uokik biuletyn nr3

ma j 2 0 0 7
3
nr
n
PRAWO KONKURENCJI NA CO DZIEC
Narzucanie nieuczciwych cen
przez przedsi�biorców o znaczącej pozycji rynkowej
PRAWO KONKURENCJI NA CO DZIEĄ NR 3 MAJ 2007
Spis treści:
1. Wst�p
1
2. Krótki przewodnik po praktykach cenowych
2
3. Ceny nadmiernie wygórowane
6
4. Ceny drapieŻne
14
5. Zrób to sam algorytmy samodzielnej analizy, czyli zanim napiszesz do UOKiK...
22
6. S"owniczek poj��
26
7. Praktyczny przewodnik
28
Biuletyn jest wspó"finansowany z funduszy Unii Europejskiej oraz Urz�du Ochrony Wykonawca Projektu:
Konkurencji i Konsumentów w ramach projektu Transition Facility 2004/016-829.02.03 CENTRUM SZKOLEĄ I EKSPERTYZ EUROPEJSKICH Sp. z o.o.
Ochrona Konkurencji , nr ref.: 2004/016-829.02.03.03/P2 Cz�Ę� 3 ul. Mazowiecka 13, 00-052 Warszawa
tel. (22) 826 10 47, 827 07 72
URZŃD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW fax (22) 826 69 91
Plac Powstałców Warszawy 1 e-mail: csee@csee.pl
00-950 Warszawa www.csee.pl
tel. (22) 55 60 800
e-mail: uokik@uokik.gov.pl Opracowanie graficzne i druk:
www.uokik.gov.pl Pracownia C&C, www.pracowniacc.pl
� Copyright by Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Za treĘ� biuletynu odpowiada wy"ącznie Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Warszawa 2007 i w Żadnym razie nie moŻna jej uwaŻa� za odzwierciedlenie poglądów Unii Europejskiej.
Nak"ad 3 700 egz.
1
Wstęp
Polityka cenowa jest najbardziej skutecznym narz�dziem Nie kaŻda obniŻka cen przez dominanta jest drapieŻna
konkurowania. Firmy, które wdroŻy"y lepsze procesy i stra- i przez to niedozwolona. Kolejna cz�Ę� Biuletynu poĘwie-
tegie ustalania cen, odnoszą wi�ksze zyski. Przedsi�biorcy cona zosta"a drugiemu typowi praktyki cenowej, zwanemu
stosują przeróŻne typy praktyk cenowych, z których pewna eliminującym konkurencj�. Polega on na tym, iŻ przedsi�-
cz�Ę� stanowi przedmiot zainteresowania prawa i organu biorca dominujący na rynku nak"ada na swe towary ceny
antymonopolowego. Tematem niniejszego Biuletynu b�dą drapieŻnie niskie, którym konkurent nie jest w stanie spro-
te z nich, które konsumentowi naj"atwiej jest zaobserwo- sta�, przez co musi opuĘci� rynek. W takich okoliczno-
wa� narzucanie cen nadmiernie wygórowanych i stoso- Ęciach obniŻanie cen przez firm� dominującą moŻe stano-
wanie cen drapieŻnych. wi� naruszenie wolnej konkurencji ze szkodą dla konsu-
mentów.
OkreĘlenie poziomu, od jakiego cena zaczyna by� nadmier-
nie wygórowana, jest z natury rzeczy problematyczne, Na kołcu zaprezentowaliĘmy proste metody, za pomocą
a Ęciganie takich praktyk przez organy antymonopolowe których przeci�tny konsument bądę zwyk"y przedsi�biorca
jest ograniczone tylko do sytuacji, w których jest to wyni- moŻe sam oceni�, czy dominant stosuje ceny nadmiernie
kiem naduŻywania przez przedsi�biorc� pozycji dominują- wygórowane czy teŻ ceny drapieŻne.
cej. Ponadto organ antymonopolowy nie jest urz�dem kon-
troli cen i jego zadaniem nie jest wp"ywanie na polityk� ce- Rolą organu i prawa antymonopolowego jest ochrona kon-
nową przedsi�biorców. W celu przybliŻenia Pałstwu tej kurencji oraz interesów konsumentów. Pami�tajmy jednak,
problematyki, w cz�Ęci pierwszej niniejszego opracowania iŻ nasza ĘwiadomoĘ� w tym zakresie jest niemniej waŻna.
omówiliĘmy kilka charakterystycznych przyk"adów spraw,
w których ostateczne rozstrzygni�cie Urz�du lub sądu, do
którego odwo"a"a si� jedna ze stron, wykaza"o, dlaczego
na danego przedsi�biorc� na"oŻona zosta"a sankcja bądę Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
z jakich wzgl�dów brak by"o podstaw do ingerencji organu
antymonopolowego.
1
KRÓTKI PRZEWODNIK PO PRAKTYKACH
2
CENOWYCH
Podróż do jądra
prawa konkurencji
Ronald Coase, zdobywca Nagrody Nobla w dziedzinie eko- Wypowiedę ta przy ca"ej swojej uszczypliwoĘci doskona-
nomii w roku 1991, powiedzia" kiedyĘ, Że ma juŻ doĘ� prawa le pokazuje, jak wielką wag� organy antymonopolowe przy-
konkurencji, bo: wiązują do polityki cenowej firm, przeĘwietlając ją w kaŻ-
gdy ceny ros"y, s�dziowie mówili, Że to wynik dzia"ania mo- dym moŻliwym jej aspekcie. Rolą organu i prawa antymono-
nopolu, gdy spada"y, twierdzili, Że to przejaw drapieŻnictwa polowego jest bowiem ochrona interesów konsumentów.
cenowego, a gdy pozostawa"y na sta"ym poziomie, mówili, W czym zaĘ bardziej bezpoĘrednio i namacalnie móg"by re-
Że to wynik zmowy kartelowej . alizowa� si� interes konsumentów, jeĘli nie w cenach stoso-
wanych przez przedsi�biorców?
Prezes UOKiK
nie jest urzędem kontroli cen
Nie znaczy to jednak, Że organy antymonopolowe, jakimi W branŻach najbardziej naraŻonych na stosowanie
są Prezes Urz�du Ochrony Konkurencji i Konsumentów przez przedsi�biorców cen nadmiernie wygórowanych
( UOKiK bądę Urząd ) oraz Komisja Europejska (zwana dzia"ają inne organy, które są bardziej wyspecjalizowa-
dalej takŻe Komisją ), są urz�dami kontroli cen. Cho� ne i przez to lepiej przygotowane do kontrolowania
polityka cenowa firm jest najdoskonalszym testem sku- poziomu cen. W telekomunikacji jest to np. Prezes
tecznoĘci organu antymonopolowego, bezpoĘrednia in- Urz�du Komunikacji Elektronicznej ( UKE ), a w branŻy
gerencja Komisji i Urz�du w same ceny a szczególnie energetycznej Prezes Urz�du Regulacji Energetyki
ceny wysokie stanowi absolutny wyjątek. ( URE ).
2
Wobec tego ambiwalentnego stosunku prawa konkurencji i produktowym, na którym trzeba b�dzie policzy� jego udzia"
do praktyk cenowych przedsi�biorców naleŻy na wst�pie w rynku, b�dzie ogólnokrajowy polski rynek sprzedaŻy le-
ustali�, jakiego rodzaju dzia"ania firm dotyczące cen wywo- ków przeznaczonych do leczenia tej samej choroby. Dopiero,
"ują w ogóle reakcje organów antymonopolowych oraz w ja- gdy dodamy obroty wszystkich sprzedawców tego rodzaju
kich okolicznoĘciach to nast�puje. leków w Polsce, b�dziemy mogli policzy�, czy obroty intere-
sującego nas sprzedawcy stanowią wi�cej niŻ 40% tej sumy,
ILE STRATEGII TYLE ZAKAZÓW tzn. czy jego udzia" w rynku w"aĘciwym przekracza 40%.
I
L
E
S
T
R
A
T
E
G
I
I

T
Y
L
E
Z
A
K
A
Z
Ó
W
Nie zawsze jednak iloĘ� przechodzi w jakoĘ� . Domniema-
Praktyki cenowe to nie tylko jednostronne narzucanie klien- nie pozycji dominującej przy udziale w rynku w"aĘciwym po-
tom wygórowanych cen przez monopolistów. Mogą by� tre- wyŻej 40% moŻna bowiem obali�, tzn. na przyk"ad dowieĘ�,
Ęcią wielu dzia"ał firm jako element karteli, dyskryminacji Że firma nie ma pozycji dominującej, mimo Że ma udzia"
klientów, eliminowania konkurencji itp. KreatywnoĘ� zaĘ w rynku powyŻej 40%. Dzieje si� tak, gdy ze wzgl�du na ja-
przedsi�biorców w kszta"towaniu wyrafinowanych strategii kieĘ szczególne okolicznoĘci taki przedsi�biorca musi jed-
cenowych znalaz"a odzwierciedlenie w bogactwie typów nak liczy� si� z presją na obniŻanie cen i ulepszanie towarów
praktyk cenowych stanowiących przedmiot zainteresowania lub us"ug ze strony klientów i konkurentów. MoŻe tak by� na
prawa antymonopolowego. przyk"ad, gdy jego klientami są olbrzymie firmy, które udzie-
Niektóre z nich nie są wyraęnie wymienione we w"aĘciwych lają duŻych zleceł, ale rzadko, albo gdy ma on ĘwiadomoĘ�,
przepisach Traktatu ustanawiającego Wspólnot� Europejską Że istnieją zagraniczne firmy szykujące si� do wejĘcia na je-
( TWE ) i Ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów go rynek.
z 16 lutego 2007 r. ( Ustawa ). Nie znaczy to jednak, Że nie Dzia"a to teŻ w drugą stron� czasem szczególne okoliczno-
są Ęcigane, o ile tylko mieszczą si� w ogólnych zakazach po- Ęci mogą spowodowa�, Że firma z udzia"em rynkowym
rozumieł ograniczających konkurencj� lub naduŻywania po- mniejszym niŻ 40% nie musi si� liczy� ze swoimi konkuren-
zycji dominującej. tami, partnerami handlowymi czy wreszcie z konsumentami.
Natomiast wiele z nich Ęcigana jest tylko, gdy dopuszczają B�dzie tak zw"aszcza wtedy, gdy ma ona wielu konkurentów,
si� ich firmy dominujące na rynku. Sprawdza si� tu ogólna ale kaŻdy z nich prowadzi dzia"alnoĘ� na tak ma"ą skal�, Że
zasada, zgodnie z którą na przedsi�biorcach spoczywa obo- na przyk"ad nie jest w stanie oferowa� równie korzystnych
wiązek szczególnej dba"oĘci o fair play w konkurencji. warunków cenowych klientom, co ona.
Prawo wspólnotowe nie wprowadza Żadnych domniemał
Tropem dominanta pozycji dominującej powyŻej pewnego udzia"u w rynku.
T
r
o
p
e
m
d
o
m
i
n
a
n
t
a
Firma dominująca to przedsi�biorca, który nie czuje presji W praktyce w orzecznictwie wspólnotowym najcz�Ęciej jest
konkurencyjnej, tzn. ma w duŻym stopniu swobod� dzia"a- on ustalany na nieco wyŻszym poziomie, od 50% wzwyŻ.
nia niezaleŻnie od posuni�� swoich konkurentów, partne- W sprawie Hoffman La Roche (wyrok Europejskiego Trybu-
rów handlowych czy konsumentów. W polskim prawie do- na"u SprawiedliwoĘci ( ETS ) w sprawie nr 85/76, Hoffman
mniemywa si�, Że przedsi�biorca ma pozycj� dominującą, La Roche & Co. AG przeciwko Komisji WE), ETS stwierdzi"
jeŻeli jego udzia" w rynku przekracza 40%. Udzia" ten naleŻy na przyk"ad, Że przedsi�biorca o udziale w rynku ok. 43% nie
liczy� w odniesieniu do rynku towarów lub us"ug, które: ma pozycji dominującej, o ile nie zostanie udowodnione wy-
> są uznawane przez ich nabywców za substytuty. Taki rynek st�powanie innych czynników, które uzasadnia"yby przyj�-
zwany jest w"aĘciwym rynkiem produktowym . Na przyk"ad cie takiej dominacji. Z kolei w sprawie Akzo (wyrok ETS
w pewnym uproszczeniu moŻna powiedzie�, Że udzia" w ryn- w sprawie nr C-62/86, Akzo Chemie BV przeciwko Komisji
ku sprzedawcy leku naleŻy liczy�, uwzgl�dniając jako konku- WE) Trybuna" orzek", iŻ 50% udzia" w rynku wskazuje na po-
rencyjne wszelkie leki przeznaczone do leczenia tej samej cho- siadanie pozycji dominującej.
roby ale zarazem tylko takie substytucyjne leki.
O
l
i
g
o
p
o
l

k
a
r
t
e
l
c
z
y
d
o
m
i
n
u
j
ą
c
y
s
m
o
k
w
i
e
l
o
g
"
o
w
y
?
Ponadto owe towary lub us"ugi: Oligopol kartel czy dominujący smok wielog"owy?
> muszą by� oferowane na obszarze, na którym panują W prawie konkurencji wyst�puje takŻe poj�cie kolektywnej
zbliŻone warunki konkurencji. Taki rynek zwany jest w"aĘci- pozycji dominującej, zwanej teŻ oligopolem. Mamy wówczas
wym rynkiem geograficznym . Na przyk"ad udzia" w rynku do czynienia z kilkoma niezaleŻnymi od siebie firmami, z któ-
sprzedawcy leku naleŻy liczy� z osobna dla kaŻdego pał- rych Żadna z osobna nie posiada pozycji dominującej, lecz
stwa, w którym prowadzi on dzia"alnoĘ�, poniewaŻ warunki które "ącznie taką pozycj� posiadają.
konkurencji w odniesieniu do leków róŻnią si� mi�dzy po- Do przyj�cia przez nie kolektywnej pozycji dominującej
szczególnymi pałstwami. Natomiast w kaŻdym rejonie Polski konieczne jest, by dzia"a"y na szczególnym rodzaju rynku,
spotyka si� on z tymi samymi konkurentami i warunkami na którym strategia i poszczególne posuni�cia konkuren-
konkurencji, wi�c nie by"oby w"aĘciwe liczenie z osobna jego tów dają si� "atwo Ęledzi� i przewidywa� bez jakiegokol-
udzia"u w rynku warszawskim, poznałskim czy wroc"awskim. wiek nielegalnego porozumiewania si� mi�dzy przedsi�-
JeŻeli zatem interesują nas praktyki cenowe sprzedawcy biorcami.1 Taka przejrzystoĘ� i przewidywalnoĘ� charakte-
pewnego leku w Polsce, w"aĘciwym rynkiem geograficznym rystyczna jest zw"aszcza dla rynków, na których dzia"a nie-
1 Niektóre orzeczenia wymagają, by dalsze, dodatkowe warunki by"y spe"nione, by moŻna by"o przyją�, Że firmy mają kolektywną pozycj� dominującą,
np. by moŻliwoĘ� dostosowywania si� konkurentów do siebie by"a trwa"ą cechą danego rynku, a nie tylko przejĘciowym ewenementem, by skutki owego
koordynowania dzia"alnoĘci przez konkurentów nie mog"y by� zaprzepaszczone przez reakcj� konsumentów, itp. (patrz np. wyrok Sądu Pierwszej Instan-
cji z 6 czerwca 2002 r. w sprawie nr T-342/99, Airtours plc przeciwko Komisji WE). TransparentnoĘ� rynku jest jednak zawsze warunkiem wst�pnym i pod-
stawowym, by moŻna by"o doszukiwa� si� kolektywnej pozycji dominującej.
3
W
s
z
y
s
c
y
p
r
z
e
d
s
i
�
b
i
o
r
c
y
wiele firm. Daje ona silną motywacj�, by zamiast konku- Wszyscy przedsi�biorcy
rowa� dostosowywa� swoje zachowania (dotyczące ceny Druga kategoria praktyk cenowych to te, które Ęcigane są
lub wielkoĘci sprzedaŻy) do przewidywanych zachował niezaleŻnie od pozycji rynkowej stosujących ją przedsi�bior-
konkurentów. ców. Dzieli si� ona na dwie podkategorie.
W normalnych bowiem warunkach tylko niepewnoĘ� co do > Pierwszą z nich jest ustalanie:
posuni�� konkurentów motywuje firmy do walki konkuren- " cen sprzedaŻy mi�dzy konkurentami ( kartel cenowy ;
cyjnej. Skoro zaĘ posuni�cia konkurentów moŻna przewi- praktyka ta obejmuje teŻ szczególny przypadek, zwany limit
dzie�, to nie ma motywacji do walki konkurencyjnej; zamiast pricing, gdy przedsi�biorcy zniech�cają innych graczy do
tego wygodniej i korzystniej dla przedsi�biorców jest dosto- wejĘcia na rynek poprzez stosowanie cen na poziomie na ty-
sowa� si� do konkurentów. Przez owo dostosowywanie si� le niskim, aby ewentualne wejĘcie na rynek okaza"o si� nie-
do siebie firmy zachowują si�, jakby by"y jednym przedsi�- dochodowe)3 albo
biorcą. WyraŻa si� to w szczególnoĘci w tym, Że ich decyzje " cen odsprzedaŻy przez producenta wzgl�dem hurtowni-
gospodarcze są takie same, mimo Że nie porozumiewa"y si� ka, hurtownika wzgl�dem detalisty, dostawc� wzgl�dem
mi�dzy sobą. dystrybutora itd.; dotyczy to jednak tylko narzucania odbior-
Nie zawsze "atwo jest przesądzi�, czy zbieŻnoĘ� strategii ryn- cy towaru sztywnych lub minimalnych cen jego dalszej od-
kowej przedsi�biorców wynika z oligopolistycznej natury sprzedaŻy.
rynku czy z niepisanych porozumieł mi�dzy nimi. Niemniej O obu formach ustalania cen by"a juŻ mowa w Biuletynie nr 2.
jednak pami�ta� naleŻy, Że podobiełstwo polityki firm nie
musi wynika� z nielegalnych porozumieł. Z drugiej strony, > Druga podkategoria to dyskryminacja cenowa, tj. sytu-
firmy takie podlegają wówczas surowszym przepisom prawa acja, w której przedsi�biorca stosuje róŻne ceny w porówny-
antymonopolowego, mającym zastosowanie do przedsi�- walnych kontraktach. Najcz�Ęciej jednak organy antymono-
biorców dominujących nawet jeĘli Żadna z nich z osobna polowe interesują si� tą praktyką tylko w wykonaniu przed-
dominująca nie jest. si�biorców o pozycji dominującej. Wynika to stąd, Że w prak-
tyce nie mog"aby istnie� grupa klientów zmuszonych tolero-
�CIGANY, �CIGANA wa� gorsze traktowanie ze strony przedsi�biorcy, gdyby nie
�
C
I
G
A
N
Y
,
�
C
I
G
A
N
A
mia" on na rynku w"aĘciwym dla tych klientów pozycji domi-
Tylko dla or"ów nującej. Dyskryminacja cenowa moŻe si� wiąza� takŻe ze
T
y
l
k
o
d
l
a
o
r
"
ó
w
Do kategorii praktyk cenowych Ęciganych tylko, gdy dopusz- stosowaniem cen nadmiernie wygórowanych w"aĘnie wo-
czają si� ich firmy dominujące, naleŻy w szczególnoĘci: bec klientów przedsi�biorcy na tym rynku, na którym ma on
> narzucanie cen za wysokich ( nadmiernie wygórowa- pozycj� dominującą.
nych ; kategoria ta obejmuje teŻ przypadek szczególny, Szczególną formą dyskryminacji cenowej, Ęciganą tylko przy
zwany margin squeeze, gdy ten sam przedsi�biorca stosuje naduŻyciu pozycji dominującej, jest delivered pricing gdy
za wysokie ceny w hurcie, a za niskie ceny w detalu) oraz przedsi�biorca nie podaje ceny samego towaru, lecz jedynie
> narzucanie cen za niskich (zw"aszcza cen drapieŻ- cen�, która zawiera juŻ koszty transportu towaru.
nych ), a takŻe praktyki pokrewne: TakŻe o dyskryminacji moŻna juŻ by"o przeczyta� w Biulety-
" niektóre typy rabatów zw"aszcza rabaty lojalnoĘciowe, nie nr 2.
czyli powiązane ze stopniem realizacji zapotrzebowania ***
klienta na okreĘlony towar u producenta/dostawcy, a nieza- Jednak nie wszystkie te praktyki cieszą si� taką samą uwa-
leŻne od rzeczywistych iloĘci zakupionych towarów (np. gą ze strony organów antymonopolowych. Jak wspomnieli-
przedsi�biorca, który zaspokoi 80% swojego zapotrzebowa- Ęmy wyŻej, na przyk"ad bezpoĘrednia ingerencja Urz�du
nia na produkt X, otrzyma rabat 5%, natomiast zaspokojenie w same ceny a szczególnie ceny wysokie stanowi abso-
zapotrzebowania na poziomie 90% uprawnia do rabatu lutny wyjątek.
w wysokoĘci 7% itd. niezaleŻnie od tego, czy odpowiada to
N
I
E
�
W
I
ó
T
Y
C
E
L
,
N
I
E
�
W
I
ó
T
E
�
R
O
D
K
I
100 czy 1 000 sztuk towaru), NIE�WIóTY CEL, NIE�WIóTE �RODKI
" bait pricing gdy przedsi�biorca oferuje klientowi pewne
produkty po nienaturalnie niskiej cenie tak, aby sk"oni� go �atwiej zrozumie� dlaczego niektóre praktyki cenowe przed-
równieŻ do zakupu innych (g"ównych) produktów, tym sa- si�biorców dominujących są cz�Ęciej przedmiotem zaintere-
mym eliminując konkurenta z rynku produktu g"ównego sowania Urz�du niŻ inne, gdy uĘwiadomimy sobie, Że pos"u-
(przyn�ty cenowe)2, gują si� oni cenami jako narz�dziem walki konkurencyjnej
" price squeezing gdy dominujący dostawca surowca lub w dwóch celach:
pó"produktu, który prowadzi dzia"alnoĘ� równieŻ na rynku > by bezpoĘrednio zwi�kszy� swe zyski ze szkodą dla
dla produktu finalnego, wycenia swój produkt finalny tak ni- klientów, wykorzystując to, Że klienci są skazani na kupowa-
sko, Że cena nie odzwierciedla kosztów wytwarzania pono- nie od nich towarów lub us"ug, mimo Że warunki sprzedaŻy
szonych przez niego. nie są dla nich korzystne.
2 Na przyk"ad producent kilku rodzajów napojów nak"ada na jeden z nich nierealistycznie niską cen� w nadziei, Że wielu klientów dzi�ki temu kupowa�
b�dzie u niego wszystkie rodzaje napojów, kierując si� dobrym wraŻeniem, jakie zrobi"a drastyczna obniŻka cen na jeden z nich albo wygodą (sklep ku-
pujący u tego producenta napoje do dalszej odsprzedaŻy moŻe woli mie� do czynienia z jak najmniejszą liczbą dostawców albo liczy na to, Że wi�ksze za-
kupy u tego samego dostawcy dadzą mu wi�kszą si"� przetargową).
3 Warto przy tym pami�ta�, Że samo naĘladownictwo cenowe nie jest zabronione. Wynika� ono moŻe bowiem z polityki handlowej przedsi�biorców, któ-
rzy cen� oferowanych przez siebie produktów lub us"ug ustalają na podstawie analizy cen konkurencji. Dopóki tego typu dzia"ania nie mają charakteru
uzgodnionego porozumienia pomi�dzy poszczególnymi przedsi�biorcami, dopóty nie moŻna ich uzna� za zmow� cenową.
4
Ten typ praktyki cenowej, zwany eksploatacyj-
ną (od eksploatacji, czyli wyzysku), polega
zw"aszcza na narzucaniu wygórowanych cen.4
JednakŻe takie praktyki są najcz�Ęciej dla
przedsi�biorcy dominującego bronią obosiecz-
ną. W dobrze funkcjonującej gospodarce rynko-
wej nigdy nie b�dą one moŻliwe na d"uŻszą me-
t�. D"ugo utrzymujące si� wygórowane ceny za-
ch�cają potencjalnych konkurentów do wejĘcia
na rynek, albowiem wiedzą oni, Że szybko i "a-
two zdob�dą klientów zm�czonych z"ym trakto-
waniem przez dotychczasowego monopolist�.
Ponadto monopolista moŻe dąŻy� do tego,
> by uzyska� korzyĘ� poĘrednią, szkodząc
bezpoĘrednio tylko konkurentom, np. nak"ada-
jąc na swe towary ceny tak niskie, Że konkurent
nie jest im w stanie sprosta�, przez co musi
opuĘci� rynek, a to juŻ umoŻliwia dominantowi
bezkarne podniesienie cen.
Ten drugi typ praktyki cenowej, zwany eliminu-
jącym konkurencj� lub eliminującym z rynku,
jest znacznie cz�stszy i stanowi bezpoĘredni
przedmiot zainteresowania organu antymono-
polowego. Paradoksalnie jest on wr�cz groę-
niejszy dla konsumentów. Im wi�kszą szkod�
ponoszą konkurenci firmy stosującej tego typu
praktyki cenowe, tym mniejsza b�dzie konku-
rencja. To zaĘ oznacza, Że coraz mniejsza b�-
dzie takŻe motywacja firmy stosującej owe
praktyki do obniŻania cen w celu przyciąga-
nia klientów.
Nie zmienia to jednak faktu, Że najbardziej
widoczne dla konsumentów są praktyki pole-
gające na narzucaniu przez przedsi�biorców
o znaczącej pozycji rynkowej cen nadmiernie
wygórowanych albo raŻąco niskich. Im w"a-
Ęnie poĘwi�cimy uwag� w tym numerze Biu-
letynu. Są one zakazane tylko firmom o pozy-
cji dominującej.
4 Wyjątkowo w przypadku tzw. margin squeeze narzucanie
nadmiernie wygórowanych cen moŻe nie mie� na celu uzy-
skania bezpoĘredniego zysku, lecz wykluczenie konkuren-
cji. Gdy bowiem firma prowadząca dzia"alnoĘ� zarówno na
rynku dostaw surowców lub pó"produktów, jak i na rynku
produktów kołcowych narzuca nadmiernie wysokie ceny
na surowce (na którym to rynku ma pozycj� dominującą),
jednoczeĘnie stosując niskie ceny swoich produktów koł-
cowych, to utrudnia konkurowanie ze sobą na rynku pro-
duktów kołcowych i moŻe przez to wyeliminowa� swoją
konkurencj� na tym rynku. Na przyk"ad producent paliwa,
b�dący jednoczeĘnie jedynym krajowym producentem sub-
stancji chemicznej g"ównego sk"adnika paliwa podwyŻ-
sza cen� produkowanej przez siebie substancji chemicz-
nej. JednoczeĘnie cena paliwa tego producenta kszta"tuje
si� na granicy op"acalnoĘci produkcji paliwa. Inni przedsi�-
biorcy, aby pozosta� konkurencyjnymi w stosunku do owe-
go producenta na rynku sprzedaŻy paliwa, nie mają moŻli-
woĘci uzyskania jakiejkolwiek marŻy lub nawet są zmusze-
ni do sprzedaŻy paliwa ze stratą. JeĘli natomiast proporcjo-
nalnie do wzrostu ceny substancji chemicznej, którą są
zmuszeni nabywa� od jedynego w kraju producenta, pod-
niosą ceny paliwa, nie b�dą na rynku konkurencyjni ceno-
wo. Poprzez takie dzia"anie producent zmierza do wyelimi-
nowania konkurencji na rynku paliw.
5
3
CENY NADMIERNIE WYGÓROWANE
Czy tylko niskie ceny są
w interesie konsumenta?
Ochrona konkurencji nie jest celem samym w sobie: jej Alternatywą dla gospodarki nakazowo-rozdzielczej, jedy-
ostatecznym celem jest ochrona interesów konsumen- nym skutecznym bodęcem motywującym producentów
tów. W interesie konsumentów leŻy zaĘ, by ceny towa- i dostawców do obniŻania cen do optymalnego poziomu
rów i us"ug by"y moŻliwie najniŻsze, ale takŻe by istnia" oraz do ulepszania i wprowadzania na rynek nowych pro-
jak najwi�kszy wybór dobrych jakoĘciowo towarów duktów, jest konkurencja. Im bardziej zaĘ nat�Żona jest
i us"ug. Jak wiemy z historii, za pomocą odgórnie narzu- konkurencja mi�dzy przedsi�biorcami, tym bardziej korzy-
canych przedsi�biorstwom dyrektyw, w tym zw"aszcza stają na tym konsumenci: producenci przeĘcigają si�
cenowych, d"ugofalowo nie da si� obu tych celów osią- w oferowaniu nowych, coraz ciekawszych albo ulepszo-
gną� jednoczeĘnie. nych produktów i zabiegają o klientów obniŻkami cen.
Główny Urząd Planowania Cen?
Opisana wyŻej prawid"owoĘ� ma szereg konsekwencji.
1. Po pierwsze,
1
.
P
o
p
i
e
r
w
s
z
e
,
o interes konsumenta dba� moŻna skutecznie tylko u ęród"a: chroniąc samą konkurencj�.
2. Po drugie,
2
.
P
o
d
r
u
g
i
e
,
jeŻeli wolna konkurencja chroniona jest w sposób skuteczny, to nie powinno dochodzi� do Żadnych jej wynaturzeł powodujących naruszenia intere-
sów konsumentów: ceny są wówczas na optymalnym poziomie, tj. najniŻszym moŻliwym niezagraŻającym motywacji przedsi�biorcy do dalszej
produkcji i sprzedaŻy danego dobra.
3. Po trzecie,
3
.
P
o
t
r
z
e
c
i
e
,
jeŻeli jednak ten idealny rezultat nie zosta" osiągni�ty i interes konsumenta zdaje si� by� naruszany, to organ antymonopolowy nie moŻe ograniczy�
si� do samego leczenia objawów, czyli np. po prostu nakaza� obniŻenie ceny.
NaleŻy najpierw ustali�, co jest przyczyną problemu.
3.a) JeŻeli jest nim zak"ócenie konkurencji (np. 3.b) JeŻeli przyczyny są obiektywne (np. wzrost 3.c) Czasem natomiast przyczyna leŻe� moŻe
zmowa kartelowa przedsi�biorców utrzymująca kosztów surowców powodujący wzrost cen pro- w braku konkurencji w danej branŻy, która spo-
ceny na sztucznie wysokim poziomie) to naleŻy duktów kołcowych), organ nie powinien ingero- wodowana jest dzia"aniami pałstwa (lub ich bra-
usuną� przyczyn�, a nie sam jej skutek, czyli wy- wa� w ogóle. kiem), a nie si"ami rynku. Tylko w takim wypad-
soką cen�. ku istnieje usprawiedliwienie dla ingerencji
w ceny przez organ administracji pałstwowej
niejako dla zrównowaŻenia zak"ócenia konku-
rencji przez inne organy pałstwa. Najcz�Ęciej
jednak w branŻach dotkni�tych tym problemem
funkcjonują odr�bne organy mające za zadanie
kontrol� cen, jak np. Prezes URE.
Tylko takie podejĘcie gwarantuje trwa"e i skuteczne roz- > albo d"ugofalowo doprowadzi"by do skutków jeszcze
wiązanie problemu. Zarazem pozwala ono unikną� b"�dów bardziej niekorzystnych dla konsumenta. Gdy wzrost
gospodarki nakazowo-rozdzielczej, czyli b"�dnej ingerencji cen wynika z obiektywnych, niezaleŻnych od przedsi�-
pałstwa tam, gdzie si"y rynku same wskazują jedyne moŻ- biorcy przes"anek, zmuszanie go do obniŻek cen znie-
liwe rozwiązanie. Gdyby bowiem organ antymonopolowy ch�ca go do dalszej produkcji i sprzedaŻy tego towaru
bez rozwaŻenia przyczyn wzrostu cen nakaza" tylko przed- lub us"ugi, co w ostatecznym rozrachunku pozbawia
si�biorcy ich obniŻenie, to: konsumenta dost�pu do danego dobra.
> albo nie usuną"by ęród"a problemu, co umoŻliwi"oby
jego odradzanie si� w przysz"oĘci,
6
>
>
>
>
>
sposoby kalkulacji cen mogą prowadzi� do osiągania przez
Orlen nieuzasadnionych (czyli nadmiernych) korzyĘci.
Paradoks Koncern nie zgodzi" si� z powyŻszymi zarzutami i korzysta-
jąc z przys"ugujących mu uprawnieł, wniós" odwo"anie od
Mamy tu wi�c do czynienia z paradoksem. Z jednej strony decyzji do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
konsumenci oczekują od organu antymonopolowego ( SOKiK ). Orlen argumentowa" mi�dzy innymi, Że w proce-
przede wszystkim ochrony przed nadmiernie, ich zdaniem, sie rafinacji ropy nie moŻna stosowa� kosztowego sposo-
wygórowanymi cenami. Znakomita wi�kszoĘ� skarg kiero- bu ustalania ceny. Na poparcie swej tezy przywo"a" wypo-
wanych do Prezesa UOKiK dotyczy wysokich cen. Z drugiej wiedzi swoich konkurentów oraz literatur� zagraniczną
jednak strony jak wyjaĘniliĘmy wyŻej ani nie powinno i krajową. Sąd wyrokiem z 11 paędziernika 2000 r. uchyli"
by� koniecznoĘci bezpoĘredniego ingerowania w ceny, ani decyzj� Prezesa UOKiK.
teŻ organ nie powinien tego czyni�. Uzasadniając swój wyrok, SOKiK stwierdzi", Że ceny paliw
p"ynnych są cenami umownymi. Ustawa z 26 lutego 1982 r.
W sierpniu 2006 r. do Urz�du wp"yn�"a skarga osadzonego o cenach nie nak"ada obowiązku sporządzania okreĘlone-
w areszcie Ęledczym na zbyt wysokie zdaniem skarŻącego go typu kalkulacji. Tak wi�c kalkulacje cen paliw oparte na
ceny artyku"ów w kantynie wi�ziennej. SkarŻący wykaza" si� czynnikach obiektywnych i subiektywnych i nawiązujące
znakomitą znajomoĘcią swych praw jako konsumenta oraz do cen na rynkach Ęwiatowych w pe"ni konkurencyjnych,
obowiązujących procedur. JednakŻe Prezes UOKiK doszed" są równoprawne w stosunku do innych typów kalkulacji,
do wniosku, Że kantyna w areszcie nie jest przedsi�biorcą np. kosztowej. OdejĘcie od kalkulacji kosztowej na rzecz
w rozumieniu Ustawy, wi�c nie obejmuje jej w"adza Urz�du. innej nie moŻe by� samo przez si� uznane za praktyk� mo-
Ponadto okaza"o si�, Że ceny towarów w kantynie by"y raczej nopolistyczną bez udowodnienia uzyskania nieuzasadnio-
niŻsze niŻ w sklepach poza aresztem. Dlatego w tym wypad- nych korzyĘci. Zdaniem zaĘ sądu, Prezes UOKiK nie udo-
ku, jak i w wielu innych wypadkach skarg konsumentów na wodni", by jakiekolwiek korzyĘci osiągane przez Koncern
zbyt wysokie ceny, Prezes UOKiK odmówi" wszcz�cia post�- by"y nieuzasadnione.
powania antymonopolowego.
W dniu 22 lutego 2001 r. Prezes UOKiK wniós" kasacj� od
Ten paradoks powoduje, Że w"aĘnie w odniesieniu do cen powyŻszego wyroku do Sądu NajwyŻszego, który ją odda-
nadmiernie wygórowanych wyst�puje najwi�ksza liczba li" wyrokiem z 16 maja 2003 r.
decyzji Prezesa UOKiK i Komisji Europejskiej nie stwierdza-
jących praktyki monopolistycznej lub odmawiających wsz-
cz�cia post�powania. Aby przybliŻy� czytelnikowi t� prawi-
d"owoĘ�, warto zaczą� od przedstawienia charakterystycz-
nych przyk"adów spraw, w których ostateczne rozstrzy-
gni�cie Urz�du lub sądu, do którego odwo"a"a si� jedna ze
stron, wykaza"o, Że brak by"o podstaw do ingerencji orga-
nu antymonopolowego
PKN ORLEN: CENY PALIW P�YNNYCH
P
K
N
O
R
L
E
N
:
C
E
N
Y
P
A
L
I
W
P
�
Y
N
N
Y
C
H
(wyrok Sądu Antymonopolowego z 11 paędziernika 2000 r.,
XVII Ama 65/00)
W okresie od 1 stycznia do 28 paędziernika 1999 r. Polski
Koncern Naftowy SA (obecnie PKN Orlen SA) siedemnasto-
krotnie podwyŻsza" ceny paliw p"ynnych, a tylko dwukrot-
nie je obniŻa". Dynamika wzrostu cen paliw netto w tym
okresie dochodzi"a do 200%. Wywo"a"o to ze strony Preze-
sa UOKiK podejrzenie, Że Orlen naduŻywa swojej dominu-
jącej pozycji na krajowym rynku sprzedaŻy paliw p"ynnych
w ten sposób, Że nie obniŻa cen, gdy pozwalają na to kosz-
ty albo wr�cz ceny podwyŻsza, mimo Że spadek jego kosz-
tów pozwala"yby na obniŻenie cen.
Decyzja w tej sprawie zosta"a wydana 9 lutego 2000 r.
UOKiK uzna", Że PKN Orlen ustala ceny sprzedaŻy benzyn
i olejów nap�dowych w sposób, który umoŻliwia mu osią-
ganie nieuzasadnionych korzyĘci i nakaza" zaniechania tej
praktyki. JednoczeĘnie Urząd na"oŻy" na PKN Orlen za sto-
sowanie praktyki monopolistycznej kar� pieni�Żną w wy-
sokoĘci 5 mln z". NaleŻy podkreĘli�, Że w decyzji Prezes
UOKiK zakwestionowa" sposób ustalania cen paliw p"yn-
nych przez PKN Orlen, a nie konkretne podwyŻki na te pro-
dukty. W szczególnoĘci Urząd stwierdzi", Że Koncern powi-
nien kalkulowa� ceny na swoje produkty w relacji do kosz-
tów (im mniejsze koszty, tym niŻsze ceny i na odwrót). Inne
7
liczby abonentów obszarze. Obejmuje on teren zaledwie
ASTER CITY
A
S
T
E
R
C
I
T
Y
jednej aglomeracji miejskiej, lecz o bardzo duŻej liczbie
(decyzja Prezesa UOKiK z 21 listopada 2005 r., nr RWA-
mieszkałców o znacznie wyŻszym niŻ w pozosta"ych cz�-
31/2005)
Ęciach kraju stopniu zamoŻnoĘci. U"atwi"o to Aster skalku-
lowanie wysokoĘci cen poszczególnych produktów na pod-
W związku z podwyŻszeniem w dniu 1 lipca 2003 r. przez
stawie rzeczywistych kosztów ich Ęwiadczenia. Jednocze-
najwi�kszego na rynku warszawskim operatora telewizji
Ęnie okaza"o si�, Że nie dokona" tego Żaden z jej konkuren-
kablowej Aster City Cable op"aty kwartalnej za pakiet An-
tów. Tym samym niemoŻliwe by"o ustalenie, czy stosowane
tena z 47,99 z" do 74,99 z" (wzrost o 66,7% w stosunku do
przez nich ceny pokrywają ponoszone przez nich koszty.
wysokoĘci op"aty wprowadzonej w styczniu 2003 r. oraz
W konsekwencji zaĘ nie moŻna by"o ustali�, czy ceny sto-
o 92,3% w stosunku do op"aty obowiązującej do kołca
sowane przez Aster są nadmiernie wygórowane przez ich
2002 r.) Delegatura UOKiK w Warszawie wszcz�"a post�po-
porównanie do cen konkurencji.
wanie antymonopolowe przeciwko spó"ce w sprawie nad-
Prezes UOKiK nie znalaz" zatem podstaw, aby stwierdzi�,
uŻywania pozycji dominującej poprzez narzucenie abonen-
Że stosowana przez Aster op"ata za Ęwiadczenie us"ugi te-
tom pakietu Antena op"aty mającej charakter ceny nie-
lewizji kablowej w ramach pakietu Antena ma charakter
uczciwej nadmiernie wygórowanej.
ceny nadmiernie wygórowanej.
RozwaŻając, czy stosowaną przez Aster op"at� za pakiet
Antena uzna� moŻna za nadmiernie wygórowaną, Prezes
UOKiK opar" si� na przedstawionych przez Aster kalkula-
cjach kosztowych wysokoĘci op"aty za Ęwiadczenie us"ug
telewizji kablowej w ramach pakietu programowego Ante-
Nie ma dymu
na . Okaza"o si�, Że uwzgl�dniwszy stosowane przez Aster
rabaty i upusty, rzeczywiste przychody z tytu"u pakietu
Antena nie pokrywają kosztów ponoszonych w związku bez ognia
ze Ęwiadczeniem tej us"ugi. PodwyŻszenie wysokoĘci ceny
tego pakietu nie mia"o na celu nieuczciwego zwi�kszenia Nie na darmo jednak klasyczna teoria ekonomii definiuje
korzyĘci, lecz dostosowanie jej do realnych kosztów pro- si"� rynkową jako sytuacj�, w której firma jest w stanie
wadzonej dzia"alnoĘci. ustala� ceny swoich towarów lub us"ug:
Ustalenie, Że stosowane przez przedsi�biorc� ceny są nad- > stale (tzn. nie tylko wyjątkowo i jednorazowo),
miernie wygórowane, moŻe nastąpi� nie tylko przez po- > z zyskiem dla siebie (w szczególnoĘci nie tracąc mimo
równanie tych cen do kosztów, ale takŻe poprzez ich po- tego klientów),
równanie z cenami konkurentów. JeĘli konkurenci są w sta- > powyŻej poziomu, na jakim cena ta uplasowa"aby si�,
nie stosowa� z zyskiem duŻo niŻsze ceny, to powinien to gdyby rynek by" konkurencyjny.
by� w stanie robi� takŻe przedsi�biorca dominujący. JeĘli Innymi s"owy, przedsi�biorca pos0iadający si"� rynkową
tego nie czyni, to moŻe to wynika� z wykorzystywania prze- moŻe trwale wymusza� na swoich klientach wyŻsze ceny,
zeł przewagi rynkowej dla zwi�kszania zysków kosztem niŻ gdyby musia" dzia"a� na konkurencyjnym rynku.
konsumentów. Jednak aby to rozumowanie by"o prawid"o- Tak sformu"owana definicja si"y rynkowej zak"ada wi�c, Że
we, trzeba najpierw ustali�, czy przypadkiem konkurenci kaŻdy przedsi�biorca o sile rynkowej narzuca swoim klien-
firmy dominującej nie stosują cen nie pokrywających ich tom wygórowane ceny. Dopóki zatem istnieją firmy o sile
kosztów, tzn. nie zapewniających Żadnych zysków. Przed- rynkowej, dopóty istnie� b�dą wygórowane ceny. Jak wyja-
si�biorca dominujący mia"by bowiem wówczas pe"ne pra- ĘniliĘmy powyŻej, zadaniem organu antymonopolowego jest
wo stosowa� ceny wyŻsze od swych konkurentów, tak aby dbanie o to, by Żaden przedsi�biorca nie posiad" takiej w"a-
zapewni� sobie pokrycie kosztów i godziwy zysk. dzy nad rynkiem. Tam jednak, gdzie z jakichkolwiek przyczyn
Tymczasem Prezes UOKiK uzna", Że nie moŻna porówna� do takiej sytuacji dochodzi, polskie i wspólnotowe prawo
ceny pakietu Antena oferowanego przez Aster z op"atami konkurencji widzi dla organu antymonopolowego pewną ro-
pobieranymi przez konkurentów spó"ki. Dzia"alnoĘ� Aster l� w korygowaniu skutków zak"óceł konkurencji.
znacząco odróŻnia bowiem t� spó"k� od innych przedsi�-
biorców Ęwiadczących us"ugi telewizji kablowej na rzecz Zastosowanie znajduje w tym wypadku art. 9 ust. 2 pkt 1)
podobnej co Aster liczby abonentów. Ustawy oraz art. 82(a) TWE:
W szczególnoĘci, w odróŻnieniu od swych konkurentów
Aster prowadzi dzia"alnoĘ� na niewielkim w stosunku do
8
ART. 9.ust.2 pkt 1) USTAWY [parafraza] ART. 82(a) TWE [parafraza]
Zakazane jest naduŻywanie pozycji dominującej Zakazane jest naduŻywanie pozycji dominującej
przez jednego lub kilku przedsi�biorców1 przez jednego lub kilku przedsi�biorców
na rynku w"aĘciwym na wspólnym rynku lub na znacznej jego cz�Ęci
w zakresie, w jakim moŻe to wp"yną� na handel pomi�dzy
Pałstwami Cz"onkowskimi i niezgodne jest
z zasadą wspólnego rynku
NaduŻywanie pozycji dominującej polega NaduŻywanie tej pozycji moŻe w szczególnoĘci polega� na:
w szczególnoĘci na:
bezpoĘrednim lub poĘrednim narzucaniu bezpoĘrednim lub poĘrednim narzucaniu
nieuczciwych cen, nieuczciwych cen
kupna lub sprzedaŻy,
w tym cen nadmiernie wygórowanych
albo raŻąco niskich,
odleg"ych terminów p"atnoĘci lub innych warunków lub teŻ innych nieuczciwych warunków transakcji.
zakupu albo sprzedaŻy towarów.
Jak wida� z powyŻszej tabeli, art. 82(a) TWE stanowi, Że Z monopolem ustawowym mamy natomiast do czynienia, gdy
narzucanie nieuczciwych cen zakupu lub sprzedaŻy prawo danego pałstwa pozwala Ęwiadczy� us"ugi lub produ-
towarów lub us"ug stanowi naduŻycie pozycji dominu- kowa� okreĘlony asortyment towarów tylko jednemu przed-
jącej. Orzecznictwo ETS i Komisji Europejskiej potwier- si�biorcy (np. Gazprom ma ustawowy monopol na eksport ga-
dza, Że nadmiernie wysokie ceny zbytu oraz nadmiernie zu, Poczta Polska ma monopol ustawowy na pr zesy"ki do
niskie ceny zakupu mogą by� nieuczciwe i dlatego ich 50 g, monopol spirytusowy, monopol loteryjny itp.).
stosowanie przez firmy o pozycji dominującej moŻe sta-
nowi� naduŻycie. OkreĘlenia nieuczciwe oraz nad- Rynek liberalizowany to rynek, na którym istnia" wczeĘniej
miernie wysokie (albo nadmiernie niskie w przypad- monopol ustawowy i na którym obecnie odgórnie, za po-
ku cen zakupu) są cz�sto uŻywane zamiennie w odnie- mocą dzia"ał organów pałstwa wprowadzana jest konku-
sieniu do cen. rencja np. poczta, telefonia stacjonarna, energetyka,
PodkreĘli� jednak trzeba ponownie, Że przepisy te znajdu- transport kolejowy itp.
ją zastosowanie jedynie wyjątkowo, przy czym w prakty-
ce Komisji Europejskiej rzadziej niŻ w praktyce Prezesa
UOKiK, co wynika z mniej rozwini�tego stadium, w jakim
znajduje si� polska gospodarka.2 MoŻna okreĘli� trzy ty-
py okolicznoĘci, w których Komisja i Prezes UOKiK decydu- Kiedy cena jest
ją si� na bezpoĘrednią interwencj� w odniesieniu do wy-
górowanych cen:
nadmiernie
w sytuacjach nadzwyczajnych, gdy ceny przekraczają
koszty przedsi�biorcy dominującego o co najmniej 100%,
gdy cena utrzymywana jest na wysokim poziomie dzi�ki wygórowana?
nielegalnemu porozumieniu, np. o podziale rynku (o tym
zjawisku by"a juŻ mowa w Biuletynie nr 2) oraz
w przypadkach ustawowych lub naturalnych monopoli Ani polskie, ani wspólnotowe prawo konkurencji nie zawiera
oraz na ĘwieŻo zliberalizowanych rynkach. definicji nieuczciwej ceny. W gospodarce wolnorynkowej okre-
Ęlenie poziomu, od jakiego cena zaczyna by� nieuczciwa lub
Monopol naturalny wyst�puje, gdy w danej branŻy z uwagi na nadmiernie wysoka, jest bowiem z natury rzeczy problema-
natur� dostarczanej us"ugi/towaru, ze wzgl�dów technicz- tyczne. Pewne ogólne wskazówki daje jednak orzecznictwo.
nych, konkurencja wielu przedsi�biorców jest niemoŻliwa lub SOKiK przyjmuje, Że przez cen� nadmiernie wygórowaną
utrudniona (np.: dostarczanie prądu elektrycznego i gazu, te- rozumie� naleŻy narzuconą nabywcy przez przedsi�biorc�
lekomunikacja itp.). Wydajna dzia"alnoĘ� w takiej branŻy wy- dominującego cen�, która z racji posiadanej przez sprze-
maga istnienia tylko jednej firmy. dawc� si"y rynkowej jest raŻąco zawyŻona w stosunku do
wartoĘci Ęwiadczenia. Ceny nadmiernie wygórowane,
1 Fraza kilku przedsi�biorców odnosi si� do kolektywnej pozycji dominującej (patrz Krótki przewodnik po praktykach cenowych ).
2 Wiele firm odziedziczy"o pozycj� monopolisty po przedsi�biorstwach pałstwowych, samokorygujące mechanizmy rynkowe nie funkcjonują jeszcze tak
szybko i sprawnie itp.
9
a wi�c nieuczciwe, to zatem ceny sprzeczne z dobrym oby-
czajem kupieckim nienaduŻywania w stosunku do s"abszej
Bezpośrednie
firmy posiadanej przewagi kontraktowej. Dobry obyczaj
nakazuje teŻ oparcie ceny na przejrzystych, uczciwych kry-
teriach jej kalkulacji.
narzucanie cen
TakŻe w Ęwietle orzecznictwa ETS (patrz zw"aszcza wyrok
ETS w sprawie United Brands omawiany poniŻej) cena jest
nieuczciwych
nadmiernie wygórowana, jeĘli nie pozostaje w Żadnej
uzasadnionej relacji do ekonomicznej wartoĘci dostarcza-
nego produktu .
przykłady
Stosunek ceny do wartoĘci towaru lub us"ugi ustala si�
za pomocą porównania ceny i kosztu poniesionego na
UNITED BRANDS
U
N
I
T
E
D
B
R
A
N
D
S
wytworzenie tego towaru lub us"ugi. JednakŻe ta metoda
(wyrok ETS z 14 lutego 1978 r., w sprawie nr 27/76, United
w odniesieniu do towarów i us"ug wytwarzanych przez
Brands Co przeciwko Komisja WE)
monopolist� moŻe da� fa"szywy obraz sytuacji. Przedsi�-
biorca ten bowiem, jako nie poddawany konfrontacji ze
strony konkurentów, moŻe "atwo zaliczy� do kosztów Decyzją z 17 grudnia 1975 r. Komisja Europejska stwierdzi-
rzekomo uzasadniających wysoką cen� wydatki pozorne "a m.in., iŻ spó"ka United Brands Company ( UBC ) stoso-
lub zawyŻone. Dlatego w praktyce organy antymonopo- wa"a wobec klientów niemieckich, dułskich i holender-
lowe stosują takŻe trzy inne metody ustalania nieuczci- skich nieuczciwe ceny bananów, które Komisja uzna"a za
wego poziomu cen: wygórowane w stosunku do wartoĘci ekonomicznej do-
porównanie cen wygórowanych do cen innych porówny- starczonego produktu . Ponadto ceny stosowane przez
walnych produktów (np. zazwyczaj cena listu nie powinna UBC wobec ww. klientów zosta"y uznane za nieuczciwe, bo
si� równa� cenie paczki) lub do cen na ten sam produkt by"y znacząco wyŻsze czasami aŻ o 100% od cen stoso-
stosowanych przez konkurentów. wanych wobec jej klientów irlandzkich. Ceny UBC na bana-
Aby na takim porównaniu moŻna by"o polega�, trzeba naj- ny markowe by"y w opinii Komisji nadmiernie wygórowane,
pierw ustali�, czy dostawcy, których ceny si� porównuje, bo ok. 40% wyŻsze od cen bananów niemarkowych, mimo
dzia"ają w zbliŻonych (porównywalnych) warunkach. Po- Że jakoĘ� tych ostatnich by"a tylko nieznacznie niŻsza. Jed-
nadto trzeba zbada�, czy konkurenci firmy dominującej nie noczeĘnie sprzedaŻ niemarkowych bananów po niŻszych
stosują cen nie pokrywających ich kosztów, tzn. nie zapew- cenach by"a dla konkurentów UBC zyskowna (tzn. pokry-
niających Żadnych zysków. Przedsi�biorca dominujący wa"a ich koszty). Ostatecznie Komisja uzna"a za w"aĘciwe
mia"by bowiem wówczas pe"ne prawo stosowa� cen wyŻ- obniŻenie cen stosowanych przez UBC wobec poszkodo-
sze od swych konkurentów, tak aby zapewni� sobie pokry- wanych klientów co najmniej o 15%. Decyzj� t� UBC za-
cie kosztów i godziwy zysk. skarŻy"a do ETS.
UBC podnosi"a na swoją obron�, Że róŻnica cen mi�dzy ba-
Ponadto organy antymonopolowe stosowa"y nanami markowymi i niemarkowymi jest uzasadniona
geograficzne porównania cen. m.in. kosztem konserwacji bananów markowych. Ponadto
Metoda ta polega na porównywaniu cen tego samego pro- twierdzi"a, Że ceny stosowane w Irlandii nie pokrywa"y jej
duktu na róŻnych rynkach geograficznych. JeĘli koszty kosztów sprzedaŻy, a zatem nie moŻna ich porównywa� do
wprowadzania danego towaru na rynek polski i irlandzki są cen stosowanych przez UBC w innych pałstwach.
porównywalne, to cena tego produktu w Polsce i w Irlandii Trybuna" stwierdzi", Że Komisja Europejska nie dokona"a
teŻ powinna by� porównywalna. niezb�dnej analizy struktury kosztów UBC ani nie odnios"a
si� naleŻycie do podnoszonych przez nią argumentów. Tym
Inną metodą stosowaną przez organy antymonopolowe samym Komisja nie udowodni"a, Że UBC stosowa"a nie-
by"o uczciwe ceny. Dlatego decyzja Komisji w tej cz�Ęci zosta"a
porównanie cen w czasie. uchylona.
JeŻeli ceny nagle rosną, cho� nie zmieni"y si� koszty, moŻe Niemniej jednak ETS skorzysta" z tej okazji, by da� ogólne
to by� sygna"em, Że podwyŻka jest nieuczciwa. wskazówki do analizy cen nadmiernie wygórowanych
w przysz"oĘci. W szczególnoĘci sąd stwierdzi", Że stosowa-
Dodatkową wskazówką, Że cena jest nadmiernie wygóro- nie wygórowanych cen mog"oby by� obiektywnie ocenione
wana, moŻe by� ca"okszta"t okolicznoĘci, w jakich jest ona m.in. poprzez porównanie ceny sprzedaŻy produktu i jego
stosowana. Wygórowana cena moŻe np. stanowi� element kosztu produkcji, a co za tym idzie ustalenie wysokoĘci
dyskryminacji wobec jednych klientów z zyskiem stoso- osiąganej przez producenta marŻy. JeĘli róŻnica mi�dzy ce-
wana jest cena niŻsza, co firma odbija sobie wyŻszymi ce- ną i kosztem jest nadmierna , naleŻy dodatkowo ustali�,
nami wobec tych klientów, którzy są zmuszeni to tolero- czy cena jest nieuczciwa , w tym w porównaniu do pro-
wa�. W takim wypadku przedsi�biorcy trudno b�dzie udo- duktów konkurencyjnych. JeĘli ceny stosowane przez firm�
wodni�, Że wysoka cena uzasadniona jest czynnikami dominującą są znacząco wyŻsze od cen konkurentów, mo-
obiektywnymi. Że to wskazywa� na ich nieuczciwoĘ�.
ETS nie wskaza", jak wysoka musia"aby by� róŻnica w sto-
sunku do cen produktów konkurencyjnych, aby moŻna ją
by"o uzna� za nadmiernie wysoką. Zasugerowa" jedynie, Że
róŻnica wynosząca ok. 7% nie jest na tyle duŻa, by dowo-
dzi� nieuczciwoĘci. Na korzyĘ� UBC przemawia" takŻe fakt,
10
Że od ok. 20 lat realne ceny bananów nie wzros"y na w"aĘci- Prezes przeprowadzi" teŻ analiz� porównawczą obejmującą
wym rynku, co oznacza, Że nie nadąŻa"y one za wzrostem 35 przedsi�biorców z ca"ego Lublina. Ujawni"a ona, Że dzia"ają-
kosztów. PodwyŻka zatem mog"a by� uzasadniona. ce w najbliŻszym otoczeniu Biblioteki i innych budynków aka-
demickich punkty kserograficzne stosowa"y dwukrotnie niŻszą
OP�ATY ROAMINGOWE cen� za wykonanie kserokopii czarno-bia"ej A4 niŻ cena za t�
O
P
�
A
T
Y
R
O
A
M
I
N
G
O
W
E
samą us"ug� stosowana przez p.T.U. JednoczeĘnie warunki
Inna g"oĘna sprawa o wymiarze wspólnotowym, która Ęwiadczenia us"ug kserograficznych przez innych przedsi�bior-
ostatnio przez d"uŻszy czas zaprząta"a opini� publiczną ców nie odbiega"y od warunków, w jakich funkcjonowa"o
w Unii Europejskiej, dotyczy stawek op"at roamingowych p.T.U., to znaczy nie by"o uzasadnienia dla stosowania przez
stosowanych przez operatorów telekomunikacyjnych. W lu- p.T.U. cen dwukrotnie wyŻszych niŻ w innych zak"adach.
tym 2005 r. Komisja Europejską podj�"a np. decyzj�, w któ-
O
D
B
I
O
R
C
A
T
E
�
M
O
�
E
N
A
R
Z
U
C
A
�
C
E
N
Y
rej stwierdzi"a, Że T-Mobile (spó"ka naleŻąca do grupy Deut- ODBIORCA TE� MO�E NARZUCA� CENY
N
I
E
U
C
Z
C
I
W
E
!
sche Telekom) oraz Vodafone narzuca"y nadmiernie wygóro- NIEUCZCIWE !
wane op"aty roamingowe w Niemczech. Co jednak charakte-
rystyczne, miast mnoŻy� decyzje w podobnych sprawach, Gdy si"a rynkowa znajduje si� po stronie nabywcy (zjawi-
Komisja postanowi"a podją� dzia"ania o charakterze ogól- sko takie w skrajnej postaci zwane jest monopsonią
niejszym i strukturalnym i zaproponowa"a odgórne uregulo- w odróŻnieniu od monopolu), praktyką monopolistyczną
wanie poziomu cen tych us"ug w Unii Europejskiej. Nie dalej moŻe by� narzucanie przez dominującego odbiorc� cen,
niŻ 12 kwietnia 2007 r. Komitet Przemys"u, Rozwoju i Energii które są nieuczciwe, bo nadmiernie niskie. Aby jednak nie-
Parlamentu Europejskiego przeg"osowa" propozycj� Komisji uczciwie niskie ceny zakupu mog"y by� uznane za naduŻy-
Europejskiej z 12 maja 2006 r. uchwalenia Rozporządzenia cie, konieczne jest przedstawienie bardzo konkretnego
UE odgórnie obniŻającego ceny mi�dzynarodowych us"ug i szczegó"owego uzasadnienia.
roamingowych (obniŻki te si�ga"yby w niektórych wypad-
O
P
�
A
T
Y
L
I
C
E
N
C
Y
J
N
E
O
D
F
I
L
M
Ó
W
kach 70%). OP�ATY LICENCYJNE OD FILMÓW
(wyrok ETS z 28 marca 1985 r., w sprawie nr 298/83,
KSEROGRAFICZNY MONOPOL CICCE przeciwko Komisji WE)
K
S
E
R
O
G
R
A
F
I
C
Z
N
Y
M
O
N
O
P
O
L
(decyzja Prezesa UOKiK z 5 lutego 2007 r., nr RLU 4/07)
Trzem francuskim spó"kom telewizyjnym zarzucono, Że wy-
Prezes Urz�du stwierdzi", Że p.T.U. Us"ugi Kserograficzne musza"y sprzedaŻ na swoją rzecz praw do filmów wyĘwietla-
naduŻywa pozycji dominującej na rynku Ęwiadczenia us"ug nych w telewizji po raŻąco zaniŻonych op"atach licencyjnych,
kserograficznych, obejmującym obszar Biblioteki G"ównej wykorzystując swoją dominującą pozycj� na rynku nadawa-
Uniwersytetu Marii Curie Sk"odowskiej w Lublinie poprzez nia programów telewizyjnych. Spó"ki owe w istocie mia"y
narzucanie nadmiernie wygórowanej ceny za wykonywanie ustawowy monopol nad telewizją francuską. Wnioskodawca
kserokopii z materia"ów, które nie mog"y opuĘci� budynku w tym post�powaniu, CICCE, podnosi", iŻ Ęrednia wysokoĘ�
Biblioteki G"ównej Uniwersytetu Marii Curie Sk"odowskiej op"at licencyjnych p"acona przez francuskie spó"ki telewizyj-
w Lublinie. ne (250 tys. FF) jest duŻo niŻsza niŻ koszt, jaki ponios"yby
P.T.U. nie musia" si� liczy� z presją konkurencyjną zak"a- one, gdyby same realizowa"y filmy, zamiast nabywa� prawa
dów kserograficznych znajdujących si� poza Uniwersyte- do filmów wyprodukowanych przez inne firmy (ok. 2 mln FF).
tem, poniewaŻ materia"y, które budynku Biblioteki G"ównej CICCE porównywa"a teŻ op"aty uiszczane przez francuskie
nie mog"y opuĘci�, mog"y by� kserowane tylko u niego. spó"ki telewizyjne do Ęredniej wysokoĘci op"aty licencyjnej
Dlatego mia" moŻliwoĘ� ustalania cen za kserokopie p"aconych przez spó"ki telewizyjne w innych Pałstwach
w oderwaniu od cen stosowanych przez inne punkty us"ug Cz"onkowskich.
kserograficznych na terenie Lublina. Komisja Europejska umorzy"a post�powanie, poniewaŻ
Przedsi�biorca podnosi", Że stosowane przez niego ceny są skarŻący przedstawi" niewystarczające dowody. Komisja
uzasadnione jego kosztami. Prezes UOKiK porówna" kosz- przyj�"a, Że to, czy op"aty zosta"y zaniŻone w nieuczciwy
ty i wyniki p.T.U. z tymi, które osiągali inni przedsi�biorcy sposób, zaleŻy od relacji pomi�dzy kosztami a wartoĘcią
Ęwiadczący takie same us"ugi. Okaza"o si�, Że p.T.U. zawy- ekonomiczną Ęwiadczonej us"ugi. Jednak nie da si� tego
Ża"o swoje koszty: obok zawyŻonych kosztów materia"o- udowodni� poprzez porównanie Ęredniej op"aty licencyjnej
wych uwzgl�dnia"o pozycje kosztów niespotykane u innych z kosztem wyprodukowania w"asnych filmów przez daną
przedsi�biorców w ogóle lub spotykane w nieporównywal- spó"k� telewizyjną, poniewaŻ op"aty licencyjne z natury rze-
nie mniejszej wysokoĘci. W związku z tym Urząd stwierdzi", czy nie odzwierciedlają pe"nej wartoĘci wyprodukowanego
Że p.T.U. nie mia"o prawa powo"ywa� si� na wykazywane filmu. Innymi s"owy, to normalne, Że są niŻsze od kosztu pro-
przez siebie koszty dla uzasadnienia swoich cen. dukcji w"asnej i nie moŻna tych dwóch wartoĘci porówny-
Przedsi�biorca wskazywa" ponadto, Że nie posiada pozycji wa�. Komisja stwierdzi"a równieŻ, Że przeci�tna op"ata licen-
dominującej, bo osoby korzystające z jego us"ug kserogra- cyjna nie jest istotna ze wzgl�du na ogromną róŻnorodnoĘ�
ficznych mają wybór w postaci moŻliwoĘci wypoŻyczenia filmów oraz brak moŻliwoĘci okreĘlenia kryteriów, które mia-
materia"ów do kserowania w innych miejscach niŻ Bibliote- "yby równe zastosowanie do kaŻdego z nich trzeba by by"o
ka (np. biblioteki mi�dzywydzia"owe). Argument ten rów- wykaza�, Że cena jest nieuczciwa w odniesieniu do kaŻdego
nieŻ by" chybiony, albowiem przedmiotem zainteresowania filmu z osobna.
w tym wypadku by"y ceny nak"adane przez p.T.U. na us"ugi ETS podtrzyma" decyzj� Komisji Europejskiej o umorzeniu
ksero w stosunku do materia"ów wypoŻyczanych w Bibliote- post�powania.
ce. Z tego punktu widzenia nieistotne by"o, Że moŻna je wy-
poŻycza� takŻe w innych miejscach.
11
Pośrednie
narzucanie
cen nadmiernie
wygórowanych
Do narzucania cen nadmiernie wygórowanych moŻe dojĘ�
bezpoĘrednio lub poĘrednio, w wyniku innych naruszeł
prawa konkurencji. W takich wypadkach organ antymono-
polowy zajmuje si� przyczyną problemu, a nie jego skutka-
mi w postaci wysokich cen.
KARTELE
K
A
R
T
E
L
E
CENY ZAKUPU ENERGII CIEPLNEJ
C
E
N
Y
Z
A
K
U
P
U
E
N
E
R
G
I
I
C
I
E
P
L
N
E
J
Ceny mogą by� np. zawyŻone dlatego, Że są sztucznie
(wyrok Sądu Antymonopolowego z 28 czerwca 2000 r., utrzymywane na wysokim poziomie przez zmow� kartelową
XVII Ama 102/99) przedsi�biorców. W takim wypadku organ antymonopolowy
Warszawska Spó"dzielnia Mieszkaniowa, wykorzystując dąŻy do zlikwidowania kartelu. Gdy przedsi�biorcy zaczynają
swoją dominującą pozycj� na rynku odbioru energii ciepl- z powrotem ze sobą konkurowa�, zamiast wspó"pracowa�,
nej, narzuci"a Przedsi�biorstwu Energetyki Cieplnej Spó"ka ceny wracają do normalnego, rynkowego poziomu. Gdyby
z o.o. ( PEC ) niŻszą cen� za pobieraną energi� cieplną natomiast Urząd tylko dyktowa" przedsi�biorcom wysokoĘ�
w porównaniu do ceny prawid"owo ustalonej na podstawie cen, zamiast zlikwidowa� ęród"o problemu, czyli kartel, pro-
przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 11 grudnia blem ten ciągle odradza"by si� na nowo.
1996 r. w sprawie wprowadzenia okresowego zakazu pod-
wyŻszania cen energii cieplnej. PEC mia"o podstawy dla do- OGRANICZANIE PODA�Y
O
G
R
A
N
I
C
Z
A
N
I
E
P
O
D
A
�
Y
magania si� podwyŻki cen o 10,883%, nie pokrywającej
zresztą ponoszonych kosztów, podczas gdy Spó"dzielnia Wzrost cen moŻe wynika� takŻe ze sztucznego ogranicza-
wymusi"a podwyŻk� o zaledwie 7%. nia przez monopolist� podaŻy towaru. Im mniej jest dane-
W trakcie post�powania Prezes UOKiK bada" stosunek go towaru na rynku, tym bardziej jest on poŻądany i tym
kosztów PEC do proponowanej podwyŻszonej ceny. Stwier- wi�kszą cen� klienci są gotowi za niego p"aci�. TakŻe w tym
dzi", Że fakt wzrostu kosztów dzia"alnoĘci PEC potwierdza przypadku Urząd oddzia"uje bezpoĘrednio na przyczyn�
m.in. pismo sporządzone w wyniku kontroli skarbowej. problemu, a nie na sam jego skutek. Nakazuje zaniechanie
Tym samym za prawid"ową zosta"a uznana sporządzona ograniczania podaŻy, co prowadzi do powrotu cen do nor-
przez PEC kalkulacja cen umownych, zak"adająca ich malnego, rynkowego poziomu.
wzrost o 10,833%.
Decyzją z 3 sierpnia 1999 r. Prezes UOKiK nakaza" Spó"- DOMINACJA, MONOPOL, WY�ŃCZNO��
D
O
M
I
N
A
C
J
A
,
M
O
N
O
P
O
L
,
W
Y
�
Ń
C
Z
N
O
�
�
dzielni zaniechanie naduŻywania pozycji dominującej na
lokalnym rynku odbioru energii cieplnej poprzez odmow� Mogą teŻ istnie� legalne warunki ekonomiczne sprzyjające
uwzgl�dnienia proponowanej przez PEC zmiany ceny do- wzrostowi cen. Taką okolicznoĘcią jest oczywiĘcie przede
stawy energii cieplnej. Spó"dzielnia odwo"a"a si� od tej de- wszystkim sama pozycja dominująca firmy. TakŻe tu Prezes
cyzji. UOKiK zajmuje si� przyczyną problemu, a nie jego skutka-
SOKiK stwierdzi", Że nie ma dowodów wskazujących na mi w postaci wysokich cen, co w tym wypadku nast�puje
bezpoĘrednie intencje Spó"dzielni. Niemniej jednak uzna", w postaci prewencyjnej kontroli koncentracji firm3.
Że wystarczającym dowodem narzucania przez Spó"dziel- Obecnie prawo polskie nie przewiduje likwidowania ęród"a
ni� ceny by"o to, Że z jednej strony ma ona pozycj� domi- problemu w postaci juŻ istniejącej pozycji dominującej, np.
nującą na rynku odbioru energii cieplnej, a z drugiej PEC poprzez podzia" firmy. JeĘli zjawisko takie wyst�puje na
zgodzi" si� na cen� raŻąco dla niego niekorzystną. Gdyby rynku podlegającym liberalizacji, istnieje realna szansa, Że
Spó"dzielnia nie posiada"a takiej si"y rynkowej, a PEC mia" pozycja dominanta w przewidywalnym okresie sama ule-
alternatywne ęród"a zbytu dla swej energii, zapewne Spó"- gnie erozji, bez koniecznoĘci ingerencji ze strony organów
dzielnia nie stawia"aby swego kontrahenta przed koniecz- administracji pałstwowej. Alternatywnie bardziej celowa
noĘcią prowadzenia dzia"alnoĘci gospodarczej z ewidentną moŻe by� ingerencja w same ceny, ale ze strony innego niŻ
stratą. Dlatego dzia"anie Spó"dzielni uznane zosta"o za Prezes UOKiK organu. Dotyczy to zw"aszcza branŻ, w któ-
naduŻycie jej pozycji dominującej poprzez narzucanie kon- rych wyst�pują regulatorzy sektorowi, tacy jak Prezes UKE
trahentowi uciąŻliwych warunków umowy, przynoszących czy URE. Sądy wielokrotnie bowiem podkreĘla"y, Że co naj-
Spó"dzielni nieuzasadnione korzyĘci. mniej w odniesieniu do cen Prezes UOKiK nie moŻe podej-
SOKiK oddali" zatem odwo"anie Spó"dzielni. mowa� dzia"ał wsz�dzie tam, gdzie kompetentny jest re-
gulator sektorowy.
3 B�dzie o tym mowa w Biuletynie nr 4.
12
Prawo wspólnotowe natomiast od niedawna, bo od 1 maja czasowego monopolist�. Jednak warunkiem tego jest, by
2004 r., dopuszcza decyzj� Komisji Europejskiej prowadzą- nie istnia"y wysokie bariery wejĘcia na dany rynek, po-
cą do podzia"u firmy na mocy art. 7 ust. 1 Rozporządzenia wstrzymujące takich potencjalnych konkurentów.
Rady (WE) nr 1/2003 z 6 grudnia 2002 r. w sprawie imple-
mentacji zasad konkurencji okreĘlonych w artyku"ach 81
B
a
r
i
e
r
y
w
e
j
Ę
c
i
a
,
i 82 Traktatu. Jednak decyzje takie b�dą niezwykle rzadkie. Bariery wejĘcia, to charakterystyczne dla danego rynku
czynniki utrudniające wejĘcie nowych graczy na dany ry-
Podobne do monopolu zjawisko wyst�puje, gdy firma nek. NajwaŻniejsze z nich to:
o pozycji dominującej na mocy umowy zagwarantuje sobie > bariery prawne (np. w niektórych branŻach zezwolenia,
wy"ącznoĘ� na zakup ( b�dziesz kupowa" tylko ode mnie ) które trzeba otrzyma�, by rozpoczą� danego rodzaju
lub sprzedaŻ ( b�dziesz sprzedawa" tylko mnie ) danego dzia"alnoĘ�),
rodzaju towaru czy us"ugi. Zachowuje si� wówczas faktycz- > lojalnoĘ� konsumentów (w niektórych branŻach klienci
nie jak monopolista (cho� formalnie nim nie jest), a w tym firm juŻ osiad"ych na rynku mogą by� tak przywiązani
moŻe narzuca� zawyŻone (lub zaniŻone) ceny. Z tej przy- do dotychczas kupowanej marki, Że pozyskanie cz�Ęci
czyny co do zasady prawo antymonopolowe nie pozwala z nich przez nowego gracza moŻe by� utrudnione),
na zastrzeganie w umowach wy"ącznoĘci na korzyĘ� firmy > wysokie koszty transportu (szczególnie w przypadku
o pozycji dominującej. drobnych towarów),
> duŻe zróŻnicowanie produktów,
URZŃDZENIA KLUCZOWE > rzadkoĘ� surowców lub koniecznoĘ� posiadania spe-
U
R
Z
Ń
D
Z
E
N
I
A
K
L
U
C
Z
O
W
E
cjalistycznego know-how
Niemniej jednak do czasu pe"nej liberalizacji rynków regulo-
wanych do potencjalnie najtrudniejszych naleŻe� b�dą spra-
wy, w których zdolnoĘ� przedsi�biorcy do narzucania nie- Teoria ekonomii g"osi, Że jeĘli firma osiągn�"a pozycj� do-
uczciwych cen wynika stąd, Że nie tylko ma on pozycj� domi- minującą na rynku o niskich barierach wejĘcia dzi�ki
nującą, ale na dodatek kontroluje tzw. urządzenia kluczowe. swej innowacyjnoĘci, inwestycjom lub zwyk"emu szcz�Ęciu
w biznesie organ antymonopolowy nie powinien ingero-
Urządzenia kluczowe to urządzenia lub cz�Ęci infrastruk- wa� w stosowane przez nią ceny. W przeciwnym wypadku
tury, bez dost�pu do których Ęwiadczenie danego rodza- zniech�ci"oby to innych przedsi�biorców do podejmowa-
ju us"ug nie jest moŻliwe np. nie moŻna nadawa� pro- nia podobnych wysi"ków w przysz"oĘci. Jedynie gdy firma
gramów radiowych bez dost�pu do masztów radiowych, osiągn�"a pozycj� dominującą na rynku o wysokich barie-
dystrybuowa� energii elektrycznej bez dost�pu do sieci rach wejĘcia lub dzi�ki nim (np. dzi�ki monopolowi usta-
przesy"owych itd. Do uznania ich za urządzenia kluczowe wowemu lub naturalnemu), interwencja organu antymo-
potrzebne jest jednoczeĘnie, by by"y one kontrolowane nopolowego w ceny jest uzasadniona. W takim wypadku
przez przedsi�biorstwo dominujące, a ich zduplikowanie wysokie ceny nie stanowią nagrody za wczeĘniejsze wysi"-
przez jego konkurentów, którzy chcą wejĘ� na rynek, by- ki firmy, lecz tzw. rent� monopolową, nie zawdzi�czaną
"o technicznie lub finansowo awykonalne. W takim wy- staraniom przedsi�biorcy.
padku prawo antymonopolowe nak"ada na przedsi�bior-
c� dominującego dysponującego owymi urządzeniami Na zakołczenie godzi si� jednak przyzna�, Że istnieje teŻ
obowiązek ich udost�pniania swoim konkurentom (o ile kategoria sytuacji sprzyjających wyst�powaniu wysokich
nie ma obiektywnego powodu, by odmówi� dost�pu do cen, które nie podlegają juŻ tak jednoznacznej ocenie. Pro-
tego urządzenia, tj. nie istnieje brak mocy przerobowej, blem dotyczy w szczególnoĘci zdolnoĘci do dyktowania
niekompatybilnoĘ� technologiczna czy zagroŻenie prawa cen po stronie w"aĘcicieli praw w"asnoĘci intelektualnej
w"asnoĘci intelektualnej itp.). Dzi�ki takiemu odgórnie oraz po stronie producentów cz�Ęci zamiennych i materia-
narzuconemu obowiązkowi zawarcia umowy o dost�pie "ów eksploatacyjnych do niektórych produktów.
moŻliwe jest w ogóle powstanie konkurencji na danym
rynku. Przedsi�biorcy dominujący próbują czasem obejĘ�
nakaz udost�pniania posiadanych przez siebie urządzeł
kluczowych. Oferują np. ów dost�p za raŻąco zawyŻoną
cen�, zniech�cając w ten sposób konkurenta do nalega-
nia na udost�pnianie urządzeł (taktyka taka nazywa si�
konstruktywną odmową ).
PODSUMOWANIE
P
O
D
S
U
M
O
W
A
N
I
E
Warto raz jeszcze podkreĘli�, Że wyzyskiwanie s"abszej
pozycji klienta jest najcz�Ęciej dla przedsi�biorcy domi-
nującego bronią obosieczną. W dobrze funkcjonującej
gospodarce rynkowej nigdy nie b�dzie ono moŻliwe na
d"uŻszą met�. D"ugo utrzymujące si� wygórowane ceny
zach�cają potencjalnych konkurentów do wejĘcia na ry-
nek, albowiem wiedzą oni, Że szybko i "atwo zdob�dą
klientów zm�czonych z"ym traktowaniem przez dotych-
13
4
CENY DRAPIEŻNE
Zbyt niskie ceny mogą by� przez prawo konkurencji Ęciga-
ne zarówno jako nieuczciwe, jak i w kategorii praktyk elimi-
nujących konkurencj�, czyli jako ceny drapieŻne.
Podwyższenie
cen
w interesie
konsumenta?
Paradoksem moŻe wydawa� si�, Że obniŻanie cen przez fir-
m� dominującą moŻe stanowi� naruszenie wolnej konku-
rencji ze szkodą dla konsumentów. JednakŻe obok zwi�k-
szania zysków bezpoĘrednio kosztem klientów przedsi�-
biorcy mają teŻ interes w tym, by uzyska� korzyĘ� poĘred-
nią, szkodząc bezpoĘrednio tylko konkurentom. Klasycz-
nym przyk"adem takiej praktyki t�piącej konkurencj� b�-
dzie w pewnych okolicznoĘciach w"aĘnie drastyczne obni-
Żenie przez przedsi�biorc� dominującego cen swych towa-
rów lub us"ug. Jest to taktyka szkodliwa dla konsumentów,
bo obniŻenie cen jest krótkotrwa"e. Docelowo zaĘ prowadzi
ono do tego, Że firma dominująca, pozbywszy si� konku-
rentów, którzy nie dotrzymali jej kroku, moŻe bezkarnie juŻ
narzuci� ceny wygórowane oraz w inny sposób narusza� in-
teres konsumenta.
Nie"atwo jest odróŻni� Ęcigane przez organy antymonopo-
lowe narzucanie cen drapieŻnych od zwyk"ej i poŻądanej
konkurencji cenowej, jak np. wojny cenowe. Tymczasem
pomy"ka w tej mierze moŻe by� dla rynku wyjątkowo szko-
dliwa. Gdyby bowiem Urząd omy"kowo zakaza" obniŻek cen
przedsi�biorstwu, które czyni to, korzystając ze swojej wy-
sokiej efektywnoĘci (i czyni"oby to niezaleŻnie od tego, czy
jego konkurenci pozostają na rynku), to ogranicza"by w ten
sposób konkurencj�, którą ma za zadanie chroni�! Tym
istotniejsze jest wi�c jak najdok"adniejsze zdefiniowanie
cen drapieŻnych.
14
CENY POD SZCZEGÓLNYM NADZOREM
C
E
N
Y
P
O
D
S
Z
C
Z
E
G
Ó
L
N
Y
M
N
A
D
Z
O
R
E
M
Co różni
Z uwagi na powaŻne konsekwencje ewentualnej pomy"ki
w stwierdzaniu tej praktyki cenowej, konieczna jest jej wy-
jątkowo staranna i szczegó"owa analiza. Nie kaŻda obniŻka
konkurenta
cen przez dominanta jest drapieŻna, lecz tylko taka, której
towarzyszą ĘciĘle okreĘlone okolicznoĘci, dotyczące:
od drapieżcy?
> struktury rynku,
> racjonalnoĘci stosowanej strategii,
DEFINICJA > poziomu cen i związanego z nim poĘwi�cenia zysków,
D
E
F
I
N
I
C
J
A
> prawdopodobiełstwa odrobienia utraconych zysków
DrapieŻnictwo cenowe polega na tym, Że:
przy jednoczesnym
w celu wyeliminowania1 równie efektywnych konkuren-
> braku uzasadnienia usprawiedliwiającego ową obniŻk�
tów2,
cen.
drapieŻca celowo krótkoterminowo poĘwi�ca zysk (lub
ponosi strat�),
S
T
R
U
K
T
U
R
A
R
Y
N
K
U
obniŻając ceny do poziomu, któremu nie są w stanie STRUKTURA RYNKU
sprosta� konkurenci (cho� mają t� samą wydajnoĘ�
kosztową co dominant), DrapieŻnictwo cenowe stanowi naduŻycie pozycji dominu-
antycypując jednakŻe, Że b�dzie w stanie odrobi� stra- jącej bez niej nie mia"oby sensu. W pierwszym zatem rz�-
t� lub utracony zysk w póęniejszym czasie, gdy dzia"a- dzie sprawdzi� trzeba, czy przedsi�biorca obniŻający ceny
nia jego osiągną juŻ zak"adany skutek niszczący konku- ma pozycj� dominującą oraz czy przed wejĘciem nowych
rencj�3, gdy potencjalnych konkurentów bronią go bariery wejĘcia na
pozbywszy si� rywali, b�dzie móg" powróci� do wcze- rynek. Bez barier wejĘcia na rynek pozycja rynkowa domi-
Ęniejszego poziomu cen lub podnieĘ� je do poziomu nanta by"aby bowiem niestabilna i podatna na ciągle odra-
przed rozpocz�ciem obniŻek. dzającą si� konkurencj�. Tym samym t�pienie konkurencji
za pomocą drapieŻnego obniŻania cen z punktu widzenia
ObniŻki cen s"uŻą tu zatem nie konsumentom, lecz domi- tego przedsi�biorcy by"oby syzyfową pracą.
nantowi do ochrony posiadanej lub uzyskania jeszcze
wi�kszej si"y rynkowej. PKM
Inaczej mówiąc, drapieŻnictwo cenowe polega na poĘwi�- (decyzja Prezesa UOKiK z 31 grudnia 2002 r.,
caniu zysków poprzez obniŻanie cen, którego jedynym lo- nr RKT-63/2002)
gicznym celem jest wyeliminowanie konkurenta, tzn. zy-
skowne jest jedynie z powodu dodatkowej si"y rynkowej Na wniosek spó"ki Transportowiec wszcz�te zosta"o post�-
pozyskiwanej przez drapieŻc� wskutek owego wyelimino- powanie przeciwko Przedsi�biorstwu Komunikacji Miej-
wania konkurencji. Jest to krótkofalowe post�powanie, skiej ( PKM ). Transportowiec zarzuca", Że PKM nak"ada"
które ma wykluczy� rywali z rynku w inny sposób niŻ po- ceny za przejazd autobusem na linii, na której dzia"alnoĘ�
przez zwi�kszanie w"asnej wydajnoĘci, w celu ochrony lub prowadzi równieŻ Transportowiec, poniŻej kosztów w"a-
uzyskania si"y rynkowej. snych tej us"ugi. W opinii spó"ki niskie ceny nak"adane
przez PKM tylko na linii konkurencyjnej by"y wynikiem po-
PODSTAWA PRAWNA siadanej przez PKM pozycji dominującej na rynku przewo-
P
O
D
S
T
A
W
A
P
R
A
W
N
A
zów autobusowych.
Podstawą prawną Ęcigania drapieŻnictwa w prawie pol- Prezes Urz�du uzna", Że mimo udzia"u w rynku przewozów
skim są: autobusowych na linii konkurencyjnej przekraczającego
> art. 9 ust. 2 pkt 1) Ustawy: naduŻyciem pozycji domi- 40%, PKM nie posiada" pozycji dominującej. Silna konku-
nującej jest bezpoĘrednie lub poĘrednie narzucanie rencja na rynku spowodowa"a, Że PKM swoje zachowania
nieuczciwych cen, a w tym cen raŻąco niskich, rynkowe musia" dostosowa� do sytuacji aktualnie panują-
oraz cej na tym rynku. Wobec tego PKM, ustalając poziom cen
> art. 9 ust. 2 pkt 5) Ustawy: naduŻyciem pozycji domi- na konkurencyjnej linii, bra" pod uwag� ich wysokoĘ� po-
nującej jest przeciwdzia"anie ukszta"towaniu si� wa- bieraną przez innych przewoęników, w tym Transportowca.
runków niezb�dnych do powstania bądę rozwoju kon- PKM nie posiada" trwa"ej przewagi konkurencyjnej i swoim
kurencji, zachowaniem nie by" w stanie ograniczy� konkurencji na
a w prawie wspólnotowym: rynku. Nieposiadanie przez PKM pozycji dominującej wy-
> art. 82(b) TWE: naduŻyciem pozycji dominującej jest klucza moŻliwoĘ� stwierdzenia stosowania przez niego
ograniczanie rynków ze szkodą dla konsumentów. praktyk ograniczających konkurencj�.
1 MoŻe to teŻ dotyczy� nie tyle usuni�cia istniejących rywali rynkowych, co odstraszenia konkurentów potencjalnych lub zdyscyplinowania istniejących.
2 Eliminowanie rywali mniej wydajnych jest z punktu widzenia prawid"owego funkcjonowania rynku wr�cz poŻądane.
3 JednakŻe zdaniem ETS Komisja nie musi faktycznie wykaza�, Że przedsi�biorca móg" zasadnie zak"ada�, iŻ b�dzie mia" moŻliwoĘci odrobienia strat (wy-
rok w sprawie nr C-333/94P, Tetra Pak International SA przeciwko Komisji WE).
15
Pomimo to Prezes Urz�du w celu pe"nego zbadania sprawy TELEWIZJA POLSKA
dokona" oceny równieŻ cen nak"adanych przez PKM na linii (wyrok Sądu Antymonopolowego z 19 listopada 1997 r.,
konkurencyjnej. Uzna", Że z kalkulacji przes"anej przez XVII Ama 44/97)
PKM nie wynika, jakoby prowadzi" on dzia"alnoĘ� na linii
konkurencyjnej poniŻej kosztów Ęwiadczonych us"ug. Pod- Jeden z oddzia"ów Telewizji Polskiej wprowadzi" w okresie
kreĘli", Że koszty ponoszone przez poszczególnych przed- od lipca 1995 r. do czerwca 1996 r. specjalną letnią ofert�
si�biorców mogą si� róŻni�, stąd teŻ zróŻnicowana moŻe sprzedaŻy czasu reklamowego, w ramach której zlecenio-
by� wysokoĘ� pobieranych przez nich cen. Dlatego teŻ sam dawca, nabywając jedną emisj� reklamy, otrzymywa" do-
fakt pobierania przez jednego z przedsi�biorców ceny niŻ- datkowe bezp"atne jej powtórzenie.
szej od cen pobieranych przez pozosta"ych nie moŻe zosta� W ocenie organu antymonopolowego uzasadnione by"o
uznany za naruszenie prawa. przypuszczenie, Że g"ównym powodem wprowadzenia ob-
Mając to na uwadze, decyzją z 31 grudnia 2002 r. Prezes niŻek by"o zamierzone wyeliminowanie z rynku, dopiero co
UOKiK nie stwierdzi" naduŻywania pozycji dominującej zaistnia"ej, Telewizji Bryza. W rezultacie, decyzją z 15 listo-
przez PKM na rynku przewozu osób poprzez bezpoĘrednie pada 1996 r., Prezes Urz�du uzna" dzia"alnoĘ� telewizji pu-
narzucanie nieuczciwych, w tym raŻąco niskich cen na linii, blicznej za naduŻycie pozycji dominującej na lokalnym ryn-
na której dzia"alnoĘ� prowadzi" równieŻ Transportowiec. ku rozpowszechniania reklam telewizyjnych poprzez sto-
sowanie nieuczciwych cen tych us"ug w celu eliminacji
***
Zazwyczaj firma dominująca chroni lub wzmacnia swą
pozycj�, stosując ceny drapieŻne na rynku, na którym
posiada pozycj� dominującą: np. firma, która jest do-
minantem w sprzedaŻy dŻemów sprzedaje je poniŻej
kosztów, aby wyeliminowa� z tego rynku swych kon-
kurentów. Ceny drapieŻne stosowane przez firm� na
rynku, na którym ona nie dominuje, co do zasady nie
b�dą naduŻyciem pozycji dominującej. Warunkiem
jest jednak to, by nie mia"y one Żadnych skutków dla
rynku, na którym firma dominuje. JeĘli np. firma z po-
wyŻszego przyk"adu dodatkowo sprzedaje konserwy
rybne i na tym drugim rynku nie ma pozycji dominu-
jącej, to obniŻenie przez nią cen na konserwy rybne
poniŻej kosztów nie b�dzie juŻ zakazane (niezaleŻ-
nie od posiadania przez nią pozycji dominującej na
rynku dŻemów).
Inaczej by"oby, gdyby zajmowa"a si� teŻ sprzedaŻą
owoców (nie mając na tym rynku pozycji dominującej)
i na tym rynku obniŻa"a swoje ceny poniŻej kosztów. Takie
dzia"anie mog"oby poĘrednio wzmocni� jej pozycj� na ryn-
ku dŻemów. Dzi�ki drapieŻnym cenom na owoce zwi�ksza-
"aby bowiem swój udzia" w tym rynku (eliminując konku-
rentów niemogących dotrzyma� jej kroku), dzi�ki czemu z rynku konkurencyjnej sta-
kontrolowa"aby w coraz wi�kszym stopniu surowce do pro- cji telewizyjnej. Od tej de-
dukcji dŻemów, co przek"ada"oby si� na jej pozycj� na ryn- cyzji Telewizja Publiczna
ku dŻemów (bo np. jej konkurenci mają gorszy dost�p do odwo"a"a si� do SOKiK.
surowców, przez co oferują gorsze dŻemy). Taka praktyka
by"aby naduŻyciem pozycji dominującej na rynku dŻemów Sąd jednak podtrzyma"
(zak"ada si�, Że by"aby moŻliwa dzi�ki wysokim, gwaranto- decyzj� Prezesa Urz�du.
wanym pozycją w rynku przychodom z dŻemów), mimo Że W gospodarce rynkowej
ceny drapieŻne nak"adane by"yby nie na dŻemy, lecz na kaŻdy racjonalny przed-
owoce. si�biorca dąŻy do
Drugi wyjątek od zasady, Że ceny drapieŻne są Ęcigane tyl- zwi�kszania swego zy-
ko, jeĘli nak"adane są na towary na rynku, na którym dany sku. Wbrew tej prawid"owoĘci Telewizja Polska w d"uŻszym
przedsi�biorca dominuje, dotyczy sektorów chronionych przedziale czasu godzi"a si� na wydatny spadek dochodów
monopolem ustawowym. Ustawowy monopolista nie po- z emisji reklam. Dzia"ania te rozpocz�"a z chwilą wejĘcia na
trzebuje stosowa� cen drapieŻnych dla ochrony lub rynek konkurenta. Pozwala"o to przypuszcza�, iŻ strategia
wzmocnienia swej pozycji dominującej. MoŻe jednak mie� Telewizji Publicznej by"a wymierzona przeciwko konkuren-
silną pokus�, by finansowa� swą aktywnoĘ� na rynku kon- towi Telewizji Bryza i zmierza"a do wyeliminowania go
kurencyjnym przychodami z rynku przez siebie zmonopoli- z rynku. JednoczeĘnie by"a ona moŻliwa dzi�ki finansowa-
zowanego ( subsydiowanie skroĘne ). niu bonifikat cenowych na emisj� reklam z przychodów
z tytu"u dzia"alnoĘci na rynku, na którym telewizja publicz-
na posiada"a ustawowy monopol.
16
CENTRUM INSEMINACYJNE polityk� cenową na rynku us"ug inseminacyjnych, tj. na tym
(decyzja Prezesa UOKiK z 29 kwietnia 2002 r., nr RKR- rynku, na którym z nimi konkuruje, a z drugiej strony Ęrod-
12/2002) ki na prowadzenie tej polityki czerpa"o z op"at za nasienie
pobieranych od inseminatorów w warunkach monopolu.
26 wrzeĘnia 2001 r. do Delegatury UOKiK w Krakowie wp"y- W rezultacie Urząd stwierdzi", Że Centrum naduŻywa domi-
ną" wniosek przedsi�biorcy, Ęwiadczącego us"ugi insemi- nującej pozycji na rynku dostarczania nasienia poprzez
nacji zwierząt gospodarskich na terenie województwa Ęwiadczenie us"ug inseminacyjnych poniŻej kosztów w"a-
opolskiego, o wszcz�cie post�powania antymonopolowe- snych i finansowanie strat z tego tytu"u wp"ywami ze sprze-
go przeciwko Ma"opolskiemu Centrum Biotechniki. W ma- daŻy nasienia inseminatorom indywidualnym. Prezes
teria" biologiczny do tych us"ug, tj. nasienie rozp"odników UOKiK na"oŻy" jednoczeĘnie na Centrum kar� pieni�Żną
buhajów i trzody chlewnej, zmuszony by" zaopatrywa� si� w wysokoĘci 119 360 z".
w Centrum, które jako jedyne posiada"o stosowne zezwo-
R
A
C
J
O
N
A
L
N
O
�
�
S
T
R
A
T
E
G
I
I
lenie na jego dostarczanie na tym terenie. RACJONALNO�� STRATEGII
Przedsi�biorca zarzuci" Centrum, iŻ stosuje dwa rodzaje Do uznania, Że drapieŻnictwo cenowe stanowi naruszenie
cen materia"u biologicznego. Ceny niŻsze pobiera od inse- prawa konkurencji, konieczne jest wskazanie, jakie oko-
minatorów zatrudnionych przez Centrum, wp"ywając w ten licznoĘci i w jaki sposób sprawiają, iŻ b�dzie to dzia"anie
sposób na obniŻenie ceny ich racjonalne, tj. Że ostatecznie zwi�kszy ono zyski dominan-
us"ug ta. Trzeba zatem wykaza�, czy strategia taka moŻe mie� na
celu wypchni�cie z rynku konkurentów, a jeĘli tak, to czy
nadzieja na osiągni�cie tego celu w danej sytuacji rynko-
wej jest uzasadniona.
PRZEJ�CIOWE PO�WIóCENIE ZYSKÓW
P
R
Z
E
J
�
C
I
O
W
E
P
O
�
W
I
ó
C
E
N
I
E
Z
Y
S
K
Ó
W
Do podstawowych cech strategii stosowania cen
drapieŻnych naleŻy poĘwi�cenie krótkotermi-
nowych zysków. W praktyce jednak sami
przedsi�biorcy cz�sto nie są w stanie
okreĘli�, czy stosują ceny maksymali-
zujące krótkookresowy zysk. Dlate-
go doktryna wypracowa"a uprosz-
czoną metod� analizy: skoro cena
drapieŻcza powinna prowadzi� do
strat po stronie przedsi�biorstwa, to
musi si� ona plasowa� poniŻej jego
kosztów. EkonomiĘci spierają si�, któ-
insemina- ry spoĘród rozlicznych rodzajów kosz-
cyjnych (im tał- tów ponoszonych przez firmy bierze si� przy tym pod uwag�.
szy materia", tym
tałsza us"uga), a wyŻ- �redni koszt zmienny
sze od inseminatorów Do najpopularniejszych naleŻy test porównujący ceny
z nim nie związanych. Przed- przedsi�biorcy z jej Ęrednim kosztem zmiennym.
si�biorca podniós" równieŻ, iŻ ko-
K
o
s
z
t
z
m
i
e
n
n
y
pie zaĘwiadczeł potwierdzających wy- Koszt zmienny to koszt, którego wielkoĘ� jest zaleŻna od
konanie zabiegu unasiennienia wszyscy wielkoĘci produkcji; związany z wykorzystaniem w proce-
inseminatorzy zobowiązani są przekazywa� sie produkcji czynników zmiennych, których iloĘci wzrasta-
nieodp"atnie Centrum, które na ich podstawie ją lub zmniejszają si� w zaleŻnoĘci od rozmiarów produkcji
uzyskuje z budŻetu pałstwa znaczne dotacje. (np. zakup pó"produktów/materia"ów potrzebnych do pro-
W ocenie organu antymonopolowego na rynku dukcji samochodu osobowego).
dystrybucji nasienia na terenie województw: Ęlą-
skiego, opolskiego, ma"opolskiego i podkarpac- ObniŻki cen powyŻej progu Ęrednich kosztów zmiennych nie są
kiego Centrum zajmowa"o pozycj� monopolistycz- uwaŻane za drapieŻne chociaŻby dlatego, Że mogą one wyelimi-
ną, poniewaŻ jedynie ono uzyska"o zezwolenia w"a- nowa� co najwyŻej mniej wydajnego konkurenta (co z punktu
Ęciwych wojewodów w tym zakresie. Natomiast ry- widzenia prawid"owego funkcjonowania rynku jest wr�cz wska-
nek us"ug inseminacyjnych, na którym Centrum rów- zane). Natomiast przy cenach poniŻej Ęrednich kosztów zmien-
nieŻ prowadzi"o dzia"alnoĘ� za poĘrednictwem zatrudnio- nych przyjmuje si� domniemanie drapieŻnictwa. Domniemanie
nych przez siebie inseminatorów, by" konkurencyjny. to moŻna obali�, tzn. udowodni�, Że pomimo stosowania cen
Ustalone przez Centrum cenniki zosta"y tak skonstruowane, poniŻej tego typu kosztów firma nie mia"a na celu eliminacji
aby cena nasienia dystrybuowanego przez Centrum pozwa- konkurentów, a wi�c nie jest drapieŻnikiem cenowym.
la"a na pokrycie strat wynikających z zaniŻenia cen pobiera-
nych przez Centrum na konkurencyjnym rynku us"ug inse- �redni koszt ca"kowity
minacyjnych. Z jednej strony Centrum prowadzi"o agresyw- Orzecznictwo przyjmuje dodatkowo, Że ceny znajdujące si� po-
ną i wymierzoną przeciwko inseminatorom indywidualnym wyŻej Ęredniego kosztu zmiennego, ale poniŻej Ęredniego kosztu
17
ca"kowitego, moŻna uzna� za drapieŻcze, jeĘli istnieją dodatkowe
dowody wskazujące, iŻ ich celem by"o wyparcie rywala z rynku.
Koszt ca"kowity to koszt sta"y (ponoszony przez przedsi�-
K
o
s
z
t
c
a
"
k
o
w
i
t
y
biorstwo niezaleŻnie od wielkoĘci produkcji, jak np. ochro-
na majątku, konserwacja, dzierŻawa lokali i gruntów)
+ koszt zmienny.
Dodatkowym dowodem wskazującym, iŻ celem dominanta
by"o wyparcie rywala z rynku moŻe by�, np.:
> przechwycone pismo, w którym firma dominująca tak
opisuje swój zamiar,
> obniŻanie cen tylko w stosunku do szczególnych klien-
tów,
> skala, okres trwania i ciąg"oĘ� praktyki,
> równoleg"e stosowanie innych praktyk nastawionych
na wypchni�cie konkurenta z rynku oraz
> moŻliwoĘ� odzyskania poniesionych w trakcie drapieŻ-
niczej kampanii strat, w szczególnoĘci poprzez powrót
do wysokich cen.
AKZO CHEMIE BV
(wyrok ETS z 3 lipca 1991 r. w sprawie nr C-62/86, Akzo
Chemie BV przeciwko Komisji WE)
Firma ECS w 1979 r. po raz pierwszy wesz"a na rynek dostaw
nadtlenków organicznych dla sektora polimerowego. Nad-
tlenki organiczne stosowane są jako substancja wybielająca
w przemyĘle mącznym oraz jako produkt mający uniwersalne
zastosowanie w przemyĘle polimerowym. Konkurentem ECS eliminowa� z rynku konkurenta poprzez uciekanie si� do
by" m.in. koncern Akzo, posiadający ponad 50% udzia"u Ęrodków innych niŻ zwi�kszanie w"asnej wydajnoĘci (com-
w rynku substancji ulepszających dla przemys"u mącznego petition on the merits). Konkurencja cenowa zatem nie za-
w Wielkiej Brytanii i Irlandii oraz ok. 50% w rynku polimerów wsze jest uzasadniona. ETS wzią" pod uwag� dwa czynniki
w Europie. ECS twierdzi"a, iŻ firma Akzo zagrozi"a jej, Że jeŻe- z jednej strony groęby, które spó"ka Akzo rzuca"a pod ad-
li nie wycofa si� z sektora polimerów, to zniszczy ją jako do- resem ECS, a z drugiej samą polityk� cenową Akzo. Jed-
stawc� dla sektora produktów mącznych. Gdy ECS zignoro- noczeĘnie ETS potwierdzi", Że jeĘli przedsi�biorca dominu-
wa" groęb�, Akzo zacz�"a systematycznie wystosowywa� jący stosuje ceny poniŻej Ęrednich kosztów zmiennych, to
oferty obniŻonych cen do najwaŻniejszych klientów ESC domniemywa si� naduŻycie pozycji dominującej.
i przebija� oferty ESC, gdy tylko dowiedzia"a si� o ich wyso- Trybuna" uzna", Że oferty cenowe Akzo moŻna wyjaĘni� tyl-
koĘci. Zdaniem ECS ceny Akzo by"y tak niskie, Że musia"y ko ch�cią zaszkodzenia firmie ECS. Gdyby intencją Akzo
przynosi� straty, ale Akzo mog"a sobie na to pozwoli�, ponie- by"o samo zdobycie zamówienia, to obniŻy"aby ceny zaled-
waŻ finansowa"a je z zysków osiąganych na innych rynkach. wie w takim stopniu, w jakim by"oby to do tego celu ko-
Akzo z kolei twierdzi"a, Że stosowane przez nią ceny by"y nieczne, a nie aŻ do poziomu, w którym by"y one wyraęnie
wyŻsze niŻ Ęrednie koszty zmienne, a co za tym idzie, nie niŻsze od cen konkurenta. Trybuna" odrzuci" argument Ak-
moŻna jej pot�pia� za stosowanie agresywnych praktyk ce- zo, Że niskie ceny oferowane niektórym klientom wynika"y
nowych. Ponadto firma argumentowa"a, Że stosowanie ce- z tego, Że Akzo próbowa"a dostosowa� si� do cen konku-
ny, która umoŻliwia dominującej firmie maksymalizacj� renta. Uzna", Że firma dopuĘci"a si� naduŻycia, utrzymując
zysków w krótkim okresie, nie moŻe by� uwaŻane za nad- przez d"uŻszy czas, bez Żadnego obiektywnego uzasad-
uŻycie, nawet jeŻeli w nieuchronny sposób szkodzi mniej- nienia ceny poniŻej Ęrednich kosztów ca"kowitych, ale
szemu konkurentowi. powyŻej Ęrednich kosztów zmiennych.
Komisja odrzuci"a te argumenty. Stwierdzi"a, Że przy okre- Sąd pot�pi" równieŻ stosowanie selektywnych cen. Pole-
Ęlaniu, czy zastosowany poziom cen stanowi naduŻycie, ga"o to na tym, Że istniejący klienci Akzo p"acili ceny po-
koszty nie są decydującym kryterium, poniewaŻ naleŻy wyŻej Ęrednich kosztów ca"kowitych, podczas gdy od od-
równieŻ wzią� pod uwag� antykonkurencyjne zamiary i za- bieranych konkurencji klientów pobiera"a ona ceny poni-
chowanie firmy dominującej. Stosowanie cen wyŻszych niŻ Żej tych kosztów, przy czym róŻnic tych nie moŻna by"o
Ęrednie koszty zmienne, ale niŻszych niŻ Ęrednie koszty obiektywnie uzasadni� np. róŻnicami w warunkach za-
ca"kowite moŻe wyeliminowa� z rynku firmy, które są rów- mówienia. Mi�dzy innymi ta selektywnoĘ� wskazywa"a,
nie wydajne jak przedsi�biorca dominujący, ale nie są Że intencją Akzo nie by"o stosowanie polityki korzyst-
w stanie konkurowa� po tak niskich cenach ze wzgl�du na nych cen, ale polityki, która zaszkodzi konkurentowi. Fir-
mniejsze moŻliwoĘci finansowe. Na Akzo na"oŻona zosta"a ma mog"a sobie pozwoli� na straty na tym rynku, ponie-
kara pieni�Żna w wysokoĘci 10 mln ECU. waŻ sprzedaŻ na tych rynkach by"a subsydiowana z zy-
To stanowisko zosta"o podtrzymane przez ETS, który sków generowanych na sąsiednim rynku, na którym pro-
stwierdzi", Że przedsi�biorcy dominującemu nie wolno ducent mia" pozycj� dominującą.
18
�redni koszt moŻliwy do unikni�cia
Komisja Europejska planuje obecnie reform� stosowania
art. 82 TWE, zakazującego wszelkich form naduŻycia pozy-
cji dominującej. Projekt ten odnosi si� teŻ do drapieŻnic-
twa cenowego. W tym zakresie jedną ze zmian, które są
planowane, jest odejĘcie od domniemania naduŻycia pozy-
cji dominującej przy stosowaniu cen poniŻej Ęrednich kosz-
tów zmiennych. W zamian domniemanie takie stosowa"oby
si�, gdyby nak"adane ceny by"y niŻsze od Ęrednich kosztów
moŻliwych do unikni�cia.
Koszt moŻliwy do unikni�cia to koszt związany z dzia"aniami,
K
o
s
z
t
m
o
Ż
l
i
w
y
d
o
u
n
i
k
n
i
�
c
i
a
których w dzia"alnoĘci danej firmy moŻna nie podejmowa�
(np. przedwczesne nabycie nowych maszyn produkcyjnych,
mimo Że stare urządzenie jest jeszcze w pe"ni sprawne). Co
do zasady do tej kategorii nie mogą naleŻe� Żadne koszty
sta"e, tzn. ponoszone przez przedsi�biorstwo niezaleŻnie od
wielkoĘci produkcji (np. ochrona majątku, konserwacja,
dzierŻawa lokali i gruntów itd.), bo nie da si� ich unikną�.
Komisja podkreĘla jednoczeĘnie, Że cz�sto Ęrednie koszty
zmienne i Ęrednie koszty moŻliwe do unikni�cia b�dą si� ze
sobą pokrywa"y, gdyŻ w wielu wypadkach unikną� daje si�
tylko kosztu zmiennego.
Gdyby zatem po planowanej reformie art. 82 TWE ceny
stosowane przez przedsi�biorc� podejrzewanego o drapieŻ-
nictwo by"y poniŻej jego Ęrednich kosztów moŻliwych do
unikni�cia, organ antymonopolowy móg"by domniemywa�,
Że przedsi�biorca naduŻywa pozycji dominującej. Nie musia"-
by w tym celu w szczególnoĘci wskazywa� innych dowodów
WANADOO drapieŻnictwa. Natomiast przedsi�biorca b�dzie móg" powo-
(wyrok Sądu Pierwszej Instancji z 30 stycznia 2007 r., "a� si� na ich brak, by udowodni�, Że zastosowanie domnie-
w sprawie nr T-340/03, France T�l�com SA, uprzednio Wa- mania w jego wypadku daje b"�dny rezultat. JeŻeli jednak ce-
nadoo Interactive SA, przeciwko Komisji WE) ny przedsi�biorcy plasowa"yby si� powyŻej jego Ęrednich
kosztów moŻliwych do unikni�cia, dla stwierdzenia drapieŻ-
Komisja stwierdzi"a naduŻycie przez Wanadoo Interactive po- nictwa konieczne b�dzie przedstawienie dodatkowych do-
zycji dominującej na francuskim rynku dost�pu do Internetu wodów, Że praktyka ma charakter antykonkurencyjny.
m.in. poprzez stosowanie cen drapieŻnych i na"oŻy"a na Wa-
nadoo kar� pieni�Żną w wysokoĘci 10, 35 mln euro. D"ugookresowy Ęredni koszt krałcowy
W odwo"aniu od tej decyzji, Wanadoo wskaza" m.in., Że na- W niektórych sektorach praktyka Komisji odesz"a od po-
k"adane przez niego ceny w warunkach silnej konkurencji wyŻszych parametrów kosztowych na rzecz d"ugookreso-
powinny by"y z osta� przez Komisj� uznane za racjonalne, wego Ęredniego kosztu krałcowego, poniŻej którego do-
a ich niski poziom, zdecydowanie korzystny dla konsumen- mniemywa drapieŻnictwo.
tów, zosta" ustalony z myĘlą o lepszym zaspokajaniu ich
potrzeb, a nie w celu wyeliminowania z rynku pozosta"ych D"ugookresowy koszt krałcowy to koszt produkcji okreĘlo-
D
"
u
g
o
o
k
r
e
s
o
w
y
k
o
s
z
t
k
r
a
ł
c
o
w
y
jego uczestników. nej iloĘci towarów, którego przedsi�biorca móg"by unikną�
Sąd Pierwszej Instancji ( SPI ) uzna", Że po pierwsze, ceny w przysz"oĘci w sytuacji ca"kowitego zaprzestania produkcji.
poniŻej Ęrednich kosztów zmiennych dają podstaw� do za- Ustalenie tego kosztu wymaga uwzgl�dnienia przysz"ych
"oŻenia, Że są one cenami drapieŻnymi, a po drugie, ceny warunków produkcji. Zak"ada si� jednoczeĘnie, Że zakres
poniŻej Ęrednich kosztów ca"kowitych, ale jednoczeĘnie pozosta"ej produkcji przedsi�biorcy nie ulega zmianie.
powyŻej Ęrednich kosztów zmiennych naruszają art. 82
TWE, o ile są cz�Ęcią strategii przedsi�biorcy dominujące- Dotyczy to zw"aszcza dzia"alnoĘci chronionej monopolem
go, która zak"ada wyeliminowanie z rynku pozosta"ych je- ustawowym i ma na celu zapobieganie subsydiowaniu
go uczestników. skroĘnemu mi�dzy aktywnoĘcią na rynku zmonopolizowa-
Tym samym SPI w wyroku z 30 stycznia 2007 r. utrzyma" nym i na rynku konkurencyjnym, ale takŻe rynków ĘwieŻo
w mocy decyzj� wydaną przez Komisj�, w tym na"oŻoną zliberalizowanych (jak np. sektor telekomunikacyjny).
przez nią grzywn�. Osiąga si� to przez wymaganie, by przedsi�biorca pokry-
wa" z przychodów z cen na rynku konkurencyjnym co naj-
*** mniej wszystkie swoje zmienne i sta"e koszty ponoszone
Dwie kluczowe decyzje Prezesa UOKiK dotyczące cen dra- na tym rynku, czyli by ustala" ceny powyŻej d"ugookreso-
pieŻnych w sprawach Marquard Media i Axel Springer wego Ęredniego kosztu krałcowego (patrz decyzja Komisji
omówione zosta"y w Biuletynie nr 1. nr 2001/354/EC z 20 marca 2001 r. w sprawie nr
COMP/35.141, Deutsche Post AG).
19
Efekt uczenia si� charakterystyczna dla niektórych branŻ
E
f
e
k
t
u
c
z
e
n
i
a
s
i
�
PRAWDOPODOBIEĄSTWO ODZYSKANIA
P
R
A
W
D
O
P
O
D
O
B
I
E
Ą
S
T
W
O
O
D
Z
Y
S
K
A
N
I
A
zaleŻnoĘ� mi�dzy wielkoĘcią produkcji a poziomem kosz-
PO�WIóCONYCH ZYSKÓW
P
O
�
W
I
ó
C
O
N
Y
C
H
Z
Y
S
K
Ó
W
tów jednostkowych wraz z nabywanym przy produkcji do-
Aby strategia drapieŻnicza by"a racjonalna, po wypchni�-
Ęwiadczeniem pracownicy firmy są w stanie wykonywa�
ciu z rynku lub os"abieniu konkurentów stosująca ją firma
swoje zadania efektywniej. Dzia"ając na takich warunkach,
musi mie� moŻliwoĘ� odzyskania poĘwi�conych w pierw-
racjonalne przedsi�biorstwo moŻe ustali� cen� poniŻej
szej fazie zysków. Wynika to zazwyczaj samoczynnie ze
kosztów krótkookresowych, by uzyska� odpowiednią wiel-
struktury rynkowej trwa"a pozycja dominująca na rynku
koĘ� produkcji i związaną z tym obniŻk� kosztów w przy-
pozwala firmie z duŻym prawdopodobiełstwem oczeki-
sz"oĘci, co pozwoli mu odzyska� straty poniesione w po-
wa�, Że po wyeliminowaniu rywala moŻliwe b�dzie podnie-
czątkowym okresie.
sienie cen lub utrzymanie odpowiednio wysokich cen.
Dominant nie moŻe natomiast podnosi� na swoją obron�
Ceny poniŻej kosztów mogą równieŻ wynika� z dzia"ał pro-
nieskutecznoĘci strategii antykonkurencyjnej. Gdyby za-
mocyjnych prowadzonych przez firm� dominującą lub by�
tem po fakcie okaza"o si�, Że z jakichkolwiek przyczyn od-
reakcją na niekorzystne zjawiska rynkowe, jak np. nadmier-
robienie strat nie jest moŻliwe, to nie mia"oby to znaczenia
ne zdolnoĘci produkcyjne firm dzia"ających w sektorze, spa-
praktyka antykonkurencyjna i tak by"aby Ęcigana. Zarów-
dający popyt czy teŻ zmniejszoną atrakcyjnoĘ� produktu.
no bowiem Ustawa, jaki i TWE zakazują nie tylko praktyk,
których skutkiem by"o ograniczenie konkurencji, ale takŻe
FSO
dzia"ał, które mia"y tylko taki cel.
(wyrok Sądu NajwyŻszego z 29 maja 1991 r., III CRN 120/91)
UZASADNIENIE DLA CEN PONI�EJ KOSZTÓW
U
Z
A
S
A
D
N
I
E
N
I
E
D
L
A
C
E
N
P
O
N
I
�
E
J
K
O
S
Z
T
Ó
W
W wyniku kontroli w Fabryce Samochodów Osobowych
Niekiedy ceny poniŻej kosztów są racjonalnie uzasadnio-
w Warszawie Urząd ustali", iŻ w I kwartale 1990 r. w związ-
ne, a firmy je stosujące nie dąŻą do wyeliminowania konku-
ku ze wzrostem kosztów i koniecznoĘcią zapewnienia ren-
rentów chwytami poniŻej pasa , lecz do zwi�kszenia w"a-
townoĘci produkcji samochodów fabryka podejmowa"a
snej wydajnoĘci. Sytuacje takie mogą mie� miejsce na szcze-
dzia"ania ukierunkowane na obniŻenie kosztów produkcji.
gólnego rodzaju rynkach, charakteryzujących si� np. wyst�-
W kwietniu i maju 1990 r. obniŻono w istotnym stopniu
powaniem efektów sieciowych lub efektu uczenia si�.
produkcj� samochodów. Z kolei wobec wzrostu popytu
oraz ze wzgl�du na popraw� rentownoĘci produkcji
Efekty sieciowe ze zjawiskiem takim mamy do czynie-
E
f
e
k
t
y
s
i
e
c
i
o
w
e
w czerwcu 1990 r. FSO dokona"o kilku podwyŻek cen swych
nia, gdy uŻytecznoĘ� danego dobra zaleŻy od liczby jego
samochodów. Te podwyŻki cen uznane zosta"y przez Urząd
uŻytkowników (np. uŻytecznoĘ� sieci telefonicznej dla no-
za rezultat praktyki monopolistycznej polegającej na ogra-
wego uŻytkownika jest niewielka, gdy posiada tylko jed-
niczeniu, mimo posiadanych moŻliwoĘci, produkcji samo-
nego abonenta, natomiast wzrasta w miar� do"ączania
chodów, prowadzącej do podwyŻszenia cen.
si� nowych). W początkowej fazie rozwoju sieci waŻne
Wyrokiem z 18 grudnia 1990 r. SOKiK uchyli" decyzj� Urz�-
jest zwi�kszanie liczby uŻytkowników, nawet kosztem
du, jako Że Urząd nie udowodni", by FSO stosowa"a zarzu-
strat, by w póęniejszej fazie, dzi�ki zbudowaniu odpo-
coną jej w decyzji praktyk� monopolistyczną.
wiedniej bazy klientów i co za tym idzie wzrostowi atrak-
Sąd NajwyŻszy podtrzyma" wyrok SOKiK. JeŻeli producent ob-
cyjnoĘci produktu, moŻna by"o cen� podnieĘ� (i dzi�ki te-
niŻa produkcj�, gdyŻ nagromadzi" zapasy wyrobów gotowych,
mu pokry� koszty poniesione w czasie kampanii zdoby-
których nie jest w stanie zby� mimo obniŻki ceny, wówczas nie
wania klientów).
20
narusza ustawy antymonopolowej nie stwarza bowiem wte- za korzystniejszą. Podj�to uchwa"y o przystąpieniu gmin do
dy sztucznego niedoboru, lecz ogranicza produkcj�, by wy- spó"ki operatora. W paędzierniku 1996 r. TPSA z"oŻy"a jednak
przeda� posiadane zapasy. Skoro wraz z ograniczeniem pro- nową ofert�, która by"a niewspó"miernie korzystniejsza. Nie
dukcji nastąpi"y obniŻki cen, a zarazem nastąpi" wzrost sprze- przewidywa"a ona juŻ bowiem udzia"u w"asnego abonenta
daŻy, gdyŻ pozbywano si� produkcji nagromadzonej w po- i gminy w inwestycjach TPSA (abonenta mia" obciąŻa� tylko
przednim okresie, to dzia"anie FSO trudno uzna� za wykorzy- koszt instalacji telefonu w wysokoĘci 428 z").
stanie przewagi wynikającej z monopolu lub dominacji. Operator zaŻąda" wszcz�cia przeciwko TPSA post�powania
antymonopolowego. Prezes UOKiK zaĘ uzna" za przejaw
*** naduŻycia pozycji dominującej przez TPSA zaproponowanie
Meeting competition przysz"ym abonentom, bezpoĘrednio po skorzystaniu przez
Szczególnym typem obrony przed zarzutem drapieŻnictwa gminy z oferty operatora lokalnego, pod"ączenia telefonu
cenowego jest powo"ywanie si� na koniecznoĘ� dorówna- za kwot� 428 z" nie pokrywającą kosztów. Wed"ug Prezesa
nia kroku konkurencji (meeting competition). JeĘli konku- UOKiK op"ata ta mia"a charakter antykonkurencyjny. Ukie-
rent stosuje cen� niŻszą niŻ przedsi�biorca dominujący, runkowana by"a bowiem na wyeliminowanie z rynku opera-
ten ostatni moŻe powo"a� si� na prawo do obrony przez tora lokalnego. TPSA odwo"a"a si� od decyzji Prezesa.
dotrzymywanie kroku konkurencji, ale tylko jeĘli jest to je- Sąd ustali", Że w 1997 r. koszt przy"ączenia abonenta do
dyny sposób na zminimalizowanie jego krótkotermino- sieci na terenie kraju waha" si� od kwoty 2 016 z" do kwoty
wych strat. Z natury rzeczy zatem taka obrona nie jest do- 3 780 z". Oferta TPSA, pozwalająca uzyska� dost�p do sie-
puszczalna, gdy dominant stosuje ceny poniŻej Ęrednich ci za kwot� 428 z", odbiega"a znacznie od rzeczywistych
kosztów moŻliwych do unikni�cia. Ponadto, nawet jeĘli kosztów z tym związanych. KonkurencyjnoĘci tej oferty nie
przedsi�biorca ustala ceny powyŻej Ęrednich kosztów moŻ- by" w stanie sprosta� operator lokalny. W tych okoliczno-
liwych do unikni�cia, obrona typu meeting competition b�- Ęciach SOKiK doszed" do wniosku, Że strategia TPSA znie-
dzie dopuszczalna tylko, jeĘli b�dzie on w stanie wykaza�, kszta"ca konkurencj�. Gdyby by"o inaczej, z"oŻenie przez
Że jest to dzia"anie niezb�dne (nie ma innych moŻliwoĘci TPSA abonentom oferty pod"ączenia ich do sieci za zap"a-
obrony), odpowiednie do celu (jakim jest unikni�cie strat) tą zaniŻonej ceny nie pociąga"oby za sobą gwa"townego
oraz, Że jego skala jest proporcjonalna do groŻących strat. przemieszczenia si� popytu z operatora lokalnego na
TPSA. W związku z tym SOKiK oddali" odwo"anie TPSA.
TELEKOMUNIKACJA POLSKA S.A.
(wyrok Sądu NajwyŻszego z 26 maja 2000 r., I CKN 731/98) TPSA z"oŻy"a kasacj� do Sądu NajwyŻszego.
Przedsi�biorstwu Telekomunikacyjnemu Szeptel udzielo- Sąd NajwyŻszy podzieli" jednak stanowisko SOKiK. Do-
no w 1996 r. koncesji na Ęwiadczenie us"ug telekomunikacyj- szed" bowiem do wniosku, Że TPSA mog"a finansowa� przy-
nych oraz wydano zezwolenie na zak"adanie i uŻywanie sieci "ączenie do sieci jednych abonentów kosztem innych, co
telekomunikacyjnej na terenie trzech gmin, na którym opera- by"o poza zasi�giem moŻliwoĘci operatora lokalnego. Po-
tor ten konkurowa" z Telekomunikacją Polską S.A. ( TPSA ). nadto oferowana przez TPSA us"uga na rzecz abonentów
W lipcu 1996 r. swoje oferty telefonizacji gmin przedstawili trzech gmin mia"a jednoznacznie preferencyjny charakter,
TPSA i operator. Wed"ug oferty TPSA gmina i abonenci mieli co upowaŻnia"o do twierdzenia, Że jej celem by"o pozosta-
wspó"uczestniczy� w finansowaniu telefonizacji (ponosząc nie TPSA na tym rynku us"ug telekomunikacyjnych i wyru-
po 1/3 kosztów). Oferta operatora lokalnego uznana zosta"a gowanie z niego s"abszego konkurenta.
21
ZRÓB TO SAM
5
ALGORYTMY SAMODZIELNEJ ANALIZY,
CZYLI ZANIM NAPISZESZ DO UOKiK...
Ceny nadmiernie wygórowane
Konsumencie! Zanim napiszesz do Urz�du Ochrony Konkurencji i Konsumentów, zastanów si�:
ETAPY ANALIZY PRZYK�AD KONKLUZJA
E
T
A
P
Y
A
N
A
L
I
Z
Y
P
R
Z
Y
K
�
A
D
K
O
N
K
L
U
Z
J
A
Co stanowi problem? Woda mineralna w bufecie szpitalnym (prowa- Najpierw trzeba sobie odpowiedzie� na nast�pu-
dzonym przez ajenta, tzn. niezaleŻnego przed- jące pytania:
si�biorc�) kosztuje 16 groszy, a w sklepie za ro-
giem 12 groszy.
1. RYNEK W�A�CIWY
1.1 W"aĘciwy rynek produktowy W"aĘciciel bufetu twierdzi, Że chorzy zamiast wo- W"aĘciciel bufetu dzia"a na rynku sprzedaŻy na-
Jaki jest zasi�g rynku produktowego, na którym dy mineralnej kupowanej od niego cz�sto piją pojów butelkowanych, dla których konkurencji
dzia"a przedsi�biorca? Innymi s"owy, z jakimi napoje podawane przez kuchni� szpitalną do nie stanowią napoje wydawane przez kuchni�
us"ugami konkuruje w"aĘciciel bufetu? posi"ków. szpitalną. Niekoniecznie jednak jest to rynek bu-
telkowanej wody mineralnej konkurencyjne
JednakŻe z punktu widzenia preferencji klientów mogą by� teŻ inne napoje butelkowane.
pacjentów szpitala napoje wydawane przez
kuchni� mogą nie spe"nia� tych samych potrzeb,
co butelkowana woda mineralna. Wynika� to
moŻe z walorów smakowych wody, moŻliwoĘci
jej przechowywania przez d"uŻszy czas w za-
mkni�tej butelce, wi�kszej dost�pnoĘci itp.
1.2 W"aĘciwy rynek geograficzny W"aĘciciel bufetu twierdzi, Że rodziny chorych W"aĘciciel bufetu dzia"a na bardzo wąskim rynku
Jaki jest zasi�g rynku geograficznego, na którym cz�sto przywoŻą im napoje nabywane w innych geograficznym, obejmującym tylko teren szpitala.
dzia"a przedsi�biorca? Innymi s"owy, z firmami sklepach, blisko ich miejsca zamieszkania lub
z jakiego rejonu konkuruje w"aĘciciel bufetu? po drodze do szpitala.
Czy sklep za rogiem jest jego konkurentem, tzn.
Z drugiej strony, klienci bufetu pacjenci szpita-
czy poczuje si� zmuszony obniŻy� ceny jeĘli
la nie mogą go opuszcza�, wi�c zmuszeni są
sklep za rogiem je obniŻy?
kupowa� napoje w bufecie szpitalnym. Nie ma
znaczenia, Że niekiedy zamiast kupowa� napoje
dostają je od odwiedzających cz"onków rodziny.
Istotne jest to, jakie ceny p"acą, gdy mają potrze-
b� kupienia napoju w bufecie. Ponadto nie wszy-
scy pacjenci dostają napoje od rodziny.
2. POZYCJA DOMINUJŃCA
2.1 Udzia" w rynku Na tak okreĘlonym rynku, tzn. rynku sprzedaŻy Tak wysoki udzia" w rynku sugeruje pozycj� do-
Czy dostawca/sprzedawca, którego ceny są two- napojów butelkowanych na terenie szpitala, minującą. Patrz jednak pkt 2.2. PewnoĘ� co do
im zdaniem zbyt wysokie, ma pozycj� dominują- dzia"a tylko jedna firma. Ma ona zatem 100% tego, Że przedsi�biorca ma nie tylko wysoki
cą na rynku, na którym stosuje te ceny? Innymi udzia" w takim rynku. udzia" w rynku, ale takŻe niepodwaŻalną pozycj�
s"owy, czy konkurentów jest tak niewielu, Że co dominującą, moŻna mie� praktycznie tylko wte-
najmniej 40% klientów zmuszonych jest kupo- dy, gdy jest on naturalnym lub ustawowym mo-
wa� u niego? nopolistą (tzn. z przyczyn technicznych lub
prawnych nie moŻe dzia"a� wi�cej niŻ jeden do-
stawca danego dobra). Na przyk"ad firma dostar-
czająca wod� i odprowadzająca Ęcieki zazwyczaj
jest naturalnym monopolistą, a przez to ma nie-
podwaŻalną pozycj� dominującą.
2.2 Bariery wejĘcia W"aĘciciel bufetu twierdzi, Że rodziny wi�kszoĘci Nie sposób ca"kowicie odmówi� tym argumen-
2
.
2
B
a
r
i
e
r
y
w
e
j
Ę
c
i
a
Czy, szacując pozycj� rynkową owego przedsi�- chorych cz�sto przywoŻą im napoje nabywane tom s"usznoĘci, pomimo tego, Że pierwszy z nich
biorcy, uwzgl�dni"eĘ wszystkie czynniki, z który- w innych sklepach, blisko ich miejsca zamiesz- nie wp"yną" na wyznaczenie w"aĘciwego rynku
mi musi si� liczy� w swojej polityce cenowej? kania lub po drodze do szpitala. Dlatego stoso- geograficznego.
wanie przez niego cen nadmiernie wygórowa-
nych nie mia"oby sensu, bo straci"by wi�kszoĘ�
klientów. Ponadto szpital planuje otwarcie dru-
22
2. POZYCJA DOMINUJŃCA cd
W tym przyk"adzie podobnie jak w wielu wy-
2.2 Bariery wejĘcia cd giego bufetu, na innym pi�trze. W"aĘcicielowi
2
.
2
B
a
r
i
e
r
y
w
e
j
Ę
c
i
a
c
d
padkach w praktyce klient nie moŻe z góry
bardziej wi�c zaleŻy na przywiązaniu do siebie
okreĘli�, czy przedsi�biorca ma pozycj� dominu-
dotychczasowych klientów (zw"aszcza korzyst-
jącą. Dla porządku b�dziemy jednak kontynu-
nymi warunkami sprzedaŻy), tak aby nie odeszli
owa� analiz�, zak"adając, Że moŻe on ją mie�.
od niego, gdy otworzy si� nowy sklepik.
3. NIEUCZCIWO��
3.1 Stosunek kosztu do ceny W"aĘciciel bufetu twierdzi, Że musi pobiera� tak Zazwyczaj klienci nie są w stanie sami oceni�
3
.
1
S
t
o
s
u
n
e
k
k
o
s
z
t
u
d
o
c
e
n
y
Czy ceny przekraczają koszty przedsi�biorcy do- wysoką cen�, bo p"aci bardzo wysoki czynsz za kosztów przedsi�biorcy stosującego wygórowa-
minującego naprawd� raŻąco, np. o 100%? wynaj�cie pomieszczeł zaraz obok wejĘcia do ną, ich zdaniem, cen�. Tym samym nie są w sta-
szpitala jest to korzystne miejsce, bo wielu od- nie oceni�, czy jest ona nieuczciwie zawyŻona
wiedzających nie przywozi ze sobą napojów, w stosunku do wartoĘci towaru lub us"ugi.
lecz nabywa je dla swoich chorych zaraz po wej-
Ęciu do szpitala, przed udaniem si� na w"aĘciwy
oddzia".
3.2 Porównanie cen Woda mineralna w bufecie szpitalnym (prowa- RóŻnica cen przekracza 33%. Nie jest to wartoĘ�
3
.
2
P
o
r
ó
w
n
a
n
i
e
c
e
n
Czy ceny tego przedsi�biorcy są duŻo wyŻsze od dzonym przez ajenta, tzn. niezaleŻnego przed- przesądzająca o nieuczciwoĘci ceny, zw"aszcza
cen porównywalnych towarów lub us"ug ? si�biorc�) kosztuje 16 groszy, a w sklepie za ro- zwaŻywszy, Że w gospodarce rynkowej co do za-
giem 12 groszy. sady nie moŻna czyni� przedsi�biorcy zarzutu
z dąŻenia do zwi�kszania zysku. Decydująca mo-
Że by� analiza kosztów, której klient nie jest
w stanie przeprowadzi� sam.
Reasumując, w tym wypadku zg"oszenie do UOKiK
zawiadomienia podejrzenia naruszenia prawa jest
moŻliwe, ale prawdopodobne jest, Że Urząd zdecy-
duje si� nie wszczyna� post�powania (patrz pkt 5)
4. W�A�CIWY ORGAN
4.1 Sektor regulowany JeĘli dostawca stosujący zbyt wysokie, twoim
4
.
1
S
e
k
t
o
r
r
e
g
u
l
o
w
a
n
y
zdaniem, ceny dzia"a na rynku regulowanym
4.1.1 Sektor regulowany samoistnie wysokie (w szczególnoĘci w sektorze telekomunikacyj-
4
.
1
.
1
S
e
k
t
o
r
r
e
g
u
l
o
w
a
n
y
ceny nym lub energetycznym), to co do zasady (patrz
Czy dostawca stosujący zbyt wysokie, twoim SprzedaŻ towarów w bufecie szpitalnym nie jest jednak pkt 4.1.2 powinieneĘ zwróci� si� do regu-
zdaniem, ceny dzia"a na rynku regulowanym regulowana. latora w"aĘciwego dla danego rynku, np. Prezesa
(w szczególnoĘci w sektorze telekomunikacyj- UKE albo URE, a nie do Prezesa UOKiK. PoniewaŻ
nym lub energetycznym), a nie masz powodów, jednak w naszym przyk"adzie tak nie jest, to jeĘli
by przypuszcza�, Że wysokie ceny są wynikiem odpowiedzia"eĘ na pytania pkt 2, 3.1 i 3.2 twier-
porozumienia mi�dzy konkurentami? dząco, moŻesz rozwaŻy� zg"oszenie zawiado-
mienia stosowania praktyki antykonkurencyjnej
do Prezesa UOKiK. Patrz jednak pkt 5.
4.1.2 Sektor regulowany sztucznie utrzymywane Nie dotyczy sytuacji w przyk"adzie. JeĘli masz powody przypuszcza�, Że cena jest
4
.
1
.
2
S
e
k
t
o
r
r
e
g
u
l
o
w
a
n
y
wysokie ceny sztucznie utrzymywana na wysokim poziomie dzi�-
Czy dostawca stosujący zbyt wysokie, twoim ki nielegalnemu zniesieniu konkurencji, np. za po-
zdaniem, ceny dzia"a na rynku regulowanym mocą porozumienia mi�dzy dostawcami o podzia-
(w szczególnoĘci w sektorze telekomunikacyjnym le mi�dzy sobą rynku (np. jeĘli sprzedawca odma-
lub energetycznym), ale i masz powody, by wia ci sprzedaŻy i odsy"a ci� do swojego konkuren-
przypuszcza�, Że owe wysokie ceny są ta albo oferuje ci znacząco gorsze warunki niŻ
wynikiwm porozumienia mi�dzy konkurentami? klientom ze swojego rejonu ), powinieneĘ zawia-
domi� o tym UOKiK, a nie regulatora sektorowego.
4.2 Sektor nieregulowany
4
.
2
S
e
k
t
o
r
n
i
e
r
e
g
u
l
o
w
a
n
y
JeĘli odpowiedzia"eĘ na pytania w pkt 2 i 3.1 lub
Czy ceny stosowane przez przedsi�biorc� nie są SprzedaŻ towarów w bufecie szpitalnym nie jest
3.2 twierdząco, a problem nie dotyczy sektora
w Żaden sposób regulowane, np. zatwierdzany- regulowana.
regulowanego, to moŻesz rozwaŻy� zg"oszenie
mi odgórnie taryfami itp.? Prezesowi Urz�du zawiadomienia o podejrzeniu
stosowania wobec ciebie praktyk ograniczają-
cych konkurencj�. Patrz jednak pkt 5.
5. CZY UOKiK MUSI WSZCZŃ� POSTóPOWANIE ?
Czy kaŻda sprawa zas"uguje na to, by organ an- Sprawa dotyczy pojedynczego szpitala i jest sze- UOKiK ma swobod� w decydowaniu, czy podją�
tymonopolowy wszczyna" post�powanie i wyda- reg czynników wskazujących na to, Że w"aĘciciel dzia"ania w nast�pstwie z"oŻenia przez ciebie
wa" na nie pieniądze podatników? bufetu nie ma, a co za tym idzie, nie naduŻywa skargi. MoŻe tego nie zrobi�, w szczególnoĘci je-
Żadnej si"y rynkowej. Priorytetowa z punktu wi- Ęli uzna, Że brakuje dowodów naruszenia prawa
dzenia polityki konkurencji pałstwa polskiego lub sprawa jest poza zakresem dzia"ania Urz�du.
jest liberalizacja rynków zmonopolizowanych,
takich jak energetyka, poczta czy telefonia sta- Na pocieszenie pomyĘl o tym, Że w dobrze funk-
cjonarna. cjonującej gospodarce rynkowej narzucanie
nadmiernie wygórowanych cen na d"uŻszą met�
stanowi dla sprzedawcy pu"apk�. D"ugo utrzy-
mujące si� wygórowane ceny zach�cają poten-
cjalnych konkurentów do wejĘcia na rynek, albo-
wiem wiedzą oni, Że szybko i "atwo zdob�dą
klientów zm�czonych z"ym traktowaniem przez
dotychczasowego monopolist�.
23
24
Ceny drapieżne
Przedsi�biorco, aby ustali�, czy twój konkurent stosuje wobec ciebie ceny drapieŻne, sprawdę:
1. Czy przedsi�biorca stosujący niskie ceny ma pozycj� dominującą, na rynku na którym dzia"a?
Komentarz: Nie musi to by� rynek, na którym stosuje niskie ceny np. monopolista moŻe subsydiowa� swoje ceny na rynku konkurencyjnym cenami,
K
o
m
e
n
t
a
r
z
:
które stosuje na rynku przez siebie zmonopolizowanym. O wyznaczaniu rynków i ustalaniu pozycji dominującej piszemy w cz�Ęci Krótki przewodnik po
praktykach cenowych .
2. Czy wed"ug twojej najlepszej wiedzy jesteĘ równie wydajny, co ów przedsi�biorca dominujący?
Komentarz: JeĘli twoje koszty są wyŻsze niŻ koszty firmy dominującej na rynku, bo np. dopiero na ten rynek wszed"eĘ i nie masz tak dobrych kontaktów
K
o
m
e
n
t
a
r
z
:
z najtałszymi dostawcami, powinieneĘ najpierw popracowa� nad poprawieniem swojej wydajnoĘci. Wtedy by� moŻe ceny stosowane przez dominanta
nie wydadzą ci si� juŻ tak nieracjonalnie niskie.
3. Czy przedsi�biorca ten stosuje ceny:
poniŻej swoich Ęrednich kosztów zmiennych (a na rynkach chronionych powyŻej Ęredniego kosztu zmiennego, ale poniŻej Ęredniego kosztu ca"-
albo
a
l
b
o
monopolem ustawowym lub liberalizowanych ceny poniŻej d"ugookre- kowitego, a jednoczeĘnie istnieją dodatkowe dowody wskazujące, iŻ ce-
lem tego przedsi�biorcy jest wyparcie konkurentów z rynku?
sowego Ęredniego kosztu krałcowego)?
Komentarz: Przyk"ady dodatkowych dowodów wskazujących, iŻ celem
K
o
m
e
n
t
a
r
z
:
Komentarz: JeĘli nie wiesz, jakie są koszty twojego konkurenta, ale masz
K
o
m
e
n
t
a
r
z
:
przedsi�biorcy dominującego jest wyparcie konkurentów z rynku podaje-
powody przypuszcza�, Że nie powinny by� znacząco niŻsze od twoich,
my w cz�Ęci Ceny drapieŻne . MoŻe np. us"ysza"eĘ od klienta, Że twój
opieraj si� na danych o swoich w"asnych kosztach. Opieraj si� na kosz-
konkurent mówi, Że ci� zniszczy?
tach w okresie, w którym stosowane by"y niskie ceny (z wyjątkiem ryn-
ków chronionych monopolem ustawowym lub liberalizowanych, dla któ-
rych d"uŻszy okres odniesienia jest w"aĘciwszy).
4. Czy nie istnieje inne racjonalne uzasadnienie dla stosowania przez twojego konkurenta cen poniŻej kosztów, na przyk"ad:
" promocja trwająca nie d"uŻej niŻ 1 2 miesiące
" wyprzedaŻ w szczególnoĘci spowodowana brakiem moŻliwoĘci zbytu towarów po
cenach zapewniających zysk z uwagi na nadmierną podaŻ, spadający
popyt lub zmniejszoną atrakcyjnoĘ� produktu
" obrona przed analogicznymi dzia"aniami konkurencji o ile jest to jedyny sposób na zminimalizowanie krótkoterminowych
strat stosującego niskie ceny przedsi�biorcy dominującego
5. Czy nie jesteĘ w stanie dotrzyma� kroku cenom stosowanym przez owego przedsi�biorc� i tracisz przez to udzia" w rynku lub
jeĘli dopiero wszed"eĘ na ten rynek (albo planujesz wejĘcie) nie jesteĘ w stanie si� przebi�?
6. Czy masz jakikolwiek powód, by przypuszcza�, Że po wypchni�ciu ciebie i ewentualnie innych konkurentów z rynku przedsi�biorca stosujący niskie
ceny nie zdo"a odrobi� strat poniesionych w wyniku przejĘciowego sprzedawania poniŻej kosztów?
Komentarz: Niekiedy, wyjątkowo, firmy zdają si� dzia"a� nieracjonalnie. Cz"onkowie zarządu mogą dąŻy� do zwi�kszenia udzia"u firmy w rynku za wszel-
K
o
m
e
n
t
a
r
z
:
ką cen�, bo to udzia" w rynku decyduje o przyznawanych im premiach. Nie zawsze jednak takie dzia"anie jest dla prowadzonej przez nich firmy rentow-
ne, nawet w d"uŻszym okresie.
JeŻeli odpowiedzia"eĘ twierdząco na pytania 1, 2 i 3, a na stycznych przes"anek do uznania jej za drapieŻnictwo ce-
pytania 4, 5 i 6 przecząco, to powinieneĘ rozwaŻy� zg"o- nowe Ęcigane prawem konkurencji, moŻe ona jeszcze po-
szenie Prezesowi Urz�du zawiadomienia o podejrzeniu zostawa� w orbicie zainteresował innych przepisów pra-
stosowania wobec ciebie praktyk ograniczających konku- wa, takich jak ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkuren-
rencj�. cji, wspólnotowe przepisy antydumpingowe (dotyczy kon-
kurentów zagranicznych), a takŻe prawo zamówieł pu-
Warto teŻ pami�ta�, Że jeĘli dzia"alnoĘ� podejmowana blicznych.
przez przedsi�biorc� dominującego nie spe"nia rygory-
25
>
>
>
>
>
6
SAOWNICZEK POJĆ
bait pricing (przyn�ty cenowe) przedsi�biorca oferuje d"ugookresowy koszt krałcowy koszt produkcji okre-
klientowi pewne produkty po nienaturalnie niskiej cenie Ęlonej iloĘci towarów, którego przedsi�biorca móg"by unik-
tak, aby sk"oni� go równieŻ do zakupu innych (g"ównych) ną� w przysz"oĘci w sytuacji ca"kowitego zaprzestania pro-
produktów, tym samym eliminując konkurenta z rynku pro- dukcji. Ustalenie tego kosztu wymaga uwzgl�dnienia przy-
duktu g"ównego. sz"ych warunków produkcji. Zak"ada si� jednoczeĘnie, Że za-
kres pozosta"ej produkcji przedsi�biorcy nie ulega zmianie.
bariery wejĘcia na rynek czynniki utrudniające wejĘcie
na dany rynek. NajwaŻniejsze z nich, to m.in. bariery praw- drapieŻnictwo cenowe polega na poĘwi�caniu zysków
ne (np. zezwolenia, które trzeba otrzyma�, by rozpoczą� poprzez obniŻanie cen, którego jedynym logicznym celem
dzia"alnoĘ� danego rodzaju), lojalnoĘ� konsumentów jest wyeliminowanie konkurenta, tzn. które zyskowne jest
(klienci firm juŻ osiad"ych na rynku mogą by� tak lojalni jedynie z powodu dodatkowej si"y rynkowej, którą drapieŻ-
wobec marki, Że pozyskanie cz�Ęci z nich przez nowego ca zyskuje wskutek owego wyeliminowania konkurencji.
gracza moŻe by� utrudnione), wysokie koszty transportu
(szczególnie w przypadku drobnych towarów), duŻe zróŻni- efekty sieciowe ze zjawiskiem takim mamy do czynienia,
cowanie produktów, rzadkoĘ� surowców lub koniecznoĘ� gdy uŻytecznoĘ� danego dobra zaleŻy od liczby jego uŻyt-
posiadania specjalistycznego know-how itp. kowników (np. uŻytecznoĘ� sieci telefonicznej dla nowego
uŻytkownika jest niewielka, gdy posiada tylko jednego
delivered pricing system stosowania cen z uwzgl�dnie- abonenta, natomiast wzrasta w miar� do"ączania si� no-
niem kosztów dostawy. Przedsi�biorca nie podaje wów- wych). W początkowej fazie rozwoju sieci waŻne jest zwi�k-
czas ceny loco fabryka (ex-factory), która stanowi cen� sa- szanie liczby uŻytkowników, nawet kosztem strat, by
mego towaru, lecz jedynie cen�, która zawiera juŻ koszty w póęniejszej fazie, dzi�ki zbudowaniu odpowiedniej bazy
frachtu. Klient moŻe nie mie� wyboru, a cena klientów i co za tym idzie wzrostowi atrakcyjnoĘci produk-
z uwzgl�dnieniem kosztów dostawy moŻe tu, moŻna by"o cen� podnieĘ� (i dzi�ki temu pokry� koszty
by� jedyną ceną, jaka zostanie mu za- poniesione w czasie kampanii zdobywania klientów).
oferowana. System jednolitych cen
z uwzgl�dnieniem kosztów dosta- efekt uczenia si� charakterystyczna dla niektórych branŻ
wy, to taka praktyka, gdy ta sama zaleŻnoĘ� mi�dzy wielkoĘcią produkcji a poziomem kosztów
cena, "ącznie z frachtem, jest ofe- jednostkowych wraz z nabywanym przy produkcji doĘwiad-
rowana wszystkim klientom, czeniem pracownicy firmy są w stanie wykonywa� swoje za-
niezaleŻnie od odleg"oĘci ich dania efektywniej. Dzia"ając na takich warunkach, racjonalne
siedziby od fabryki pro- przedsi�biorstwo moŻe ustali� cen� poniŻej kosztów krótko-
ducenta. okresowych, by uzyska� odpowiednią wielkoĘ� produkcji
i związaną z tym obniŻk� kosztów w przysz"oĘci, co pozwoli
mu odzyska� straty poniesione w początkowym okresie.
kartele niedozwolone porozumienia zawierane miedzy
przedsi�biorcami, ograniczające konkurencj�.
kolektywna pozycja dominująca (oligopol)
kilka niezaleŻnych od siebie firm,
z których Żadna z osobna nie
posiada pozycji dominują-
cej, lecz "ącznie taką po-
zycj� posiadają.
Do przyj�cia ich
kolektywnej
pozycji domi-
nującej ko-
nieczne jest,
by by"y one
związane ze so-
bą tego rodzaju
26
(szeroko poj�tymi) wi�zami ekonomicznymi, Że z uwagi na monopol ustawowy wyst�puje, gdy prawo danego pał-
specyfik� rynku, na jakim dzia"ają, zachowują si�, jakby stwa pozwala Ęwiadczy� us"ugi lub produkowa� okreĘlony
by"y jednym przedsi�biorcą (wyraŻa si� to w szczególnoĘci asortyment towarów tylko jednemu przedsi�biorcy (np.
w zbieŻnoĘci ich decyzji gospodarczych, która nie wynika Gazprom ma ustawowy monopol na eksport gazu, Poczta
z jakichkolwiek porozumieł mi�dzy nimi). Polska ma monopol ustawowy na przesy"ki do 50 g, mono-
pol spirytusowy, monopol loteryjny itp.).
konkurenci przedsi�biorcy, którzy wprowadzają lub mo-
gą wprowadza� albo nabywają lub mogą nabywa�, w tym nadmiernie wygórowana cena cena, która nie pozostaje
samym czasie, towary lub us"ugi na rynku w"aĘciwym. w Żadnej uzasadnionej relacji do ekonomicznej wartoĘci
dostarczanego produktu, co ustalane jest za pomocą po-
koszt ca"kowity koszt sta"y + koszt zmienny. równania kosztu produkcji i ceny, porównanie cen mi�dzy
rynkami lub konkurentami, geograficzne porównanie cen
koszt krałcowy (marginalny) zmiana kosztu ca"kowite- lub porównanie cen w czasie. Nawet jeĘli tak ustalona róŻ-
go wynikająca ze zmiany wielkoĘci produkcji o jedną jed- nica jest raŻąco duŻa, naleŻy dodatkowo ustali�, czy cena
nostk� (pozwala oceni� rentownoĘ� decyzji dotyczącej po- jest nieuczciwa.
wi�kszania produkcji o kolejną dodatkową jednostk�);
przyrost kosztu (zmiennego) wraz z przyrostem produkcji pozycja dominująca pozycja przedsi�biorcy, która umoŻ-
o jednostk� (np. koszt wyprodukowania dodatkowego liwia mu zapobieganie skutecznej konkurencji na rynku
ponad aktualną produkcj� samochodu osobowego). w"aĘciwym przez stworzenie mu moŻliwoĘci dzia"ania
Kategoria ta odnosi si� do kosztów zmiennych, poniewaŻ w znacznym zakresie niezaleŻnie od konkurentów, kontra-
to one reagują na zmiany wielkoĘci produkcji. Koszt margi- hentów oraz konsumentów (domniemywa si�, Że przedsi�-
nalny b�dzie równa" si� Ęrednim kosztom zmiennym, jeŻe- biorca ma pozycj� dominującą, jeŻeli jego udzia" w rynku
li b�dą one w Ęcis"ej proporcji do wielkoĘci produkcji. w"aĘciwym przekracza 40%).
koszt moŻliwy do unikni�cia koszt związany z dzia"ania- price squeezing dominujący dostawca surowca lub pó"-
mi, których w dzia"alnoĘci danej firmy moŻna nie podejmo- produktu, który dzia"a równieŻ na rynku dla produktu final-
wa� (koszt, który nie jest utopiony). nego, wycenia ów produkt na tak niskim poziomie, Że cena
nie odzwierciedla kosztów wytwarzania ponoszonych
koszt sta"y koszt ponoszony przez przedsi�biorstwo nie- przez firm� dominującą.
zaleŻnie od wielkoĘci produkcji (ochrona majątku, konser-
wacja, dzierŻawa lokali i gruntów). renta monopolowa nadwyŻka ponad hipotetyczny kon-
kurencyjny poziom ceny, stanowiąca nadzwyczajny (nie-
koszt Ęredni (przeci�tny, jednostkowy) koszt wytwo- uzasadniony) zysk monopolisty.
rzenia na jednostk� produkcji (np. koszt ca"kowity produk-
cji samochodów osobowych podzielony przez wielkoĘ� tej rynek w"aĘciwy rynek towarów, które ze wzgl�du na ich
produkcji). przeznaczenie, cen� oraz w"aĘciwoĘci, w tym jakoĘ�, są uzna-
wane przez ich nabywców za substytuty oraz są oferowane
koszt zmienny koszt, którego wielkoĘ� jest zaleŻna od na obszarze, na którym panują zbliŻone warunki konkurencji.
wielkoĘci produkcji, związany z wykorzystaniem w proce-
sie produkcji czynników zmiennych, których iloĘci wzrasta- subsydiowanie skroĘne praktyka cenowa polegająca na
ją lub zmniejszają si� w zaleŻnoĘci od rozmiarów produkcji ustalaniu cen dla poszczególnych grup odbiorców na pozio-
(np. zakup pó"produktów/materia"ów potrzebnych do pro- mie odbiegającym od uzasadnionych kosztów realizacji do-
dukcji samochodu osobowego). staw do poszczególnych grup (spotykana w sektorach regu-
lowanych). Przedsi�biorstwo stosujące t� praktyk� ustala
limit pricing praktyka zaniŻania cen polegająca na tym, iŻ wi�c dla jednych grup odbiorców ceny wyŻsze od kosztów
przedsi�biorcy zniech�cają innych graczy do wejĘcia na rynek uzasadnionych i dla innych grup odbiorców odpowiednio
poprzez stosowanie cen poniŻej maksymalnego poziomu ceny niŻsze od kosztów. W rezultacie odbiorcy p"acący wyŻ-
moŻliwego do uzyskania w danym rynku, ale powyŻej pozio- sze ceny subsydiują odbiorców, którzy p"acą niŻsze ceny.
mu konkurencyjnego, czyli na poziomie na tyle niskim, aby
ewentualne wejĘcie na rynek okaza"o si� niedochodowe. towary substytucyjne towary spe"niające podobne bądę
zupe"nie pokrywające si� funkcje. Mają podobne zastoso-
margin squeeze maksymalne zmniejszenie róŻnicy po- wanie i podobne w"aĘciwoĘci, np. mas"o i margaryna.
mi�dzy stawkami detalicznymi a stawkami hurtowymi (sto-
sowanie niskich cen za us"ugi detaliczne przy równocze- urządzenia kluczowe urządzenia lub cz�Ęci infrastruktu-
snym stosowaniu wysokich cen dla us"ug hurtowych nie- ry, bez dost�pu do których nie jest moŻliwe Ęwiadczenie
zb�dnych do Ęwiadczenia us"ug detalicznych). us"ug (przy czym zduplikowanie ich przez konkurentów,
którzy chcą wejĘ� na rynek jest niemoŻliwe), a które kon-
monopol naturalny wyst�puje, gdy w danej branŻy trolowane są przez przedsi�biorstwo posiadające pozycj�
z uwagi na natur� dostarczanej us"ugi/towaru, ze wzgl�- dominującą na rynku, które nie ma obiektywnego powodu,
dów technicznych, konkurencja wielu przedsi�biorców jest by odmówi� dost�pu do tego urządzenia (tj. nie istnieje
niemoŻliwa lub utrudniona (np.: dostarczanie prądu elek- brak mocy przerobowej, niekompatybilnoĘ� technologicz-
trycznego i gazu, telekomunikacja itp.). Wydajna dzia"al- na czy zagroŻenie prawa w"asnoĘci intelektualnej itp.) np.
noĘ� w takiej branŻy wymaga istnienia tylko jednej firmy. sieci telekomunikacyjne, energetyczne, transportowe.
27
7
PRAKTYCZNY PRZEWODNIK
LISTA U�YTECZNYCH AKTÓW PRAWNYCH
POLSKIE AKTY PRAWNE WSPÓLNOTOWE AKTY PRAWNE
P
O
L
S
K
I
E
A
K
T
Y
P
R
A
W
N
E
W
S
P
Ó
L
N
O
T
O
W
E
A
K
T
Y
P
R
A
W
N
E
Ustawa z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsu- Art. 81 i art. 82 Traktatu Ustanawiającego Wspólnot� Euro-
mentów (Dz.U. z 2007 r., nr 50, poz. 331) pejską (TWE)
Ustawa z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej kon- Obwieszczenie Komisji w sprawie definicji rynku w"aĘci-
kurencji(Dz.U. z 2003 r., nr 153, poz. 1503 ze zm.) wego do celów wspólnotowego prawa konkurencji
(Dz.Urz. WE, C 372 z 9.12.1997, s. 5 13)
Ustawa o zamówieniach publicznych z 29 stycznia 2004 r.
(Dz.U. z 2006 r., nr 164, poz. 1163). Rozporządzenie Rady (WE) nr 1/2003 z 16 grudnia 2002 r.
w sprawie wprowadzenia w Życie regu" konkurencji usta-
Ustawa o cenach z 5 lipca 2001 r. nowionych w art. 81 i 82 TWE
(Dz.U. z 2001 r., nr 97, poz. 1050 ze zm.) (Dz.Urz. WE, L 1 z 4.1.2003, s. 1 25)
Rozporządzenie Rady (WE) nr 384/96 z 22 grudnia 1995 r.
w sprawie ochrony przed importem po cenach dumpingo-
wych z pałstw nie b�dących cz"onkami Wspólnoty Euro-
pejskiej (Dz.Urz. WE, L 56 z 6.3.1996, s. 1)
STRONY INTERNETOWE
" informacje o aktach prawnych, decyzjach, kompetencjach UOKiK:
www.uokik.gov.pl
" informacje o dzia"aniach Komisji Europejskiej oraz o Europejskiej Sieci Konkurencji:
http://ec.europa.eu/comm/competition/index_en.html
" strona zawierająca wskazówki, jak kontaktowa� si� z urz�dnikami Komisji Europejskiej:
http://ec.europa.eu/comm/competition/contact_en.html
" formularz informacyjny kierowany do Urz�dnika ds. kontaktów z konsumentami:
http://ec.europa.eu/comm/competition/forms/consumer_form.html
" EUR-Lex (internetowa baza aktów prawnych UE)
http://eur-lex.europa.eu/pl/index.htm
28
ORGANY OCHRONY KONKURENCJI
(32) 255 44 04 Tel.: (61) 852 15 17, (61) 852 77 50
POLSKA
P
O
L
S
K
A
Fax: (32) 256 37 64 Fax: (61) 851 86 44
URZŃD OCHRONY KONKURENCJI
E-mail: katowice@uokik.gov.pl E-mail: poznan@uokik.gov.pl
I KONSUMENTÓW
Pl. Powstałców Warszawy 1
DELEGATURA W KRAKOWIE DELEGATURA W WARSZAWIE
00-950 Warszawa
Pl. Szczepałski 5 Pl. Powstałców Warszawy 1
Tel. (22) 556 08 00
31-011 Kraków 00-950 Warszawa
Fax: (22) 826 50 76
Tel.: (12) 422 96 16, (12) 421 75 79 Tel.: (22) 826 89 54
E-mail: uokik@uokik.gov.pl
Fax: (12) 421 75 79, (12) 421 74 98 Fax: (22) 827 67 41
E-mail: krakow@uokik.gov.pl E-mail: warszawa@uokik.gov.pl
DELEGATURY UOKIK
DELEGATURA W BYDGOSZCZY
DELEGATURA W LUBLINIE DELEGATURA WE WROC�AWIU
ul. Jagiellołska 34
ul. Dolna 3-go Maja 5 ul. Walołska 3 5
85-097 Bydgoszcz
20-079 Lublin 50-413 Wroc"aw
Tel.: (52) 345 56 44, 325 42 67
Tel.: (81) 532 35 31, (81) 532 54 48 Tel.: (71) 344 65 87
Fax: (52) 345 56 17
Fax: (81) 532 08 26 Fax: (71) 340 59 22
E-mail: bydgoszcz@uokik.gov.pl
E-mail:lublin@uokik.gov.pl E-mail: wroclaw@uokik.gov.pl
DELEGATURA W GDAĄSKU
U
N
I
A
E
U
R
O
P
E
J
S
K
A
DELEGATURA W �ODZI UNIA EUROPEJSKA
ul. Podwale Przedmiejskie 30
Al. Pi"sudskiego 8 Komisja Europejska
80-824 Gdałsk
90-051 �ódę Dyrekcja Generalna ds. Konkurencji
Tel.: (58) 301 51 75
Tel.: (42) 636 36 89, (42) 637 51 51 Rue Joseph II 70
Fax: (58) 346 29 32
Fax: (42) 636 07 12 1000 Bruksela
E-mail: gdansk@uokik.gov.pl
E-mail: lodz@uokik.gov.pl Belgia
DELEGATURA W KATOWICACH
DELEGATURA W POZNANIU
ul. Powstałców 41a
ul. Zielona 8
40-024 Katowice
61-851 Poznał
Tel.: (32) 255 26 47, (32) 256 46 96,
ZESPÓ� EKSPERTÓW OPRACOWUJŃCYCH BIULETYN PRAWO KONKURENCJI NA CO DZIEĄ
Dr hab. Ewa Nowiłska, Profesor Uniwersytetu Jagiellołskiego
Dr hab. Micha" du Vall, Profesor Uniwersytetu Jagiellołskiego
Dr Justyna Maliszewska-Nienartowicz, Uniwersytet Miko"aja Kopernika w Toruniu
Dr Marta Sendrowicz, Uniwersytet Warszawski
Agnieszka Stefanowicz-Barałska, radca prawny
Ma"gorzata Szwaj, radca prawny
przy wspó"pracy z Departamentem Wspó"pracy z Zagranicą i Komunikacji Spo"ecznej UOKiK
Autor biuletynu nr 3 Narzucanie nieuczciwych cen przez przedsi�biorców o znaczącej pozycji rynkowej
Agnieszka Stefanowicz-Barałska radca prawny i partner w warszawskiej kancelarii
prawniczej, w której kieruje Departamentem Prawa Konkurencji. Rekomendowana jako eks-
pert prawa konkurencji w Polsce m.in. w PLC Which lawyer? Yearbook 2006 , An Interna-
tional Who s Who of Competition Lawyers , 40 Under 40 oraz Guide to the World s Leading
Competition and Antitrust Lawyers . Absolwentka studiów podyplomowych z zakresu prawa
wspólnotowego w King s College, University of London (uzyskane dyplomy: w 1999 r. Post-
graduate Diploma in EC Competition Law; 2003 r. Postgraduate Diploma in EC Law).
Jest cz"onkiem International Bar Association, Deutsch-Polnische Juristenvereinigung i Euro-
pean Competition Lawyers Forum. W 2006 roku zosta"a wybrana na kolejną kadencj� na sta-
nowisko prezesa Stowarzyszenia Prawa Konkurencji. Jest autorem i wspó"autorem wielu ar-
tyku"ów dotyczących prawa ochrony konkurencji.
W nast�pnym numerze biuletynu znajdziecie Pałstwo szczegó"owe informacje na temat:
WP�YW FUZJI I PRZEJó� NA POZYCJó KONSUMENTÓW NA RYNKU .
Biuletyn jest wspó"finansowany z funduszy Unii Europejskiej oraz Urz�du Ochrony Konkurencji i Konsumentów w ramach
projektu Transition Facility 2004/016-829.02.03 Ochrona konkurencji , nr ref.: 2004/016-829.02.03.03/P2 Cz�Ę� 3

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
biuletyn szkoleniowy pzp nr3
biuletyn uokik nr4
Biuletyn 01 12 2014
Katar jako geopolityczne centrum Bliskiego Wschodu (Biuletyn Opinie)
biuletyn 5 06
BIULETYN OPINIE?E Srodki odwetowe Iranu
biuletyn 8 04
Biuletyn nr12 niepelnosprawni na rynku pracy
Biuletyn IPN 2001 01
Blazejowska Biuletyn IPN 2007 12
Trendy nr3 11 IFechner S¦Ödzicka
biuletyn Mózgowe porazenie
Biuletyn PPP Elbląg 02 2004
biuletyn 4 nr6 httpwww arr gov pldata400biuletyn 4 nr6
Biuletyn 2008 oblodzenia

więcej podobnych podstron