Poeci baroku  przegląd
Mikołaj Sęp-Szarzyński
1550 1581
Rytmy abo wiersze polskie (1601)
Żył krótko i jeszcze w czasach renesansu.
Uznajemy go jednak za prekursora baroku, dlatego należy mu się słowo w ramach tej epoki. Zmarł młodo,
pozostawił zbiorek Rytmy abo wiersze polskie, które zresztą wydał pośmiertnie jego brat. Niewiele
wiadomo o utalentowanym twórcy: pozostały dokumenty procesów czy pożyczek, jakie zaciągnął,
informacje o zagranicznej edukacji i podróżach (był zapewne we Włoszech), bywał na dworach
Starzechowskich i Tarłów.
Był Sęp-Szarzyński człowiekiem wykształconym, a jego poezje ceniono wysoko, choć w trzydzieści lat po
śmierci popadł w zapomnienie i dopiero wiek XIX  odgrzebał jego utwory. Zwany  zachodzącym słońcem
renesansu ,  prekursorem baroku  pozostawił spuściznę niewielką, ale rzeczywiście interesującą
Sarmatyzm  jako kultura i przekonania panujące wśród szlachty polskiej: o starożytnym
pochodzeniu i o wyjątkowości narodu. Postawa ta wpływała na strój, obyczaj, poglądy i
politykę szlachty.
Jan Andrzej Morsztyn
poeta dworski
Zbiory: Kanikuła albo psia gwiazda, Lutnia
Twórca poezji dworskiej, mistrz konceptu w poezji, polski marinista. Przypisano mu metkę  błahej
treści w wyszukanej formie , bo opisywał dworski flirt, miłość zmysłową, grę miłosną, a lubował się w
dobieraniu jak najwymyślniejszych sposobów przedstawienia tematu. Niektóre jego utwory (nie ma ich w
podręczniku) można dziś nawet nazwać pikantnymi, erotycznymi, alkowianymi. Z tych podręcznikowych
warto zwrócić uwagę na:
" Pomysł  paradoks, na którym oparty jest sonet Do trupa. Zestawienie, porównanie i wykazanie
podobieństw pomiędzy zakochanym a nieboszczykiem  może zadziwić, ba nawet wzbudzić niesmak. Czy
rzeczywiście w lepszej sytuacj jest nieboszczyk?
" Ostry kontrast i epatowanie brzydotą w wierszu Niestatek. Poeta przeobraża urodę zakochanej w
odrażający, makabryczny portret i zdaje się szukać jak najokropniejszych określeń. Zamysł  stwierdzenie
tego, jak uczucia odmieniają sposób widzenia  także wart jest uwagi.
" Piękny przykład rozbudowanej anafory oraz pomysłowości w kreowaniu sytuacji niemożliwych w innym
wierszu Niestatek
 o tym, że  prędzej (& ), prędzej (& ), prędzej (kto wiatr w wór zamknie)  niz
li będzie stateczna która
białogłowa . Kobiety dostrzegą w tym utworze znaczną przesadę, czyli  hiperbolę.
Daniel Naborowski lekarz i dyplomata
Był synem aptekarza, ukończył medycynę i służył na dworach magnackich, ale przeszedł do historii jako
wyśmienity poeta polskiego baroku. Ów wykształcony człowiek był kalwinem, dlatego dwory, na których
bywał, należały do wielmożów patronujących różnowiercom  jak np. Radziwiłłowie. Przez długie lata
dworak i dyplomata, zniechęcił się w końcu do świata dworskiego i odnalazł spokój w ziemiańskim modelu
życia. Należy do nurtu poezji dworskiej, ale jest autorem wierszy najtrafniej wyrażających barokową
ideologię. Frapuje go przemijalność, kondycja człowieka, jego kruche istnienie, następstwo
pokoleń.
Krótkość żywota
Jest to bardzo ważny wiersz polskiego baroku, wiersz  refleksja filozoficzna nad ludzkim przemijaniem i
kruchością istnienia. Temat dla epoki typowy, ale za to ujęcie! Naborowski potrafi być mistrzem syntez 
każdy wers dowodzi znikomości życia, w kilku słowach zamyka się przestrzeń całego życia lub nawet kilku
pokoleń, jak w tym:
Godzina za godziną niepojęcie
schodzi
był przodek, byłeś ty sam, potomek
się rodzi.
Niby nie jest to odkrycie, ale upływ czasu został ukazany obrazowo. Poza tym  wiersz jest wiązką,
szeregiem dowodów na przemijanie. Powyższa zmiana warty pokoleń to raz, ale mamy twierdzenia
następne  nieboszczyka imienia nabędziesz (prawda), słońce raz tylko wschodzi takie samo (prawda),
lotny czas uchodzi&  kiedy ty myślisz  jużeś był nieboże  uświadamia Naborowski ewentualnego
lekkoducha, który myśli, że jest. A przecież zanim pomyśli  myśl faktycznie odchodzi w przeszłość!  Byt
nasz ledwie może nazwan być czwartą częścią mgnienia  mówi poeta i dodaje słynną w baroku
metaforę kołyski  grobu. Aby nazwać, zobrazować najtrafniej ową ulotność egzystencji, używa ciągu
niezwyczajnych słów: dz
więk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt. Każde z nich to nazwa zjawiska
abstrakcyjnego i ulotnego, każde jest krótkie  jak życie.
Cnota grunt wszystkiemu
Zarys i schemat wiersza jest prosty: szesnaście wersów rozpoczętych wartościującym  nic to zestawia
rozmaite dobra i splendory doczesnego świata. Jest to oczywiście rozbudowana anafora, która
wymaga pracy wyobraz
ni, by jak najwięcej ciekawych  nic to nazbierać. Cóż więc jest niczym? Pałac,
jadło, kruszce, uroda żony,  gęste (liczne) wsie, słowem bogactwo. Dalej  własne przymioty; dowcip,
wysoki urząd i szczęście. Nic to. Nic, bo  przemija. Po cóż jednak wyliczać powyższe słodycze, czy po
to, by utruć tę chwilę istnienia szczęśliwcowi, któremu się powiodło? Nie. Po to, by w końcu utworu
zamieścić informację o jedynej wartości trwałej  to cnota i sława, która z cnoty płynie. Tylko
życie cnotliwe gwarantuje życie wieczne. A konkluzja taka  to właśnie koncept, efektowne zwieńczenie
utworu.
Wacław Potocki poeta   publicysta
Poeta ziemianin, niezwykle płodny, musiał dokonać wyboru między wyznaniem a ojczyzną. Zmienił wiarę,
pozostał w Polsce, ale w rzeczywistości pozostał wierny arianizmowi, tak jak jego żona. Poślubił
bowiem Potocki Katarzynę Morsztynównę (zresztą krewną Morsztyna), która była arianką. W ich
domu odbywały się spotkania inno- wierców, przez co zresztą Potocki miał kłopoty. Nie był szczęśliwy 
stracił synów (zmarli w wojsku), zmarła też jego córka. Potocki związany był z ziemią beskidzką 
mieszkał w A
użnej pod Bieczem. Za życia nie wydano jego utworów  doczekały się publikacji dopiero w
XIX wieku.
Uwaga!
Wacław Potocki jest krytykiem, ale zarazem przedstawicielem polskiej kultury sarmackiej.
Nie miał nic wspólnego z magnaterią i mocno ją krytykował.
" idealizował ziemiański wzorzec życia, ale widział także problemy stanu chłopskiego  co odróżnia go od
większości Sarmatów;
" był poetą  publicystą; jego twórczość zawiera mnóstwo postulatów, reform, satyrycznego spojrzenia na
rzeczywistość, istotne w nich jest przesłanie, pouczający sens słów poety;
" z
ródłami, do których się odwoływał, były Biblia i antyk.
Kto mocniejszy ten lepszy
 wiersz dialog traktujący o nietolerancji wobec innowierców w Rzeczypospolitej. Czemuż
odebrano arianom ziemię i wygnano ich z kraju?  pyta jeden z rozmówców, mniemamy, że autor.
Wśród argumentów drugiego na czoło wysuwa się prosty:  bo nas więcej niz
li ich . Konkluzja jest smutna
 górą wiara większości i prawo silniejszego
 słabość musi się podporządkować. Nie są to szczytne ideały.
Pospolite ruszenie
 wiersz obrazek prezentujący szlachtę polską na pospolitym ruszeniu przeciw Kozakom. Czy
walczy w bitewnym zgiełku i huku armat? Bynajmniej. Szlachta śpi po namiotach, a dobosz,
który chce te smaczne  pierwospy przerwać, otrzymuje groz
bę i brzydkie słowo. Scenka
ze szlacheckiego obozu wojskowego jest wyraz
ną satyrą, szydzącą ze stanu sarmackiego.
Nierządem Polska stoi
 próbka publicystyki w poezji. Na początek drastyczne przypuszczenie: gdyby nieboszczyk z grobu
na ojczyznę spojrzał, przerażony wróciłby w grobową czeluść. Aż tak z
le się dzieje: prawo wciąż
się zmienia, nikt go zresztą nie słucha. Możni wyzyskują biednych i wówczas mają prawo za
sobą, a efektem procesów jest krzywda niewinnych. Tak to  nierządem Polska stoi.
Człowiek
 Wacława Potockiego wizja człowieka i jego przemijalności daleka jest od subtelnej refleksji
Naborowskiego. Potocki jest bezpośredni 
 najpierw serwuje nam definicję człowieczeństwa. Bardzo brutalną, wręcz naturalistyczną
definicję: głowa  garniec błota, nos  odchód plugastwa, uszy  dziury na wiatr, brzuch 
beczka pełna gnoju i zgniłego smrodu.
 To urokliwe zjawisko to my  ludzie. Zaiste powodów do pychy brak, a w dodatku  w grobie
 dognijesz ostatka , a  inszy się rozpościerać będzie w tym po tobie .
 Filozoficzny przykład poetyckiego kunsztu Wacława Potockiego nie jest może szczytem smaku, ale
barokową myśl o przemijaniu i wartościach ujmuje dobitnie. I zgodnie z postulatem szokowania
odbiorcy.
Zestaw reform koniecznych według poezji
Wacława Potockiego
" Uporządkować prawo w Polsce.
" Bronić wolności wyznania.
" Znieść liberum veto.
" Sprawiedliwość wobec chłopów  także chrześcijan.
" Powrócić do dawnych rycerskich ideałów i stosować je w życiu i walce.
" O ojczyz
nie, a nie o własnych majątkach i wygodzie myśleć.
" Skończyć z opilstwem, ospałością i pychą  zwłaszcza w dobie wojny.
" Rozrzutność, snobizm, pychę i wystawność zamienić na datki dla kraju.
Widział więc anarchię, fanatyzm, nietolerancję, pychę, pieniactwo itd. Zapewne taka była Rzeczpospolita
XVII wieku. Patriotyczna, waleczna, jak chciał Sienkiewicz  pewnie też. Barok, choć wiek to srebrny, nie
złoty, jak jego poprzednik, był w historii Polski bardzo ważny. To w tym czasie ugruntowało się
poczucie wielkości narodu, duma polskości, co może oznaczać miłość ojczyzny, ale i
megalomanię. To XVII wiek dowiódł potęgi Polski (Szwecja, Turcja) i stał się początkiem jej słabości 
stuleciem wojen i bałaganu. To w baroku ugruntował się katolicyzm, odtąd często z polskością
identyfikowany. W baroku powstawał polski krajobraz dworków szlacheckich, a siedziby
magnatów są dziś zabytkiem architektury. I właśnie w XVII wieku zarysował się ostry
podział na szlachtę i magnaterię: tę pierwszą swojską, tę drugą związaną z zagranicą. Był
więc barok bogaty, pełen sprzeczności, niespokojny.