Dyrekcja i Ośrodek Edukacyjny ŚPN
Legenda o powstaniu
Region Świętokrzyski to obszar porostów, 190 gatunków mszaków i ponad 1000 gatunków roślin ieradowicki Park Krajobrazowy  Wielka Historia.
ul. Suchedniowska 4, 26 010 Bodzentyn
nazwy Gór Świętokrzyskich:
Pod względem zróżnicowania roślinności oraz bogactwa flory teren Ci-
niezwykle cenny przyrodniczo, region naczyniowych. Występuje tu 35 gatunków drzew i około 4000 gatunków Położny między doliną rzeki Kamiennej a Doliną Bodzentyńską
tel. [phone]
około 1000 lat temu, na
sowsko-Orłowińskiego Parku Krajobrazowego należy do najciekawszych w Kra-
posiadający miejscami dziewiczą, zwierząt. Większość parku zajmują lasy głównie z udziałem jodły i buka. SPark o powierzchni 12 106 ha obejmuje Płaskowyż Suchedniowski
www.swietokrzyskipn.org.pl
zaproszenie króla Bolesława
inie Świętokrzyskiej i przewyższa w tym zakresie nawet Świętokrzyski Park Naro-
nieskażoną działalnością człowieka i północną część Gór Świętokrzyskich. Przeważają w nim lasy mieszane z
Chrobrego do Polski przybył
dowy. Występują tu 54 gatunki roślin objętych ochroną prawną, w tym 44 gatunki
naturę. Obszary prawnie chronione węgierski królewicz Emeryk. Rezerwat  Góra Chełmowa (351 m n.p.m.)  stanowi izo- udziałem jodły i modrzewia. Swoją ostoję mają tu łosie i jelenie. Często
więtokrzyskie i Nadnidziańskie Parki Krajobrazowe.
podlegające ochronie ścisłej, z których na szczególną uwagę zasługują: wierzba
W daleką podróż zabrał
zajmują tu ponad 60% powierzchni lowany kompleks leśny położony na północny wschód od głównego spotkać można dziki i sarny a w czystych wodach występują raki i pstrągi.
W skład Zespołu Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków
borówkolistna, pełnik europejski, rosiczki i liczne storczyki.
mające go chronić od złego
ogólnej całego województwa a lesistość Pasma A
ysogór, w Paśmie Pokrzywiańskim przy ujściu rzeki Słupian- Tereny najcenniejsze chronią rezerwaty takie jak:  Kamień Michniowski ,
ŚKrajobrazowych wchodzi 8 parków krajobrazowych zajmujących
relikwie Krzyża Świętego,
wynosi 27,8%. Najcenniejsze tereny ki do Pokrzywianki. Mimo stosunkowo niewielkiej wysokości i po-  Wykus i  Góra Sieradowska .
które otzymał od swojego ojca łącznie 119.711 ha powierzchni (z otulinami - 251 997 ha). Położone są
chroni jeden z najstarszych w Polsce wierzchni uważany jest za jeden z najcenniejszych przyrodniczo obsza- Punkt Informacji Turystycznej w Daleszycach
króla Stefana (póz
niej św.
one w obrębie dwóch krain geograficznych: Gór Świętokrzyskich i Niecki
Plac Staszica 6, 26-021 Daleszyce
Stefana) By uczcić przybycie
Świętokrzyski Park Narodowy oraz rów Świętokrzyskiego Parku Narodowego. A to za sprawą modrzewia Sieradowicki Park Krajobrazowy słynie z walorów historycz-
Nidziańskiej, a każdy z parków charakteryzuje się specyficznymi walorami
tel. [phone], pn.-pt. 8.00-16.00
Emeryka urządzono wspania-
Zespół Świętokrzyskich i Ponidziańskich polskiego, którego centrum występowania w Polsce obejmuje region nych. Lasy Siekierzyńskie dawały schronienie powstańcom stycznio-
krajobrazowymi, przyrodniczymi, historycznymi i kulturowymi. Specjal-
www.bialelugi.pl
łe polowanie. W jego trakcie
Parków Krajobrazowych. Ponadto Gór Świętokrzyskich. Góra Chełmowa pozwala na poznanie i obser- wym i partyzantom w czasie II wojny światowej. Wiele miejsc przy-
nie dla turystów przez obszar każdego z parków poprowadzone są ścieżki
królewicz spostrzegł wielkiego
znajduje się tu 70 rezerwatów przyrody wację wielu gatunków roślin i zwierząt. Niezwykłą osobliwością sa wy- pomina o dawnych wydarzeniach. Jednym z najbardziej znanych jest
jelenia, który uciekając
dydaktyczne oraz wytyczone piesze szlaki turystyczne.
eleniowski Park Krajobrazowy  Gołoborza na Stokach.
oraz 647 pomników przyrody. zaplątał swe rozłożyste rogi stępujące na górze wielkie kopce mrówek. Stwierdzono ich tu około Wykus - uroczysko leśne, miejsce gdzie obozował i walczył mjr Jan
Park obejmuje Pasmo Jeleniowskie oraz doliny rzek Dobruchny
w zaroślach. I już szczęśliwy
500. Na Górę Chełmową roztacza się przepiękny widok z platformy Piwnik -  Ponury , dowódca zgrupowań partyzanckich AK w latach II
Zarząd Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych
Ji Pokrzywianki o łacznej powierzchni 4295 ha. Około 2/3 jego
Emeryk wyciągał strzałę i
ul. A
ódzka 244, 25 655 Kielce,
więtokrzyski Park Narodowy. na Świętym Krzyżu. wojny światowej. Na Wykusie przebywał też mjr Henryk Dobrzański
obszaru porastają lasy, z których większość stanowi las górski i las górski
napinał łuk wycelowany w
tel./fax. [phone]
Powstał jako drugi w Polsce -  Hubal i walczyły oddziały AL. Nieopodal znajduje się polana, na
zwierzynę, gdy nagle jeleń
mieszany (głównie w zespole buczyny karpackiej). Nieco odrębny charakter
www.pk.kielce.pl
Św roku 1950 i zajmuje Świętokrzyski Park Narodowy jest rok rocznie celem wycieczek ok. 200 której obozowali powstańcy styczniowi z 1863 r. pod dowództwem
odwrócił łeb a królewicz
reprezentuje flora porastająca zbocza wąwozów z wychodniami skał
ujrzał otoczony blaskiem
powierzchnię 7626,45 ha. Położony jest tys. turystów. Większość z nich swe kroki kieruje na Święty Krzyż, gdzie gen. Mariana Langiewicza.
Oddział
dewońskich w okolicach wsi Grzegorzowice i Skała. Występują tu naturalne
krzyż między porożem.
Krzyżanowice Średnie 14, 28-400 Pińczów
w centralnej części Gór Świętokrzyskich prócz platformy widokowej usytuowanej ponad największym świętokrzy-
murawy i zarośla kserotermiczne z szeregiem roślin kserotermicznych jak
Emeryk uklęknął, złożył
tel./fax. [phone]
i chroni głównie Pasmo A
ysogórskie skim gołoborzem, zwiedzić również można Wystawę Świętokrzyskiego uchedniowsko-Oblęgorski Park Krajobrazowy  Puszcza
ręce do modlitwy i uznając np. rojnik pospolity, aster gawędka, dzwonek syberyjski, kocanki piaskowe
oraz część Klonowskiego wraz z Parku Narodowego oraz widoczny z daleka klasztor pobenedyktyński, w i Zabytki Techniki.
to zdarzenie jako znak od
i wiele innych. Podobne zespoły roślinności kserotermicznej występują na
isowsko-Orłowiński Park Krajobrazowy  Potęga Przyrody.
oddzielającymi je od siebie dolinami. Boga przysiągł zbudować tu którym przechowywane są relikwie Drzewa Krzyża Świętego. Drugim naj- SZłożony z dwóch obszarów Park: zachodniego obejmującego
obszarach krasowych w okolicach A
agowa i Piotrowa.
Obejmuje fragment Pasma Orłowińskiego, Pasma Ociesęc-
klasztor, a w nim zostawić
częściej odwiedzanym w Parku miejscem jest najwyższy szczyt Gór Świę- Pasmo Oblęgorskie i wschodniego obejmującego Płaskowyż Suchedniowski
przywiezione ze sobą
Ckiego i Cisowskiego oraz Wzgórza Bardziańśkie o łącznej
Najcenniejsze obszary tokrzyskich  A
ysica (612 m. n.p.m.). Wiedzie na nią ze Świętej Katarzyny  zajmuje 21 407 ha powierzchni. Obszar Parku jest ważnym regionalnym
relikwie Krzyża Świętego. Pasmo Jeleniowskie jest drugim obok A
ysogór pasmem Gór
powierzchni 20 707 ha. Jego największym walorem jest przyroda a szcze-
Świętokrzyskiego Parku Narodowego odcinek głównego czerwonego szlaku turystycznego im. Edmunda Mas- węzłem hydrograficznym i terenem z
ródliskowym rzek: Krasnej, Bobrzy
Obietnicy dotrzymał. Na
Świętokrzyskich o charakterystyce typowo górskiej. Jego osobliwo-
gólnie szata roślinna z lasami (wyróżniono tu większość nizinnych typów
dodatkowo objęte są ochroną ścisłą. salskiego. i Kamionki. W występujących tu rezerwatach zobaczyć można pradawną
szczycie A
yśca zbudowano
ścią geologiczną są rumowiska skalne zwane gołoborzami widoczne
siedliskowych od boru suchego do olsu). Ponadto na szczególną uwagę za-
piękny klasztor, w którym do
Należą do nich:  Chełmowa Góra , Puszczę Świętokrzyską ( Świnia Góra ), wspaniałe okazy modrzewia
na stokach Góry Jeleniowskiej i Szczytnicka i chronione za pomocą
dziś dnia przechowywane są sługują zespoły roślinności torfowiskowej chronione w rezerwatach  Biale
Wystawa Świętokrzyskiego Parku Narodowego
 Święty Krzyż ,  A
ysica ,  Czarny polskiego ( Dalejów ), wąwozy lessowe ( Barania Góra ), wychodnie
rezerwatów.
święte relikwie a otaczające
Święty Krzyż 1, 26-004 Bieliny, gmina Nowa Słupia
A
ugi i  Słopiec . Charakter puszczański zachował rezerwat  Zamczysko
Las i  Mokry Bór . Ponadto w Parku i odsłonięcia piaskowca dolnotriasowego ( Perzowa Góra i  Kręgi
go góry zyskało miano
tel. [phone]
chroniący mieszany las bukowy oraz rezerwat  Cisów z blisko 200-letni-
odnotowano ok. 340 gatunków Krzemienne ). Wyjątkowy jest również rezerwat przyrody  Górna Krasna
Świętokrzyskich. czynne: IV-X codziennie w godz. 9.00-18.00,
mi drzewostanami jodłowo-bukowo-dębowymi.
XI-III codziennie w godz. 9.00-15.00 z rzadkimi i chronionymi gatunkami zwierząt głównie ptaków.
Największą wartością Suchedniowsko-Orłowińskiego Obszar objęty ochroną w przeszłości podlegał intensywnej
Charakterystycznym elementem Parku są liczne odsłonięcia
Parku Krajobrazowego są lasy, które zajmują 90,8% powierzchni eksploatacji surowców skalnych co w znacznym stopniu przyczyniło się
gipsów, zwłaszcza wielkokrystalicznych, widoczne głównie na terenie
parku. Obok wartości przyrodniczych Park prezentuje także do odsłonięcia wyjątkowych walorów przyrody nieożywionej. W całej
Płaskowyżu Szanieckiego. Największe ich bogactwo występuje w oko- PERA
Y ZIEMI
walory kulturowe. Na jego terenie znajdują się unikatowe zabytki Europie nie ma drugiego takiego miejsca, gdzie na niewielkim terenie
licach: Szańca, Gartatowic, Stawian i Sędziejowic. W gipsowym pod-
techniki związane z górnictwem i metalurgią rud żelaza oraz metali występowałyby na powierzchni skały niemal wszystkich okresów
ŚWI
TOKRZYSKIEJ
łożu rozwijają się procesy krasowe. W ich wyniku powstają zróżnico-
nieżelaznych. Do najciekawszych należą m.in. ruiny zakładów geologicznych, od kambru (paleozoik) po holocen (kenozoik). Pozwala
wane formy krasu powierzchniowego i podziemnego np.: leje, formy
wielkopiecowych w Samsonowie i Bobrzy oraz pozostałości pieca to na prześledzenie dziejów Ziemi na przestrzeni ostatnich 550 mln
typu uwale, doliny, jaskinie.
w Kuz
niakach. lat. Nic dziwnego, że park nazywany jest  rajem dla geologów.
ozubowski Park Krajobrazowy
adnidziański Park Krajobrazowy  Meandry Nidy w gipsowej
Obejmujący wschodnią część Garbu Wodzisławskiego Park
hęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy  Raj dla Geologów. krainie.
Krozciąga się na powierzchni 6613 ha. Jego znaczną część porastają
Najmłodszy z parków krajobrazowych położony w NObejmuje środkowy i dolny fragment Doliny Nidy, Nieckę
lasy położone m.in. na zboczach wzniesień lessowych porozcinanych
Cpołudniowo - zachodniej części Gór Świętokrzyskich, Solecką i północno - zachodnią część Garbu Pińczowskiego o powierzchni
ąb Bartek.
dolinkami i wąwozami. Południowe i południowo-zachodnie niezalesione
pomiędzy rzekami A
ośną (Wierną Rzeką) i Bobrzą zajmuje 20 505 23 164 ha. Niezwykłe bogactwo form przyrody żywej i nieożywionej
To niewątpliwie
zbocza zajmują ciepłolubne murawy kserotermiczne. Z występujących tu
Legenda mówi, że hi-
ha powierzchni. Najcenniejsze obszary Parku objęto ochroną w (zwłaszcza występowanie serii gipsowej, tworzącej unikatowy zespół zjawisk
Dnajsłynniejszy i jeden z
gatunków zagrożonych na uwagę zasługują: wisienka stepowa, storczyk storia wiekowego drzewa przy-
formie rezerwatów przyrody są to:  Jaskinia Raj ,  Biesak - Białogon , i form krasu gipsowego) zadecydowało o utworzeniu tu 9 rezerwatów
najstarszych w Polsce dębów. Kiedyś
wiodła do niego także Jana III
purpurowy, len włochaty, obuwik pospolity. Osobliwością Parku jest
 Chelosiowa Jama ,  Moczydło ,  Góra Rzepka ,  Góra Zelejowa , przyrody: Skowronno, Grabowiec, Pieczyska, Krzyżanowice, Skorocice,
uważano, iż liczy sobie nawet 1200 lat Sobieskiego. Po zwycięskiej wy-
występowanie w rezerwacie  Polana Polichno groszku panońskiego
 Góra Miedzianka ,  Wolica ,  Góra Żakowa ,  Milechowy , Skotniki Górne, Winiary Zagojskie, Przęślin i Góry Wschodnie. prawie na Wiedeń zmierzał on
jednakże dziś jego wiek oceniany jest na
(jedyne stanowisko w Polsce) oraz największego gatunku polskiego
na spotkanie z przebywającą w
 Karczówka . Obok wartości geologicznych na obszarze Parku
ok. 700.
chrząszcza jelonka rogacza.
Podzamczu Chęcińskim żoną
spotykamy ogromne bogactwo szaty roślinnej, potwierdzone obecnością Charakterystycznym elementem krajobrazu Parku jest dolina
Marysieńką. Kiedy dotarł w
ponad 1000 gatunków roślin (blisko 50 % flory krajowej). Ochronie rzeki Nidy - z licznymi meandrami i starorzeczami, stanowiąca ważny
Zlokalizowany we wsi Bartków koło
Grodzisko w Stradowie - przed wiekami na terenie dzisiejszego
Góry Świętokrzyskie postano-
prawnej podlega 78 gatunków, w tym 68 to gatunki objęte ochroną korytarz ekologiczny oraz ostoję ptactwa wodno  błotnego. Nato-
Zagnańska dąb posiada osiem konarów
Kozubowskiego Parku Krajobrazowego istniało największe i
wił zobaczyć owiany legendami
ścisłą. miast dobrze nasłonecznione zbocza gipsowych i wapiennych wzgórz
głównych, 30 metrów wysokości, około
najpotężniejsze wczesnośredniowieczne grodzisko, jakie kiedykolwiek
dąb. Rozbił pod nim obóz a dla
zajmuje jedno z największych w kraju stanowisk roślinności kseroter-
13 m w obwodzie pnia przy ziemi, a
zbudowano na ziemiach polskich. Gród właściwy o powierzchni 1,5 upamiętnienia swego pobytu po-
micznej. Cennymi gatunkami flory mającymi tutaj jedyne lub jedno
rozpiętość korony to 20 na 40 metrów.
lecił włożyć do dziupli dębu sza-
ha zwany Zamczyskiem otaczały trzy podgrodzia: Waliki, Mieścisko
z niewielu stanowisk w Polsce są m.in. dyptam jesionolistny, szyplin
W 1906 r. drzewo uszkodził pożar blę, zdobyczną turecką rusznicę
i Barzyńskie o łącznej powierzchni 25 ha. Istnienie grodziska
jedwabisty, sierpik różnolistny, dziewięćsił popłocholistny, gęsiówka i gąsiorek najlepszego wina. Z
okolicznych zabudowań a w 1920 r. jego
wiązane jest z państwem Wiślan.
biegiem lat dziupla zarosła i być
uszkowata, sesleria błotna, groszek szerokolistny, rezeda mała, prze-
wnętrze zabezpieczono betonowymi
może do dziś dnia spoczywają w
tacznik zwodny i wczesny, stulisz miotłowy, ostnice: Jana i włosowata,
plombami, wymienionymi w 1978 r.
niej królewskiej pamiątki.
len włochaty.
na zespolone żywicami epoksydowymi
drewno i trociny. Po tym jak w 1991 r.
w Bartka trafił piorun i zerwał dwa pasy korony pod nadwyrężone ogniem
konary trzeba było ustawić podpory. Obecnie dąb  Bartek chroniony jest
zaniecki Park Krajobrazowy.
jako pomnik przyrody a tuż obok niego rośnie młody dąb  syn Bartka
Obejmuje środkową część Garbu Pińczowskiego oraz południowo
 posadzony dla uczczenia 1000-lecia Państwa Polskiego.
www.zagnansk.pl
S- zachodni fragment Niecki Połanieckiej (Płaskowyż Szaniecki)
zajmując 10 915 ha powierzchni. Jego zadaniem jest głównie ochrona
Tekst: Sylwia Skuta
wartościowego krajobrazu z malowniczymi wapiennymi i gipsowymi
Wydawca:
wzgórzami oraz ciepłolubnymi zbiorowiskami roślinności kserotermicznej, Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa
Świętokrzyskiego,
ul. Ściegiennego 2, 25-033 Kielce,
torfowiskowej i słonolubnej rozsianymi w rozległej przestrzeni łąk i pól. W
tel. [phone]
ŚWI
TOKRZYSKA PRZYRODA
www.rot.swietokrzyskie.travel
jedynym ustanowionym w parku rezerwacie przyrody  Owczary zobaczyć
można naturalne śródlądowe stanowisko roślinności halofitowej.
Wydawnictwo współfinansowane z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego
dla rozwoju województwa Świętokrzyskiego.