Lata 1939-45:
Kampania wrześniowa:
Bój graniczny: 1.09.1939 Hitlerowskie Niemcy rozpoczęły działania zbrojne przeciw Polsce. Nieco
wcześniej specjalna grupa hitlerowska upozorowała atak rzekomych powstańców polskich na niemiecką
radiostację w Gliwicach, co miało dostarczyć pretekst ataku na Polskę. Pierwsze trzy dni trwał bój graniczny.
Polski opór został szybko złamany. Na północno-zachodnim odcinku frontu Niemcy, po uderzeniu z zachodu i
Prus Wschodnich, osaczyli polską Armię  pomorze . Zacięty opór stawiały polskie bazy morskie w Gdyni,
Pucku i Helu. Anglia i Francja zażądały wstrzymania ofensywy niemieckiej grożąc wypełnieniem
zobowiązań sojuszniczych wobec polski. 3.01.1939 rządy Anglii i Francji wypowiedziały Niemcom wojnę.7.09
kapitulowała załoga Westerplatte. W nocy z 4 na 5.09 rozpoczęto ewakuację rządu, instytucji państwowych oraz
złota Banku Polskiego w Wa-wie. Komisarzem cywilnym obrony stolicy został S. Starzyński.17.09 rozpoczął się
atak ZSRR na Polskę.
Ewakuacja władz RP: 17.09 obradował rząd RP w Kołomyi. Premier Sławoj- Składkowski stwierdził
bezsilność wobec połączonych sił niemieckich radziecki. Wódz naczelny wydał  dyrektywę ogólna , nakazująca
wycofanie wojska i sprzętu do Rumunii i na Węgry oraz unikanie walki z Armią Czerwoną poza o broną
konieczną. W nocy z 17/19.09 władze RP przekroczyły granicę Rumuńską.
Zakończenie walk: Agresja ZSRR przypieczętowała klęskę armii polskiej. 20.09 wojska radzieckie
zdobyły bronione przez Polaków Grodno a wkrótce Białystok. 28.09 skapitulowała bohatersko broniąca się
Warszawa, a 2.10 załoga Helu. 28.09 Niemcy i ZSRR uzgodniły nową linię graniczną na Bugu.. Klęska armii
polskiej wynikała przede wszystkim z ogromnej przewagi Niemiec , prawie dwukrotnej.
Sprawa polska na arenie między narodowej:
Powstanie rządu emigracyjnego: Wbrew uprzednim deklaracjom, rząd Rumunii internował prezydenta,
rząd i wodza naczelnego usiłując odwrócić od siebie niebezpieczeństwo niemieckie. Również Francja chciała
zatrzymać władze RP w Rumunii i doprowadzić do powstania nowych. Prezydent Mościki mianował swym
następną ambasadora RP w Rzymie Bolesława W ieniawę- Długoszewskiego. Rząd francuski nie uznał tej
nominacji, toteż w końcu Mościki przekazał swe uprawnienia prezesowi Światowego Związku Polaków
Raczkiewiczowi, który już był we Francji. 30.09.1939 został on zaprzysiężony jako nowy prezydent RP. Tego
samego dnia Raczkiewicz powołał nowy rząd z gen. Sikorskim na czele. W skład rządu weszli przedstawiciele
głównych partii opozycji antysanacyjnej: SN, SP, SL i PPS, oraz niektórzy politycy sanacyjni. Był to zatem
gabinet sanacyjny. Podstawą prawną działalności rządu emigracyjnego została konstytucja kwietniowa przy
czym prezydent Raczkiewicz uznał, iż będzie korzystał ze swoich uprawnień w ścisłym porozumieniu z
premierem. Owa  umowa paryska stanowiła odtąd podstawę działania władz RP na emigracji. Siedzibą
polskiego rządu emigracyjnego był Paryż, a od 22.11.1919- Angers. 9.11.1939 Prezydent Raczkiewicz stworzył
Radę Narowową RP, która miała pełnić funkcję organu doradczego, opiniującego sprawy wnoszone przez rząd
oraz opracowującego zasady przyszłego ustroju państwa i polskie postulaty na konferencję pokojową .
Przewodniczącym rady został Paderewski.
Klęska Francji i przeniesienie władz RP do Anglii: 22.06. 1940 Francja poddała się Niemcom. Po
klęsce Francji jedynym sojusznikiem Polski stała się Wlk. Bryt, której premierem od maja 1940 był Churchill.
18.06.1940r rząd angielski zaprosił prezydenta RP i rząd polski do Anglii.
Początki podziemia w Polsce:
Służba Zwycięstwu Polsce (SZP): Jeszcze w trakcie kampanii wrześniowej rozpoczęto organizowanie
podziemnego wojska i władz politycznych. Inicjatywa wyszła od gen. M. Tokarzewskiego -Karaszewicza.
Kwestie polityczne SZP miała rozwiązywać Rada Główna Obrony Narodowej z Niedziałkowskim na czele.
Pierwszą akcją miał być zamach na Hitlera jednak nie doszedł do skutku. Sikorski negatywnie odniósł się do
powstania SZP, łączącej działalność polityczną i wojskową. Obawiał się bowiem nadmiernego wpływu na jej
działanie oficerów sanacyjnych.
Powstanie ZWZ: Gen Sikorki rozwiązał SZP i na jej miejsce powołał nową organizację - Związek Walki
Zbrojnej, podporządkowany ściśle rządowi emigracyjnemu. 8.11.1939 powstał Komitet Ministrów do spraw
Kraju z gen. Sosnkowskim na czele. 4.12.1939 gen Sosnkowski wydał instrukcję o utworzeniu ZWZ.
Organizować miała ona akcje bojowe i sabotażowe. Na czele ZWZ stanął gen. Sosnkowski. Komendantowi
przebywającemu we Francji podlegać miał gen S. Grot-Rowecki jako dowódca obszaru okupacji niemieckiej i
gen M. Tocharzewski-Karaszewicz  radzieckiej.
Podziemne porozumienie polityczne: Po aresztowaniu głównych twórców RGON w lutym 1940. doszło
do nowego spotkania przedstawicieli partii politycznych: Pużaka z PPS-Wolność, Równość, Niepodległość.
Dębskiego z SN i Karbońskiego Karbońskiego SL, także Tokarzewskiego i Roweckiego. 24.02.1940 utworzono
Polityczny Komitet Porozumiewawczy przy ZWZ. W czerwcu zmieniono nazwę na Główny Komitet Poltyczny.
Reorganizacja władz podziemnych: Przeniesienie rządu emigracyjnego do RP z Londynu zbiegły się ze
zmiana systemu dowodzenia armią podziemną. 18.06.1940 mianowano gen. Roweckiego zastępcą komendanta
głównego ZWZ z prawem decyzji w wypadku utraty łączności z rządem, 30.06 w depeszy wysłanej już z Anglii
ustanowiono Komendę Główna ZWZ w kraju z Roweckim na czele. W tym samym czasie GKP przejął funkcję
delegatury rządu RP na kraj. Sikorki Odmówił zatwierdzenia Delegatury, pod koniec września wznowił
działalność Polityczny Komitet Propozumiewawczy. Komitet uzgodnił kandydaturę Cyryla Rat ajskiego na
delegata RP na kraj. W 1940r środowiska bliskie sanacji zorganizowały Tajną Organizację Wojskową oraz
Organizację Orła Białego. Organizacja Orła Białego połączyła się z ZWZ w kwietniu 1940r. DO ugrupowań
piłsudczykowskich, które nie weszły do ZWZ i Delegatury, należał Konwent Organizacji Niepodległościowych i
Obóz Polski Walczącej. SL powołało Chłopską Straż, socjaliści- Gwardię Ludową i Socjalistyczną Organizację
Bojową. SN- Narodową organizację Wojskową, a środowiska chadeckie - Organizację Wojskową  Unia .
Powstały Szare Szeregi czyli podziemny Związek Harcerstwa Polskiego.
Układ Sikorski-Majski: Majski (ambasador radziecki w Londynie) skontaktował się z rządem
Polski w Anglii wykazał pragnienie odbudowy państwa polskiego. Przy czym granica wschodnią Polski winna
być oparta na kryterium etnicznym, oraz że jest gotów ułatwić powstanie w Moskwie  komitetu narodowego ,
którego celem było by stworzenie armii polskiej w ZSRR do walki z Niemcami, a także zawrzeć z rządem
Sikorskiego układ sojuszniczy. 30.07.1941 podpisano w Londynie układ między rządami RP i ZSRR znany jako
układ Sikorski- Majski. Kreml uznał w nim ze traktaty radziecko-niemieckie z 1939 dotyczące rozbioru Polski
straciły moc, rząd RP stwierdził natomiast, iż nie jest związany żadnym układem skierowanym przeciw ZSRR.
Zapowiedziano przywrócenie stosunków dyplomatycznych udzielanie sobie wzajemnie pomocy w wojnie z
Niemcami. Rząd radziecki godził się na utworzenie w ZSRR armii polskiej pod dowództwem mianowanym
przez RP. W dodatkowym protokole stwierdzano, że rząd radziecki udzieli amnestii wszystkim obywatelom
polskim, których pozbawiono wolności na terytorium ZSRR.
Rozwój podziemia stosunków kraju:
Podziemie polityczne: układ Sikorski- Majski przyjęto w podziemiu w zasadzie z aprobatą. Podkreślano
jedynie nienaruszalność granic Polski. We wrześniu Cyryl Ratajski ustąpił ze stanowiska. Funkcję delegata
rządu na kraj objął Jan Piekałkiewicz z SL pełnił tą funkcję do 02.1943. W maju 1943 nowym delegatem
mianowano Jana St. Jankowskiego SP. Organem delegatury był dwutygodnik  Rzeczpospolita Polska
Powstanie AK: 14.02.1942 ZWZ przemianowano na Armię Krajową, która miała podjąć akcję scalania
podziemia wojskowego. Na czele AK stanął komendant gen Grot-Rowecki. Kraj podzielono początkowo na 3
obszary AK: białostocki, lwowski i zachodni. Pod koniec 1942 AK liczyła ok. 200tys. Żołnierzy. W pierwszej
kolejności do AK wcielono : Socjalistyczną Organizację Bojową, Obóz Polski Walczącej, Tajna Armię Polska
itp.
Powstanie KWC: Dla kierowania oporem społeczeństwa delegat rządu i komendant główny AK
mianowali w kwietniu 1941 wspólnego pełnomocnika- Karbońskiego z SL. Ogłosił on w grudniu 1942
powstanie Kierownictwa Walki Cywilnej. KW C prowadziło sądy podziemne. KW C posiadało własną sieć
radiostacji pozwalające otrzymać kontakt z Londynem. 17.09.1942 depesza KW C odnosząca się do
eksterminacji ludności żydowskiej. 4.12.1942 powołano do życia Radę Pomocy Żydom pod kryptonimem
 Żegota /
Powstanie PPR: 28.12.1941 w Polsce wylądowała grupa spadochroniarzy mająca stworzyć
proradzieckie ugrupowanie podziemne: Paweł Finder, Bolesław Mołojec i Marceli Nowotko. Lądowało potem
jeszcze kilka grup. 5.01.1942 członkowie I grupy inicjatywne utworzyli Polską Partię Robotniczą. Na czele PPR
stanął Nowotko. Na jesieni 1942 w kierownictwie PPR doszło do konflikty. W listopadzie 1942 Mołojec
zastrzelił Marcelego Nowotkę, za to Mołojec został również zlikwidowany a na czele PPR stanął Finder.
Aktywizacja podziemia niepodległościowego: Władze podziemne z niepokojem spoglądały na działania
PPR. Komenda Główna AK powołała nawet w 1942 komórkę  K do prowadzenia kontrakcji i gromadzenia
informacji o celach i metodach działania PPR. Z tego okresu pochodził też napis umieszczany na murach miast:
 PPR-Płatne Pachołki Rosji . W Paz
dzierniku 1942 jednostki sabotażowo-dywersyjne AK- Związek Odwetu i
 Wachlarz - połączono w Kierownictwo Dywersji (Kedyw), którego szefem został płk. Emil Nil-Fieldorf.
Po wyprowadzeniu armii Andersa z ZSRR stosunki polsko-radziecki znalazły się w głębokim impasie.
W Listopadzie 1942 nowym ambasadorem Polski w ZSRR został Tadeusz Romer, który napotkał rosnące
trudności w kontaktach z władzami Kremla. Perspektywy dalszego tworzenia armii polskiej przekreśliła nota
radziecka z 31.10.1942 w której Kreml oskarżył RP o odmowę użycia Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR przeciw
Niemcom. 13.04.1943 Niemcy donieśli o odkryciu grobów oficerów polskich w lesie katyńskim oskarżając o
zbrodnie rosyjskie NKWD. Kreml stwierdził ze polscy jeńcy wpadli w ręce radzieckie w 1941 i wówczas
zostali zamordowani. 17.04 rząd RP w Londynie postanowił zwrócić się do MCK w Genewie z prośbą o
wyjaśnienie sprawy. Z 25/26.04.1943 Mołotow wręczył Romerowi notę zawiadamiającą o zerwaniu przez Kreml
stosunków rządem RP z kłamliwym twierdzeniem, że rząd polski nie uważał za stosowne zwrócić się do rządu
radzieckiego jakimkolwiek zapytaniem. Rober jako ambasador musiał opuścić terytorium ZSRR.
Śmierć Sikorskiego: Opozycja przeciw Sikorskiemu, obwinianemu o nadmierną ustępliwość wobec
ZSRR wzmogła się szczególnie w II korpusie gen Andersa. Sikorski podtrzymywał swe stanowisko w sprawie
granic uznając jednak ułożenie stosunków ZSRR za jedną z głównych wytycznych polityki polskiej.
Przewidując nieustępliwość Stalina w sprawie granic rozważał, jak przypuszcza, możliwość rezygnacji z
drugiego spotkania ze Stalinem Do spotkania tego nigdy nie doszło  4.071943 wracając z Bliskiego Wschodu
Wł. Sikorski Zginął w katastrofie koło Gibraltaru.
Nowy rząd RP: Prezydent Raczkiewicz mianował naczelnym wodzem gen. Sosnkowskiego, nowym
premierem zaś został 14.07.1943, Mikołajczyk. Położył on nacisk na pogłębienie współpracy z aliantami
zachodnimi. Podtrzymywał ofertę federacji z Czechosłowacją oraz stwierdził iż głównym zagadnieniem polskie j
polityki są stosunki z ZSRR oraz że rząd RP dąży do porozumienia i współpracy z Kremlem.
 Konferencja W ielkiej Trójki odbyła się 28.11-1.12.1943 w Teheranie Teheranie udziałem
Churchilla, Rossevelta i Stalia. Sprawa polska była omawiana parokrotnie. Na posiedzeniu 28.11 Stalin
opowiedział się za przyznaniem Polsce granicy na Odrze.
Pod okupacją Hitlerowską
Powstanie w Getcie Warszawskim: 19.04.1943 hitlerowcy przystąpili do likwidacji resztek getta
warszawskiego, powitały ich strzały. Rozpoczęto powstanie kierowane przez Żydowska Organizację Bojową.
Pomimo nie współmiernych sił Polacy zdołali zadać Niemcom duże straty. Przywódca powstania był Mordechaj
Anielewicz.
Podziemie polityczne: 9.05.1943 Krajowa Reprezentacja Polityczna, skupiająca najważniejsze
stronnictwa polskie, wydała oświadczenie stwierdzające iż ZSRR posłużył się sprawą katyńską jako pretekstem
do zerwania stosunków dyplomatycznych rządem londyńskim RP. 15.08.1943 ogłoszono w kraju Deklarację
Porozumienia Politycznego czterech stronnictwa:SN, SP, SL i PPS-WRN, dotyczącą ich współdziałania do
czasu ogłoszenia wyborów parlamentarnych w wolnej Polsce.
Rozwój AK: Poważnym wstrząsem AK było aresztowanie 30.06.1943 komendanta głównego Grota-
Roweckiego. Komendantem głównym AK został gen T. Bór-Komorowski. 7.03.1944 nastąpiło podpisanie
umowy o włączeniu NSZ do AK.
Powstanie KWP: 5.07.1943 delegat rządu i komendant główny AK połączyli Kierownictwo Walki
Cywilnej z Kierownictwem Walki Konspiracyjnej w kierownictwo Walki Podziemnej. Odtąd wszys tkie
akowskie akcje przeciw okupantowi były koordynowane przez KWP.
Powstanie KRN: Pod koniec 1943 PPR podjęła próbę powołania własnej, pozornie ponadpartyjnej
organizacji politycznej. W nocy z 31.12.1943 na 1.01.1944 w Warszawie powołano do życia Krajową Radę
Narodową. W skład KRN weszli działacze PPR kilku ludzi z RPPS i SL  Wola Ludu . Przewodniczącym KRN
został Bierut, był agentem Kominternu i NKW D jego zastępcą został E. Osóbka-Morawski (RPPS) a w
prezydium KRN znalazł się gen Rola-Żymierski. Program KRN przewidywał utworzenie Rządu Tymczasowego,
przeprowadzenie reformy rolnej i nacjonalizacji przemysłu, banków i transportu. Zbrojnym ramieniem KRN
miała być Armia Ludowa powołana do życia 1.01.1944 pod dowództwem Roli-Żymierskiego. 9.01.1944
powołano do życia Radę Jedności Narodowej. Przewodniczącym rady wybrano Pużaka z PPS-W RN. W skład
RJN weszło 17os. Po 3 z SN , SP, SL i PPS-W RN oraz po 1 z mniejszych ugrupowań. RJN 15.03.1944 wydała
manifest o co walczy naród polski., przewidywał on całkowite rozbrojenie Niemiec. Przewidywano ustrój
demokracji parlamentarnej z silnym rządem.
` Powstanie Warszawskie:
Utworzenie PKWN: 21.07.1955 powstał w Moskwie Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Na jego
czele stanął Osóbka-Morawski. Resort obrony narodowej Rola -Żymierski, a resort bezpieczeństwa publicznego-
Radkiewicz.
Manifest PKWN: 22.07.1944 radio moskiewskie nadało manifest PKWN do narodu polskiego.
Wezwano wszystkich Polaków do walki z okupantem. Przyszły ustrój miał się opierać na konstytucje marcowej
z 1921r. Komitet uznał się za jedyną legalną władzę w Polsce, rząd londyński nazwano zaś mianem władzy
samozwańcze, opartej na fas zystowskiej konstytucji kwietniowej. Manifest PKWN miał charakter
propagandowo-dezinformacyjny. Stwarzał wrażenie że Polska kierowana przez PKW N będzie kontynuacją
państwa polskiego.\ Dwa ośrodki władz w Polsce: Powstanie PKWN i natychmiastowe jego uznanie przez
ZSRR wytworzyło nową sytuację. Zaczęły bowiem funkcjonować dwa ośrodki władzy państwowej: rząd RP w
Londynie i PKWN (dużo mniejsze poparcie)
Decyzja o powstaniu: W miarę rozwoju ofensywy radzieckiej zbliżała się chwila wybuchu powstania
zbrojnego przeciw Niemcom w Warszawie. 21.071944 gen Bór-Komorowski włączył Warszawę do akcji Burza.
Wybuch powstania w Warszawie: 1.8.1944 rozpoczęło się powstanie w Wars zawie.2.10.1944 podpisany
został akt kapitulacji
Na mocy ustawy KRN z 11.09.1944 jej przewodniczący Bierut otrzymał kompetencje głowy państwa,
przysługujące w konstytucji marcowej prezydentowi RP . Organem wykonawczym KRN, działającej jako władza
ustawodawcza miał być PKWN., który rozpoczął urzędowanie w Lublinie 1.08.1944.
22.11.1944 Mikołajczyk popdał się do dymisji. Prezydent Raczkiewicz oddał wadze większości. Nowy
rząd utworzył 29.11 Arciszewki z PPS. Podtrzymał on formę porozumienia z ZSRR.
Powstanie rządu Tymczasowego: 31.12.1944 Krajowa Rada Narodowa powołała rząd tymczasowy RP
pod kierownictwem Osóbki-Morawskiego. Wicepremierami zostali Gomułka.