczne.
nia zasady informowania o zagrożeniach,
dziowe. Bezpieczeństwo
CIOP, 1997
jakie powinny być zawarte w instrukcjach
[15] PN-EN 999  Maszyny. Bezpieczeństwo.
[6] Kowalewski S., Dąbrowski A., Dąbrowski
obsługi pras i bezpoS
rednio na prasach
Usytuowanie wyposażenia ochronnego ze
M., Pietrzak L.: Bezpieczeństwo i ochrona czło-
(oznakowanie), S
rodki proceduralne (prze-
względu na prędkoS
ć dostępu częS
ci ciała czło-
wieka w S
rodowisku pracy, t. 7: Zagrożenia
pisy i normy) oraz S
rodki behawioralne wieka
stwarzane przez maszyny produkcyjne. CIOP,
(szkolenia, motywowanie, komunikowa- 1997
[16] PN-EN 1088  Maszyny. Bezpieczeństwo.
Urządzenia blokujące sprzężone z osłonami.
nie itd.). Tematom tym będą poS
więcone
[7] ISO/IEC Guide 51  Safety aspects  Gu-
Zasady projektowania i doboru
idelines for the inclusion of in standards
osobne publikacje w przyszłoS
ci.
29