PRZYRODA
Tematy prac kontrolnych
ramowy plan nauczania
Klasa
V szkoły podstawowej
Warszawa 2009
1
Program ma na celu spójne zapoznanie ucznia z przyrodą jako całością.
W programie uwzględniono treści edukacji biologicznej, geograficznej,
chemicznej i fizycznej. Uwzględniono też wybrane elementy edukacji
ekologicznej, czytelniczej, medialnej, prozdrowotnej oraz wychowania do życia
w społeczeństwie (wychowanie do życia w rodzinie, wychowanie regionalne 
dziedzictwo kulturowe regionu, wychowanie patriotyczne i obywatelskie).
Program realizowany jest w cyklu trzyletnim.
Program nauczania przyrody w klasie V ma zaznajomić ucznia z budową
i właściwościami materii, podstawowymi zjawiskami fizycznymi jak również
z różnorodnością krajobrazów Polski.
I. Podręcznik.
Janina Ślósarczyk Ryszard Kozik Feliks Szlajfer Przyroda dla klasy piątej
Wydawnictwo Nowa Era
Do podręcznika dołączona jest płyta CD-ROM zawierająca materiały do
samodzielnej pracy, filmy, ćwiczenia, gry i testy sprawdzające. W podręczniku
znajdują się odsyłacze do konkretnych treści na płycie. Płyta jest materiałem
uzupełniającym.
Podręczniki uzupełniające
Barbara Klimuszko, Janina Sokołowska, Maria Wilczyoska-Wołoszyn.
Przyroda kl. V. Wydawnictwo ŻAK.
Wiesława Niedzielska, Ewa Maria Tuz. Mój świat  podręcznik do klasy V.
Wydawnictwo M. Rożak.
2
II. Program nauczania.
1. Podstawowe właściwości i budowa materii
budowa i właściwości ciał stałych, cieczy i gazów,
wpływ zmiany temperatury na ciała stałe, ciecze i gazy,
pierwiastki i związki chemiczne  substancje proste i złożone,
mieszaniny i roztwory.
2. Krajobrazy Polski i jej roślinność
położenie geograficzne Polski, sąsiedzi, granice, podział administracyjny,
ukształtowanie powierzchni naszego kraju  główne krainy,
szata roślinna  typy lasów w Polsce,
zbiorniki wodne i wody płynące,
przegląd najważniejszych krain geograficznych i różnorodność szaty
roślinnej w tych krainach - Pojezierze Mazurskie - warunki życia w
jeziorze i rośliny wodne,
Morze Bałtyckie - wybrzeże morskie, warunki życia w morzu, glony
morskie,
rośliny i grzyby lądowe - różnorodność budowy roślin lądowych (mchy,
paprotniki, rośliny nasienne),
krajobrazy nizin, wyżyn i gór polskich.
III. Tematy prac kontrolnych.
Uczeń w roku szkolnym wykonuje cztery prace kontrolne, po dwie prace w
każdym semestrze. Prace będą oceniane wg następującego kryterium:
100 % - 95 %  celujÄ…cy
94 % - 74 %  bardzo dobry
73 % - 55 %  dobry
54 % - 40 %  dostateczny
39 % - 31 %  dopuszczajÄ…cy
poniżej 30 %  niedostateczny
3
PRACA KONTROLNA NR 1 KL.5
PODSTAWOWE WA
AÅšCIWOÅšCI I BUDOWA MATERII max. 50 pkt.
1. Wpisz do odpowiednich rubryk tabeli wymienione przykłady przemian: 2 p.
topnienie lodu, spalanie węgla, toczenie się piłki, spadanie liści z drzew
Reakcja chemiczna Zjawisko fizyczne
2. Jakie maszyny proste przedstawiono na rysunkach? Wpisz ich nazwy pod rysunkami. 2 p.
........................................... ..........................................
3. Jak się nazywa i na czym polega oddziaływanie fizyczne przedstawione poniżej? 2 p.
Jest to oddziaływanie ............................................................................. Jest ono związane
z ........................................................................................................................................ .
4
4. Na rysunku przedstawiono modele substancji o różnym stanie skupienia. Wpisz pod 3 p.
rysunkami, który model przedstawia stan skupienia ciała stałego, ciekłego i gazowego.
................................... ................................... ...................................
5. Ciała te mają określony kształt i trudno go zmienić. Oddziaływania 1 p.
międzycząsteczkowe w tych ciałach są bardzo silne. Powyższy opis dotyczy ciał:
A. gazowych.
B. ciekłych.
C. stałych.
D. żadna z odpowiedzi nie jest prawidłowa.
6. Zaznacz znakiem  x probówkę, w której siły przylegania są większe niż 1 p.
siły spójności.
7. Wykreśl odpowiednie słowa z podanych w nawiasach, tak by poniższe zdania były 3 p.
prawdziwe.
Gazy (ulegają/nie ulegają) zjawisku rozszerzalności temperaturowej. Na skutek
ogrzewania (zwiększa się/zmniejsza się) ciśnienie tych ciał, zaś ich gęstość
(maleje/zwiększa się).
8. Przewody energetyczne zmieniają swoja długość zależnie od pory roku. Jest to 2 p.
skutek pewnego zjawiska.
a) Jak nazywamy to zjawisko?
Zjawisko przedstawione na rysunku nazywamy ............................................................... .
b) Wyjaśnij to zjawisko.
Zjawisko to polega na ....................................................................................................... .
5
 9. Uzupełnij schemat podanymi określeniami 2 p.
związek chemiczny, pierwiastek chemiczny, z tych samych atomów, z rożnych atomów.
Substancja
prosta złożona
(czyli & & & ...& & (czyli & & & ...& &
& & & & & ...& & .) & & & & & ...& & .)
zbudowana jest zbudowana jest
& & & & & & & & . & & & & & & & & .
& & & & & & & & . & & & & & & & & .
10. Na podstawie opisu rozpoznaj substancjÄ™ i wpisz jej nazwÄ™. 1 p.
Jest to związek chemiczny. Jest gazem bezbarwnym, bez zapachu, cięższym od powietrza.
Wydychają go rośliny i zwierzęta. Potrzebny jest roślinom do procesu wytwarzania
pokarmu.
Opis dotyczy .................................................... .
11. Narysuj model cząsteczki wody i podpisz atomy, z jakich się ona składa. 2 p.
12. Połącz liniami podane nazwy pierwiastków z grupą, do której należą: 3 p.
metali lub niemetali.
tlen
miedz

żelazo
Metale Niemetale
azot
węgiel
srebro
13. Wstaw literę P przy zdaniu prawdziwym, a literę F przy zdaniu fałszywym. 3 p.
a) Metale przeważnie występują w ciekłym stanie skupienia.
b) Niemetale są ciałami ciekłymi, gazowymi i stałymi.
c) Większość niemetali nie przewodzi prądu.
14. Poniższa ilustracja przedstawia wybitnego polskiego fizyka 1 p.
 Mariana Smoluchowskiego. Opisz jego zasługi.
.............................................................................................................
.............................................................................................................
.............................................................................................................
.............................................................................................................
6
15. Zaznacz znakiem  x zdania prawdziwe. 2 p.
Do sporządzenia mieszaniny potrzebne są dwie substancje lub więcej.
Mieszanina jednorodna to taka, której składników nie widać ani gołym okiem, ani za
pomocÄ… lupy.
Mieszanina niejednorodna składa się wyłącznie z substancji w stanie stałym.
16. Napisz, jakie rodzaje mieszanin powstały w poszczególnych naczyniach. 3 p.
............................. ................................. ...............................
17. Podaj 2 przykłady mieszanin występujących w przyrodzie. 2 p.
a) .......................................................................................
b) .......................................................................................
18. Na rysunku przedstawiono mieszaninę siarki i spinaczy biurowych. Zapisz poniżej 2 p.
sposób rozdzielenia składników tej mieszaniny.
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
19. Zaznacz znakiem  x poprawne dokończenie zdania. 1 p.
Stopem nazywamy
A. mieszaninÄ™ niejednorodnÄ… metali.
B. mieszaninÄ™ jednorodnÄ… metali lub metali z niemetalami.
C. mieszaninÄ™ niejednorodnÄ… metali i wody.
D. mieszaninÄ™ jednorodnÄ… metali i wody.
7
20. Uzupełnij zdanie. 1 p.
Przykładem stopu jest mosiądz. Jego głównym składnikiem jest ........................................ .
21. Powietrze jest mieszaniną jednorodną gazów. W którym zestawie wymieniono jego 1 p.
składniki?
A. tlen, azot, węgiel, woda
B. azot, tlen, dwutlenek węgla, para wodna
C. tlen, para wodna, żelazo, dwutlenek węgla
D. dwutlenek węgla, para wodna, azot, węgiel
22. Spośród niżej podanych określeń wybierz i wypisz te, które stanowią właściwości 3 p.
powietrza.
jego cząsteczki nie poruszają się, jest bezbarwne, ma określony kształt, jest bez zapachu,
łatwo zmniejszyć jego objętość
........................................................................................
Powietrze ........................................................................................
........................................................................................
23. Dokończ zdanie. 1 p.
Do procesu spalania potrzebny jest ............................................................ .
24. Rozpoznaj procesy opisane zdaniami i wpisz ich numery do odpowiednich 3 p.
rubryk tabeli.
1. Jest to proces, który przebiega wewnątrz komórek organizmów.
2. Proces ten powoduje obniżenie wytrzymałości i plastyczności metali.
3. Proces ten powoduje rozkład białka martwych roślin, zwierząt.
4. W wyniku tego procesu przedmioty metalowe ulegajÄ… zniszczeniu.
5. W procesie tym biorą udział bakterie.
6. W wyniku tego procesu uwalnia siÄ™ energia zawarta w zwiÄ…zkach organicznych.
Oddychanie Gnicie Korozja
25. Uzupełnij zdania. 3 p.
Rozpuszczając sól w wodzie, otrzymamy jej wodny ....................................... .
Wodę nazywamy .........................................., zaś sól jest .......................................... .
8
PRACA KONTROLNA NR 2 KL. 5
KRAJOBRAZY NIZIN max. 35 pkt.
1. Wpisz w kółka zaznaczone na mapie litery przyporządkowane obiektom 3 p.
geograficznym:
A  Żuławy Wiślane
B  Nizina Podlaska
C  Nizina ÅšlÄ…ska
2. Napisz nazwę krainy geograficznej, na której terenie leżą poniższe miasta. 3 p.
a) Warszawa  .............................................................
b) Szczecin  ................................................................
c) Wrocław  ................................................................
3. Mapka przedstawia jeziora A
ebsko i Gardno. Do jakiego typu jezior je zaliczysz? 1 p.
Zaznacz poprawnÄ… odpowiedz
znakiem  x .
A. sztucznych
B. przybrzeżnych
C. polodowcowych
D. deltowych
4. Poniższe zdania dotyczą Niziny Śląskiej. Wykreśl niepotrzebne wyrazy tak, aby zdania
były prawdziwe. 3 p.
a) Nizina Śląska leży w południowo-zachodniej/południowo-wschodniej części Polski.
b) Przez jej obszar przepływa rzeka Wisła/Odra.
c) Na Nizinie Śląskiej znajdują się duże złoża węgla kamiennego/rud miedzi.
9
5. Podaj dwa czynniki decydujące o tym, że Nizina Śląska jest krainą typowo rolniczą. 2 p.
a) ...............................................................................................................................
b) ...............................................................................................................................
6. Na podstawie krótkich opisów rozpoznaj krainy geograficzne i napisz ich nazwy. 3 p.
a) Ma charakter rolniczy. Jest mało zalesiona równina. Jej głównym miastem jest Kalisz.
Przepływa przez nią Warta.
............................................................................................................................................
b) Znaczna część tej krainy zajmują bagna Biebrzy i Narwi. Zima jest tutaj często mroz
na.
Tu znajduje się Białowieski Park Narodowy.
............................................................................................................................................
c) Jest największa nizina Polski. Przepływa przez nią rzeka Wisła. Na jej terenie leży
stolica Polski  Warszawa.
............................................................................................................................................
7. Które z poniższych zwierząt jest symbolem Białowieskiego Parku Narodowego? 1 p.
Zakreśl kółkiem odpowiednią literę.
8. Zaznacz znakiem  x litery przy tych prostokątach, w których podano zasady 3 p.
prawidłowego grzybobrania.
A D Zbieram wszystkie G
Nie niszczę grzybów Zbieram wyłącznie
trujących napotkane grzyby grzyby, które znam
B E H
Owocniki odcinam Korzystam z atlasu Zbieram grzyby
lub wykręcam grzybów o brązowym kapeluszu
C F I
Powstały dołek Niszczę owocniki Wybieram owocniki
przykrywam ściółką stare zdrowe i dojrzałe
10
9. Nazwom grzybów oznaczonych literami przyporządkuj ich znaczenia w życiu 2 p.
człowieka oznaczone cyframi.
a) pleśniak 1. pożywienie człowieka
b) muchomor sromotnikowy 2. niszczy żywność
c) maślak 3. wytwarza substancję zabijającą bakterie chorobotwórcze
d) pędzlak 4. powoduje zatrucia pokarmowe
5. pomaga w trawieniu niektórych składników
pokarmowych
a) ........ b) ........ c) ........ d) ........
10. Wybierz i zaznacz znakiem  x grzyby jadalne. 2 p.
a) muchomor czerwony
b) kolarz
c) piestrzenica kasztanowa
d) opieńka
e) kania czubajka
f) pieprznik jadalny
11. Na podstawie poniższego rysunku odpowiedz, dlaczego grzyby pełnia ważną rolę 2 p.
w przyrodzie.
Odpowiedz
:
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
12. W której porze roku można spotkać w lesie najwięcej grzybów? Uzasadnij swoją 2 p.
odpowiedz
jednym zdaniem.
Odpowiedz
:
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
13. Rysunek przedstawia sposób rozmnażania się grzybów. Rozpoznaj poszczególne 2 p.
etapy i wpisz w kółka odpowiednie cyfry.
1. zarodniki
2. strzępki grzybni
3. młody owocnik
4. dojrzały owocnik
5. kiełkujący zarodnik
11
14. Rysunki przedstawiają rośliny należące do paprotników. Rozpoznaj je i podpisz. 3 p
15. Wybierz i zaznacz znakiem  x 3 cechy charakterystyczne paprotników. 3 p.
a) rosną najczęściej w środowiskach wilgotnych i zacienionych
b) rosną najczęściej w środowiskach suchych i nasłonecznionych
c) rozmnażają się przez zarodniki wytwarzane w zarodniach
d) wytwarzajÄ… kwiaty
e) w ich budowie wyróżniamy korzeń, łodygę i liście
f) ich ciało nie jest zróżnicowane na korzeń, łodygę i liście
12
PRACA KONTROLNA NR 3 KL.5
KRAJOBRAZY GÓR max. 28 pkt.
1. Na mapie konturowej Polski zakreskuj pasmo Sudetów. 1 p.
2. Przeanalizuj schemat wysokości bezwzględnych niektórych pasm górskich w Polsce. 3 p.
Wpisz pod schematem odpowiadajÄ…ce im litery.
a) Karkonosze
b) Tatry
c) Góry świętokrzyskie
1. ........ 2. ........ 3. ........
3. Połącz liniami nazwy gór z nazwami ich najwyższych szczytów. 3 p.
A
ysica
Góry Świętokrzyskie
Śnieżka
Sudety
Śnieżnik
Tatry
Rysy
13
4. Poniższe opisy dotyczą Sudetów, Tatr i Gór Świętokrzyskich. Przyporządkuj 3 p.
nazwy gór ich opisom.
a) Góry te ciągną się wzdłuż południowo-zachodniej granicy Polski. Mają płaskie grzbiety.
Ich najwyższym pasmem są Karkonosze.
Opis dotyczy ...................................................................................................................... .
b) Góry te sÄ… niewysokie, wyglÄ…dajÄ… jak podÅ‚użne garby. Ich najwyższym pasmem sÄ…¸
A
ysogóry.
Opis dotyczy ...................................................................................................................... .
c) Góry te mają duże wysokości względne. Ich grzbiety są ostre, a cechą charakterystyczną
są wysokie, nagie skały, zwane turniami. Są najwyższym pasmem górskim Karpat.
Opis dotyczy ...................................................................................................................... .
5. Zdjęcie przedstawia gołoborza, czyli rumowiska skalne występujące w Górach 1 p.
Świętokrzyskich. W jaki sposób one powstały? Zaznacz znakiem  x poprawną
odpowiedz
.
A. SÄ… skutkiem zamarzania i rozmarzania wody.
B. Są dziełem wiejącego z południa wiatru.
C. Są skutkiem działania kwaśnych opadów.
D. Są dziełem człowieka, służą urozmaiceniu krajobrazu.
6. Spośród podanych nazw elementów krajobrazu wysokogórskiego wybierz i wpisz 2 p.
obok strzałek właściwe: grań, szczyt, żleb, jezioro górskie, turnie.
14
7. Cechą charakterystyczną warunków przyrodniczych Tatr jest wiatr halny. 1 p.
Zaznacz znakiem  x poprawne wyjaśnienie tego pojęcia.
A. Wiatr halny jest zimnym wiatrem wiejącym z północy.
B. Wiatr halny jest ciepłym wiatrem wiejącym z północy.
C. Wiatr halny jest zimnym wiatrem wiejącym z południa.
D. Wiatr halny jest ciepłym wiatrem wiejącym z południa.
8. W Tatrach temperatura zmienia się wraz z wysokością. Na wysokości 1000 m wynosi 1 p.
15°C. Oblicz i wpisz w puste pole temperaturÄ™ na wysokoÅ›ci 1600 m n.p.m.
9. Na schematycznym rysunku piętrowego ułożenia roślinności w Tatrach wpisz 1 p.
brakującą nazwę piętra.
10. Rozpoznaj i podpisz rośliny, które są charakterystyczne dla piętra regla górnego. 2 p.
15
11. Wykreśl niepotrzebne wyrazy, tak aby zdania były prawdziwe. 4 p.
a) Na pogórzu znajdują się pastwiska i pola uprawne/lasy mieszane.
b) Regiel górny jest porośnięty lasem iglastym/lasem mieszanym.
c) Na halach rosną jedynie drzewa i krzewy/rośliny zielne.
d) Kosodrzewina jest formÄ… drzewiastÄ…/krzewiastÄ… sosny.
12. Które przedmioty zabierzesz ze sobą, idąc na wycieczkę przyrodniczą w góry? 3 p.
Połącz liniami ich nazwy z plecakiem.
13. Przyporządkuj nazwom górskich parków narodowych oznaczonych cyframi ich 2 p.
opisy oznaczone literami.
1. Świętokrzyski Park Narodowy a) Jest to park typowo leśny. Jego główną cześć stanowi
Puszcza Jodłowa. Osobliwością jest modrzew polski.
2. Tatrzański Park Narodowy b) Park ten utworzono w celu ochrony wysokogórskiego
krajobrazu. Charakterystycznym drzewem chronionym
jest limba.
1. ........, 2. .........
16
14. Porost jest zbudowany z dwóch organizmów: glonu i grzyba. Napisz, jaką korzyść 1 p.
z tego zwiÄ…zku czerpie glon.
...........................................................................................................................................
PRACA KONTROLNA NR 4 KL.5
17
ROÅšLINY L
DOWE max. 34 pkt.
1. Spośród poniższych cech budowy wybierz trzy charakterystyczne dla roślin lądowych. 3 p.
a) obecność chwytników lub korzeni
b) brak chwytników i korzeni
c) obecność skórki zabezpieczającej przed utratą wody
d) brak skórki zabezpieczającej przed utratą wody
e) obecność rurek docierających do wszystkich części roślin
f) mechanizmy obronne przed gorÄ…cem i zimnem
2. Napisz nazwy organów rośliny lądowej wskazanych na rysunku. 2 p.
3. Wpisz w kratkę literę P, jeżeli zdanie jest prawdziwe, lub F, jeżeli zdanie 4 p.
jest fałszywe.
a) Niektóre mchy są biowskaz
nikami czystości środowiska.
b) Mchy mają zdolność gromadzenia dużej ilości wody.
c) Mchy należą do roślin okrytonasiennych.
d) Mchy nie mają skórki zabezpieczającej przed utratą wody.
18
4. Zaznacz znakiem  x rośliny nasienne. 2 p.
5. Wstaw w kratkę literę N, jeśli informacja dotyczy rośliny nagonasiennej, lub literę O, 3 p.
jeśli dotyczy rośliny okrytonasiennej.
a) większość z tych roślin to drzewa iglaste
b) charakteryzują się dużą różnorodnością, są wśród nich drzewa, krzewy
i rośliny zielne
c) ich kwiatostany żeńskie mają postać szyszek
d) wytwarzają kwiaty, które są często barwne i pachnące
e) ich nasiona są nieosłonięte
f) wytwarzają owoce, wewnątrz których schowane są nasiona
6. Rozpoznaj rośliny przedstawione na rysunkach i napisz ich nazwy. 3 p.
7. Rozpoznaj i zaznacz znakiem  x tę roślinę, która ma system korzeniowy wiązkowy. 1 p.
19
8. Zaznacz strzałką na rysunku strefę wydłużania i napisz, jaką odgrywa ona rolę. 2 p.
Rolą strefy wydłużania jest .................................................................................................. .
9. Zaznacz znakiem  x funkcje, które pełni łodyga roślin nasiennych. 3 p.
a) utrzymuje roślinę w glebie
b) utrzymuje pÄ…ki i kwiaty
c) wytwarza owoce
d) przewodzi wodÄ™ wraz z solami mineralnymi
e) przewodzi substancje odżywcze
10. Wpisz nazwy tych roślin, które mają liście złożone. 3 p.
Liście złożone mają następujące rośliny: ........................................................................... .
11. Jakiego ważnego elementu, będącego męskim organem rozmnażania płciowego, 1 p.
brakuje w budowie kwiatu na poniższym rysunku?
Na rysunku brakuje .......................................................................................................... .
20
12. Zaznacz znakiem  x poprawne wyjaśnienie pojęcia. 1 p.
Zapylenie to.
A. połączenie komórki jajowej z plemnikiem
B. wytworzenie nasienia
C. przeniesienie pyłku na znamię słupka
D. kiełkowanie łagiewki pyłkowej
13. Uzupełnij schemat cyklu rozwojowego rośliny nasiennej. Wstaw w odpowiednie 2 p.
miejsca numery przyporządkowane rysunkom lub określeniom, zaczynając od miejsca
wskazanego strzałką.
14. Zaznacz znakiem  x te rośliny, których owoce są trujące dla człowieka. 2 p.
15. Wymień dwa sposoby rozsiewania się nasion. 2 p.
a) .......................................................................................................................................
b) .......................................................................................................................................
21