MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Barbara Różańska
Dokonywanie rozkroju materiałów na elementy obuwia
744[02].Z3.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Elżbieta Wiśnios
mgr inż. Katarzyna Stępniak
Opracowanie redakcyjne:
mgr Barbara Różańska
Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[02].Z3.01
 Dokonywanie rozkroju materiałów na elementy obuwia , zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu obuwnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Wpływ właściwości materiałów i elementów obuwia na przebieg
procesu rozkroju 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 15
4.1.3. Ćwiczenia 15
4.1.4. Sprawdzian postępów 18
4.2. Zasady, systemy i metody rozkroju materiałów obuwniczych 19
4.2.1. Materiał nauczania 19
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 25
4.2.3. Ćwiczenia 25
4.2.4. Sprawdzian postępów 27
4.3. Zasady przygotowania materiałów do rozkroju na elementy obuwia 28
4.3.1. Materiał nauczania 28
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.3.3. Ćwiczenia 30
4.3.4. Sprawdzian postępów 31
4.4. Przygotowanie maszyn, urządzeń i narzędzi do rozkroju materiałów
obuwniczych 32
4.4.1. Materiał nauczania 32
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 33
4.4.3. Ćwiczenia 34
4.4.4. Sprawdzian postępów 35
4.5. Rozkrój materiałów na elementy obuwia 36
4.5.1. Materiał nauczania 36
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 42
4.5.3. Ćwiczenia 43
4.5.4. Sprawdzian postępów 45
4.6. Zasady oznaczania, kompletowania i oceny jakości wyciętych
elementów 46
4.6.1. Materiał nauczania 46
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 47
4.6.3. Ćwiczenia 47
4.6.4. Sprawdzian postępów 49
5. Sprawdzian osiągnięć 50
6. Literatura 55
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności
dotyczących doboru i przygotowania materiałów, doboru i stosowania zasad, systemów
i metod rozkroju oraz dokonywanie rozkroju materiałów na elementy obuwia.
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
 zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
literaturę uzupełniającą.
Jednostka modułowa  Dokonywanie rozkroju materiałów na elementy obuwia , z której
treścią teraz się zapoznasz stanowi jeden z elementów modułu 744[02].Z3  Technologia
rozkroju materiałów oraz opracowania elementów na spody obuwia , którego struktura jest
zilustrowana na stronie 4.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
744[02].Z3
Technologia rozkroju materiałów
oraz opracowania elementów na
spody obuwia
744[02].Z3.01
744[02].Z3.02
Dokonywanie rozkroju materiałów
Opracowanie elementów na spody
na elementy obuwia
obuwia
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
 udzielać pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach przy pracy,
 charakteryzować składowe części obuwia,
 charakteryzować podstawowe rodzaje obuwia oraz typy cholewek,
 klasyfikować obuwie według rozwiązań konstrukcyjnych i materiałowych,
 sporządzać szkice elementów, półproduktów i typów obuwia,
 odczytywać rysunki wykonawcze elementów, półproduktów i wyrobów obuwniczych,
 charakteryzować materiały podstawowe i pomocnicze stosowane w produkcji obuwia,
 określać wymagania techniczne i przetwórcze dla skór, tworzyw skóropodobnych
i materiałów włókienniczych na cholewki,
 określać wymagania techniczne i przetwórcze dla skór i innych materiałów na spody
obuwia,
 określać parametry techniczne materiałów pomocniczych stosowanych w produkcji
obuwia,
 kwalifikować wady materiałów jako dopuszczalne i niedopuszczalne,
 dobierać materiały podstawowe i pomocnicze, półprodukty oraz środki wykończalnicze
odpowiednio do konstrukcji, typu, przeznaczenia i techniki wytwarzania obuwia,
 określać zasady konstruowania obuwia,
 posługiwać się dokumentacją oraz normami przedmiotowymi i czynnościowymi
dotyczącymi oceny jakości materiałów, półproduktów i wyrobów,
 oceniać jakość materiałów obuwniczych,
 oceniać jakość półproduktów i wyrobów obuwniczych,
 sporządzać kalkulację kosztów wytwarzania obuwia,
 dobierać, użytkować i konserwować maszyny i urządzenia obuwnicze we wszystkich
fazach procesu technologicznego,
 odczytywać oraz sporządzać opisy technologiczne,
 korzystać z różnych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 określić parametry technologiczne wycinanych części obuwia odpowiednio do
zastosowanych materiałów,
 określić zasady rozkroju materiałów na części składowe obuwia,
 ustalić miejsca i kierunek rozpoczęcia rozkroju,
 dobrać metody i systemy rozkroju materiałów,
 ustalić i wykorzystać kierunki najmniejszej ciągliwości materiałów,
 określić dopuszczalne wady materiałów w elementach obuwia,
 określić czynniki wpływające na racjonalny rozkrój materiałów,
 ustalić wymagania techniczne oraz przygotować materiały do rozkroju,
 określić sposoby ręcznego i maszynowego rozkroju materiałów,
 sporządzić wzorcowe ułożenie części obuwia na materiałach i planszach poglądowych,
 posłużyć się narzędziami i urządzeniami warsztatowymi,
 przeprowadzić kontrolny rozkrój materiałów,
 wyciąć ręcznie i maszynowo części obuwia z płaskich materiałów obuwniczych,
 oznaczyć wycięte części znakami i cechami fabrycznymi,
 ocenić i skompletować wycięte elementy według dokumentacji produkcyjnej,
 sklasyfikować odpady materiałowe,
 określić przyczyny powstawania odpadów oraz sposoby ich zagospodarowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Wpływ właściwości materiałów i elementów obuwia na
przebieg procesu rozkroju
4.1.1. Materiał nauczania
Rozkrój materiałów na elementy jest pierwszą fazą procesu technologicznego produkcji
obuwia. Rozkrojem nazywamy zespół czynności technologicznych, których celem jest
podział materiałów płaskich na części składowe cholewki i spodu obuwia.
Rozkrój można dokonać ręcznie lub mechanicznie. Rozkrój ręczny znajduje
zastosowanie wyłącznie w oddziałach przygotowania produkcji, w modelarniach, gdzie
wykonuje się nowe pojedyncze wzory obuwia lub wówczas, gdy na przykład przy małych
seriach obuwia wykonanie wycinaków jest nieopłacalne. Wycinanie mechaniczne
uzasadnione jest efektami ekonomicznymi, dlatego zalecane jest także w małych zakładach
obuwniczych.
Rozkrój materiałów to nie tylko wycinanie elementów, ale jest to proces, podczas którego
realizowanych jest wiele innych celów mających wpływ na wyniki ekonomiczne firmy.
Poprawnie przeprowadzony proces rozkroju przynosi efekty ekonomiczne o charakterze
wymiernym. Przejawia się to przede wszystkim w oszczędności zużywanych materiałów,
a także w postaci efektów wynikających z obniżenia ilości wadliwych elementów oraz
poprawy jakości produkowanego obuwia.
Spełnienie wymienionych celów będzie możliwe, jeżeli zatrudnieni przy rozkroju
pracownicy posiadają umiejętności, dzięki którym potrafią:
określić wpływ właściwości materiałów i elementów obuwia na przebieg procesu
rozkroju,
stosować zasady, systemy i metody rozkroju materiałów obuwniczych,
przygotować materiały do rozkroju,
przygotować maszyny i narzędzia do rozkroju,
dokonywać rozkroju materiałów na elementy obuwia,
stosować zasady oznaczania, kompletowania i oceny jakości wyciętych elementów.
Każda z wymienionych umiejętności znajdzie swoje odzwierciedlenie w kolejnych
rozdziałach materiału nauczania.
Niezwykle ważnymi umiejętnościami, którymi musi posługiwać się krojczy podczas
rozkroju materiałów obuwniczych, są umiejętności dotyczące rozpoznawania struktury
i właściwości materiałów oraz wymagań odnoszących się do wycinanych elementów obuwia.
Te umiejętności wzajemnie się uzupełniają i przenikają. Jeżeli na przykład krojczy nie pozna
układu topograficznego skóry i kierunków zróżnicowanej ciągliwości oraz dopuszczalnych
kierunków ciągliwości wycinanych elementów, to będzie zupełnym przypadkiem prawidłowe
ułożenie wycinaka na powierzchni rozkrawanej skóry.
O strukturze i właściwościach materiałów obuwniczych uczyłeś się podczas realizacji
pięciu jednostek Modułu 744[02].O2  Surowce, półprodukty i materiały obuwnicze .
Natomiast o wymaganiach dotyczących elementów obuwia, o kierunkach ich ciągliwości,
spadkach grubości itp. uczyłeś się podczas realizacji jednostki modułowej 744[02].O1.02
 Określenie konstrukcyjnych i technologicznych właściwości obuwia .
Zdobyte przez Ciebie umiejętności stanowią podstawę do realizacji tej jednostki
modułowej, co zapowiedziano w rozdziale 2  Wymagania wstępne . W tym rozdziale
przypomnimy niektóre elementy tej wiedzy i rozszerzymy ją o charakterystykę
technologiczną materiałów obuwniczych i elementów obuwia. Szczególną uwagę zwrócimy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
na strukturę i topografię skóry oraz wady jakie występują na jej powierzchni i w jej wnętrzu.
Przy charakterystyce technologicznej elementów obuwia należy zwrócić uwagę na obciążenia
i naprężenia elementów w procesie wytwarzania i użytkowania obuwia. To kryterium wskaże
nam dopuszczalne kierunki ciągliwości wycinanych elementów obuwia.
Charakterystyka technologiczna materiałów obuwniczych
Kierując się zasadami podziału materiałów obuwniczych, będziemy je charakteryzować
w dwóch grupach rodzajowych w zależności od ich przeznaczenia na elementy wierzchów
i spodów obuwia.
Materiały na wierzchy obuwia
Materiałom, z których produkuje się cholewki stawia się wysokie wymagania
wytrzymałościowe, higieniczne, zdrowotne i estetyczne. W sposób zadowalający spełnia takie
warunki skóra naturalna, która jednak z powodu występującego deficytu, spowodowanego
dysproporcją między przyrostem hodowli, a produkcją wyrobów skórzanych, coraz częściej
jest zastępowana tworzywami skóropodobnymi, tkaninami lub innymi materiałami
włókienniczymi (dzianiny, włókniny, filce).
Skóry naturalne miękkie
Skóry na wierzchy i cholewki obuwia to bez wątpienia najlepszy materiał pod względem
wymagań fizyko  mechanicznych i higienicznych. Ze skór można produkować wszystkie
typy i rodzaje obuwia. Szczególnie zaleca się stosowanie skór do produkcji obuwia
dziecięcego oraz obuwia dla osób ze schorzeniami stóp i dla osób starszych. Dotychczas,
pomimo licznych prób, nie wytworzono materiału, który mógłby być w pełni porównywany
ze skórą naturalną. Trzeba jednak pamiętać, że przy rozkroju, skóra stwarza wiele problemów
i to bez względu na jej pochodzenie (skóry bydlęce, cielęce, świńskie, kozie, końskie, gadów,
płazów, ryb i inne), sposób wyprawy (chromowe, roślinne, syntanowe, tłuszczowe, glinowe
itp.) czy też sposób wykończania (anilinowe, żywicowe, boksy, juchty, softy, nappa,
florentique, nubuki, welury, szewro, szewrety, lakierowane, wodoodporne, marszczone itp.)
Celem większego wykorzystania substancji skórnej w procesie rozkroju istotne znaczenie
ma znajomość struktury skóry w poszczególnych miejscach topograficznych. W skórze
bydlęcej rozróżniamy dziewięć charakterystycznych części, co ilustruje rysunek 1.
Rys. 1. Podział topograficzny skóry bydlęcej: 1  krupon, 2  kark, 3  łeb, 4  bok, 5  przednia łapa,
6  tylna Å‚apa, 7  pachwina, 8  zad, 9  ogon.
Krupon leżący pośrodku skóry obejmuje wraz z częścią przyogonową (zad i ogon) około
40% powierzchni skóry. Krupon to najbardziej zwarta i ścisła część skóry, ale już część
przyogonowa pomimo jej sÄ…siedztwa z kruponem jest sztywna i krucha.
Boki wraz z łapami i pachwinami stanowią około 33% powierzchni i są wyjątkowo
zróżnicowane pod względem grubości i struktury. Najluz
niejsza, a tym samym najbardziej
ciągliwa tkanka skórna jest w pachwinach i w części brzusznej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
 Karki wraz z łbem stanowią około 27% skóry i począwszy od linii przykruponowej
w kierunku Å‚ba ich struktura zmienia siÄ™. Tkanka jest coraz bardziej luz
na, a na jej
powierzchni występują charakterystyczne dla tej części skóry jarzma.
Ważnym wskaz
nikiem w procesie rozkroju skór jest jej wytrzymałość na wydłużenie,
która podobnie jak struktura są zmienne w poszczególnych jej miejscach topograficznych.
Zmienne są także kierunki najmniejszej, a tym samym największej ciągliwości, co
zilustrowano na rysunku 2.
Rys. 2. Kierunki ciągliwości skóry naturalnej [4, s. 89]: 1  kierunek najmniejszej ciągliwości,
2  kierunek największej ciągliwości
Z przedstawionego schematu ciągliwości skóry wynika, że jest ona najmniej ciągliwa
w kierunku wzrostu kości, a prostopadle do tego kierunku mają ciągliwość największą.
Ogólnie można powiedzieć, że skóra jest bardziej ciągliwa w kierunku poprzecznym, ale
poszczególne je części mają specyficzną ciągliwość. Bardziej ciągliwy jest kark w kierunku
od linii grzbietowej na boki. Najbardziej ciągliwa jest część brzuszna, łapy, a szczególnie
pachwiny, które ciągną się we wszystkich kierunkach.
Ze względu na powierzchnię skór (niektóre skóry bydlęce mają powierzchnię nawet
około 6 m2) oraz ich strukturę i ciągliwość są one w procesie wyprawy dzielone na
charakterystyczne części topograficzne, które ułatwiają ich przetwórstwo. Podział skór
całych, głównie bydlęcych i końskich jest zilustrowany na rysunku 3.
Rys. 3. Typowe kształty skór miękkich przetworzonych na elementy składowe cholewki [4,s. 92] :
1  skóra cała, 2  połówka, 3  szczupak, 4  półszczupak, 5  przód (dotyczy skóry końskiej),
6  kark, 7  bok, 8  krupon
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
 W procesie rozkroju skór dodatkowym utrudnieniem są liczne wady i uszkodzenia, które
mogą powstawać zarówno za życia zwierzęcia jak również podczas zdejmowania skóry ze
zwierzęcia oraz procesów garbowania i wykończaniu skór.
Podstawowe, najczęściej spotykane wady skór są wykazane i scharakteryzowane w tabeli 1
Tabela 1 Wykaz i charakterystyka wad występujących w skórach naturalnych na wierzchy obuwia [4, s. 90]
Nazwa Określenie
Jarzmowatość wyraz
nie wyczuwalne bruzdy w części karkowej skóry; wady nie określa się
w skórach marszczonych i miętych
Kruchość warstwy pękanie lica skóry podczas próby jej zginania
licowej
Lepkość powłoki kleistość powłoki kryjącej, powodująca choćby nietrwałe sklejenie się skór
składanych licem do lica
Nietrwałość apretury łuszczenie się powłoki kryjącej przy próbie kilkakrotnego zginania skóry licem na
zewnÄ…trz i do wewnÄ…trz
Nietrwałość powłoki mała odporność skóry na suche i mokre tarcie tkaniną, powodująca wyraz
ne
kolorowej lub barwy zabarwienie tkaniny po pięciokrotnym niezbyt silnym potarciu
Nieprzegarbowanie niecałkowite przeniknięcie garbnika, widoczne na przekroju skóry garbowania
roślinno  syntanowego lub syntanowo  roślinnego
Odstawanie lica słabe zespolenie lica ze skórą właściwą widoczne przy zginaniu skóry licem do
(pływające lico) wewnątrz; wady nie określa się w łapach i częściach pachwinowych skóry oraz w
skórach marszczonych, miętych i rękawiczkowych
Plamy różnego pochodzenia plamy, naloty i zabrudzenia  niezamierzone
Przetłuszczenie skóry miejscowe niezamierzone osadzanie się tłuszczu widoczne na powierzchni skóry
Pylenie brudzenie skóry nubukowej lub welurowej przy potarciu suchą dłonią (pył po
szlifowaniu)
Rozwarstwianie się rozdzielanie się skóry na warstwy, spowodowane biochemicznym rozkładem skóry
skóry lub nieprzegarbowaniem
Sztywność miejscowa wyraz
ne wyczuwanie części skóry w porównaniu z pozostałością skóry;
sztywności miejscowej nie określa się w kruponach świńskich, jeżeli nie jest rażąca
przy porównywaniu części przyogonowej, karkowej i bocznych
Sztywność całkowita wyraz
nie wyczuwalne usztywnienie całej skóry w porównaniu z innymi sztukami
w partii lub z wzorcem
Ściągnięcie lica miejscowe zniekształcenie naturalnego rysunku lica w postaci siatki zmarszczeń
Ślady włosa resztki nie usuniętej szczeciny
Uszkodzenia biologiczne uszkodzenia tkanek przez szkodniki lub w wyniku choroby  w postaci
niezabliz
nionej lub zabliz
nionej
Uszkodzenia pęknięcia lub otarcia lica, rysy, skaleczenia lub ślady po nich, przecięcia, dziury,
mechaniczne znaki od wypalania, termiczne lub chemiczne uszkodzenia tkanki lub inne
uszkodzenia widoczne
Użyłowanie widoczne na stronie użytkowej ślady odciśniętych w skórach licowych lub
przeciętych w skórach welurowych naczyń krwionośnych
Wady strukturalne skóry garb w części karkowej, wypchnięcie biodrowe
Wiotkość całkowita wyraz
nie wyczuwalne rozluz
nienie skóry w porównaniu z innymi sztukami
w partii lub z wzorcem
Wychwyt miejscowe ścienienie skóry poniżej dopuszczalnego spadku grubości
Załamania miejscowe trwałe ślady powstałe na skutek niezamierzonego zgniecenia skóry
Złe wykończenie lica nierównomierność desenia skór deseniowych, nierównomierność połysku, smugi,
wyczuwalna chropowatość lica lub powłoki, matowość niezamierzona,
niezamierzona niejednolitość odcienia barwy
Złe wykończenie strony nierównomierność oszlifowania, rażąca niejednolitość odcienia barwy
użytkowej welurów i
nubuków
ZÅ‚e ostruganie widoczne lub wyraz
ne, wyczuwalne w dotyku nie  równomierności ostrugania
skóry
Złe wykończenie rażąco wysokie włókno mizdry, rażące plamy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
 Wady skór mają negatywny wpływ na stopień ich wykorzystania, co rzutuje na wyniki
ekonomiczne rozkroju. Aby te straty spowodowane niską jakością skór nie były zbyt wielkie,
skóry przed rozkrojem należy kontrolować i odpowiednio posortować. W tym celu wymaga
się do wykrawacza aby umiał dokonać oceny każdej wady, określić przyczynę je powstania
oraz wpływ na jakość wycinanych elementów.
W celu lepszego wykorzystania powierzchni skór, niektóre wady są dopuszczalne
w elementach pod warunkiem, że nie obniżą wartości użytkowej obuwia. Większe
uszkodzenia są dopuszczalne, np. na brzegach cholewek do ćwiekowania (do 10 mm
szerokości), w miejscach naszycia elementów (do 5 mm szerokości), na brzegach zawijanych
(na szerokości 2 mm). Decyzje o dopuszczeniu i umiejscowieniu określonych wad
w elementach obuwia powinny być uzgodnione z odbiorcami obuwia.
Tworzywa skóropodobne miękkie (TSM)
Rosnące ceny oraz pogłębiający się deficyt skór wynikający z dysproporcji między
popytem na skóry a przyrostem hodowli na świecie był impulsem do poszukiwania
materiałów o cechach zbliżonych do skóry. Dzisiaj wytwarza się olbrzymie ilości materiałów
zastępczych określanych potocznie tworzywami skóropodobnymi, do których zaliczamy:
tworzywa skóropodobne poromeryczne, mające właściwości higieniczne,
tworzywa skóropodobne niehigieniczne, tak zwane namiastki,
tworzywa skóropodobne wytwarzane na podstawie włókien kolagenowych.
Analizując wymienione materiały w aspekcie techniki rozkroju można skonstatować, że
materiały te nie stwarzają takich problemów jak skóry. Struktura tworzyw skóropodobnych
jest w miarę jednolita i w każdym miejscu ma podobne właściwości. Przy rozkroju tych
materiałów pamiętajmy o ich wytrzymałości na wydłużenie i związane z tym kierunki
ciągliwości. Obowiązuje w tym względzie zasada, że najmniejsza ciągliwość tych materiałów
jest wzdłuż zwoju, czyli wzdłuż osnowy tkaniny stanowiącej wzmocnienie tworzywa lub
kierunek orientacyjny włókien przy formowaniu wstęgi stanowiącej podkład do produkcji
tworzywa poromerycznego. Natomiast większe wydłużenie jest w kierunku poprzecznym,
a największe w kierunku ukośnym pod katem 45o .
Z uwagi na swoje właściwości, tworzywa skóropodobne mogą być rozkrawane w kilku
warstwach przy zachowaniu właściwych kierunków ciągliwości materiałów i wycinanych
elementów.
Materiały włókiennicze
Powszechność stosowania materiałów włókienniczych wynika w głównej mierze z ich
właściwości. Z materiałów tych można wykonywać wierzchy, podszewki, międzypodszewki,
podnoski, wyściółki. Ten fakt wynika z tego, że materiały te charakteryzują się nie tylko
dobrymi właściwościami higienicznymi, ale także dobrymi właściwościami
fizykomechanicznymi.
Materiały włókiennicze dzielimy ogólnie na trzy grupy: tkaniny, dzianiny, włókniny
(w tym filce).
Tkaniny charakteryzują się splotem nitek osnowy z nitkami wątku. Największa
wytrzymałość, a tym samym najmniejsza ciągliwość tkanin przebiega wzdłuż nitek osnowy,
a więc w kierunku nitek wątku i największa w kierunku ukośnym, pod katem 45o .
Podobnie jak tworzywa włókiennicze powstają w wyniku splatania jednego lub wielu
układów przędzy w oczka. Sposób przeplatania decyduje o splocie dzianiny, jej strukturze
i właściwościach. Rozróżnia się dwa rodzaje dzianin: rządkowe splatane z jednej nitki
i osnowowe (kolumienkowe)  produkuje się je z pionowego układu nici przypominającego
osnowę. Dzianiny w porównaniu z tkaninami są bardziej miękkie i sprężyste. W odróżnieniu
od tkanin odznaczają się większą ciągliwością wzdłuż i wszerz zwoju, dzięki czemu dobrze
się układają i łatwo przybierają nadany im kształt podczas formowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
 Duża ciągliwość dzianin może jednak być przyczyną niskiej stabilności nadanego
kształtu i wywierać bezpośredni wpływ na odkształcenie obuwia.
Przy rozkroju dzianin, w zależności od ich budowy i przeznaczenia dopuszcza się odstępstwa
od obowiązujących kierunków najmniejszej i największej ciągliwości, ale w takich
przypadkach należy ten fakt odnotować dokumentacji technologicznej, a jednocześnie
w procesie szycia cholewek należy wycięte elementy odpowiednio wzmacniać w zależności
od rodzajów przenoszonych obciążeń i rozwiązań konstrukcyjnych cholewki. Dzianiny
stosuje się najczęściej na podszewki, ale są także stosowane na wierzchy obuwia dziecięcego,
a także letniego obuwia damskiego i męskiego, często w połączeniu ze skórą lub tworzywami
skóropodobnymi.
Włókniny to produkty wytwarzane poprzez splatanie luz
nych włókien metodą igłowania
lub spilśniania jak to ma miejsce w przypadku produkcji filców.
Włókniny stosuje się na międzypodszewki, wkładki do obuwia zimowego, międzypodeszwy
do obuwia domowego oraz na materiały nośne do produkcji tworzyw skóropodobnych.
Materiały te są podatne na rozciąganie, a kierunki najmniejszej ciągliwości przebiegają
wzdłuż zwoju czyli w kierunku orientacji włókien w procesie wytwarzania tych materiałów.
W procesie rozkroju materiały te nie stwarzają żadnych utrudnień. Mogą być rozkrawane
wielowarstwowo.
Materiały na spody obuwia
Ogólnie materiały te dzieli się na dwie zasadnicze grupy: skóry naturalne twarde i inne.
Jest to podział wynikający ze struktury Kodu Towarowo Materiałowego. W praktyce mówiąc
o materiałach spodowych należy pamiętać, że nie chodzi tu tylko o materiały na podeszwy,
zelówki czy obcasy, ale także o materiały na elementy wewnętrzne spodu obuwia i na
usztywniające elementy cholewki czyli podnoski i zakładki.
Skóry naturalne twarde
Na elementy spodowe obuwia stosuje się najczęściej skóry z ciężkiego surowca
bydlęcego, które w procesie garbowania są dzielone na: krupony lub półkrupony, boki i karki.
W procesie rozkroju istotne znaczenie mają kierunki ciągliwości i strefy grubości. Struktura
skór twardych i kierunki ciągliwości są podobne jak w przypadku skór miękkich. Natomiast
zróżnicowanie grubości jest znacznie większa, co ilustrują rysunki 4,5,6.
Rys. 4. Spadki grubości w półkruponie Rys. 5. Spadki grubości w karkach
bydlęcym [1, s. 199] bydlęcych [1, s. 204]
Rys. 6. Spadki grubości w boku bydlęcym [5, s. 17]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
 Zdobyta wiedza o strukturze skóry i strefach ich grubości ułatwia proces wycinania
elementów spodowych podczas rozkroju skór twardych. Należy przestrzegać zasady, że
elementy spodowe wycina się w ten sposób, że ich oś podłużna pokrywa się z kierunkiem
najmniejszej ciągliwości skóry. Elementy wyższych numeracji należy wycinać w częściach
skóry o najwyższej grubości, a elemnty małe z miejsc najcieńszych.
Ze skór twardych wycina się podpodeszwy, podeszwy, miedzypodeszwy, zakładki,
składki obcasa. Należy jednak zaznaczyć, że ze względu na wysokie koszty, a także
właściwości skór twardych i funkcje elementów spodowych, skóry twarde są wypierane przez
materiały zastępcze, głównie z gumy, tworzyw sztucznych, skór wtórnych i celulozowych.
Gumy i tworzywa sztuczne
Na podeszwy, międzypodeszwy i składki obcasów stosuje się szeroki asortyment płyt
gumowych, które są wytwarzane w postaci znormalizowanych płyt mających strukturę litą
i spienioną. Rozkrój tych materiałów sprowadza się do kontroli wytłaczanego na powierzchni
płyt deseniu, aby wycinane elementy nie różniły się w poszczególnych półparach. A więc
należy je zawsze wycinać w tym samym kierunku, równolegle do linii wytłoczonego deseniu.
Guma ma jednolitą strukturę i wydłużenie płyty we wszystkich kierunkach jest do siebie
zbliżone. Przy rozkroju płyt wykonanych z tworzyw sztucznych obowiązują podobne zasady
rozkroju.
Skóry wtórne i celulozowe
Skóry wtórne wytwarza się z odpadów skóry naturalnej, rozwłóknionych i zespolonych
lepiszczem. Przygotowaną masę formuje się w postaci wstęgi, którą dzieli się z reguły na
arkusze. Podczas formowania wstęgi, włókna orientują się wzdłuż wstęgi i właśnie w tym
kierunku wytrzymałość materiału na wydłużenie jest najwyższa. To determinuje sposób
wycinania elementów spodowych (podpodeszew, podsuwek, składek obcasa) i zakładek. Oś
podłużna wyciętych elementów musi przebiegać równolegle do kierunku formowanej wstęgi,
a więc do kierunku najmniejszej ciągliwości. Taka sama reguła obowiązuje przy rozkroju
materiałów celulozowych na podpodeszwy i ich wzmocnienia. Aby uniknąć pomyłki, firmy
produkujące materiały celulozowe oznaczają na ich powierzchni kierunek według którego
należy wycinać elementy. Są to najczęściej strzałki lub miniaturki obrysu podpodeszwy.
Materiały na podnoski
Aktualnie na podnoski stosuje się najczęściej tworzywa termoplastyczne na nośnikach
włókninowych, dzianinowych lub tkaninowych. W tym przypadku zaleca się aby elementy
były wycinane pod kątem 45o w stosunku do krawędzi płyty. Taki układ wpływa korzystnie
na uformowanie podnoska w procesie ćwiekowania cholewek.
Charakterystyka technologiczna wycinanych elementów
W procesie rozkroju materiałów obuwniczych obok wiedzy w zakresie topografii
i struktury materiałów musisz posługiwać się wiedzą dotyczącą obciążeń elementów obuwia
w procesie wytwarzania i użytkowania obuwia. Największe naprężenia cholewki występują
w osi podłużnej obuwia począwszy od pięty w kierunku czubka. Przy czym największe
odkształcenia występują w przyszwie, szczególnie w części czubka. W tym miejscu
odksztaÅ‚cenia liniowe i powierzchniowe mogÄ… ksztaÅ‚tować siÄ™ nawet w granicach 25÷30%,
w zależności od kształtu czubka i rodzaju przetwarzanego materiału. Przy rozkroju
materiałów należy przestrzegać zasady aby kierunki najmniejszej ciągliwości elementów
pokrywały się z kierunkami najmniejszej ciągliwości materiałów. Każde odstępstwo od tej
zasady musi być uwidocznione w dokumentacji technologicznej i obowiązkowo o tym fakcie
należy powiadomić krojczego.
Kierunki naprężeń cholewki podczas jej ćwiekowania na kopycie są zilustrowane na
rysunku 7, z którego wynika, że najbardziej naprężany jest czubek.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 7. Kierunki naprężeń cholewki w procesie formowania
przestrzennego na bryle kopyta [1, s. 137]
W nawiązaniu do zilustrowanego schematu naprężeń można zilustrować kierunki
najmniejszej ciągliwości poszczególnych elementów cholewki (rys. 8).
Rys. 8. Oznaczenie kierunków najmniejszej ciągliwości elementów w cholewce [2, s. 136]
Jeżeli obuwie ma cholewę (na przykład kozaczki) to elementy te należy wycinać w ten
sposób, aby najmniejsza ciągliwość przebiegała wzdłuż elementów cholewy. Problemem jest
wycinanie elementów cholewy stanowiących przedłużenie przyszwy i obłożyny. W takim
przypadku elementy możemy wycinać wyłącznie z kruponu, a skóry przeznaczone na tego
typu obuwie należy szczupakować to znaczy wyprawiać je po odcięciu boków.
Cenną wskazówką dla krojczych może być schemat ilustrujący dopuszczalne
zróżnicowanie struktury jakości skóry w elementach cholewki (rys. 9)
Rys. 9. Schemat ilustrujący dopuszczalne zróżnicowanie struktury jakości skóry w elementach składowych
cholewki [1, s. 138]: 1  najlepsza jakość, 2  nieznaczne obniżenie zwartości tkanki, 3  znaczne obniżenie
zwartości tkanki, 4  luz
ność tkanki, 5  duża luz
ność, 6  skazy i drobne uszkodzenia lica
A  kierunek najmniejszej ciągliwości,
B  kierunek największej ciągliwości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
 Z powyższego schematu wynika, że przy znajomości struktury skóry i wymagań
technicznych w stosunku do elementów składowych cholewki można zagospodarować każdą
część topograficzną skóry.
W przypadku wycinania elementów składowych spodów obuwia musimy znać
obciążenia tych elementów. Wymagania techniczne w stosunku do elementów spodowych
sprowadzają się w głównej mierze do ich obciążenia na wielokrotne zginanie, dotyczy to
takich elementów jak podpodeszwy, międzypodeszwy, podsuwki, podeszwy, zelówki. W tym
przypadku obowiązuje zasada aby oś podłużna wycinanych elementów przebiegała wzdłuż
kierunku najmniejszej ciągliwości.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak najczęściej dzieli się materiały na wierzchy obuwia?
2. Czym charakteryzują się skóry na wierzchy obuwia?
3. Na jakie części topograficzne można podzielić skórę bydlęcą?
4. Która część skóry posiada najbardziej zwartą tkankę i jaką nosi nazwę?
5. W którym miejscu skóry jej tkanka jest najluz
niejsza?
6. W jakich kierunkach ciągliwość skóry jest najmniejsza i w jakim kierunku największa?
7. Na jakie części dzieli się skóry całe i dlaczego?
8. Jakie znasz wady skór miękkich na wierzchy obuwia?
9. Czym charakteryzuje się  płynące lico ?
10. Czy znasz wady skóry, które są dopuszczalne w obuwiu?
11. Jakich zasad należy przestrzegać przy rozkroju tworzyw skóropodobnych?
12. Czym charakteryzują się materiały włókiennicze i od czego zależy ich podział?
13. Według jakich kryteriów dzieli się materiały na spody obuwia?
14. Czy przy rozkroju skór twardych należy przestrzegać kierunków najmniejszej ciągliwości
i dlaczego?
15. Czy spadki grubości w skórach twardych mają wpływ na wykorzystanie ich
powierzchni?
16. Jakie cechy charakteryzują materiały spodowe w odniesieniu do stosowanych technik
rozkroju?
17. Czy znasz wymagania techniczne stawiane elementom spodowym obuwia?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Podziel obrys skóry bydlęcej całej, zamieszczonej na planszy na części topograficzne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy polecenia zawartego w ćwiczeniu,
2) podzielić powierzchnię skóry na części topograficzne,
3) nazwać wydzielone części topograficzne skóry,
4) uzasadnić dokonany podział na piśmie,
5) zaprezentować wykonaną pracę,
6) dokonać oceny poprawności wykonania pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Wyposażenie stanowiska pracy:
 plansza z obrysem całej skóry bydlęcej (pomniejszona),
 przybory do pisania,
 papier formatu A4,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Oznacz na obrysie skóry bydlęcej całej, zilustrowanej na planszy, kierunki najmniejszej
i największej ciągliwości tkanki w poszczególnych miejscach topograficznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy polecenia zawartego w ćwiczeniu,
2) określić zasady oznaczania kierunków najmniejszej i największej ciągliwości skóry,
3) oznaczyć kierunki ciągliwości w częściach: kruponu, bokach, łapach, karku, pachwinach,
4) uzasadnić wykonane oznaczenia w bokach i łapach na piśmie,
5) zaprezentować wykonaną pracę,
6) dokonać oceny poprawności wykonania pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 plansza z obrysem całej skóry bydlęcej (pomniejszona),
 przybory do pisania,
 papier formatu A4,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Narysuj typowe kształty skór uzyskane z podziału skóry całej bydlęcej w postaci:
półkruponu lewego, boku prawego, karku, szczupaka.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy polecenia zawartego w ćwiczeniu,
2) przeanalizować zasady podziału skór,
3) narysować kształty skór określonych w ćwiczeniu,
4) zaprezentować wykonaną pracę,
5) dokonać oceny poprawności wykonania pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 skóry różnych rodzajów i kształtów,
 ołówek,
 gumka,
 papier formatu A4,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Rozpoznaj i nazwij wady występujące na powierzchni otrzymanych skórach miękkich na
wierzchy obuwia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać oceny otrzymanych skór wierzchnich,
2) rozpoznać wady występujące na powierzchni skór,
3) nazwać i zapisać rozpoznane wady,
4) zaprezentować wykonaną pracę,
5) dokonać oceny poprawności wykonania pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 różne rodzaje skór o nasilonej wadliwości,
 przybory do pisania,
 papier formatu A4,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 5
Oznacz strefy grubości na skórze twardej spodowej wskazanej przez nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać oceny otrzymanych skór wierzchnich,
2) przeanalizować otrzymaną skórę i zmierzyć jej grubość w różnych (typowych dla skóry)
miejscach,
3) wykreślić na skórze strefy grubości przy użyciu kredy,
4) zaprezentować wykonaną pracę,
5) dokonać oceny poprawności wykonania pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 różne rodzaje skór twardych,
 grubościomierz,
 kreda szkolna,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 6
Oznacz kierunki najmniejszej ciągliwości elementów cholewki wykreślonych
schematycznie na planszy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować polecenie zawarte w ćwiczeniu,
2) dokonać oględzin i nazwać elementy wykreślone na planszy,
3) wyznaczyć kierunki najmniejszej ciągliwości elementów cholewki zilustrowanych
schematycznie na planszy,
4) zaprezentować wykonaną pracę,
5) dokonać oceny poprawności wykonania pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Wyposażenie stanowiska pracy:
 plansza z wykresami elementów cholewek różnych typów,
 wykroje elementów cholewek różnych typów,
 plansza ilustrująca kierunki naprężeń w cholewce występujące podczas ćwiekowania,
 ołówek,
 gumka,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować wady skór miękkich na wierzchy obuwia?
ð ð
2) wymienić wady skór dopuszczalne w obuwiu?
ð ð
3) dokonać podziału materiałów stosowanych na wierzchy obuwia?
ð ð
4) scharakteryzować podstawowe rodzaje skór miękkich stosowanych na
wierzchy obuwia?
ð ð
5) scharakteryzować podział topograficzny skóry bydlęcej?
ð ð
6) wymienić nazwę i scharakteryzować część topograficzną skóry
o najbardziej zwartej tkance?
ð ð
7) wskazać miejsce topograficzne skóry o najluz
niejszej tkance?
ð ð
8) wskazać kierunki największej i najmniejszej ciągliwości skóry?
ð ð
9) wyjaśnić przyczyny podziału skór całych w garbarni?
ð ð
10) nazwać i narysować kontury części skóry uzyskanych w wyniku jej
podziału?
ð ð
11) scharakteryzować cechy tworzyw skóropodobnych w aspekcie ich
przetwórstwa na elementy cholewek?
ð ð
12) scharakteryzować cechy przetwórcze materiałów włókienniczych
istotne w procesie ich rozkroju na elementy obuwia?
ð ð
13) wskazać kryteria podziału materiałów płaskich na elementy spodów
obuwia?
ð ð
14) wskazać kierunki najmniejszej ciągliwości materiałów płaskich na
elementy spodów obuwia?
ð ð
15) wskazać strefy grubości skór stosowanych na elementy spodów
obuwia?
ð ð
16) wskazać kierunki naprężeń cholewki w procesie jej ćwiekowania na
kopycie?
ð ð
17) określić parametry technologiczne elementów spodowych obuwia
wycinanych z materiałów płaskich?
ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.2. Zasady, systemy i metody rozkroju materiałów
obuwniczych
4.2.1. Materiał nauczania
W procesie rozkroju materiałów obuwniczych na elementy składowe wierzchów
i spodów obuwia stosuje się różnego rodzaju techniki, które w zasadzie sprowadzają się do
określenia:
zasad rozkroju (miejsce rozpoczęcia, sposób kontynuacji i zakończenia rozkroju),
systemów rozkroju (sposobu układania wycinaków na powierzchni rozkrawanych
materiałów),
metod rozkroju (racjonalne wykorzystanie powierzchni rozkrawanych materiałów
w zależności od rodzaju obuwia i typu cholewki).
Zasady rozkroju
Zanim przystąpimy do omawiania tego problemu należy wyjaśnić, że w literaturze
fachowej można spotkać się z nadinterpretacją tego pojęcia, którym określa się potocznie
wszystkie elementy zwiÄ…zane z procesem rozkroju. W naszym przypadku zasady rozkroju
oznaczają jednoznacznie sposoby rozpoczynania, kontynuacji i zakończenia rozkroju.
Problematykę związaną ze stosowaniem zasad rozkroju omówimy na przykładzie skór
miękkich i twardych, materiałów włókienniczych i tworzyw skóropodobnych oraz
pozostałych materiałów metrażowych w postaci płyt i arkuszy przeznaczonych na elementy
spodowe obuwia.
Zasady rozkroju skór miękkich
Ogólnie można powiedzieć, że stosowanie zasad rozkroju ma na celu racjonalne
wykorzystanie skóry w zależności od jej kształtu i struktury. Na przykład jeżeli rozkrój
połówki rozpoczniemy od lewej lub prawej tylnej łapy, to odpad brzegowy powstanie
w najwartościowszej części skóry. Natomiast gdy rozpoczniemy rozkrój od tylnej części
grzbietowej, to odpad brzegowy powstanie w luz
nych częściach łap i boków. Zagadnienia te
omówimy na przykładzie typowych rodzajów skór na wierzchy i spody obuwia.
Zasadę rozkroju skór bydlęcych w postaci połówek zilustrowano na rysunku 10,
natomiast rozkrój skór cielęcych całych jest zilustrowany na rysunku 11.
Rys. 10. Zasada rozkroju połówek Rys. 11. Zasada rozkroju skór cielęcych
bydlęcych [5, s. 9] [5, s. 10]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
 Połówki skór bydlęcych rozkrawa się od linii grzbietowej w części przyogonowej,
rzędami w kierunku łap i boków przestrzegając wymagań technicznych dla wycinanych
elementów (struktura, grubość, ciągliwość).
Rozkrój skóry cielęcych rozpoczyna się od tylnej lewej łapy w kierunku łapy prawej.
Każdy kolejny rząd elementów wycinamy od lewego lub prawego boku w kierunku karku, aż
do całkowitego zakończenia rozkroju.
Zarówno przy rozkroju połówek bydlęcych i skór cielęcych, których w procesie
garbowania nie dzieli się na mniejsze części, stosuje się zasadę, że z kruponu wycinane są
przyszwy, noski, paski tylne zewnętrzne. Natomiast z boków i łap wycinamy elementy
o mniejszych wymaganiach jakościowych. Z karków wycinamy najczęściej obłożyny oraz
elementy pomocnicze.
Skóry kozie (rys. 12) odznaczają się delikatnością tkanki skórnej i lica. Rozkrój tych skór
jest utrudniony głównie dlatego, że mają one małą
powierzchnię i różne uziarnienie lica. Przyszwy
i obłożyny należy wycinać obok siebie, aby
zapewnić w poszczególnych parach równomierność
uziarnienia i jednolitość odcienia. Z uwagi na lepsze
wykorzystanie tych skór w niektórych wypadkach
można odstąpić od obowiązujących kierunków
ciągliwości wycinanych elementów. Dotyczy to
głównie obłożyn, które w takim wypadku należy
dodatkowo wzmocnić przez podklejenie
międzypodszewek. Przy rozkroju należy zwracać
uwagę, aby wycinaki przyszew nie były ustawiane
Rys. 12. Prawidłowe
na linii grzbietowej. Przy rozkroju skór kozich
wykorzystanie szewra koziego na
stosujemy podobną zasadę jak przy rozkroju skór
elementy wierzchu obuwia
cielęcych przestrzegając opisanych powyżej
damskiego typu czółenka [5, s. 10]
wymagań
Podobnie jak przy skórach kozich, również przy rozkroju skór świńskich i skór
z wykończeniem nubukowym i welurowym należy przy stosowaniu typowych zasad rozkroju
pamiętać o szczegółach wynikających z ich struktury i właściwości.
Skóry świńskie (rys.13) występują w produkcji jako krupony zwykłe lub tzw. krupony
poszerzone. Zastosowanie ich jest jednak
ograniczone. Najczęściej przeznacza się je na
obuwie letnie. W porównaniu z boksami bydlęcymi
i cielęcymi mają one inną część karkową
i przyogonową oraz charakteryzują się większą
nasiąkliwością. W części kruponowej boksy
świńskie są w większości sztywne i blachowate,
natomiast w części karkowej  wiotkie i luz
ne.
Rozkrój rozpoczynamy z prawej lub lewej strony
części przyogonowej rzędami aż do całkowitego
rozkroju skóry. Obrzeża skóry wykorzystujemy na
zapiętki, podkrążki i inne drugorzędne elementy.
Przyszwy należy wycinać z najbardziej zwartej
części skóry. Ze skór sztywnych (blachowatych)
Rys. 13. Zasada rozkroju skór świńskich
należy wycinać takie elementy, które w małym
[5, s. 11]
stopniu są narażone na wielokrotne zginanie podczas
użytkowania obuwia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Skóry welurowe i nubukowe należą do tych skór naturalnych, których rozkrój jest
wyjątkowo trudny. Wykrawacz musi bardzo dobrze znać kierunki ciągliwości i ułożenia
"włosa" w poszczególnych miejscach topograficznych skóry. Elementy należy wycinać w ten
sposób, aby po ich połączeniu nie występowała różnica w odcieniach i długościach włosa.
Z większych skór należy bezwzględnie wycinać kompletne pary, które powinny być
ocechowane kolejnym numerem pary w pojemniku.
Przy rozkroju skór dostarczanych w postaci kruponów zwykłych i poszerzonych oraz
szczupaków stosujemy zasadę polegającą na tym, że wycinanie elementów rozpoczynamy od
części przyogonowej, z lewej lub prawej strony, rzędami w kierunku karku, aż do
zakończenia rozkroju.
Przy rozkroju boków i karków rozkrój rozpoczynamy zawsze od linii przykruponowej, co
sprzyja lepszemu wykorzystaniu najbardziej wartościowej części skóry.
Zasady rozkroju skór twardych (spodowych)
Skóry twarde spodowe dostarczane są do rozkroju w postaci kruponów, karków i boków.
Zasady rozkroju tych skór są podobne jak w przypadku skór miękkich. Rozpoczynając
rozkrój skóry stosujemy zawsze tę zasadę, że w pierwszej kolejności wykorzystujemy skóry
w najbardziej zwartej części topograficznej skóry.
Rozkrój kruponów rozpoczynamy zawsze od części przyogonowej z lewego lub prawego
boku, natomiast półkrupony rozkrawamy od linii grzbietowej w kierunku boków;
rozpoczynając rozkrój w części przyogonowej. Przy rozkroju karków i boków obowiązuje
zasada rozpoczynania rozkroju od linii przykruponowej i wycinania elementów na całej jej
długości. Taki rozkrój jest gwarancją optymalnego wykorzystania powierzchni skóry.
Z kruponów wycina się podeszwy i zelówki. Karki wykorzystuje się najczęściej na
podpodeszwy, podsuwki, otoki i pasy. A
apy tylne przeznacza siÄ™ na podpodeszwy obuwia
przeszywanego lub przeszywano  dublowano  kołkowanego lub śrubowanego. Środkową
część boku można wykorzystać na podpodeszwy, otoki lub zakładki. A
apy przednie jako
cieńsze przeznacza się na podpodeszwy do obuwia klejonego. Podczas wycinania elementów
spodowych zwracamy uwagę na kierunki ciągliwości i obciążenia elementów oraz strefy
grubości skór.
Zasady rozkroju materiałów włókienniczych i tworzyw skóropodobnych
Biorąc pod uwagę w miarę jednolitą strukturę i grubość tych materiałów stosujemy
uproszczone zasady rozkroju polegajÄ…ce na rozpoczynaniu rozkroju od lewej lub prawej
krawędzi zwoju materiału lub specjalnie przygotowanego układu, w którym odcinki materiału
o ustalonej długości są układane w stosie. Ilość warstw w stosie zależy od rodzaju materiału
i funkcji elementu jaką spełnia w obuwiu.
W przypadku rozkroju tych materiałów nowoczesnymi technikami wspomaganymi
mikroprocesorami można stosować zasadę rozkroju peryferyjnego podczas, którego wycina
się elementy przy użyciu jednego wycinaka określonego kształtu i numeru wielkościowego,
a następnie wymienia się w głowicy na inny wycinak, którym wycina się elementy
dostosowane kształtem do poprzednich. Program rozkroju jest zapisany na nośniku
elektronicznym i sterowany przy użyciu komputera. Taką techniką wycina się elementy także
z innych materiałów, na przykład spodowych. Podczas rozkroju pamiętajmy o kierunkach
ciągliwości materiałów i wymaganiach technicznych w stosunku do wycinanych rodzajów
elementów.
Zasady rozkroju materiałów metrażowych w płytach i arkuszach na elementy spodów,
zakładek i podnosków
W stosunku do tej grupy materiałów nie ma istotnych zaleceń co do przyjętej zasady
rozkroju, który możemy rozpoczynać od dowolnej krawędzi płyty lub arkusza. Zasadą jest
natomiast przestrzeganie wymagań technicznych ustanowionych dla wycinanych elementów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Do tej grupy zaliczamy płyty z gumy lub tworzyw sztucznych na podeszwy,
międzypodeszwy, składki i wierzchniki obcasów. Struktura tych materiałów jest w miarę
stabilna, grubość w całej płycie wyrównana, ciągliwość materiału we wszystkich kierunkach
standardowa. Cechą charakterystyczną tych materiałów może być urzez
bienie powierzchni
i w takim przypadku należy zadbać aby elementy obuwia były wycinane według z góry
przyjętego, zawsze takiego samego kierunku. Jeżeli tym kierunkiem będzie dowolna krawędz

płyty to oś podłużna lub poprzeczna elementu muszą być równoległe z tą krawędzią. Chroni
to przed niesymetrycznym ułożeniem deseniu w półparach wycinanych elementów.
W materiałach celulozowych, wtórnej skórze stosowanych na podpodeszwy, a także zakładki,
zwracamy uwagę na orientację włókien. Oś podłużna wycinanych elementów powinna
pokrywać się z kierunkiem orientacji włókien, co chroni te elementy przed rozwarstwianiem
się materiału przedwczesnego zdeformowania obuwia. Podobne zasady obowiązują przy
rozkroju materiałów na zakładki i podnoski.
Systemy rozkroju materiałów obuwniczych
System rozkroju oznacza sposób ułożenia wycinaków względem siebie w procesie
wycinania elementów obuwia. Do najczęściej stosowanych systemów rozkroju materiałów
wierzchnich zaliczamy systemy: równoległy, naprzemianległy, parowy, po spirali. Natomiast
w procesie rozkroju materiałów spodowych poza wymienionymi stosuje się
charakterystyczne dla tej grupy materiałów (szczególnie dla skór spodowych) takie systemy
jak: jodełkowy czy też wachlarzowy.
System równoległy (rys. 14)  polega na wycinaniu poszczególnych elementów za
pomocą jednakowych wycinaków, układanych równolegle jeden obok drugiego przy
zachowaniu jednego kierunku czubków i pięt. Zastosowanie tego systemu nie zapewnia
dobrego wykorzystania skóry przy wzornikach o dużych krzywiznach. Nie zapewnia również
otrzymania jednakowej jakości i grubości elementów w parze. Z tego powodu jest najczęściej
stosowany przy rozkroju materiałów nieskórzanych.
System naprzemianległy (rys. 15)  polega na wycinaniu elementów za pomocą
wycinaków, uÅ‚ożonych w ten sposób, że co drugi jest odwrócony o kÄ…t 180° w stosunku do
poprzedniego. Taki układ zapewnia dobre wykorzystanie materiału.
Rys. 14. Równoległy system rozkroju Rys. 15. Naprzemianległy system rozkroju
skór wierzchnich [5, s. 13] skór wierzchnich [5, s. 13]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
 System parowy (rys. 16)  polega na wycinaniu z jednej skóry wszystkich elementów
zgodnie z ich wymaganiami technicznymi, strukturą rozkrawanych materiałów i ich
ciągliwością. Ten system stosuje się przede wszystkim
przy rozkroju skór licowych i skór szlifowanych. Jest
także zalecany przy rozkroju tworzyw skóropodobnych
deseniowanych, szczególnie z imitacją lica skór gadów,
płazów i ryb. Zachodzi wtedy potrzeba doboru elementów
cholewki w parze.
System rozkroju skór po spirali (rys. 17)  stanowi
niekonwencjonalny sposób rozkroju polegający na tym, że
pierwszy element jest wycinany w środku skóry, a kolejne
w układzie przypominającym ruch po spirali. Taką zasadę
stosuje siÄ™ w przypadku, gdy wycina siÄ™ elementy jednego
rodzaju, na przykład noski, tylniki, podkrążki zewnętrzne,
nadstawki obłożyn i inne. Zasada ta jest szczególnie
przydatna w przypadku produkcji cholewek wytwarzanych
w kombinacji skóra  tkanina itp. także w przypadku
cholewek skórzanych, w których stosuje się na przykład
Rys. 16. Rozkrój połówki boksu
dwa lub więcej rodzajów skór w różnych kolorach lub skór
bydlęcego systemem parowym
licowych z welurami czy też nubukami.
[5, s. 13]
Rys. 17. Schemat rozkroju skóry cielęcej po spirali [3, s. 194]
System jodełkowy (rys. 18) polega na tym, że czubki podeszew lub podpodeszew
jednego rzędu dotykają pod kątem 90o przedstopia elementów drugiego rzędu. System ten
stosuje się wówczas, gdy skóra (krupon, kark) ma cienkie brzegi, a w środku jest gruba
i ścisła, ponieważ w elementach spodowych (podpodeszwach, a szczególnie podeszwach),
skóra w przedstopiu powinna być grubsza i jakościowo lepsza, a w pięcie może być cieńsza
i jakościowo gorsza.
System wachlarzowy (rys. 19) stosuje się głównie przy wycinaniu elementów
spodowych (podeszew, podpodeszew). Podobnie jak w systemie jodełkowym, system
wachlarzowy wykorzystuje się w takich sytuacjach gdy skóra przy brzegu jest cieńsza
i jakościowo gorsza. Wówczas część piętowa elementów przy wycinaniu będzie usytuowana
w cieńszej części skóry, a czubki będą usytuowane w części grubszej, zgodnie
z wymaganiami technicznymi dla tych elementów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Rys. 18.Jodełkowy system układalności podeszew Rys. 19.Wachlarzowy system układalności podeszew
[3, s. 241] [3, s. 241]
Zaprezentowane powyżej systemy, aczkolwiek specyficzne dla niektórych rodzajów
materiałów i elementów, mają charakter uniwersalny i powinny być uważnie i starannie
dobierane w procesie rozkroju.
Metody rozkroju materiałów obuwniczych
O ile zasady i systemy rozkroju materiałów mają charakter uniwersalny i odnoszą się dla
różnych rodzajów rozkrawanych materiałów i wycinanych elementów, to metody rozkroju
odnoszą się w głównej mierze do rozkroju skór miękkich na wierzchy cholewek.
W praktyce przemysłowej stosuje się w zasadzie dwie metody rozkroju: kompleksową
zwaną potocznie metodą rozkroju do kloca oraz metodę wiązanego rozkroju określaną jako
kombinowana.
Metoda kompleksowa (rys. 20)  zabezpiecza wykorzystanie skór w całości bez
pozostawienia odpadów użytecznych. Metoda ta polega na tym, że z jednej skóry wycinane są
elementy podstawowe i pomocnicze, co pozwala na prawidłowe wykorzystanie skóry.
Elementy podstawowe o większej powierzchni powinny być lepsze jakościowo, dlatego
wycina się je z części kruponu i karku, natomiast elementy pomocnicze jako mniejsze
i jakościowo gorsze, wycina się z boków, łap, a nawet z pachwin. Metoda ta jest szczególnie
zalecana gdyż zapewnia najwyższe wykorzystanie powierzchni skóry i ma wpływ na
obniżenie kosztów wytwarzania obuwia.
Metoda kombinowana (rys. 21)  łączy rozkrój części składowych cholewek z jednej
skóry dla dwu lub kilku wzorów obuwia.
Rys. 20. Rozkrój połówki boksu bydlęcego Rys. 21. Rozkrój połówki boksu bydlęcego
metodÄ… kompleksowÄ… [5, s. 12[ metodÄ… kombinowanÄ… [5, s. 12]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Metodę tę stosuje się wtedy, jeżeli wycinanie elementów dla jednego typu obuwia nie
zapewnia wykorzystania skóry w całości. Ze względu na różną grubość i ścisłość tkanki
skórnej możemy stosować wycinanie części składowych cholewek o zróżnicowanych
wymaganiach, określonych warunkami technicznymi, np. z jednej skóry wycina się elementy
do obuwia męskiego i damskiego. Zaletą tej metody jest wykorzystanie skóry w całości
i niedopuszczenie do powstania odpadu użytecznego, a więc do ponownego rozkroju, przy
którym zwiększa się ilość odpadu bezużytecznego.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym charakteryzujÄ… siÄ™ zasady, systemy i metody rozkroju?
2. Jakie zasady obowiązują przy rozkroju różnych asortymentów skór?
3. Według jakich zasad rozkrawa się materiały włókiennicze i tworzywa skóropodobne?
4. Jakie zasady zastosujesz przy rozkroju materiałów spodowych nieskórzanych?
5. Od czego zależy wybór systemu rozkroju?
6. Jaki system rozkroju zastosujesz przy wycinaniu elementów z materiałów jednorodnych?
7. Jaki system zastosujesz przy rozkroju skór na wierzchy obuwia?
8. Jakie systemy zastosujesz przy rozkroju skór twardych na elementy spodów obuwia?
9. W jakiej sytuacji zastosujesz system rozkroju po spirali?
10. W jakiej sytuacji zastosujesz systemy rozkroju: jodełkowy i wachlarzowy?
11. Czym charakteryzuje się kompleksowa metoda rozkroju skór miękkich?
12. W jakiej sytuacji zastosujesz metodÄ™ wiÄ…zanego rozkroku?
13. Co rozumiesz pod pojęciem  rozkrój skór do kloca ?
14. Do jakich rodzajów materiałów odnoszą się znane Ci metody rozkroju?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oznacz zasady rozpoczynania i kontynuacji rozkroju na różnych rodzajach skór
miękkich, których kontury zamieszczono na planszach. Kierunki rozkroju oznacz za pomocą
strzałek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy polecenia zawartego w ćwiczeniu,
2) zanalizować plansze otrzymane od nauczyciela,
3) oznaczyć miejsce i kierunek rozkroju na planszach,
4) zaprezentować wykonaną pracę,
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
plansze z konturami (obrysami) różnych rodzajów i kształtów skór,
ołówek,
gumka,
literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Ćwiczenie 2
Zastosuj parowy system rozkroju poprzez wykreślenie otrzymanych elementów cholewki
na planszy papierowej z obrysem naturalnej wielkości skóry wskazanej przez nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy poleceń zawartych w tekście ćwiczenia,
2) zanalizować szablony elementów i skórę wskazane przez nauczyciela,
3) oznaczyć na powierzchni skóry występujące wady,
4) wykreślić obrys skóry na papierze,
5) nanieść oznaczone wady skóry na planszę,
6) zastosować parowy system rozkroju, wykreślając elementy cholewki na planszy,
7) zaprezentować wykonaną pracę,
8) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
szablony elementów cholewki różnych typów,
skóry o zróżnicowanych kształtach i rodzajach,
papier pakowy,
klej do papieru,
nożyczki,
ołówek,
literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Zastosuj metodę wiązanego rozkroju poprzez wykreślenie elementów dwóch wzorów
obuwia na planszy z obrysem skóry wskazanej przez nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować tekst ćwiczenia,
2) ocenić otrzymane szablony elementów i skórę do sporządzenia obrysu,
3) rozpoznać i oznaczyć wady skór,
4) dokonać obrysu skóry na papierze,
5) nanieść wady skóry na jej obrys,
6) zastosować metodę wiązanego rozkroju przy wykreślaniu elementów na planszy,
7) zaprezentować wykonaną pracę,
8) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
szablony elementów cholewki różnych typów,
skóry o zróżnicowanych kształtach i rodzajach,
papier pakowy,
klej do papieru,
nożyczki,
ołówek,
literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować zasady, systemy i metody rozkroju materiałów
obuwniczych ?
ð ð
2) uzasadnić wybór i stosowanie zasad rozkroju dla różnych rodzajów
materiałów ?
ð ð
3) rozpoznać systemy rozkroju na planszach poglądowych ?
ð ð
4) zastosować właściwe zasady przy rozkroju różnych rodzajów
materiałów obuwniczych ?
ð ð
5) zastosować właściwy system rozkroju różnych rodzajów skór
i materiałów obuwniczych w korelacji z rodzajem i kształtem
ð ð
wycinanych elementów ?
6) uzasadnić celowość stosowania systemów jodełkowego i
wachlarzowego przy rozkroju skór spodowych ?
ð ð
7) zademonstrować system rozkroju skór po spirali ?
ð ð
8) zilustrować rozkrój materiałów systemem równoległym
i naprzemianległym i wskazać ich zastosowanie ?
ð ð
9) wykreślić elementy cholewki na obrysie skóry cielęcej metodą
kompleksowÄ… ?
ð ð
10) zademonstrować rozkrój skóry metodą wiązanego rozkroju ?
ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.3. Zasady przygotowania materiałów do rozkroju na elementy
obuwia
4.3.1. Materiał nauczania
Aby zrealizować program zawarty w materiale nauczania należy przypomnieć sobie
wiadomości i umiejętności zdobyte w programie nauczania jednostek modułowych
stanowiących moduł 744[02]  Surowce, półprodukty i materiały obuwnicze . Zdobyta wiedza
i umiejętności stanowią podstawę do właściwego przygotowania materiałów do rozkroju.
Przygotowanie materiałów ma na celu nie tylko rozpoznanie wad i wyselekcjonowanie
materiałów pod kątem ich przeznaczenia na określone asortymenty obuwia, ale także
przygotowanie ich do rozkroju wielowarstwowego poprzez ułożenie ich w stosy zwane często
nakresami. Taka nazwa wynika z tego, że na pierwszej warstwie przygotowanych materiałów
do rozkroju wykreśla się kontury elementów, które będą wycinane.
Czynności związane z przygotowaniem materiałów do rozkroju zostaną omówione
w odniesieniu do trzech grup rodzajowych:
skór miękkich,
tworzyw skóropodobnych miękkich i materiałów włókienniczych,
materiałów na podnosku, zakładki i elementy spodowe.
Przygotowanie skór miękkich ma na celu wysortowanie ich pod kątem przeznaczenia na
określone asortymenty obuwia. Taka praktyka udowodniła, że wykorzystanie powierzchni
skór przygotowanych w ten sposób jest znacznie wyższe, a jakość wycinanych elementów
lepsza. Sortowanie i klasyfikacja skór w garbarniach to raczej zabieg sprowadzający się do
określenia ceny skóry mający mało wspólnego z ekonomiką rozkroju. Okazało się, że
w niektórych przypadkach wykorzystanie powierzchni skóry najwyższego I gatunku jest
niższe od wykorzystania skóry gatunku III to jest najniższego. Fakt ten wynika z całkiem
prozaicznej przyczyny. Na przykład wycinając małe elementy możemy je umieszczać między
występującymi wadami, które zostaną wkomponowane w nieunikniony przy rozkroju odpad
nieużyteczny. To wyjaśnienie jednoznacznie wskazuje cel sortowania skór, który sprowadza
się do rozpoznania wad na powierzchni skóry i zakwalifikowania jej do rozkroju na określony
asortyment obuwia, na przykład na obuwie damskie typu czółenka, półbuty, kozaczki, na
obuwie dziecięce itp. Taki sposób przygotowania skór jest wyjątkowo korzystny, ale
jednocześnie musimy wiedzieć, że nie zawsze stosowanie takiej techniki jest możliwe.
Selekcjonując skóry na różne asortymenty jest możliwe w zakładach wytwarzających duże
ilości i wiele rodzajów obuwia. W małych zakładach taki sposób przygotowania skór jest
praktycznie niemożliwy.
Podczas sortowania skór w zakładzie obuwniczym należy przestrzegać następujących zasad:
na cholewki, które składają się z dużych elementów wybierać skóry o największej jakości
(są przypadki, że zaleca się aby to były skóry szczupakowe, czyli pozbawione boków),
na cholewki obuwia paskowego, letniego lub charakteryzującego się elementami o małej
powierzchni można stosować skóry o niższej jakości,
dobierać partie skór do rozkroju według kolorów i odcieni; zaleca się także dobór skór
pod kątem ich wielkości i kształtów  ułatwia to rozkrój i ma wpływ na wydajność pracy,
przy welurach i nubukach zwracać uwagę na długość włókien i stopień wybarwienia
tkanki skóry,
zwracać uwagę na grubość skór w punktach standardowych i dopuszczalne spadki
grubości skór,
kontrolować skórę od strony mizdry i zaznaczać rozpoznane defekty na stronie licowej
(na przykład różnego rodzaju nacięcia zwane wychwytami, powstałe podczas
zdejmowania skóry ze zwierzęcia).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Przygotowanie materiałów ma usprawnić przebieg procesu i uchronić firmę przed
niepotrzebnymi stratami spowodowanymi zwiększonym zużyciem materiałów i zawiązanymi
z tym dodatkowymi kosztami.
Przygotowanie do rozkroju tworzyw skóropodobnych i materiałów włókienniczych
sprowadza się do skontrolowania i oceny organoleptycznej tych materiałów i ułożenie ich
w warstwy. Ilość warstw zależy nie tylko od grubości materiałów, czy też rodzaju
zastosowanych wycinaków, ale także od rodzaju i funkcji elementów w parze. Jeżeli zależy
nam na dokładności kształtu wycinanych elementów w stosunku do wzornika (szablonu) to
automatycznie musimy obniżyć ilość warstw do minimum. Przy dużej ilości warstw
materiałów, dokładność wycinanych elementów jest mniejsza. Większa dokładność kształtów
dotyczy głównie elementów wierzchnich, a zwłaszcza przyszew i obłożyn. Natomiast
w elementach podszewek i miedzypodszewek dopuszcza się nieznaczne różnice kształtów
i w tym przypadku ilość warstw materiału przeznaczonego do rozkroju może wynosić 30,
a nawet do 40 przy tkaninach typu molino, wigonka, keper itp. Te same materiały
laminowane dodatkowo cieńszą tkaniną na przykład molinem można układać w ilości
15 warstw. Przy rozkroju wielowarstwowym, szczególnie tkanin, zaleca się wykreślanie na
powierzchni pierwszej warstwy konturów wycinanych elementów. Ten zabieg znacznie
ułatwia rozkrój, a jednocześnie proces rozkroju czyni bardziej ekonomicznym.
Przygotowanie do rozkroju materiałów na zakładki, podnoski i elementy spodowe
to w zasadzie sprawdzenie tylko jakości materiałów. Materiały te w przeciwieństwie do skór
miękkich, tworzyw skóropodobnych i włókienniczych są bardziej sztywne i najczęściej
dostarczane są do rozkroju w postaci płyt i arkuszy. Podczas przygotowania materiałów
kontrolujemy ich jakość i układamy w warstwy. Ilość warstw zależy od grubości materiałów
i rodzaju wycinanych elementów. Zaleca się aby takie elementy jak podpodeszwy, podeszwy
były wycinane z jednej warstwy materiału, a maksymalnie z dwu warstw. Można w tym celu
stosować wycinaki stopkowe.
Podnoski wycina się z materiału w kierunku ukośnym pod kątem 45o , co ułatwia
przebieg procesu formowania i lepsze dopasowanie podnoska do bryły kopyta podczas
ćwiekowania obuwia. Ten zabieg jest szczególnie ważny przy rozkroju materiałów
podnoskowych na nośniku z tkaniny.
Ilość warstw przy rozkroju niektórych materiałów spodowych powinna się kształtować
następująco:
a) tektury obuwnicze (podpodeszwy, zakładki):
przy grubości 1 mm .........................................................................................
1 ÷ 6,
przy grubości 2 mm .........................................................................................
3 ÷ 4,
przy gruboÅ›ci 2,5 ÷ 3 mm ................................................................................ 2 ÷ 3,
b) skóry wtórne (podpodeszwy, zakładki, międzypodeszwy itd.):
4,
przy gruboÅ›ci 1,5 ÷ 2 mm ................................................................................
przy gruboÅ›ci 2,5 ÷ 3 mm ................................................................................ 2 ÷ 3,
1,
przy gruboÅ›ci 3 ÷ 5 mm ...................................................................................
c) materiały podnoskowe:
celuloidowe ......................................................................................................
15 ÷ 20,
termoplastyczne ...............................................................................................
10 ÷15,
chemoutwardzalne ...........................................................................................
15 ÷ 20.
Ułożone w warstwy materiały łączy się na obrzeżach specjalnymi zwierakami, a cieńsze
warstwy zbija teksami.
Skóry twarde spodowe, ze zrozumiałych względów są rozkrawane w jednej warstwie.
Podczas przygotowania skór twardych do rozkroju zwracamy uwagę na ich jakość i strefy
grubości, które znacznie się różnią w zależności od rodzaju użytego surowca. Przy znacznym
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
zróżnicowaniu grubości zaleca się oznaczanie poszczególnych stref kredą. To ułatwi
wycinanie większych numeracji elementów ze strefy najwyższej grubości, a elementów
małych numeracji ze strefy o najniższej grubości. Oznaczenie stref grubości ułatwia również
dobór systemu rozkroju, na przykład jodełkowego lub wachlarzowego.
Płyty gumowe i z tworzyw sztucznych nie wymagają szczególnych przygotowań do
rozkroju. Należy je rozkrawać z jednej warstwy, ale jednocześnie należy zwracać uwagę na
układ deseni i sprawdzać czy przypadkiem nie ma miejsc pozbawionych deseniowania.
Istotne znaczenie podczas przygotowania tej grupy materiałów ma kontrola grubości płyt
i sprawdzenie czy grubość jest zgodna z dokumentacją.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest cel przygotowania materiałów do rozkroju?
2. Według jakich zasad należy sortować skóry miękkie przed procesem rozkroju?
3. Jakie efekty przynosi sortowanie skór pod kątem wytwarzanych typów obuwia?
4. Czy gatunkowość skór ma zawsze wpływ na stopień wykorzystania ich powierzchni
w procesie wycinania elementów cholewki?
5. Czy podczas sortowania należy kontrolować mizdrę skóry?
6. Według jakich zasad należy przygotować do rozkroju materiały włókiennicze i tworzywa
skóropodobne?
7. Na czym polega przygotowanie do rozkroju materiałów na zakładki, podnoski i elementy
spodowe?
8. Na jakie mankamenty zwracamy uwagę podczas przygotowania skór twardych do
rozkroju?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozsortuj partię skór pod kątem ich wykorzystania na określone przez nauczyciela
asortymenty obuwia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować polecenie zawarte w ćwiczeniu,
2) określić wymagania techniczne dla elementów cholewek, do których będziemy dobierać
skóry podczas sortowania,
3) rozpoznać wady na powierzchni skór przeznaczonych do sortowania,
4) rozsortować otrzymane skóry pod kątem ich wykorzystania na dwa typy obuwia
wskazane przez nauczyciela,
5) uzasadnić na piśmie dokonany wybór skór na określone typy cholewek,
6) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
wzory obuwia lub cholewek, do których będą wybierane skóry z otrzymanego zbioru,
skóry z wadami przeznaczone do sortowania,
kreda do oznaczania typowych wad i uszkodzeń skóry,
papier formatu A4,
przybory do pisania,
literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Ćwiczenie 2
Wykreśl elementy podszewek z kepru lub innego materiału wskazanego przez
nauczyciela na pierwszej warstwie stosu przygotowanego do rozkroju. Warstwę materiału,
w naturalnej wielkości należy odwzorować na planszy papierowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy poleceń zawartych w ćwiczeniu,
2) określić ilość warstw materiału (wskazanego przez nauczyciela) w stosie,
3) przygotować plansze o wymiarach pierwszej warstwy,
4) oznaczyć na planszy kierunki ciągliwości materiału,
5) określić wymagania techniczne dla wykreślanych elementów,
6) zastosować odpowiednią zasadę i system wykreślania elementów,
7) wykreślić elementy na planszy,
8) dokonać samooceny wykonanej pracy i jeżeli będzie potrzeba wykonać stosowne
korekty,
9) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
papier pakowy do sporzÄ…dzenia planszy,
klej,
nożyczki,
ołówek,
gumka,
miarka szewska do zwymiarowania planszy,
szablony elementów,
plansze poglądowe ilustrujące zasady i systemy rozkroju materiałów włókienniczych,
literatura z rozdziału 6 poradnika dla nauczyciela.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) uzasadnić potrzebę sortowania skór miękkich przed rozkrojem?
ð ð
2) scharakteryzować zasady sortowania skór?
ð ð
3) opisać charakterystyczne wady skór od strony lica i mizdry?
ð ð
4) wskazać korzyści wynikające z procesu sortowania skór?
ð ð
5) sprecyzować zasady sortowania materiałów włókienniczych?
ð ð
6) wykreślić elementy na pierwszej warstwie stosu materiału
przeznaczonego do rozkroju?
ð ð
7) uzasadnić celowość wykreślania pierwszej warstwy materiału w stosie
materiału przeznaczonego do rozkroju?
ð ð
8) określić sposób przygotowania tworzyw skóropodobnych do rozkroju?
ð ð
9) określić dopuszczalną ilość warstw przy rozkroju różnych rodzajów
materiałów na zakładki, podnoski i elementy spodowe?
ð ð
10) opisać sposób przygotowania skór twardych do rozkroju?
ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.4. Przygotowanie maszyn, urządzeń i narzędzi do rozkroju
materiałów obuwniczych
4.4.1. Materiał nauczania
Podstawą zrozumienia treści materiału nauczania zawartej w tym rozdział są
umiejętności nabyte przy nauczaniu jednostki modułowej 744[02].Z2.02  Użytkowanie
maszyn, urządzeń i narzędzi do rozkroju materiałów oraz opracowania elementów spodu .
Dysponując zdobytą wiedzą i umiejętnościami z zakresu rodzajów, budowy, użytkowania
i konserwacji maszyn stosowanych do rozkroju materiałów można bez większych komplikacji
wykonać czynności związane z przygotowaniem tych maszyn do rozkroju.
Czynności przygotowawcze krojczego ograniczają się do rutynowych działań
związanych z kontrolą pracy maszyny. Przed przystąpieniem do rozkroju należy zapoznać się
z instrukcją obsługi maszyny i przepisami bezpiecznej pracy. Po sprawdzeniu stanu instalacji
elektrycznej i układu zasilania należy uruchomić maszynę i sprawdzić sprawność działania
mechanizmów roboczych maszyny i systemów służących do regulacji wysokości ramienia
uderzeniowego czy też tak zwanego skoku określającego wysokość przesunięcia ramienia lub
młota uderzeniowego w cyklu wycinania. W trakcie przygotowania maszyn sprawdzamy stan
zabezpieczeń maszyn przed wypadkami, kontrolujemy zamocowanie osłon i działanie
różnego rodzaju blokad, fotokomórek itp.
Wszelkie usterki i uchybienia zauważone podczas kontroli należy zgłosić przełożonemu,
na przykład mistrzowi lub bezpośrednio osobie odpowiedzialnej za sprawność maszyn i ich
eksploatacjÄ™.
W procesie przygotowania maszyn należy zwrócić uwagę na sposób ich usytuowania
w oddziale produkcyjnym oraz indywidualne oświetlenie stanowiska. Ze względu na rodzaj
pracy wykonywanej przy użyciu wycinarek zaleca się aby były usytuowane w bliskości
światła naturalnego, najlepiej przy oknach przepuszczających światło. Niezależnie od tego,
należy zadbać o dobre oświetlenie indywidualne i centralne.
W procesie rozkroju stosuje się wiele urządzeń warsztatowych, które ułatwiają
i usprawniają przebieg pracy. Do takich urządzeń zaliczamy: stoły do wykreślenia wzorników
na pierwszej warstwie stosu materiału przeznaczonego do rozkroju, urządzenia mechaniczne
do układania materiałów w stos, stojaki na skórę, regały na wycinaki i matryce do
perforowania, pojemniki do układania wykrawanych elementów, wózki do przemieszczania
i podnoszenia materiałów [3, s. 185, 236]. Zarówno podczas przygotowania do rozkroju jak
również w trakcie realizacji tego procesu należy systematycznie kontrolować stan techniczny
tych urządzeń oraz ich ilość wynikającą z realizowanego programu produkcyjnego.
Niezwykle istotne znaczenie dla jakości procesu rozkroju ma właściwy dobór podkładów
i wycinaków. Wiedzę na ten temat i wynikające z niej umiejętności nabyłeś w procesie
nauczania cytowanej już jednostki modułowej oznaczonej symbolem 744 [02].Z2.02.
Przygotowując się do rozkroju materiałów zawsze należy kontrolować stan powierzchni
stosowanych podkładów i prawidłowość ich eksploatacji oraz stan techniczny wycinaków.
Przy kontroli podkładów zwracamy uwagę czy ich powierzchnia jest równa, bez wgłębień
i nierówności spowodowanych niewłaściwą eksploatacją tych urządzeń. W czasie rozkroju
wycinaki należy przemiennie układać na całej powierzchni podkładu. Jeżeli wycinak będzie
układany w jednym  wygodnym dla krojczego miejscu, po krótkiej eksploatacji, w tym
miejscu powstanie wgłębienie, które będzie utrudniać rozkrój, a przy tym skróci się czas
eksploatacji podkładu i koniecznym stanie się frezowanie powierzchni podkładu. Warto
przytoczyć przykłady z praktyki przemysłowej, które potwierdzają skutki niewłaściwej
eksploatacji podkładów. Są pracownicy, którzy użytkują podkład z tworzywa
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
termoplastycznego kilka, a nawet kilkanaście miesięcy i są tacy (szczególnie uczniowie),
którzy po kilku dniach pracy muszą przekazać użytkowany podkład do regeneracji
mechanicznej lub termicznej.
O jakości wykrojonych elementów w głównej mierze decyduje stan techniczny wycinaków.
Należy zawsze przed przystąpieniem do rozkroju sprawdzić ich stan. Kontrola dotyczy stanu
ostrza oraz zgodności konturów z szablonami, według których były uformowane. Należy
także zwracać uwagę na osadzone w wycinakach dziurkacze, nożyki do nacinania brzegów,
nakłuwaki. Kontrolujemy ich stan techniczny, ilość i trwałość osadzenia. Zauważone usterki
należy natychmiast usuwać.
Niezależnie od maszyn, urządzeń pomocniczych i podstawowych, przed przystąpieniem do
rozkroju należy przygotować narzędzia, którymi w zależności od okoliczności będziemy się
posługiwać.
Do typowych narzędzi będą niewątpliwie należeć te, które związane są z regulacją
i konserwacją maszyn i urządzeń. Narzędzia te powinny być odpowiednio dobrane w myśl
zaleceń producenta maszyn. W nowych maszynach narzędzia te stanowią wyposażenie
maszyny.
W procesie rozkroju dość często posługujemy się prostymi narzędziami jak młotki, noże,
nożyczki, zaciski stosowane przy układaniu tektur, materiałów na zakładki i podnoski. Na
wyposażeniu stanowiska powinien być także grubościomierz służący do kontroli grubości
rozkrawanych materiałów. Przy doborze grubościomierza musimy pamiętać o właściwych
wymiarach stopek dociskowych. Przypominam, że do pomiaru grubości skór i materiałów
miękkich (wierzchnich) średnica stopki powinna wynosić 10 mm, natomiast przy pomiarze
skór twardych i materiałów spodowych średnica stopki wynosi 4 mm. Poza wymienionymi
należy jeszcze wspomnieć o znacznikach, wykonanych w postaci pieczątek, którymi oznacza
się numer pracownika dokonującego rozkroju lub numery kolejnych par i inne według ustaleń
producenta.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynności należy wykonać podczas przygotowania maszyn do rozkroju?
2. Jak powinny być usytuowane wycinarki w hali produkcyjnej?
3. Komu należy zgłosić zauważone usterki maszyny?
4. Jakie znaczenie mają systemy zabezpieczające maszynę na bezpieczeństwo operatora?
5. Jakie znasz urządzenia warsztatowe stosowane w procesie rozkroju materiałów?
6. Jak należy ocenić stan techniczny podkładu do wycinania?
7. Od czego zależy okres użytkowania podkładu?
8. Na czym polega regeneracja podkładów?
9. Na czym polega kontrola stanu technicznego wycinaków do rozkroju?
10. Jak często należy kontrolować stan techniczny podkładów i wycinaków?
11. Jakie znasz rodzaje narzędzi stosowanych w procesie rozkroju materiałów i jak należy
kontrolować ich stan techniczny?
12. Jakie znaczenie dla procesu rozkroju ma właściwe przygotowanie maszyn, urządzeń
i narzędzi?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.3.4. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Skontroluj stan techniczny wycinarki ramiennej do skór miękkich.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować polecenie zawarte w ćwiczeniu,
2) ustalić i zapisać czynności kontrolne, które zamierzasz wykonać,
3) wykonać zaplanowane czynności kontrolne,
4) sporządzić krótką notatkę z przeprowadzonej kontroli i wskazać stwierdzone
nieprawidłowości i uchybienia,
5) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
instrukcje obsługi wycinarek,
wycinarka ramienna do skór miękkich,
przybory do pisania,
papier formatu A4,
literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Skontroluj stan techniczny wycinaków przed ich wykorzystaniem do rozkroju.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy polecenia zawartego w tekście ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją technologiczną wzoru obuwia, dla którego będą
kontrolowane wycinaki,
3) przygotować szablony do kontroli wycinaków,
4) skontrolować kontury wycinaków z szablonami według których były wykonane,
5) sprawdzić zgodność wykonania wycinaków z dokumentacją, zwracając uwagę na sposób
wzmocnienia oraz trwałość osadzenia i ilość zamontowanych nożyków, dziurkaczy
i nakłuwaków,
6) sporządzić notatkę z przeprowadzonej kontroli,
7) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
dokumentacja technologiczna, według której wykonano wycinaki,
komplety wycinaków i szablonów,
przybory do pisania,
papier formatu A4,
literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj z ilustracji zamieszczonych na planszy narzędzia stosowane w procesie
rozkroju materiałów. Podaj ich nazwy i opisz do czego służą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
 Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy polecenia zawartego w ćwiczeniu,
2) zanalizować ilustracje zamieszczone na planszy,
3) rozpoznać zamieszczone na planszy ilustracje narzędzi, podać ich nazwy,
4) opisać zastosowanie rozpoznanych narzędzi,
5) zweryfikować zapisane nazwy i charakterystykę narzędzi,
6) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
plansza z ilustracjami narzędzi stosowanych w procesie rozkroju materiałów,
dokumentacja technologiczna procesu rozkroju materiałów,
przybory do pisania,
papier formatu A4,
literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić zasady przygotowania maszyn do rozkroju?
ð ð
2) wskazać sposób usytuowania wycinarek w hali produkcyjnej?
ð ð
3) wskazać osobę, której należy zgłosić zauważone przez operatora usterki
maszyny?
ð ð
4) wskazać systemy zabezpieczenia wycinarek chroniące pracownika przed
wypadkiem?
ð ð
5) nazwać i scharakteryzować urządzenia warsztatowe stosowane
w procesie rozkroju materiałów?
ð ð
6) wskazać przyczyny szybkiego zużycia podkładów do wycinania?
ð ð
7) określić sposoby regeneracji podkładów do wycinania?
ð ð
8) opisać zasady kontroli i przygotowania wycinaków do rozkroju?
ð ð
9) nazwać, scharakteryzować i określić sposób przygotowania narzędzi do
procesu rozkroju materiałów obuwniczych?
ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.5. Rozkrój materiałów na elementy obuwia
4.5.1. Materiał nauczania
Rozkrój materiałów na elementy obuwia może być dokonywany ręcznie lub maszynowo.
Wybór sposobu rozkroju uwarunkowany jest względami ekonomicznymi. Przy produkcji
obuwia w procesie przygotowania nowych modeli lub w przypadku krótkich serii
pilotażowych uzasadnionym jest dokonywanie rozkroju ręcznego, w pozostałych sytuacjach
stosuje się rozkrój maszynowy.
Zarówno w przypadku rozkroju ręcznego jak i maszynowego zachodzą znaczne zmiany.
Coraz częściej spotykamy się z wycofaniem rozkroju ręcznego, nawet w sferze
przygotowania produkcji. Lepiej prosperujace firmy zakupujÄ… nowoczesne urzÄ…dzenia do
rozkroju, zwane ploterami, które eliminują lub znacznie ograniczają rozkrój ręczny. Zaletą
nowych urządzeń jest to, że całkowicie wyeliminowano wycinaki. Procesem rozkroju steruje
mikroprocesor, który uruchamia głowicę wycinającą i steruje nią w oparciu o elektroniczną
pamięć zaprogramowanych kształtów elementów. Na tej zasadzie skonstruowano również
nowoczesne urządzenia przemysłowe wycinające elementy różnymi technikami.
Zasygnalizowane zagadnienia omówimy w oddzielnych grupach tematycznych:
rozkrój ręczny,
rozkrój maszynowy (tradycyjny),
niekonwencjonalne techniki rozkroju.
Rozkrój ręczny dokonywany jest za pośrednictwem noża i szablonów. Przy rozkroju
ręcznym stosujemy te same zasady, systemy i metody jak przy rozkroju maszynowym.
Duży wpływ na jakość rozkroju ręcznego ma sposób trzymania noża i ustawienia jego
ostrza przy krawędzi szablonu. Ostrze noża należy ustawiać obok krawędzi szablonu
w położeniu prostopadłym do powierzchni rozkrawanego materiału. Zmiana kąta ustawienia
noża (rys. 22) powoduje, że powierzchnie boczne wycinanych elementów nie są prostopadłe
do ich powierzchni, a stan taki jest niedopuszczalny.
Rys. 22. Schemat ilustrujący nieprawidłowe trzymanie noża przy ręcznym wycinaniu elementów [9, s. 98]:
a) brzeg skośny  powierzchnia elementu od strony lica i mizdry większa od powierzchni szablonu,
b) brzeg skośny podcięty  powierzchnia elementu od strony mizdry mniejsza od powierzchni szablonu;
1  wzornik, 2  skóra, 3  podkład
Ważnym parametrem ręcznego rozkroju jest wykrawanie elementów przy uzyciu
minimalnej ilości pociągnięć noża. Wymaga się, aby nawet skomplikowany kształt elementu
był wykrawany najwyżej dwoma pociągnięciami noża (rys. 23).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Rys. 23. Schemat ilustrujący wycinanie przyszwy beznoskowej i noska dwoma pociągnięciami noża [9, s. 99]:
P  początek rozkroju, K  koniec rozkroju, linie ciągłe  pierwsze pociągnięcia nożem,
linie przerywane  drugie pociągnięcia nożem.
Podczas rozkroju leżący na skórze wzornik (szablon) dociska się palcami lewej ręki,
która zasłania jeden z brzegów elementu. Od tego brzegu  stanowiącego znaczne
utrudnienie  rozpoczyna się cięcie. Jako punkt początkowy wybierze się róg wzornika lub
takie miejsce, które przy montażu będzie zakryte, na przykład przez naszyty element,
zaćwiekowany brzeg cholewki itp. Rozpoczynając cięcia krojczy podprowadza prawą rękę
pod lewą, przy czym punkt ciężkości palców lewej ręki naciskających wzornik przenosi się na
brzeg nie zakryty łokciem. Tak ułożona lewa ręka nie przeszkadza przy rozkroju i nie zasłania
linii krojenia.
Przy drugim cięciu łokieć lewej ręki łącznie z dłonią opuszcza się na wzornik, a krojczy
przenosi nóż do początkowego punktu pierwszego cięcia i przeciąga go po brzegu
pozostałych części wzornika aż do punktu końcowego pierwszego cięcia, wówczas lewy
łokieć lekko się podnosi. Wykrawanie dwoma pociągnięciami  jak już sygnalizowano  jest
możliwe przy dowolnym kształcie wzorników. Są jednak sytuacje kiedy zachodzi
konieczność odstąpienia od tych zasad, ale pamiętajmy, że zawsze wycinanie rozpoczynamy
od miejsca trudno dostępnego.
Rozkrój maszynowy (tradycyjny) dokonuje się na maszynach zwanych potocznie
wycinarkami, które najczęściej skonstruowane są jako ramienne lub mostowe. Wcześniej były
to wycinarki mechaniczne, które ze względów bezpieczeństwa wycofano. Wadą tych
wycinarek było samoczynne opadanie ramienia, młota lub talerza. To było przyczyną wielu
wypadków. Obecnie stosuje się wycinarki hydrauliczne. Są one nie tylko bezpieczniejsze ale
także mają większą siłę uderzeniową.
Wielkość przenoszonej siły uderzeniowej powinna być dostosowana do rodzaju
rozkrawanych materiałów. Przy wycinaniu skór miękkich stosuje się wycinarki lżejszej
konstrukcji z siłą nacisku rzędu 50 do 150 kN. Do rozkroju skór twardych i materiałów na
zakładki o większej sile uderzenia, która wynosi od 120 do 200 kN. Największą siłę
uderzeniową mają wycinarki mostowe stosowane do rozkroju wielowarstwowego materiałów
włókienniczych.
Wycinarki ramienne do skór miękkich (rys. 24) to najliczniejsza grupa maszyn
stosowanych przy rozkroju skór wierzchnich i podszewkowych, ale także do tworzyw
skóropodobnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Rys. 24. Schemat wycinarki hydraulicznej jednoramiennej [3, s. 166]: 1  kloc drewniany, 2  ramiÄ™
uderzeniowe, 3  kolumna, 4  przycisk do włączania silnika, 5  przycisk do włączania silnika elektrycznego,
6  dz
wignia do hydraulicznego sterowania ramieniem uderzeniowym, 7  przycisk wymuszajÄ…cy uruchomienie
ramienia oburącz z przyciskiem 11, 8  przycisk umożliwiający zmianę siły uderzeniowej ramienia (na przykład
ze 100 kN na 180 kN i odwrotnie), 9  pokrętło do ręcznej regulacji uniesienia ramienia, 10  regulator
zaopatrzony w skalę do nastawienia skoku ramienia (na przykład od 5 do 10 mm), 11  drążek (przycisk) do
ręcznego sterowania ramieniem uderzeniowym.
Przed rozpoczęciem pracy na maszynie hydraulicznej należy włączyć silnik elektryczny
i pozostawić go na biegu jaÅ‚owym przez 2 ÷ 3 minuty, aby byÅ‚o można sprawdzić
prawidłowość pracy mechanizmów maszyny.
Aby rozszerzyć zakres pracy wycinarek jednoramiennych łączy się je w ten sposób, że
czoła ramion stykają się, jak to ilustruje rysunek 25.
Rys. 25. Widok ogólny podwójnie sprzężonych wycinarek jednoramiennych [3, s. 167]:
1,2  ramiona uderzeniowe obydwu wycinarek, 3  wspólny stół roboczy.
Wycinarki ramienne podwójnie sprzężone określane są mianem wycinarek
dwuramiennych. Utworzony przy połączeniu wycinarek wspólny stół roboczy o zwiększonej
powierzchni dostosowany jest do rozkroju materiałów włókienniczych o pełnym metrażu
(szerokość stołu roboczego po połączeniu, na przykład wycinarek jednoramiennych firmy
Sandt typ 415 wynosi 1525 mm). Przy rozkroku materiałów spodowych i włókienniczych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
ułożonych w warstwy, zachodzi często potrzeba trzymania wycinaka oburącz co ilustruje
rysunek 26.
Rys. 26. Prawidłowe ułożenie rąk na wycinaku podczas wycinania [3, s. 230]:
1  rozkrawany materiał, 2  wycinak
Prawidłowe trzymanie wycinaka podczas rozkroju jest niezwykle ważne ze względu na
bezpieczeństwo użytkownika maszyny. Zapobiega to licznym wypadkom i urazom dłoni.
W sytuacjach kiedy zachodzi potrzeba trzymania wycinaka oburÄ…cz, uruchomienie ramienia
uderzeniowego następuje przy użyciu dz
wigni kolanowej lub nożnego przycisku, co jest
zilustrowane na przykładzie wycinarki spodowej firmy Svit typ 06119/P1 (rys. 27).
Rys. 27. Widok ogólny wycinarki hydraulicznej spodowej firmy Svit typ 06119/P1 [3, s. 229]:
1  ramię uderzeniowe, 2  wał pionowy, 3  mechanizm do ręcznej regulacji uniesienia ramienia wycinającego,
5  przyciski ręcznego sterowania.
Przy rozkroju materiałów włókienniczych, tworzyw skóropodobnych i materiałów
spodowych najczęściej wykorzystuje się wycinarki mostowe różnej konstrukcji. Są to
maszyny o znacznie wiÄ™kszej sile uderzenia, która ksztaÅ‚tuje siÄ™ na poziomie 200 ÷ 300 kN.
Widok ogólny wycinarki mostowej jest zilustrowany na przykładzie maszyny czeskiej firmy
Svit typ 06109/P1 (rys. 28).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Rys. 28. Ogólny widok wycinarki mostowej Svit typ 06109/P1 [3, s. 168]: 1  korpus maszyny, 2  stół roboczy
o wymiarach 1600 x 600 mm, 3  uderzak mostowy osadzony na czterech wzajemnie sprzężonych kolumnach,
4  dz
wignia nożna do uruchamiania uderzaka przy wycinaniu elementów niskimi wycinakami.
Wycinarka Svit typ 06109/P1 ze względu na jej wyposażenie ma uniwersalny charakter
i jest w większych zakładach chętnie stosowana. Na wyposażeniu maszyny znajdują się
między innymi takie urządzenia jak [3, s. 169]:
wysuwany stół, przedłużający długość i powierzchnię stołu roboczego maszyny;
szczególnie zaleca się stosowanie tego urządzenia przy rozkroju materiałów za pomocą
wycinaków niskich;
przelotowe urządzenia podające, zalecane przy rozkroju materiałów włókienniczych lub
tworzyw skóropodobnych zwiniętych w rolki. Urządzenie umożliwia rozkrój
wielowarstwowy tych materiałów bez potrzeby wcześniejszego układania stosu. Materiał
jest odwijany bezpośrednio z zawieszonych w urządzeniu rolek z nawiniętymi
materiałami. Odwijany z rolek materiał jest wprowadzony pomiędzy dwa pogumowane
wałki, dociskające je i napędzane oddzielnym silnikiem. Podawanie materiału do przodu
lub jego cofnięcie jest sterowane za pośrednictwem pedału nożnego;
ruchomy podnośnikowy stół (rys. 29) jest szczególnie przydatnym urządzeniem do
rozkroju materiałów spodowych dostarczanych w płytach lub arkuszach.
Rys. 29. Schemat wycinarki mostowej Svit typ 06109/P1 wyposażonej w ruchomy stół podnośnikowy do
rozkroju materiałów ułożonych w płytach lub arkuszach.
Nowoczesne wycinarki ramienne i mostowe coraz częściej wyposażane są w różnego
rodzaju mikroprocesory ułatwiające użytkowanie i wpływające na jakość oraz ekonomikę
rozkroju [3, s. 230].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
 Ciekawym rozwiÄ…zaniem w technologii rozkroju jest stosowanie wycinarek sterowanych
numerycznie. Tę technikę omówimy na przykładzie oryginalnej wycinarki z głowicą
rewolwerowÄ… niemieckie firmy Schoen (rys. 30).
Rys. 30. Widok ogólny wycinarki automatycznej z głowicą rewolwerową firmy Schoen [3, s. 171]
Wycinarka rewolwerowa jest wyposażona w ruchomą głowicę z sześcioma
płaszczyznami do zamocowania wycinaków. Oryginalnym rozwiązaniem w konstrukcji
maszyny jest ruchomy obrotowy stół (rys. 31), przy użyciu którego ułożone na nim materiały
są transportowane pod głowicę z zamocowanymi wycinakami.
Rys. 31. Schemat ułożenia pasa do transportu materiałów i wycinania elementów (pas stanowi jednocześnie
podkład do wycinania) stanowiący wyposażenie wycinarki rewolwerowej firmy Schoen [3, s. 174]: 1  głowica
rewolwerowa, 2  pas (podkład) o obwodzie zamkniętym, 3  kierunek transportu materiału z możliwością
rewersji
Wycinanie elementów jest realizowane według specjalnego programu komputerowego,
w którym zaplanowano najkorzystniejszy układ wycinaków na materiale (rys. 32).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Rys. 32. Plansza obrazująca najkorzystniejszy wariant układalności elementów cholewki opracowany za pomocą
komputera [3, s. 173]
StosujÄ…c przy wycinaniu przygotowany program uzyskuje siÄ™ lepsze wykorzystanie
rozkrawanego materiału. Ocenia się, że odpad całkowity przy rozkroju sterowanym
mikropocesorem według ustalonego programu zmniejsza się nawet do 15%.
Zaletą automatycznej wycinarki jest możliwość szybkiej zmiany rodzaju i pozycji
wycinaka. Na głowicy może być zamontowanych sześć wycinaków, które w zależności od
ustalonego programu będą wybierane przez komputer. Wybór wycinaka i ustawienie go
w pozycji roboczej jest możliwe przez obrót głowicy wokół jej osi poziomej i pionowej oraz
przesunięcie boczne w zasięgu całej szerokości stołu (pasa) roboczego.
Niekonwencjonalne techniki rozkroju materiałów nie należą w Polsce do
popularnych. Wynika to głównie ze skali produkcji, a także kosztów związanych
z inwestowaniem w te maszyny. W ostatnich latach można jednak spotkać się z większym
zainteresowaniem tymi technikami. Głównie kupowane są plotery do wycinania elementów
cholewki za pomocą nożyka wibracyjnego. Należy sądzić, że w niedalekiej przyszłości polscy
producenci zaczną te urządzenia stosować w większej przemysłowej skali, a to dzięki
dotacjom z Unii Europejskiej, jakie na ten cel można otrzymać.
Cechą charakterystyczną technik niekonwecjonalnych jest wycinanie elementów obuwia
bez użycia wycinaków. Medium tnącym materiał mogą być wspomniane już nożyki
wibracyjne, promienie laserowe, ultradz
więki, ciecz pod wysokim ciśnieniem i inne.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz sposoby wycinania elementów obuwia?
2. W jakich sytuacjach stosuje się ręczny rozkrój materiałów i jakich zasad należy
przestrzegać przy jego stosowaniu?
3. Jakie znasz techniki rozkroju maszynowego?
4. Czy rodzaj rozkrawanego materiału ma wpływ na dobór maszyn do wycinania elementów?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
5. Jak duże naciski powinny wywierać wycinarki stosowane przy rozkroju skór miękkich,
materiałów spodowych i materiałów włókienniczych oraz tworzyw skóropodobnych?
6. Jakie znasz rodzaje wycinarek stosowanych powszechnie w polskim przemyśle
obuwniczym?
7. Jakie znasz urządzenia usprawniające użytkowanie wycinarek spodowych?
8. Czym charakteryzujÄ… siÄ™ wycinarki sterowanie numerycznie?
9. Na jakiej zasadzie oparte jest wycinanie elementów przy użyciu automatycznej wycinarki
z głowicą rewolwerową?
10. Czym charakteryzujÄ… siÄ™ niekonwencjonalne techniki rozkroju?
11. Jakie można osiągnąć efekty ekonomiczne przy stosowaniu niekonwencjonalnych
technik rozkroju materiałów obuwniczych?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj i scharakteryzuj wskazane przez nauczyciela wycinarki, których widok ogólny
jest zilustrowany na planszy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy tekstu ćwiczenia i zawartego w nim polecenia,
2) przeanalizować zamieszczone ilustracje maszyn i rozpoznać charakterystyczne dla nich
cechy,
3) rozpoznać maszyny i zapisać ich nazwy,
4) scharakteryzować rozpoznane maszyny,
5) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia,
6) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
plansze ilustrujące różne rodzaje wycinarek elementów wierzchnich i spodowych,
prospekty wycinarek różnych typów, oferowane przez przodujących producentów,
papier formatu A4,
przybory do pisania,
literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wytnij ręcznie, przy użyciu noża, elementy obuwia według szablonów i z materiału,
które otrzymasz od nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy tekstu ćwiczenia i zawartego w nim polecenia,
2) zorganizować i przygotować stanowisko pracy,
3) nakreślić schemat wycinania elementów przy zastosowaniu dwóch cięć nożem,
4) wykroić elementy stosując dwa cięcia w sposób zilustrowany na schemacie,
5) ocenić jakość wyciętych elementów,
6) zaprezentować wyniki wykonanej pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Wyposażenie stanowiska pracy:
różne rodzaje materiałów obuwniczych,
szablony elementów wierzchnich i spodowych,
stół do rozkroju ręcznego,
podkład do wycinania,
nóż szewski do wycinania elementów,
ostrzałka do ostrzenia noża,
papier formatu A4,
przybory do pisania,
literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Dokonaj rozkroju materiału na elementy obuwia według wskazówek udzielonych przez
nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować polecenie zawarte w tekście ćwiczenia,
2) zanotować wskazówki nauczyciela i przygotować się do realizacji ćwiczenia,
3) dokonać oceny otrzymanych od nauczyciela materiałów i wycinaków oraz przygotować
je do rozkroju; zmierzyć powierzchnię lub ustalić masę materiału oraz jego grubość,
4) zorganizować stanowisko pracy,
5) przygotować wycinarkę, uruchomić ją i sprawdzić jej stan techniczny,
6) dobrać podkład do wycinania,
7) wyregulować skok i wysokość uniesienia młota w korelacji z wysokością otrzymanych
wycinaków,
8) zastosować właściwe do materiału i wycinanych elementów zasady, systemy i metody
rozkroju,
9) rozkroić otrzymany materiał, ułożyć wycięte elementy w parach i posortować odpady,
które powstały podczas rozkroju,
10) sprawdzić jakość wyciętych elementów,
11) zmierzyć powierzchnię lub masę odpadów, obliczyć procent odpadu,
12) posprzątać stanowisko pracy,
13) zaprezentować wyniki wykonanej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
materiały do rozkroju  różne asortymenty,
wycinaki określonych rodzajów i wielkości,
wycinarki do skór miękkich, twardych, tworzyw i materiałów włókienniczych,
urządzenie do pomiaru powierzchni skóry,
waga do ustalenia masy materiałów i odpadów,
grubościomierz,
nożyczki, nóż,
kalkulator,
podkłady do wycinania,
plansze poglądowe ilustrujące zasady, systemy i metody rozkroju różnych materiałów,
papier formatu A4,
przybory do pisania,
literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić techniki wycinania elementów obuwia z materiałów płaskich?
ð ð
2) wyjaśnić przyczyny małego zainteresowania zakładów obuwniczych
techniką ręcznego rozkroju materiałów i co wpływa na to, że jest ona
wciąż ograniczona?
ð ð
3) narysować schemat ilustrujący technikę ręcznego wycinania elementów
na przykładzie przyszwy beznoskowej i noska?
ð ð
4) określić stosowane techniki mechanicznego wycinania elementów?
ð ð
5) określić czynniki mające wpływ na dobór maszyn do rozkroju
materiałów?
ð ð
6) określić orientacyjne wielkości siły nacisku dla różnych typów maszyn
w zależności od grubości i rodzaju rozkrawanych materiałów?
ð ð
7) scharakteryzować wycinarki do rozkroju skór miękkich i materiałów
włókienniczych?
ð ð
8) wymienić i scharakteryzować dodatkowe wyposażenie wycinarek
mostowych usprawniajÄ…cych proces rozkroju?
ð ð
9) opisać ogólne zasady pracy wycinarek sterowanych numerycznie?
ð ð
10) scharakteryzować proces wycinania elementów przy użyciu
automatycznych wycinarek z głowicą rewolwerową?
ð ð
11) scharakteryzować niekonwencjonalne techniki rozkroju materiałów
obuwniczych?
ð ð
12) określić efekty ekonomiczne jakie wynikają ze stosowania
automatycznych wycinarek sterowanych numerycznie z użyciem
wycinaków?
ð ð
13) opisać zalety i efekty ekonomiczne wynikające ze stosowania
niekonwencjonalnych technik wycinania elementów?
ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
4.6. Zasady oznaczania, kompletowania i oceny jakości
wyciętych elementów
4.6.1. Materiał nauczania
Po zakończeniu procesu rozkroju partii otrzymanych materiałów należy wycięte elementy
ocechować zgodnie z przyjętym w zakładzie systemem, dokonać oceny ich jakości,
skompletować i ułożyć w specjalnych regałach zwanych w wielu zakładach  rekami lub
w specjalnie do tego przeznaczonych pojemnikach.
Akcentem kończącym proces rozkroju powinno być rozsortowanie odpadów, które
powstały w procesie rozkroju i analiza przyczyn powodujących ich powstanie.
Cechowanie wyciętych elementów obuwia ma na celu nadanie elementom lub
skompletowanym parom umownych cech, które ułatwiają ich rozpoznawanie w procesie
szycia cholewek, a nawet w procesie montażu. Cechy te mogą oznaczać numer ewidencyjny
krojczego, numer wielkościowy, numer partii produkcyjnej, numer czy też liczbę kontrolną
pary w komplecie. Ten ostatni z wymienionych zabiegów stosuje się bardzo często w procesie
wycinania elementów ze skór szlifowanych typu nubuk i welury. W skórach tych występują
znaczące różnice odcieni. Krojczy dokonując rozkroju dobiera elementy w parze i aby
zabezpieczyć skompletowane pary przed ich zdekompletowaniem w kolejnych operacjach
technologicznych, każdy element w parze oznaczany jest liczbą kontrolną pary, na przykład
1,2 itd. Najczęściej stosuje się pięć liczb kontrolnych, czyli oznacza się 5 par w danym
numerze i w tym układzie elementy są przekazywane na szwalnię. Po uszyciu cholewki, jeżeli
nadane elementom cechy są niewidoczne, należy oznaczyć cholewki specjalnymi
zawieszkami chroniąc półpary w parze przed ich rozparowaniem.
Zasady cechowania wyciętych elementów ustala dozór techniczny oddziałów rozkroju,
informując współpracujące komórki lub oddziały o przyjętych i stosowanych zasadach.
Cechy można oznaczać ręcznie przy użyciu dermatografu, ołówka lub za pośrednictwem
pieczÄ…tek ewentualnie na papierze samoprzylepnym.
Należy podkreślić, że nadawane cechy nie mają charakteru obligatoryjnego,
w przeciwieństwie do cech, które nadaje się w obrocie towarowym w oparciu o aktualnie
obowiÄ…zujÄ…cÄ… w tym zakresie normÄ™ PN  O  91013:1999 Obuwie. Znakowanie. Wymieniona
norma zastąpiła wcześniej obowiązującą normę PN  86/O  91013 Obuwie  Znakowanie.
Stosowanie znaków wynikających z cytowanej normy będzie omówione w ostatnie jednostce
modułowej 744[02].Z5.04  Cechowanie, pakowanie, przechowywanie oraz transport
obuwia .
Ocena, kompletowanie i układanie wyciętych elementów obuwia to czynności mające
na celu przygotowanie elementów do oddziału obróbki wstępnej i montażu cholewek.
Jakość wycinanych elementów jest kontrolowana już podczas wycinania. Jeżeli krojczy
zauważy wadę na wyciętym elemencie to natychmiast powinien go wymienić na element bez
wad. Zdarza się jednak, że nie wszystkie wady zostaną przez krojczego zauważone i wtedy
kontrola wtórna może je wykryć.
Po zakończonym rozkroju i wtórnym sprawdzeniu jakości elementów, kompletuje się je
po 5 lub 10 par i układa do pudełek w specjalnych regałach (rekach) lub w zwykłych
pojemnikach z tworzywa termoplastycznego. Ilość par w komplecie nie ma charakteru
obligatoryjnego i wynika z planu produkcji lub oddzielnych ustaleń wynikających z wielkości
partii produkcyjnej i sortymentu wielkościowego obuwia, a także z wielkości elementów czyli
typu cholewki oraz grupy wielkościowej obuwia. Według opisanego systemu kompletuje się
i układa elementy cholewki, a to ze względu na to, że jest ich znacznie więcej w parze niż
elementów spodowych. Oczywiście również elementy spodowe można wiązać w wiązki, ale
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
w tym przypadku jest korzystniejsze stosowanie do tego celu specjalnych regałów (reków)
z przegrodami, do których układa się elementy jednej numeracji według ustalonego
sortymentu wielkościowego dla planu dziennego.
Kontrola odpadów i analiza przyczyn ich powstania (dotyczy to odpadów wliczonych
do normy rozpisowej) odnosi się w głównej mierze do skór miękkich stosowanych na
wierzchy obuwia. Warto zatem zaznaczyć, że odpady dzielą się na V klas, z których klasy III,
IV i V są wliczane do normy i praktycznie są uzasadnione i nie do uniknięcia, natomiast
odpady klas I i II powstają z różnych i często nieuzasadnionych przyczyn. Odpady klasy II to
odcinki skóry o powierzchni od 3 do 15 dm2 , a do klasy I zalicza się odcinki o powierzchni
powyżej 15 dm2 . Odpady klas I i II określane są jako odpady użyteczne tak zwane odsieki
i bezwzględnie należy zagospodarować je wewnątrz zakładu. Odpady klas III, IV, V to
odpady oznaczane jako bezużyteczne i można je sprzedać dla specjalistycznych zakładów
zajmujących się ich przetwórstwem.
Przyczyn powstania odsieków przy rozkroju jest wiele. Mogą to być przyczyny
obiektywne (niska jakość skór, zła układalność elementów, mała powierzchnia skór itp.) oraz
przyczyny subiektywne (niskie kwalifikacje pracownika, brak doświadczenia, niedbałość
pracownika itp.).
Po zakończeniu rozkroju każdy krojczy sortuje odpady do poszczególnych klas,
a w przypadku powstania odsieków (klasy I i II odpadów) wyjaśnia przyczyny ich powstania
przełożonemu, który ostatecznie podejmuje decyzję czy powstanie odsieków było
uzasadnione. Jeżeli krojczy tworzy duże ilości odpadów i to w dodatku nieuzasadnionych
powinien być poddany weryfikacji i ponownemu sprawdzeniu jego kwalifikacji.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy cechowanie (znakowanie) wyciętych elementów ma charakter obligatoryjny?
2. Kto ustala zasady cechowania wyciętych elementów?
3. Jak należy ocechować elementy wycinane z nubuków?
4. Jak powinien zachować się krojczy, który zauważy, że wycięty przez niego element jest
wadliwy?
5. W jaki sposób kompletuje się elementy cholewek i elementy spodowe?
6. Czy ilość par w kompletowanych wykrojach ma wymiar obligatoryjny?
7. Po ile par kompletuje się (najczęściej) elementy cholewki?
8. W jaki sposób i gdzie układa się skompletowane wykroje?
9. Jak dzieli się odpady skór miękkich?
10. W jakim celu sortuje się odpady skór miękkich?
11. Czemu ma służyć bieżąca analiza przyczyn powstawania odsieków?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Skompletuj wycięte elementy cholewek i oznacz je własnymi cechami, w oparciu
o dokonany rozkrój skóry według wskazań nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
 Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy poleceń zawartych w tekście ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy, sprawdzić stan techniczny maszyny i wyregulować jej
mechanizmy,
3) dokonać rozkroju skóry wskazanej przez nauczyciela (zaleca się skóry typu nubuki
i welury lub inne skóry z niezamierzonymi odcieniami),
4) oznaczyć wycięte elementy własnymi cechami,
5) skompletować wycięte elementy i przygotować je do przekazania na szwalnię,
6) zaprezentować wykonaną pracę,
7) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
skóry do rozkroju,
wycinarki według wskazań nauczyciela,
dokumentacja technologiczna wzorów obuwia, do których będą wycinane elementy
cholewek,
wycinarka,
kreda, dermatografy, ołówki do cechowania elementów,
sznurek lub gumki  recepturki do powiązania skompletowanych elementów w parach
i wiÄ…zkach,
nożyczki,
pieczÄ…tki z tuszem do cechowania,
literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przesortuj odpady powstałe przy rozkroju skór wskazanych przez nauczyciela i określ
przyczyny ich powstawania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy poleceń zawartych w tekście ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy, sprawdzić stan techniczny maszyny i wyregulować jej
mechanizmy,
3) zmierzyć powierzchnię otrzymanej skóry,
4) ocenić jakość otrzymanych wycinaków,
5) zastosować właściwe dla okoliczności zasady, systemy i metody rozkroju,
6) dokonać rozkroju skóry,
7) skompletować wycięte elementy i obliczyć ich powierzchnię netto,
8) przesortować odpady i ustalić ich powierzchnię,
9) obliczyć procent odpadu całkowitego,
10) dokonać analizy powstałych odpadów i wskazać przyczyny ich powstania,
11) sprzątnąć stanowisko pracy,
12) zaprezentować wykonaną pracę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
Wyposażenie stanowiska pracy
skóry do rozkroju,
wycinaki,
dokumentacja technologiczna procesu rozkroju materiałów na wycinane elementy,
wycinarka,
maszyna lub urządzenie do pomiaru powierzchni skóry i wycinanych elementów,
waga do ustalenia masy odpadów,
grubościomierz,
szablony do kontroli wycinaków,
plansze poglądowe ilustrujące prawidłowe zasady, systemy i metody rozkroju,
papier A4, ołówek, kalkulator,
sznurek i gumki do skompletowania wyciętych elementów,
nożyczki, nóż szewski,
literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) uzasadnić celowość znakowania wyciętych elementów?
ð ð
2) wskazać kto ustala zasady cechowania wyciętych elementów?
ð ð
3) wskazać zasadę cechowania elementów wycinanych z nubków
i welurów?
ð ð
4) wskazać zasady kompletowania i układania elementów cholewki
i spodów obuwia?
ð ð
5) określić ilość par w kompletowanych wykrojach?
ð ð
6) wskazać w jaki sposób i gdzie układa się skompletowane elementy
i według jakich zasad?
ð ð
7) określić ilość klas odpadów skóry miękkiej?
ð ð
8) nazwać odpady klas I i II?
ð ð
9) określić powierzchnię odpadów klas I i II?
ð ð
10) uzasadnić celowość sortowania i analizy przyczyn powstawania
odpadów skór miękkich?
ð ð
11) ocenić jakość wyciętych elementów obuwia?
ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Za każdą poprawną odpowiedz
możesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane
są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedz
jest poprawna; wybierz
jÄ… i zaznacz kratkÄ™ z odpowiadajÄ…cÄ… jej literÄ… znakiem X.
7. Staraj siÄ™ wyraz
nie zaznaczać odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedz
, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedz
, którą uważasz za
poprawnÄ….
8. Test składa się z 14 zadań z poziomu podstawowego i 6 zadań z poziomu
ponadpodstawowego, które mogą przysporzyć Ci trudności, gdyż są one na poziomie
wyższym niż pozostałe (dotyczy to zadań o numerach od 15 do 20).
9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
11. Po rozwiÄ…zaniu testu sprawdz
czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE
ODPOWIEDZI.
12. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Skóra pozbawiona boków to
a) krupon.
b) kark.
c) szczupak.
d) przód koński.
2. Najluz
niejsza część topograficzna skóry to
a) kark.
b) pachwina.
c) Å‚apa.
d) bok.
3. Część topograficzną skóry oznaczono na rysunku liczbą 8
a) Krupon.
b) Zad.
c) Ogon.
d) Pachwina
4. Wyraz
nie wyczuwalne bruzdy w części karkowej skóry to
a) jarzma.
b) żyły mleczne.
c) blizny zagojone.
d) wychwyty.
5. Na zamieszczonym schemacie zilustrowano rozkrój skóry spodowej systemem
a) równoległym.
b) parowym.
c) wachlarzowym.
d) jodełkowym.
6. Ze skór twardych spodowych należy wycinać elementy w kolejności od
a) największych do najmniejszych numeracji.
b) średniej wielkości do najmniejszych numeracji.
c) najmniejszych numeracji do największych numeracji.
d) średniej wielkości do największych numeracji.
7. Do pomiaru grubości skóry stosuje się
a) planimetr.
b) suwmiarkÄ™.
c) mikromierz.
d) grubościomierz.
8. Do rozkroju skór miękkich stosuje się wycinaki
a) przelotowe.
b) wyrzutnikowe.
c) niskie formowane na zimno.
d) wysokie formowane na gorÄ…co.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
9. Celem sortowania skór miękkich przed rozkrojem jest
a) sprawdzenie nadanych im gatunków w garbarni.
b) wyselekcjonowanie ich pod kątem wykorzystania na określony wzór cholewki.
c) sprawdzenie ich metrażu.
d) ilości sztuk w opakowaniu.
10. W procesie rozkroju wielowarstwowego materiałów włókienniczych zaleca się
stosowanie wycinarek
a) ramiennych.
b) talerzowych.
c) mostowych hydraulicznych.
d) mechanicznych.
11. Za pomocą ilu cięć należy wycinać elementy przy rozkroju ręcznym skóry
a) 2.
b) 1.
c) 3.
d) bez ograniczeń, w zależności od kształtu wycinanych elementów.
12. Przy wielowarstwowym rozkroju materiałów włókienniczych stosuje się zasadę
wykreślania elementów na pierwszej warstwie materiału celem
a) obliczenia normy zużycia brutto materiału na parę.
b) obliczenia procentu odpadu.
c) obliczenia normy zużycia netto materiału na 1 parę.
d) ułatwienia rozkroju i obniżenia ilości odpadów.
13. Zamieszczony na rysunku schemat informuje o
a) zasadach rozkroju.
b) poprawnym ułożeniu rąk na wycinaku.
c) rodzaju podkładu do wycinania.
d) typie wycinarki.
14. Odcinki skór o powierzchni powyżej 15 dm2 to odsieki klasy
a) I.
b) V.
c) II.
d) III.
15. Jaki zastosujesz system rozkroju przy wycinaniu noska i tylnika ze skóry cielęcej
welurowej do cholewki wytwarzanej z dwu rodzajów materiału
a) jodełkowy.
b) wachlarzowy.
c) równoległy.
d) po spirali.
16. Przy rozkroju skóry cielęcej na czółenka, w których przyszwa z obłożynami stanowi jeden
element należy stosować metodę
a) kombinowanÄ….
b) kompleksowÄ….
c) podwójnego rozkroju.
d) peryferyjnÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
17. Zamieszczona na rysunku plansza ilustruje rozkrój połówki skóry bydlęcej metodą
a) kompleksowÄ….
b) kombinowanÄ….
c) podwójnego rozkroju.
d) parowÄ….
18. Zamieszczony na rysunku schemat ilustruje
a) prasÄ™ hydraulicznÄ….
b) wygładzarkę.
c) wycinarkę z głowicą rewolwerową.
d) wycinarkÄ™ przelotowÄ….
19. Na zamieszczonym schemacie zilustrowano urzÄ…dzenie zwane
a) podnośnikiem.
b) platformÄ….
c) przystawkÄ….
d) ruchomym stołem.
20. Na ile grup klasyfikuje się odpady powstające w procesie rozkroju skór miękkich ?
a) 2.
b) 5.
c) 3.
d) 10.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Dokonywanie rozkroju materiałów na elementy obuwia
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
6. LITERATURA
1. Borzeszkowski A., Borzeszkowski W., Persz T.: Obuwnictwo przemysłowe część I.
Wydanie trzecie poprawione i uzupełnione. WSiP, Warszawa 1989
2. Christ J. W.: Technologia obuwia. WSiP, Warszawa 1986
3. Grabkowski M.: Obuwnictwo. Podręcznik dla zasadniczej szkoły zawodowej. WSiP,
Warszawa 1992
4. Grabkowski M.: Technika wytwarzania obuwia tom I. Politechnika Radomska, Radom
2000
5. Grabkowski M.: Technika wytwarzania obuwia tom II. Politechnika Radomska, Radom
2000
6. Grabkowski M.: Technologia obuwia. Ćwiczenia laboratoryjne. Wyższa Szkoła
Inżynierska w Radomiu, Radom 1982
7. Instrukcja optymalnego rozkroju skór naturalnych. Centralne Laboratorium Przemysłu
Obuwniczego, Kraków 1976
8. Instrukcja optymalnego rozkroju tworzyw sztucznych. Centralne Laboratorium
Przemysłu Obuwniczego, Kraków 1976
9. Liszka R., Rerutkiewicz J., Uliasz H.: Cholewkarstwo. WSiP, Warszawa 1990
10. Pala S.: Maszyny i urzÄ…dzenia obuwnicze. PWSZ, Warszawa 1973
11. Persz T.: Materiałoznawstwo dla zasadniczych szkół skórzanych. WSiP, Warszawa 1997
Normy przedmiotowe
1. PN  EN ISO 19952 Obuwie. Terminologia
2. PN  85/O  9100 Obuwie. Terminologia
3. PN  77/O  91016 Obuwie. Wady materiałowe i błędy wykonania.
Czasopisma fachowe:
1. Przegląd Skórzany (wydania archiwalne),
2. Świat Butów (wydania archiwalne i bieżące).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55