Katedra Fizjologii Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Fizjologia narządu żucia z
elementami stomatologii
Materiały dydaktyczne dla studentów dietetyki
(do użytku wewnętrznego)
Opracowanie: Małgorzata Nadolska
Bydgoszcz 2012
Spis treści str.
Wstęp 4
1. Układ kostny narządu żucia 5
1. 1 Kości twarzoczaszki 5
1. 2 Kształtowanie się układu stomatognatycznego w rozwoju osobniczym
człowieka 5
1.3. Przedurodzeniowy okres wzrostu i rozwoju 6
1.4. Pourodzeniowy okres wzrostu i rozwoju 8
1.5. Osteogeneza szczęki 9
1.6. Osteogeneza żuchwy 11
1.7. Zmiany układu kostnego narządu żucia z wiekiem 14
1.8. Pomiary kefalometryczne i ich zastosowanie w stomatologii 15
Bibliografia 17
2. Układ mięśniowo  nerwowy narządu żucia 18
2.1. Właściwości mięśni narządu żucia 18
2.2 Mięśnie narządu żucia 19
2.3 Wzajemna korelacja czynności mięśni biorących udział w ruchach żuchwy 23
2.4. Układ nerwowy mięśni narządu żucia 24
2.5. Równowaga czynnościowa mięśni narządu żucia 25
2.6. Rozwój i zmiany w układzie mięśniowo-nerwowym narządu żucia
zwiÄ…zane z wiekiem 26
Bibliografia 27
3. Układ stawowy narządu żucia 28
3.1. Budowa stawu skroniowo  żuchwowego 28
3.2 Biomechanika stawu skroniowo-żuchwowego 30
3.4 Rozwój i starzenie się stawu skroniowo-żuchwowego 32
Bibliografia 33
4. Narząd żucia w okresie niemowlęcym 34
5. Układ zębowy 37
5.1 Cechy uzębienia człowieka 37
5.2. Fizjologia rozwoju uzębienia 39
5.3. Wyrzynanie zębów 40
5.3.1.Wyrzynanie zębów mlecznych 44
5.3. 2 Wyrzynanie zębów stałych 45
2
5.4. Budowa i funkcje poszczególnych tkanek zęba 47
5.5. Funkcje zębów 53
5.6 Objawy starzenia się zębów 53
Bibliografia 53
6. Budowa i fizjologia przyzębia 54
6.1 Ozębna 55
6.2 Błona śluzowa wyrostka zębodołowego 56
Bibliografia 57
7. Statyka i dynamika żuchwy a układ zębowy 58
7.1. Zwarcie centralne 58
7.2. Spoczynkowe położenie żuchwy 58
7.3. Układ zębowy a warunki zwarcia łuków zębowych 58
7.4. A
uki zębowe 60
7.5. Krzywe kompensacyjne 61
7.6. Klasyfikacja stosunków zębowo-zgryzowo-szkieletowych 62
7.7. Wady zgryzu 63
Bibliografia 65
8. Wybrane zagadnienia z anatomii, morfologii i fizjologii błony śluzowej jamy
ustnej 66
8.1 Ogólna charakterystyka błony śluzowej jamy ustnej 66
8.2. Wargi 69
8.3. Policzki 70
8.4. Gruczoły ślinowe i fizjologia śliny 70
8.5. Migdałki 73
8.6. Język 75
Bibliografia 79
9. Czynności fizjologiczne z udziałem narządu żucia 80
9.1. Ssanie 80
9.2. Czynność żucia 82
9.3. Połykanie 84
9.4. Oddychanie 88
9.5 Znaczenie narządu żucia w procesie mowy 90
Bibliografia 93
3
Wstęp
Układ stomatognatyczny jest morfologiczno-czynnościowym zespołem tkanek i na-
rządów w obrębie jamy ustnej i twarzoczaszki, stanowi funkcjonalną całość, bierze
udział w pobieraniu pokarmu (żuciu, wstępnemu trawieniu i połykaniu), artykulacji
dz
więków, oddychaniu i wyrażaniu emocji. Określenie tego złożonego układu funk-
cjonalnego mianem  narzadu żucia zawęża jego zakres czynności tylko do udziału w
przyjmowaniu pokarmów, pomijając wiele ważnych funkcji, jak udział w oddychaniu,
powstawaniu mowy oraz udział w uzewnętrznianiu przeżyć psychicznych.
W układzie stomatognatycznym wyróżniamy następujące zespoły:
- zespół zębowo-zębodołowy: zęby wraz z przyzębiem - narząd zębowy,
- zespół zębowo-zębowy: artykulacyjny i okluzyjny układ zębów górnego i dol-
nego łuku zębowego,
- zespół stawowy: oba sprzężone czynnościowo stawy skroniowo- żuchwowe
(lub wg niektórych autorów) zespół mięśniowo-stawowy: obejmujący również
mięśnie żucia,
- pozostałe tkanki i narządy jamy ustnej i twarzy: kości twarzoczaszki, mięśnie
(żwaczowe, nadgnykowe, mimiczne, języka i podniebienia), naczynia krwiono-
śne i limfatyczne, nerwy, błona śluzowa oraz ślinianki
Bibliografia:
1. Majewski S.W. Gnatofizjologia stomatologiczna. Normy okluzji i funkcje układu
stomatognatycznego. Warszawa 2007, Wydawnictwo Lekarskie PZWL
4
1. Układ kostny
1.1 Kości twarzoczaszki
Narząd żucia mieści się w obrębie części twarzowej czaszki. Dokładny podział
głowy na część mózgową i twarzową jest trudny; zasadniczo w skład części mózgo-
wej wchodzą kości: ciemieniowa i skroniowa (kości parzyste) oraz czołowa, sitowa,
klinowa i potyliczna (kości nieparzyste).
Do kości twarzoczaszki należą:
1. małżowina nosowa dolna ( concha nasalis inferior)  kości parzyste
2. kość nosowa (os nasale)  kości parzyste
3. lemiesz ( vomer)  kość nieparzysta
4. kość łzowa (os lacrimale)  kość parzysta
5. kość podniebienna (os palatinum)  kość parzysta
6. kość jarzmowa (os zygomatcum)  kość parzysta
7. szczęka (maxilla)  kość parzysta
8. żuchwa (mandibula)  kość parzysta
9. kość gnykowa ( os hyoideum) kość nieparzysta
Podstawę czaszki uważa się jako obszar dzielący część mózgową i twarzową
głowy.
1.2 Kształtowanie się układu stomatognatycznego w rozwoju osobniczym
człowieka
Narząd żucia mieści siew obrębie twarzoczaszki, dlatego ważna jest znajomość
procesów wzrostowych tej części głowy.
Rozwój i wzrost twarzy opiera się na trzech grupach zjawisk:
1. rozrost, czyli zmiany ilościowe związane ze zwiększeniem wymiarów masy ciała
2. różnicowanie, obejmujące procesy prowadzące do zmiany struktury, np.: prze-
budowa komórek i tkanek oraz związana z tym zmiana ich składu chemicznego, gru-
powanie tkanek w układy i zespoły (organogeneza) oraz zmiana proporcji ciała i wza-
jemne dostosowywanie się organów (typogeneza)
3. dojrzewanie, czyli doskonalenie funkcji poszczególnych narządów oraz ich do-
strajanie się do całego organizmu.
5
1.3 Przedurodzeniowy okres wzrostu i rozwoju
Rozwój twarzowej części czaszki rozpoczyna się miedzy 21 a 25 dniem życia za-
rodkowego. Z mezenchymy powstaje pięć oddzielonych bruzdami wyrostków twa-
rzowych: czołowy, dwa wyrostki szczękowe i dwa żuchwowe. Wyrostki te otaczają
pierwotna zatokÄ™ ustnÄ…, a w miarÄ™ ich wzrostu rozwija siÄ™ pierwotna jama ustna.
Rys 1 Schemat pięciotygodniowego zarodka z zaznaczonymi poszczególnymi wyrostkami oraz
pierwotną jamą ustną (Na podstawie I. Karłowska, Zarys współczesnej ortodoncji. Podrecznik dla
studentów i lekarzy stomatologów, Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 2005)
W 5 tygodniu życia płodowego parzyste wyrostki nosowe przyśrodkowe i boczne
pojawiają się na wyrostku czołowym. Z górnej części pierwszego łuku skrzelowego
wykształca się wyrostek szczękowy, z dolnej  wyrostek żuchwowy, mięśnie żwacze,
główna część języka, młoteczek i kowadełko.
Z drugiego Å‚uku powstajÄ…:
- kość gnykowa z mięśniami
- wyrostek rylcowaty
- więzadło rylcowo-gnykowe
- strzemiÄ…czko
- mięśnie mimiczne
Równomierny wzrost tkanek prowadzi do zwiększenia się poszczególnych struk-
tur, wyrostki zbliżając się do siebie, łączą się tworząc zamykające od góry jamę ustną
podniebienie pierwotne.
Rozwój twarzy zaczyna się w 6 tygodniu od rozwoju oczu, uszu i szyi. Od 7 tygo-
dnia równolegle ze zwiększeniem się tkanek następuje ich różnicowanie się. Tkanka
6
łączna na podstawie czaszki różnicuje się do chrząstki, z pierwszego łuku skrzelo-
wego wyodrębnia się chrząstka Meckela.
W 8 tygodniu rozpoczyna siÄ™ Å‚Ä…cznotkankowe kostnienie mezenchymalnej czaszki
pierwotnej w obrębie kości czołowej, górnej części łuski kości potylicznej, kości cie-
mieniowej, łuski kości skroniowej.
Na podłożu chrzęstnym różnicują się kości podstawy czaszki: potyliczna, klinowa i
część skalista kości skroniowej.
Część twarzowa czaszki zaczyna rozwijać się szybciej niż część mózgowa: zmie-
niajÄ… siÄ™ proporcje czaszki.
Początkowo wzrost kości czaszki odbywa się tylko przez apozycję (wzrost przez
odkładanie), dopiero po pełnym uformowaniu się kości zaczyna się wzrost przemode-
lowujący (apozycja  resorpcja). Żuchwa rozwija się z pierwszego łuku skrzelowego.
Każda połowa żuchwy rozwija się skroniowo w stosunku do czasowej struktury zwa-
nej chrzÄ…stkÄ… Meckela.
Rys. 2. Przekrój pieciotygodniowego zarodka  na schemacie zaznaczono usytuowanie kieszonek
skrzelowych (Na podstawie I. Karłowska, Zarys współczesnej ortodoncji. Podrecznik dla studentów i
lekarzy stomatologów, Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 2005)
W 6 tygodniu rozwoju pierwotna żuchwa jest podparta przez dwie chrzęstne struk-
tury rozciągające się od miejsca gdzie w przyszłości powstanie ucho do linii pośrod-
kowej gdzie łączą się w wyrostek żuchwowy.
7
W 7 tygodniu rozpoczyna się międzybłoniaste formowanie się żuchwy. Chrząstka
Meckela jest tylko mechanizmem wspierającym i nie staje się kością żuchwy w trak-
cie odchrzęstnego kostnienia. Poza pozostałością jako kowadełko i młoteczek ulega
całkowitej resorpcji.
1.4 Pourodzeniowy okres wzrostu i rozwoju
Proporcje twarzowej i mózgowej części czaszki zmieniają się w czasie rozwoju.
Przy urodzeniu twarzoczaszka stanowiąca 1/8 wymiarów głowy, u dorosłego czło-
wieka zwiększa się do 1/3. W okresie noworodkowym i niemowlęcym na rozwój ukła-
du stomatognatycznego wpływają takie czynności fizjologiczne jak krzyk, oddycha-
nie, płacz, ssanie, połykanie, śmiech, żucie i mowa. Charakterystyczną cechą okresu
niemowlęcego jest fizjologiczny tyłozgryz (tyłożuchwie). Wygląd twarzy charaktery-
zuje się cofniętą bródką, małym wymiarem żuchwy i jej dotylnym położeniem w sto-
sunku do szczęki. Ruchy żuchwy wykonywane w kierunku doprzednim podczas kar-
mienia naturalnego (ssanie piersi matki) mają znaczący wpływ na prawidłowy wzrost
żuchwy, kształtowanie się stawów skroniowo-żuchwowych oraz stopniowe zmniej-
szanie fizjologicznego tyłożuchwia.
Rys.3. Schemat porównujacy stan rozwoju kosci twarzoczaszki w momencie narodzin dziecka (ryc.
górna) i u człowieka doroslego. W trakcie rozwoju następuje zwiekszenie wymiaru pionowego
twarzoczaszki w wyniku przebudowy kości szczeki i żuchwy ( wyrzynanie się zebów i kształtowanie
się strutur stawowych) Linia wskazuje krzywą Spee, która u niemowlecia ma kształt linii prostej, a u
człowieka doroslego stanowi wycinek koła (Na podstawie Majewski S.W. Gnatofizjologia stomatolo-
giczna. Normy okluzji i funkcje układu stomatognatycznego. Warszawa 2007, Wydawnictwo Lekarskie
PZWL )
8
 Rys. 4. Wzrost czaszki i zmiana proporcji pomiędzy częściami mózgową i twarzową od urodzenia
do 20 roku życia: a) noworodek b)1 rok życia c) 6 lat d) 20 lat (Na podstawie Z. Knychalska  Karwan,
Stomatologia zachowawcza wieku rozwojowego, Kraków 2002)
1.5 Osteogeneza szczęki
Główną kością środkowej części twarzy jest szczęka. Szczęka w momencie uro-
dzenia jest krótka w wymiarze pionowym, ale szybko przyrasta, tak, że w 3 roku ży-
cia osiąga już 1/3 swego ostatecznego wymiaru. Górna wysokość twarzy przyrasta
po urodzeniu intensywnie; w wieku 1,5 roku przyrost stabilizuje siÄ™ osiÄ…gajÄ…c 43%
całkowitej wysokości twarzy dorosłego.
Wzrost środkowego piętra twarzy jest trójwymiarowy, jednak dominuje wzrost pio-
nowy. Określenie centrum wzrostu jest jednak bardzo trudne, gdyż środkowa część
twarzy jest bardzo ściśle związana z podstawą czaszki, i wzrost tej struktury wpływa
znacznie na wzrost środkowego piętra twarzy. Każdy doprzedni wzrost podstawy
czaszki pociąga za sobą doprzednie przemieszczenie struktur środkowego piętra
twarzy. Wzrost szczęki zachodzi według schematu: tylny wzrost - doprzednie prze-
mieszczenie. Określenie to należy rozumieć jako powstawanie nowej tkanki z tyłu, co
wywołuje doprzednie przemieszczenie całej kości.
9
Rys. 5. Kierunek wzrostu zależny od resorpcji przedstawiony jako strzałka skierowana w kierunku
kości, kierunek wzrostu zależny od nadbudowy kości przedstawiony jako strzałka skierowana na ze-
wnątrz kości. Grubość strzałek odpowiada intensywności wzrostu w poszczególnych regionach.
(Na podstawie Kulewicz M. Wzrost i rozwój twarzoczaszki, Acta Clinika 2002 2: 168-178)
Wzrost środkowego pietra twarzy można podzielić na dwie fazy:
1. Od narodzin do 7 roku życia.
Podczas pierwszych 7 lat życia powiększanie się mózgu wywołuje wydłużenie się
przedniej długości podstawy czaszki. Wzrost oczu powiększa przestrzeń oczodołów,
chrząstki nosa popychają szczękę do przodu i do tyłu.
2. Po 7 roku życia mózg i oczy są ostatecznie ukształtowane, przednia podstawa
czaszki kończy wzrost a oczodoły się stabilizują. Chrząstki nosa kończą wzrost w tym
czasie i to spowolnienie wzrostowych mechanizmów zatrzymuje aktywność w
szwach.
Kombinacja dryftu i przemieszczenia podwaja pionowy wymiar szczeki, pomiędzy
okresem noworodkowym a dojrzałością.
Rys. 6. Wzrost dodolny podniebienia i wyrostka zebodolowego szczeki na skutek nadbudowy (+) i
resorpcji (-). Strzałka przedstawia przyrost wysokości jamy nosowej. (Na podstawie Kulewicz M.
Wzrost i rozwój twarzoczaszki, Acta Clinika 2002 2: 168-178)
10
Rys. 7. Zmiany w morfologii czaszki od okresu noworodkowego (A), do wieku dojrzałego (B)
1 = szerokość czaszki,
2 = odległość między oczodołami,
3 = wysokość szczęki
(Na podstawie Kulewicz M. Wzrost i rozwój twarzoczaszki, Acta Clinika 2002 2: 168-178)
1.6 Osteogeneza żuchwy
Żuchwa jest ruchomą kością szkieletu czaszki człowieka. Z czaszką związana
jest poprzez stawy skroniowo-żuchwowe i poprzez zęby, które wchodzą w kontakt z
zębami szczęki.
Podobnie jak w szczęce kości żuchwy rozwijają się z pierwszego łuku skrzelowe-
go. Żuchwa powstała z dwóch symetrycznych części zrastających się ze sobą (każda
połowa żuchwy rozwija się skroniowo w stosunku do czasowej struktury zwanej
chrząstką Meckela. Żuchwa człowieka w momencie narodzin charakteryzuje się roz-
wartym kształtem i niewielkim rozmiarem wyrostka kłykciowego. Taki kształt tej kości
jest optymalny dla funkcji ssania. Wraz z wyrzynaniem się zębów gałąz
żuchwy staje
się bardziej prosta a kat żuchwy  bardziej ostry. Zmiany kształtu żuchwy zachodzą
aż do wieku dojrzałego. Ostatecznie tylna krawędz
gałęzi żuchwy staje się bardziej
pionowa a dolna krawędz
trzonu żuchwy staje się bardziej pozioma. Kąt żuchwy
zmniejsza siÄ™ wraz ze wzrostem.
Żuchwa zmienia swój kształt na skutek odtylnego wzrostu i doprzedniego prze-
mieszczenia. Większość wzrostu, który jest obserwowany z przodu, faktycznie za-
chodzi z tyłu. Przednia krawędz
gałęzi jest stale resorbowana aby wytworzyć miejsce
dla nowych zębów trzonowych. Ponieważ proces odkładania się kości przewyższa jej
resorpcję dochodzi zatem do powiększenia się gałęzi i wzrostu wymiarów żuchwy.
11
Rys. 8. Kierunek wzrostu zależny od resorpcji przedstawiony jako strzałka skierowana w kierunku
kości. Kierunek wzrostu zależny od nadbudowy kości przedstawiony jako strzałka skierowana na ze-
wnątrz kości. Grubość strzałek odpowiada intensywności wzrostu w poszczególnych regionach.
(Na podstawie Kulewicz M. Wzrost i rozwój twarzoczaszki, Acta Clinika 2002 2: 168-178)
Rys 9. Gałąz
żuchwy przemieszcza się w czasie wzrostu cały czas do tyłu na skutek procesu re-
sorpcji (-) i nadbudowy (+) . Gałąz
żuchwy przemieszczając się cały czas do tyłu powoduje wydłużenie
trzonu żuchwy. (Na podstawie Kulewicz M. Wzrost i rozwój twarzoczaszki, Acta Clinika 2002 2: 168-
178)
Wzrost żuchwy należy rozpatrywać w stosunku do całej czaszki. Gałąz
żuchwy
pozostając w łączności z kością skroniową poprzez dół żuchwy i zwiększając swoje
12
wymiary pionowe na górnym i tylnym brzegu wyrostka kłykciowego, powoduje prze-
suwanie się całej żuchwy do dołu i przodu dostosowując się do wzrostu pionowego
szczęki. Taki rodzaj wzrostu żuchwy umożliwia wzrost górnej części twarzy. Skoor-
dynowany wzrost gałęzi żuchwy sprawia, że powstaje szpara miedzy szczęką a żu-
chwą, w kierunku której rosną górne i dolne zęby. Płaszczyzna okluzji szczęki zniża
się do poziomu wyrostka sutkowatego, podczas gdy płaszczyzna okluzji żuchwy
przechodzi wyraz
nie poniżej niego. Wzrost gałęzi żuchwy ma decydujący wpływ na
kierunek, zasięg wzrostu i kształtowania się całej twarzy.
Rys.10. Pionowy wzrost żuchwy w stosunku do wyrostka sutkowatego kości skroniowej w okresie
noworodkowym (A) i w wieku dorosłym (B) (Na podstawie Kulewicz M. Wzrost i rozwój twarzoczaszki,
Acta Clinika 2002 2: 168-178)
Poprzeczny wzrost żuchwy dokonuje się przez dywergencję pomiędzy wyrostkami
kłykciowymi oraz odtylny wzrost. Wzrost w chrząstce wyrostków kłykciowych prze-
biega głównie ku górze, nieco ku tyłowi i na zewnątrz. Kształtuje on w dużym stopniu
rozwój gałęzi żuchwy oraz wpływa na ukształtowanie kata żuchwy.
13
Ryc. 11. Żuchwa noworodka (na górze), 4-letniego dziecka (w środku) i dorosłego (na dole) poka-
zuje stałą szerokość przedniej części trzonu w przeciwieństwie do bocznej ekspansji gałęzi żuchwy w
czasie wzrostu (Na podstawie Kulewicz M. Wzrost i rozwój twarzoczaszki, Acta Clinika 2002 2: 168-
178)
1.7 Zmiany układu kostnego narządu żucia z wiekiem
Są to zmiany związane głównie z obecnością zębów. Kość szczęki ulega znacz-
niejszemu zanikowi niż żuchwa. Wysokość twarzy morfologicznej (mierzona od punk-
tu nasion do gnathion) zwiększa się z wiekiem do siedemdziesiątego roku życia u
osób zachowanym uzębieniem. Osoby w wieku od 30 do 75 lat wykazujące różny
stopień starcia zębów, posiadają znacząco obniżoną przednia wysokość twarzy. Na-
tomiast osoby, które na skutek całkowitej utraty zębów przez wiele lat (10-20) nosiły
protezy zębowe wykazują wyraz
ne zmniejszenie przedniej wysokości twarzy związa-
ne z zanikiem wyrostka zębodołowego po utracie zębów.
Kość żuchwy w ciągu życia człowieka wykazuje pewne charakterystyczne zmiany,
które głownie dotyczą kąta żuchwy. U niemowlęcia nachylenie kąta żuchwy (około
140º) wraz z wiekiem ulega zmniejszeniu. U dzieci w wieku 9 -12 lat nachylenie to
wynosi 129º. Zjawisko to spowodowane jest przez silniejsze urzez
bienie kąta żuchwy
przez mięśnie przyczepiające się w tej okolicy (żwacz i skrzydłowy przyśrodkowy).
Ostatecznie przyjmuje wartość okoÅ‚o: u kobiet 125º, a u mężczyzn 121º. Na dolnym
brzegu trzonu (w okolicy spojenia) następuje nawarstwianie kości powodując bardziej
poziomy przebieg linii stycznej do dolnego brzegu żuchwy.
Wraz z upływem lat i postępującą utratą uzębienia następuje zanik kości wy-
rostka zębodołowego w szczęce i w żuchwie. Następstwem tego jest osłabienie mię-
śni wyrazowych i zachwianie równowagi czynnościowej poszczególnych grup mięśni,
14
powodujące zwiększenie wielkości kąta żuchwy. Czasami zanik kości jest tak
znaczny, że błona śluzowa jamy ustnej styka się z błoną śluzową wyściełającą dno
zatoki szczękowej.
Zmiany związane z osteoporozą (rozmieszczenie porowatości kości wyrostka zę-
bodołowego) nie zależą od stopnia utraty zębów czy też resorpcji kości wyrostka ze-
bodołowego.
1.8 Pomiary kefalometryczne i ich zastosowanie w stomatologii
Antropometria jest działem antropologii, który obejmuje metody określania budowy
ciała ludzkiego za pomocą pomiaru odległości między stałymi jego punktami (tzw.
punktami antropometrycznymi) i porównania ich z odpowiednimi wskaz
nikami.
Przedmiotem badań może być żywy człowiek lub szkielet. Badaniami czaszki zajmu-
je się kraniometria, która stanowi punkt wyjścia do badań głowy u osób żywych (kefa-
lometria). Polega na wykonywaniu zdjęć rentgenowskich głowy (wykonanymi ze
znacznej odległości pomiędzy ogniskiem lampy rentgenowskiej a głową badanej
osoby).Metoda ta pozwala między innymi na wykonanie szeregu zdjęć u tej samej
osoby w warunkach standaryzowanych, które umożliwiają powtarzanie zdjęć w
określonych i bezpiecznych odstępach czasu (nie częściej jak raz w roku). Umożliwia
to porównywalność a tym samym ocenę zmian wzrostowych między kolejno wyko-
nywanymi zdjęciami. Zdjęcie kefalometryczne jest radiologicznym zdjęciem specjali-
stycznym wykorzystywanym w celu diagnostyki i ustalaniu planu leczenia wad zgry-
zu. Pozwala na wykonanie dokładnej projekcji kości czaszki i kości twarzy. Wykona-
nie zdjęcia kefalometrycznego jest niezbędne przed rozpoczęciem leczenia ortodon-
tycznego, gdyż umożliwia bardzo dokładną diagnostykę wad ortodontycznych, uła-
twia zaplanowanie procesu leczenia. Zdjęcie kefalometryczne uwidacznia tkanki
miękkie twarzy, zatoki przynosowe i podniebienie twarde. W ortodoncji wykorzysty-
wane jest to do oceny wzrostu twarzy. Zdjęcia kefalometryczne są również stosowa-
ne w chirurgii i protetyce w celu udokumentowania stanu przed i po leczeniu. Pomia-
ry liniowe, kątowe i zarysy poszczególnych części twarzoczaszki wykonane na pod-
stawie radiogramu, prowadzÄ… do oceny merytorycznej i opisowej stwierdzonych
zmian w układzie stomatognatycznym. W analizach kefalometrycznych mają zasto-
sowania programy komputerowe. PozwalajÄ… one na skanowanie, oznaczanie punk-
tów, płynne powiększanie i pomniejszanie zdjęć oraz wydruki wyników. Dane pacjen-
ta mogą być przechowywane bezpośrednio w systemie.
15
Czaszkę umownie opisuje się, dzieląc ją na poszczególne powierzchnie tzw. nor-
my czaszki. Normą nazywa się wygląd czaszki lub głowy, widziany z którejkolwiek
strony. Strony, które mają znaczenie dla pomiarów twarzy, głowy i narządu żucia to:
1. Powierzchnia czołowa - norma frontalis. Obejmuje ona: część kości czołowej,
prawie wszystkie kości twarzy i żuchwę. Z powierzchni tej można sądzić o długości i
szerokości twarzy oraz o symetrii.
2. Powierzchnia boczna, czyli skroniowa - norma lateralis. Obejmuje ona kości
skroniowe, częściowo ciemieniowe, boczne powierzchnie kości twarzowych, oraz
część kości potylicznej. Płaszczyzna boczna pozwala określić profil czaszki i głowy.
3. Powierzchnia podstawna - norma basilaris. Obejmuje ona wszystkie kości pod-
stawy czaszki, a mianowicie: kość potyliczną, klinową, część kości skroniowych, dol-
ne powierzchnie kości twarzy tj. podniebienie kostne. Powierzchnia ta daje możli-
wość oceny kształtu łuku zębodołowego górnego na czaszce lub zdjęciu rtg człowie-
ka żywego.
Na zdjęciach rentgenowskich jak i u osób żywych używamy pewnych stałych
punktów do wykonywania pomiarów. Większość tych punktów ma taką samą nazwę i
umiejscowione są na częściach twardych i miękkich głowy
Rys 12. Punkty kostne na powierzchni bocznej głowy
16
Rys 13. Punkty kostne na powierzchni przedniej głowy
Bibliografia
1. Grosfeld O. Fizjologia narzadu żucia  podręcznik dla studentów stomatologii.
PZWL 1985
2. Kulewicz M. Wzrost i rozwój twarzoczaszki, Acta Clinika 2002 2: 168-178)
3. Majewski S. T. Gnatofizjologia stomatologiczna. Normy okluzyjne u funkcje ukladu
stomatognatycznego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007,
4. Szpringer-Nodzak M. Fizjologia narządu żucia. Materiały do ćwiczeń. AMW, War-
szawa 1993
17