Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 2, s. 5  24
PL ISSN 0081 685X
DOI: 10.2478/v10167-010-0043-7
Beata Bajcar
Politechnika Wrocławska
KWESTIONARIUSZ STYL MYÅšLENIA I DZIAA
ANIA
STRATEGICZNEGO - NOWE NARZ
DZIE DO POMIARU
WSKAy
NIKÓW MYŚLENIA STRATEGICZNEGO
Celem niniejszego artykułu jest prezentacja założeń teoretycznych i właściwości psychometrycznych
oraz użyteczności diagnostycznej nowego kwestionariusza Styl Myślenia i Działania Strategicznego do
diagnozy profilu wskaz
ników myślenia strategicznego jako predyktorów skuteczności w działalności ce-
lowych oraz w sytuacjach zadaniowych. Kwestionariusz składa się z 11 skal pomiarowych: Aktywność,
Kreatywność, Elastyczność, Wytrzymałość, Skłonność do ryzyka, Skuteczność działania, Analityczność,
Przewidywanie konsekwencji, Globalność, Planowanie długoterminowe, Ocena strategiczna, zawie-
rających po 10 pozycji. W rezultacie badań walidacyjnych (n = 1791) kwestionariusz uzyskał wysokie
wskaz
niki rzetelności i trafności pomiaru.
Słowa kluczowe: myślenie strategiczne, kwestionariusz psychologiczny, charakterystyka psychome-
tryczna
WPROWADZENIE raturze myślenie strategiczne jest rozpatrywane
na poziomie elementarnych procesów poznaw-
Pojęcie myślenia strategicznego jest dość czych zaangażowanych w tworzenie, realizację
silnie osadzone w problematyce nauk o zarzą- i ocenę strategii działania (Nosal, 2001). Można
dzaniu, które koncentrują się na jego wymiarze zatem zauważyć punkty wspólne w sposobie de-
organizacyjnym, nie doceniając jego wymiaru finiowania myślenia strategicznego w naukach
podmiotowego. Warto zwrócić uwagę, że my- o zarządzaniu i psychologii. Odmienny wydaje
ślenie strategiczne jest atrybutem jednostki, się tylko cel i zasięg działania, a nie zaangażo-
a nie organizacji, jak podkreśla się w literaturze wane mechanizmy poznawcze, motywacyjne
(Bonn, 2005, Liedtka, 1998). Z tej perspektywy i behawioralne.
teoretycznej myślenie strategiczne jest definio- Niezależnie od przyjętej perspektywy analizy,
wane w wąskim i szerokim ujęciu. Wąska defini- strateg powinien wykazywać niezmienne nasta-
cja kładzie nacisk na procesy generacji, myślenie wienie na skuteczność i efektywność w działaniu,
twórcze, innowacyjne, syntetyczne, intuicyjne gotowość do ryzyka, wytrwałość i upór w osiąga-
i dywergencyjne (Mintzberg, 1994). Szeroka de- niu celów strategicznych, nowatorskie podejście
finicja myślenia strategicznego łączy natomiast i pragmatyzm w działaniu, a także motywację
funkcjonalnie procesy myślenia dywergencyj- do własnego rozwoju i uczenia się. W aktyw-
nego z racjonalnymi procesami rozwiązywania ności menedżera myślenie strategiczne pozwala
problemów (jak myślenie analityczne, krytyczne spojrzeć na organizację horyzontalnie z szerokiej
i konwergencyjne, refleksyjność) (Liedtka, 1998; perspektywy i w długim horyzoncie czasowym
Wilson, 2000; Wootton i Horne, 2010). W lite- (Raymond, 2008). Jednak nie tylko menedżer,
6
Beata Bajcar
ale każdy człowiek w obliczu problemów i wy- go opracowania strategii działania, następnie jej
zwań rzeczywistości jest zmuszony do myślenia wdrożenia. W umyśle stratega są uruchamiane
strategicznego. Niewątpliwie, jest to ogólny me- i integrowane różnorodne operacje umysłowe
chanizm psychologiczny, który wyjaśnia ludzką i akty behawioralne (Nosal, 1998), co zapew-
aktywność celową w warunkach niepewności nia jednostce skuteczność działania na różnych
i dynamiki zmian otoczenia. Dowodzi to dużej polach aktywności. W modelu myślenia stra-
uniwersalności kompetencji strategicznych. tegicznego podmiot zawsze integruje mecha-
W psychologii przedmiotem zainteresowań nizmy analizy, oceny i tworzenia programu
jest aktywność strategiczna w aspekcie dyspo- działania z mechanizmami ich wdrażania i wy-
zycyjnym (jako zdolności strategiczne) bądz
nikiem końcowym działania (Mintzberg, 2004;
w aspekcie procesualnym (jako mechanizmy O Shannassy, 2003). NawiÄ…zuje to do delibera-
metapoznawcze i samoregulacji zachowań celo- cyjnej i implementacyjnej natury mechanizmów
wych). W zakresie pojęcia myślenia strategicz- zaangażowanych w realizację działań celowych
nego wymienia się takie kompetencje umysło- (Gollwitzer, Fujita i Oettingen, 2004). Ta inte-
we i behawioralne, jak: zdolność trafnej oceny gracja odmiennych funkcjonalnie mechanizmów
sytuacji, kreowania celów i strategii działania, odbywa się dzięki procesom wolicjonalnym i sa-
przewidywania następstw pewnych sytuacji moregulacyjnymi, które aktywizują podmiot do
i działań, nowatorskie podejście i umiejętność opracowywania i wdrażania programów realiza-
szybkiego reagowania na zmiany, poznawcza re- cji celu. Taka konfiguracja wymiarów wpisuje się
organizacja sytuacji oraz kontrola skuteczności w model racjonalnego działania (Fisbejn i Ajzen,
realizacji strategii, ewentualnie zmiana strategii 1975) i jest warunkiem skutecznego działania we
działania (Nosal, 2001; Bajcar, 2011). Jak wi- wszelkich sytuacjach zadaniowych. W prezento-
dać, idea myślenia strategicznego nawiązuje do wanym opracowaniu przyjęto szeroką definicję
koncepcji stylów poznawczych (Gallén, 1999; myÅ›lenia strategicznego, uwzglÄ™dniajÄ…c wymia-
Nosal, 2001). i akcentuje racjonalne i świado- ry stricte poznawcze, jak i cechy o silniejszym
me wykorzystanie bazowych kompetencji (core Å‚adunku motywacyjnym czy behawioralnym.
competencies) i potencjału (core potentials) in- Powyższe charakterystyki aktywności są zatem
telektualnego, motywacyjnego i behawioralnego typowe nie tylko w aktywności menedżera, ale
jednostki (Oelkers i Elsey, 2004). Silne analogie każdego człowieka. Warto podkreślić, że wiele
widoczne są między kompetencjami strategicz- z omawianych powyżej wskaz
ników myślenia
nymi a zdolnościami metapoznawczymi pod- strategicznego ma charakter dyspozycyjny, inne
miotu i mechanizmami samoregulacji zacho- zaÅ› sÄ… nabyte i podlegajÄ… procesom uczenia.
wania, jak zdolność do nabierania dystansu do W literaturze przedmiotu występują formy
sytuacji, zdolność myślenia w różnych perspek- konceptualizacji myślenia strategicznego jako
tywach czasu, adekwatnego dopasowania strate- elementu systemu zarzÄ…dzania w organizacji
gii do problemu, a przede wszystkim zdolność i jako warunek efektywnego funkcjonowania
wykorzystania swoich zasobów intelektualnych organizacji (Liedka, 1998; Jacobs, 1994; Jelenc
(do rozwiązania problemu) w odpowiednim cza- i Swiercz, 2010). Zostały też opracowane nie-
sie i sytuacji (Nosal, 2001). liczne narzędzia pomiaru tego konstruktu, jak
W kontekście złożoności i niepewności oto- Strategy Profiler (Meyer, 2007), Strategy Pre-
czenia zarówno menedżer jak i każdy człowiek ference Indicator (Reece, 2008), Strategic Thin-
musi radzić sobie z brakiem informacji i goto- king Questionnaire STQ (Pisapia i Reyes-Guerra
wych schematów działania (Nosal, 2001; Tver- 2008) czy Strategic Leader Development Inven-
sky i Kahnemann, 1982). Wymaga to mentalne- tory (Jacobs, 1994). W warunkach polskich nie
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 2, s. 5 24
Kwestionariusz Styl Myślenia i Działania Strategicznego  nowe narzędzia do pomiaru wskaz
ników... 7
było jednak metody pomiaru kompetencji strate- wyselekcjonowano 110 pozycji o najwyższym
gicznych. W wyniku gruntownej analizy proble- poziomie trafności treściowej.
matyki myślenia strategicznego na gruncie teorii Kwestionariusz SMiDS obejmuje 11 skal
zarządzania i psychologii opracowane zostało pomiarowych (zawierających po 10 pozycji) do
więc narzędzie do diagnozy profilu wskaz
ników identyfikacji różnych wskaz
ników myślenia stra-
myślenia i działania na poziomie strategicznym tegicznego:
nie tylko u menedżerów, ale u każdego człowie-  Aktywność służy do pomiaru orientacji na
ka w różnych sytuacjach zadaniowych. działanie, w tym również skłonności do po-
dejmowania działania w różnych sytuacjach
KONSTRUCJA KWESTIONARIUSZA oraz inicjatywy w działaniu.
STYL MYÅšLENIA I DZIAA
ANIA  Analityczność mierzy zdolność do dokony-
STRATEGICZNEGO
wania analizy silnych i słabych stron proble-
mu oraz oceny szans i zagrożeń w procesie
W procesie konstrukcji kwestionariusza przy- rozwiązywania problemów. Zdolność wykry-
jęto szeroką definicję myślenia strategicznego
wania luk i dostrzegania nowych aspektów
(Liedtka, 1998; Wilson, 2000) oraz założenia
sytuacji zadaniowej.
o dyspozycyjnym charakterze mechanizmów  Elastyczność w działaniu diagnozuje skłon-
myślenia strategicznego. Ze względu na różno- ność do zmian w działaniu, a jednocześnie
rodność aspektów i wymiarów aktywności pod- otwartość i akceptację nowości i zmian oraz
miotu, zorientowanej na realizację celu i na efek- łatwość dokonywania zmian w działaniu.
tywność działania, przyjęto racjonalną strategię  Globalność myślenia mierzy skłonność do
konstrukcji testu (Hornowska, 2007). Wstępna
myślenia szerokimi kategoriami, łatwość do
wersja kwestionariusza obejmowała 160 pozy- przyjmowania szerokiej perspektywy (bądz

cji testowych w formie stwierdzeń zamkniętych,
wielu perspektyw) w ocenie podejmowanych
ocenianych przez osobÄ™ badanÄ… na 5-stopniowej
zadań, działań, celów i hierarchii wartości.
skali Likerta, wyrażającej stopień zgody z treścią  Kreatywność służy do diagnozy zdolności do
stwierdzenia, co pozwala na uzyskanie stosunko- poszukiwania i generowania nowych i poza-
wo wysokiej spójności wewnętrznej poszczegól- stereotypowych rozwiązań oraz skłonność do
nych wymiarów (Brzeziński, 1999).
wdrażania nowatorskich rozwiązań.
W pierwszej kolejności pozycje te poddano  Ocena strategiczna diagnozuje skłonność
weryfikacji (N=149 osób) pod kątem złożono- do analizy własnych działań i ich efektów
ści i poprawności językowej. Pozycje wskaza- (sukcesów i porażek) z perspektywy ekono-
ne przez badanych jako niezrozumiałe zostały
miczności eksploatacji posiadanych zasobów
uproszczone bÄ…dz
wyeliminowane, a kwestiona- osobistych i zewnętrznych oraz ponoszonych
riusz uzyskał w ten sposób wysoki poziom zro- kosztów (jak pieniądze, czas, wysiłek, kom-
zumiałości językowej. W kolejnym kroku doko- petencje, emocje itp.).
nano analizy trafności treściowej pozycji za po-  Planowanie długoterminowe - wyraża skłon-
mocą procedury sędziów kompetentnych, Pięciu
ność do planowania i programowania działa-
psychologów, o dużym doświadczeniu w zakre- nia w długim horyzoncie czasowym.
sie konstrukcji i walidacji testów psychologicz-  Przewidywanie konsekwencji wyraża umie-
nych, dokonało oceny pozycji pod kątem traf- jętność bądz
skłonność przewidywania na-
nego reprezentowania uniwersum treści danego
stępstw zdarzeń w perspektywie osobistej
wymiaru. Na podstawie wartości współczynnika
i globalnej, przewidywanie działań własnych
CVR Lawshego powyżej 0,9 (Hornowska, 2007)
i innych ludzi.
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 2, s. 5 24
8
Beata Bajcar
 Skłonność do ryzyka mierzy poziom prefe- badań. W badaniach pilotażowych przebadano
rowania sytuacji ryzykownych oraz łatwość 243 osób (148 kobiet i 95 mężczyzn w wieku 20-
radzenia sobie z trudnością i nieprzewidywal- 48 lat, X=28,4; SD=10,6), a w badaniach walida-
nością zdarzeń oraz ze słabo ustrukturalizo- cyjnych wzięło udział 1791 osób (1017 kobiet,
wanymi zadaniami. 738 mężczyzn, 36 osób nie podało danych, wiek:
 Skuteczność działania nastawienie na sku- 18 lat, X=39,56; SD=12,79). W tabeli 1 znajdują
teczność w działaniu i osiągnięcie zamierzo- się charakterystyki rozkładu wyników uzyska-
nych celów. nych w 11 skalach kwestionariusza SMiDS.
 Wytrwałość w działaniu oznacza wytrzyma- Analiza rozkładu wyników pozwala stwier-
łość i długotrwałe utrzymywanie aktywności dzić, że wszystkie skale opisujące wskaz
niki
oraz uporczywe dążenie do realizowania za- myślenia strategicznego mają charakter syme-
łożonych celów i podjętych działań. tryczny i oscylują wokół wartości przeciętnych
(wartości kurtozy i skośności w przedziale -1;1).
RZETELNOŚĆ KWESTIONARIUSZA Wartości odchylenia standardowego skal pomia-
SMIDS rowych SMiDS wskazują na znaczące zróżnico-
wanie interindywidualne.
Empiryczna weryfikacja struktury kwestiona- W ramach weryfikacji rzetelności kwestio-
riusza została przeprowadzona w dwóch turach nariusza przeprowadzono analizę spójności we-
Tabela 1. Statystyki opisowe skal pomiarowych kwestionariusza SMiDS.
95% przedzia ufno ci
Skale pomiarowe
MSD Kurtoza Sko no Dolna Górna
granica granica
Aktywno
36,65 6,34 -0,05 -0,27 36,35 36,95
Analityczno
36,00 6,02 0,81 -0,39 35,74 36,30
Elastyczno
35,26 5,84 0,26 -0,23 34,97 35,52
Globalno
32,82 7,44 0,75 -0,02 32,47 33,18
Kreatywno
39,44 4,96 0,29 -0,42 39,22 39,69
Ocena strategiczna
36,21 6,31 0,85 -0,40 35,92 36,51
Planowanie d ugoterminowe
38,71 5,24 -0,37 -0,50 38,48 38,98
Przewidywanie konsekwencji
35,94 5,72 0,37 -0,39 35,68 36,22
Sk onno do ryzyka
37,98 6,28 -0,37 -0,67 37,71 38,30
Skuteczno dzia ania
33,06 6,81 0,75 -0,10 32,63 33,27
Wytrwa o
37,32 5,61 0,09 -0,55 37,06 37,59
N = 1791.
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 2, s. 5 24
Kwestionariusz Styl Myślenia i Działania Strategicznego  nowe narzędzia do pomiaru wskaz
ników... 9
wnętrznej, rzetelności połówkowej testu oraz wahały się natomiast między 0,64 a 0,84, po-
stabilności bezwzględnej wszystkich jego skal twierdzając wysoką rzetelność kwestionariusza.
pomiarowych. Spójność wewnętrzna skal testu, W ramach weryfikacji rzetelności kwestiona-
wyrażająca stopień homogeniczności treściowej riusza SMiDS dokonano analizy stabilności bez-
pozycji w skalach (Cronbach, 1951), uzyskała względnej skal pomiarowych. Przeprowadzona
wysoki poziom spójności wewnętrznej (Peter- analiza wyników z I i II pomiaru kwestionariu-
son, 1994), zarówno w badaniach pilotażowych szem w odstępie 2 tygodni wykazała wysokie
jak i w badaniach walidacyjnych (por. Tabela 2), istotne korelacje we wszystkich skalach, diag-
co dowodzi dużej jednorodności skal pomiaro- nozujących wymiary myślenia strategicznego
wych kwestionariusza SMiD. (por. Tabela 2), wskazując na względnie dużą
Dodatkowo przeprowadzono analizę korelacji stabilność wyników pomiaru w krótkim czasie
połówkowych testu (Cronbach, 1951). W każdej (Hornowska, 2007). Można zatem postawić hi-
skali losowo podzielono pozycje na dwie czę- potezę, że mierzone wymiary strategiczne mają
ści i sprawdzono poziom korelacji między nimi. charakter zmiennych o charakterze dyspozycyj-
Współczynniki rzetelności połówkowej Sperma- nym, niezmiennych w czasie i mało wrażliwych
na-Browna we wszystkich skalach pomiarowych na czynniki sytuacyjne. Prowadzone są już prace
Tabela 2. Współczynniki rzetelności skal pomiarowych kwestionariusza SMiDS.
Wsp. spójno ci wewn trznej Wsp. rzetelno ci Wsp.
po ówkowej stabilno ci
Cronbacha
Skale pomiarowe Spearmana-Browna bezwzgl dnej
B.konstrukcyjne B.walidacyjne
(rSH)
N=243 N=1791 N=1791 N = 87
0,79 0,81 0,80
Aktywno 0,80**
0,78 0,78 0,78
Analityczno 0,84**
0,83 0,84 0,77
Elastyczno 0,90 **
0,84 0,86 0,84
Globalno 0,80**
0.83 0,83 0,84
Kreatywno 0,93 **
0,70 0,76 0,64
Ocena strategiczna 0,90**
0,87 0,84 0,80
Planowanie d ugoterminowe 0,86 **
0,80 0,76 0,74
Przewidywanie konsekwencji 0,89 **
0,87 0,84 0,84
Sk onno do ryzyka 0,81 **
0,78 0,80 0,80
Skuteczno dzia ania 0,86 **
0,76 0,77 0,70
Wytrwa o 0,88 **
** p<0,01; *p<0,05
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 2, s. 5 24
10
Beata Bajcar
nad określeniem poziomu stabilności w dłuż- W ramach analizy rzetelności skonstruowa-
szych interwałach czasowych oraz w kontekście nego narzędzia dokonano również oszacowania
wymagań sytuacji i specyfiki realizowanych za- mocy dyskryminacyjnej testu (Hornowska, 2007)
dań czy pracy np. praca menedżera. za pomocą analizy korelacji pozycji z wynikiem
W kolejnym kroku dokonano weryfikacji ogólnym w skali.
jednorodności poszczególnych skal kwestiona- Z tabeli 4 wynika, że we wszystkich skalach
riusza SMiDS poprzez analizę konfirmacyjną kwestionariusza wartości współczynnika korela-
z wykorzystaniem równań strukturalnych (Byr- cji wahały się od 0,20 do 0,72, tylko nieliczne
ne, 2001). Miary bezwzględnego (GFI, AGFI), pozycje nie osiągnęły wymaganego poziomu
jak i relatywnego (CFI) dopasowania modelu do 0,3 (Whitney i Sabers, 1971). Większość po-
danych, wskaz
nik błędu aproksymacji (RMSEA) zycji testowych koreluje znacznie silniej z wy-
oraz wskaz
nik zÅ‚ożonoÅ›ci modelu (Ç2/df) dla po- nikiem ogólnym w skali, co potwierdza wyso-
szczególnych skal pomiarowych osiągnęły wyso- ką rzetelność testu. Innym wskaz
nikiem mocy
ki bÄ…dz
akceptowalny poziom (Konarski, 2009), dyskryminacyjnej testu jest wielkość różnicy
wskazując na dużą homogeniczność skal SMiDS zsumowanych wyników w skalach między wy-
(por. Tabela 3). odrębnionymi skrajnymi grupami. W tym celu
Tabela 3.Wskaz
niki jednorodności skal kwestionariusza SMiDS.
Miary dopasowania modelu do danych empirycznych
Skale pomiarowe
RMSEA GFI AGFI CFI P(RMSEA)<0,05
2/df
3,77 0,04 0,99 0,98 0,98 0,96
Aktywno
2,84 0,03 0,99 0,98 0,98 0,99
Analityczno
3,50 0,04 0,99 0,98 0,98 0,98
Elastyczno
2,53 0,03 0,99 0,98 0,98 0,99
Globalno
3,09 0,04 0,99 0,98 0,98 0,99
Kreatywno
2,71 0,03 0,99 0,98 0,98 0,99
Ocena strategiczna
2,49 0,03 0,99 0,98 0,98 0,99
Planowanie d ugoterminowe
2,23 0,03 0,99 0,99 0,98 0,99
Przewidywanie konsekwencji
2,29 0,03 0,99 0,99 0,98 0,99
Sk onno do ryzyka
3,23 0,04 0,99 0,99 0,98 0,99
Skuteczno dzia ania
2,63 0,03 0,99 0,98 0,98 0,99
Wytrwa o
N = 1791.
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 2, s. 5 24
Kwestionariusz Styl Myślenia i Działania Strategicznego  nowe narzędzia do pomiaru wskaz
ników... 11
Tabela 4. Współczynniki mocy dyskryminacyjnej skal pomiarowych kwestionariusza SMiDS.
Wspó czynniki Test istotno ci ró nic
Liczba
Skale pomiarowe
korelacji pozycji mi dzy grupami skrajnymi
pozycji
z wynikiem w skali t df p
10 0,32  0,56 -80,76 1012 <0,01
Aktywno
10 0,37  0,50 -69,04 1030 <0,01
Analityczno
10 0,41  0,64 -67,51 1018 <0,01
Elastyczno
10 0,44  0,69 -70,24 1005 <0,01
Globalno
10 0,31  0,63 -74.71 1051 <0,01
Kreatywno
10 0,22  0,60 -70,68 1026 <0,01
Ocena strategiczna
10 0,33  0,72 -89,80 1035 <0,01
Planowanie d ugoterminowe
10 0,20  0,60 78,77 956 <0,01
Przewidywanie konsekwencji
10 0,41  0,66 -91,33 953 <0,01
Sk onno do ryzyka
10 0,35  0,52 -69,22 1012 <0,01
Skuteczno dzia ania
10 0,24  0,63 -76,54 1050 <0,01
Wytrwa o
N = 1791.
wyodrębniono skrajne grupy obejmujące 25% w pierwszej kolejności przeprowadzono anali-
badanych osiągających najniższe i najwyższe zę interkorelacji, która wykazała liczne związki
wyniki w poszczególnych skalach (Hornowska, między wymiarami kwestionariusza. Dokonano
2007). Jak widać z danych w tabeli 4 wartości więc redukcji wymiarów do bardziej nadrzęd-
testu istotności różnic t Studenta dla wszystkich nych konstruktów funkcjonalnych, które opisują
skal kwestionariusza są istotne statystycznie, po- i wyjaśniają zachowanie podmiotu. Dane uzy-
twierdzając zarazem dużą moc różnicującą testu. skane w badaniu pilotażowym (N = 243) podda-
Rezultaty powyższych analiz wykazały wysoki no eksploracyjnej analizie czynnikowej, metodą
poziom rzetelności wyodrębnionych konstruk- osi głównych, przy założeniu kryterium Kaisera
tów pomiarowych w kwestionariuszu SMiDS, i rotacji ukośnej Promax (Król i Wieczorkowska,
w aspekcie homogeniczności skal i stabilności 2004). W rezultacie zostały wyodrębnione dwa
ich pomiaru w czasie. czynniki, które wyjaśniają ponad 68% wariancji
całkowitej. Uzyskana dwuczynnikowa struktu-
TRAFNOŚĆ WEWN
TRZNA ra wskaz
ników myślenia strategicznego została
KWESTIONARIUSZA SMIDS pozytywnie zweryfikowana w badaniach wali-
dacyjnych (N=1791) za pomocÄ… konfirmacyjnej
W celu identyfikacji struktury zależności analizy czynnikowej. Wartości parametrów mo-
wymiarów myślenia i działania strategicznego delu zostały oszacowane metodą uogólnionych
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 2, s. 5 24
12
Beata Bajcar
najmniejszych kwadratów. Uzyskane miary do- silniej jest reprezentowany przez aktywność, kre-
pasowania modelu1 (por. Rysunek 1), świadczą atywność, elastyczność i wytrwałość w działaniu
o dobrym dopasowaniu modelu do danych empi- oraz skłonność do ryzyka. Charakterystyki te wy-
rycznych ze wzglÄ™du na przyjÄ™te kryteria (Jöre- rażajÄ… zdecydowanie bardziej behawioralne cha-
skog i Sörbom 1982). Wszystkie standaryzowane rakterystyki aktywnoÅ›ci, co sugerowaÅ‚o nazwÄ™
współczynniki regresji są istotne statystycznie. czynnika  działanie strategiczne. Taka konfi-
Pierwszy czynnik skupia wymiary strategicz- guracja i układ wysoce adaptacyjne komponenty
ne o charakterze behawioralnym i motywacyj- aktywności podmiotu. Interpretacja i uzasadnie-
nym i wyjaśnia 47% zmienności wyników. Naj- nie takiego układu zmiennych. Drugi czynnik
R2=0,31c
2/df=1.558,
RMSEA=0.032, P (RMSEA 0.05)=0,56,
GFI=0.97, AGFI=0.92; CFI=0,92.
R2=0,75
N=1791
0,56a
0,86 R2=0,46
0,67
R2=0,48
0,69
0,84
R2=0,71
0,35
R2=0,12
0,62b
R2=0,89
0,31
R2=0,74
0,95
0,86
R2=0,84
0,92
0,49
R2=0,24
0,94
R2=0,87
a
standaryzowany wspó czynnik regresji
b
standaryzowany wspó czynnik kowariancji
c
wspó czynnik determinacji R2
Rysunek 1. Struktura czynnikowa wskaz
ników myślenia strategicznego rezultaty analizy konfirmacyjnej
1
O dobrym dopasowaniu modelu Å›wiadczÄ… wykorzystane parametry Ç2/df < 2 (iloraz oszacowania statystyki Ç2 i stopni
swobody), RMSEA<0,05 (Root Mean Square Error of Approximation), GFI >0,9 (Goodeness of Fit Index), AGFI >0,9 (Ad-
justed Goodeness of Fit Index), TLI >0,9 (Tucker-Lewis Index) i CFI >0,9 (Comparative Fit Index).
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 2, s. 5 24
Kwestionariusz Styl Myślenia i Działania Strategicznego  nowe narzędzia do pomiaru wskaz
ników... 13
skupia natomiast wymiary analityczności, prze- i Strelau, 1995), mierzący: neurotyczność, ekstra-
widywania konsekwencji, planowania i oceny wersję, otwartość na doświadczenie, ugodowość
strategicznej oraz globalność i myślenia i wyjaś- oraz sumienność. W badaniu wzięło udział 440
nia ponad 21 % zmienności wyników. Treściowa osób (w tym 259 kobiet i 181 mężczyzn w wieku
zawartość tego czynnika wyraża istotę myślenia od 18 do 70 r.ż.; M=46,21; SD=14,26). W identy-
strategicznego (Larson i Hansen, 2005; Nosal, fikacji trafności zbieżnej założono, że wskaz
niki
2002). Oba czynniki są wzajemnie skorelowane myślenia strategicznego wiążą się z sumiennoś-
(r=0,44). Nietypowe miejsce w strukturze zajął cią i otwartością. W zakresie trafności różnico-
wymiar skuteczności, który uzyskał porówny- wej przewidywano brak związku ugodowości
walne ładunki czynnikowe w obu czynnikach. i wymiarami myślenia i działania strategicznego
Daje to wyraz ważnej roli tego czynnika w regu- oraz niezależność wymiarów behawioralnych od
lacji procesów poznawczych i behawioralnych otwartości. Rezultaty analizy regresji wymiarów
(Bandura, 1997). kwestionariusza SMiDS tylko częściowo po-
Wykryta dwuczynnikowa struktura wymia- twierdziły założone hipotezy, dostarczając intere-
rów kwestionariusza SMiDS wyraz
nie wskazuje sujących danych w kontekście trafności kwestio-
na odrębność układów regulacyjnych zachowa- nariusza (por. Tabela 5).
nia i procesów umysłowych. Z drugiej strony, Z Tabeli 5 wynika, że wszystkie wymiary my-
liczne i silne związki między wymiarami myśle- ślenia i działania strategicznego ujemnie korelu-
nia strategicznego dowodzą silnych zależności ją z neurotycznością. Wskazuje to, że aktywność
między obiema płaszczyznami ludzkiej aktyw- strategiczna ma podłoże w stabilności emocjo-
ności (Maruszewski, 1996). Podsumowując, wy- nalnej, braku impulsywności i zdolności do ra-
razista dwuczynnikowa struktura kwestionariu- dzenia sobie w sytuacjach trudnych. Potwierdza
sza SMiDS stanowi empiryczną przesłankę do to rezultaty badań wskazujących na większą efek-
odrębnego traktowania mechanizmów poznaw- tywność w działaniu i w pracy u osób stabilnych
czych i działania na poziomie strategicznym emocjonalnie (Barrick i Mount, 1991). Wymiar
(w sensie opisowym i funkcjonalnym). ekstrawersji silnie wiąże się z wymiarami aktyw-
ności, kreatywności, elastyczności i wytrwałości
TRAFNOŚĆ TEORETYCZNA oraz skłonności do zachowań ryzykownych, na-
KWESTIONARIUSZA SMIDS tomiast słabo koreluje z planowaniem długoter-
minowym. Zaobserwowano brak zwiÄ…zku eks-
W poszukiwaniu wskaz
ników trafności trawersji z wymiarami myślenia strategicznego
teoretycznej kwestionariusza SMiDS prze- (jak analityczność, globalność, przewidywanie
prowadzono analizę trafności zbieżnej (con- konsekwencji i ocena strategiczna). Prawdopo-
vergent validity) i różnicowej (discriminant dobnie obie cechy osobowości implikują większą
validity) kwestionariusza (Campbell i Fiske, inicjatywę i aktywne poszukiwanie sposobów
2005). Do weryfikacji obu rodzajów trafności rozwiązywania problemów niż deliberację sytu-
wykorzystano trzy grupy zmiennych : 1) ce- acji problemowej, typowej dla myślenia strate-
chy osobowości, 2) cechy temperamentu oraz gicznego. Dodatkowo wymiar ugodowości wiąże
3) zmienne poznawcze. W takiej kolejności zo- się istotnie z wymiarami myślenia, natomiast nie
staną przedstawione rezultaty poszczególnych koreluje z wymiarami działania strategicznego.
analiz trafności teoretycznej. Zależności te ukazują społeczny i interpersonal-
Do pomiaru cech osobowości wykorzysta- ny wymiar działań implementacyjnych stratega.
no polską adaptację kwestionariusza NEO-FFI Realizacja wielu zadań i celów wymaga bowiem
Costy i McCrae (1992; Zawadzki, Szczepaniak interakcji społecznych. Otwartość na doświad-
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 2, s. 5 24
14
Beata Bajcar
Tabela 5. Rezultaty analizy regresji między cechami osobowości a wymiarami kwestionariusza SMiDS.
Otwarto na
Neurotyczno Ekstrawersja Ugodowo Sumienno
Skale pomiarowe do wiadczenie
sr sr sr sr sr
Aktywno -0,19** -0,18** 0,46** 0,38** 0,12** 0,12** -0,21** -0,20** 0,16** 0,13**
Elastyczno -0,17** -0,17** 0,46** 0,38** 0,14** 0,14** -0,13** -0,12 0,05 0,04
Kreatywno -0,19** -0,18** 0,38** 0,31** 0,28** 0,26** -0,14** -0,14** 0,22** 0,19**
Wytrwa o -0,31** -0,15** 0,25** 0,21** 0,11* 0,10* -0,18** -0,17** 0,37** 0,31**
Sk onno do ryzyka -0,24** -0,22** 0,41** 0,34** 0,10* 0,10* -0,25** -0,24** 0,05 0,05
Skuteczno dzia ania -0,18** -0,17** 0,23** 0,19** 0,03 0,03 -0,13** -0,12** 0,49** 0,41**
Analityczno 0,12** 0,11** 0,03 0,03 0,01 0,01 0,04 0,04 0,42** 0,35**
Przewidywanie
-0,15** -0,15** -0,02 -0,01 0,06 0,05 0,00 0,00 0,40** 0,34**
konsekwencji
Globalno -0,15** -0,14** 0,09 0,07 0,11* 0,11* 0,10* 0,09* 0,40** 0,34**
Planowanie
-0,10* -0,09* 0,24** 0,20** 0,04 0,04 -0,09 -0,08 0,32** 0,27**
d ugoterminowe
Ocena strategiczna -0,12** -0,11** 0,07 0,05 0,00 0,00 0,05 0,05 0,34** 0,28**
** p<0,01; *p<0,05; N = 440;
 standaryzowany wspó czynnik regresji; sr  wspó czynnik korelacji semicz stkowej
czenie koreluje tylko z wymiarami działania stra- mi temperamentu a wymiarami myślenia i dzia-
tegicznego (na poziomie 0,10-0,26). Sumienność łania strategicznego. Do pomiaru cech tempera-
koreluje natomiast z wszystkimi wskaz
nikami mentu wykorzystano kwestionariusz Formalna
strategicznymi na poziomie przetwarzania in- Charakterystyka Zachowania KT (Zawadzki
formacji i działania podmiotu. Potwierdza to, że i Strelau, 1997), diagnozujący sześć charakte-
skuteczność działania zależy od osobowościowo rystyk zachowania: Aktywność, Reaktywność
zdeterminowanej skrupulatności, zorganizowaniu emocjonalną, Wrażliwość sensoryczną, Wytrzy-
i dokładności oraz trwałości motywacji w osiąga- małość, Żwawość oraz Perseweratywność. Prze-
niu celów i w realizowaniu pracy (Zawadzki i in., badano 339 osób, w tym 176 kobiet i 163 męż-
1995). Taki układ zależności między cechami oso- czyzn w wieku 19-58 lat (M=35,22; SD=15,57).
bowości a wskaz
nikami strategicznymi wyraz
nie W tabeli 6 zamieszczone zostały współczynniki
wskazuje, że działanie strategiczne ma naturę dy- regresji i korelacji semicząstkowych między
wergencyjną, proaktywną i intuicyjną, a myślenie zbiorami omawianych zmiennych.
strategiczne wyraża konwergencyjny charakter Rezultaty analizy regresji ujawniły dość
procesów umysłowych (Bajcar, 2011). oczywiste zależności między wymiarami stylu
W kolejnym badaniu trafności teoretycznej działania strategicznego a dużą aktywnością, ni-
dokonano weryfikacji zależności między cecha- ską reaktywnością emocjonalną i dużą żwawoś-
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 2, s. 5 24
My lenie strategiczne
Dzia anie strategiczne
Kwestionariusz Styl Myślenia i Działania Strategicznego  nowe narzędzia do pomiaru wskaz
ników... 15
Tabela 6. Rezultaty analizy regresji między cechami temperamentu a wymiarami kwestionariusza SMiDS.
Reaktywno Wra liwo Perseweratyw
Aktywno Wytrzyma o wawo
Skale pomiarowe
emocjonalna sensoryczna no
sr sr sr sr sr sr
Aktywno
0,37** 0,34** -0,10 -0,09 -0,10 -0,07 -0,10 -0,07 0,22** 0,16** 0,03 0,02
Elastyczno
0,29** 0,28** -0,04 -0,04 -0,17** -0,13** -0,05 -0,04 0,21** 0,15** -0,01 -0,01
Kreatywno
0,27** 0,25** -0,03 -0,03 -0,16** -0,13** -0,02 -0,01 0,18** 0,13** 0,03 0,02
Wytrwa o
0,19** 0,19** 0,21** 0,19** -0,19** -0,15** -0,06 -0,05 0,11 0,08 0,04 0,03
Sk onno do ryzyka
0,35** 0,33** -0,04 -0,04 -0,18** -0,15** -0,01 -0,03 0,01 0,01 0,05 0,04
Skuteczno dzia ania
0,12* 0,11* -0,03 -0,03 -0,19** -0,15** -0,04 -0,03 0,20** 0,14** 0,04 0,01
Analityczno
-0,08 -0,07 0,04 0,04 0,01 0,01 -0,07 -0,05 0,19** 0,14** -0,08 -0,06
Przewidywanie
konsekwencji -0,12* -0,11* 0,04 0,03 -0,06 -0,04 -0,05 -0,03 0,11 0,08 -0,01 -0,01
Globalno
-0,09 -0,08 0,12* 0,11* -0,05 -0,04 -0,05 -0,04 0,10 0,07 0,04 0,03
Planowanie
0,15** 0,14** -0,17** -0,16** -0,10 -0,08 -0,02 -0,02 0,05 0,04 0,16** 0,13**
d ugoterminowe
Ocena strategiczna
0,03 0,03 -0,02 -0,01 -0,03 -0,03 -0,02 -0,02 0,03 0,02 0,01 0,01
** p<0,01; *p<0,05 N = 339
 standaryzowany wspó czynnik regresji; sr  wspó czynnik korelacji semicz stkowej
cią. Im jednostka częściej podejmuje działania Nieliczne związki ujawniły się między wy-
dostarczające stymulacji, tym jej aktywność ma miarami aktywności umysłowej a cechami tem-
charakter bardziej kreatywny, elastyczny, wy- peramentu. Duża żwawość reagowania wiąże się
trwały, skuteczny i skłonny do ryzyka. Niska z wysokim poziomem analityczności i przeko-
reaktywność emocjonalna sprzyja dużej ela- nania o własnej skuteczności. Ważnym rezulta-
styczności w działaniu, wytrwałości w dążeniu tem dla trafności różnicowej kwestionariusza
do celów, ryzykowności i poczuciu skuteczności jest brak zależności wymiarów myślenia strate-
w działaniu. Ponadto żwawość wyrażająca się gicznego od energetycznych parametrów aktyw-
szybki tempem reakcji i łatwością dostosowa- ności, jak aktywność, wytrzymałość, reaktywność
nia się do zmian warunków wiąże się z więk- emocjonalna i wrażliwość sensoryczna. Ponadto
szą aktywnością, elastycznością, kreatywnością styl myślenia i działania strategicznego nie za-
działania i wytrwałością w osiąganiu celów. leży od perseweratywności. Wykryte zależności
W ramach trafności różnicowej wykazano brak miedzy cechami temperamentu i osobowości
związku między charakterystykami stylu działa- a określonymi charakterystykami aktywności
nia a wrażliwością sensoryczną. wskazują, że styl myślenia i działania podmiotu
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 2, s. 5 24
Dzia anie strategiczne
My lenie strategiczne
16
Beata Bajcar
jest w znacznym stopniu zdeterminowany we- semicząstkowych między zmiennymi poznaw-
wnętrznie i ma charakter dyspozycyjny. czymi a wymiarami SMiDS zawiera Tabela 7.
Ze względu na zadaniowy charakter stylów Wszystkie wymiary działania strategicznego
aktywności w ramach analizy trafności teore- wiążą się z ekstrawersją i intuicją w procesach
tycznej kwestionariusza poszukiwano poznaw- odbioru i przetwarzania informacji. Stratedzy
czych korelatów wskaz
ników myślenia i dzia- zorientowani na działania działają szybko, spon-
Å‚ania strategicznego. W tym celu wykorzystano tanicznie, nie lubiÄ… skomplikowanych i rutyno-
polską wersję kwestionariusza Meyer-Briggs wych procedur i preferują nowość i różnorod-
Type Indicator MBTI (Nosal i Piskorz, 1991) ność. Osoby takie są nastawieni na zmiany, ła-
i skale Głębokość przetwarzania, Metodyczność two dostosowują się do sytuacji, rozpoczynają
i preferowany kod werbalny z kwestionariusza wiele prac jednocześnie i pozostawiają sprawy
Styl Uczenia się i Myślenia SUM (Nosal, 2000). otwarte, aby można było coś zmienić. Wskaz
niki
W pierwszym badaniu wzięło udział 413 osób, myślenia strategicznego korelują z wymiarami
(w tym 270 kobiet i 146 mężczyzn w wieku od myślenie i sądy w stylu przetwarzania infor-
18 do 60 lat (M=29,98; SD=8,97). W drugim ba- macji. Wskazuje to, że stratedzy są analityczni,
daniu uczestniczyło 263 osoby, w tym 155 kobiet sekwencyjni i opierają się na faktach, w aktyw-
i 103 mężczyzn w wieku 18-78 lat (M=33,97; ności umysłowej preferują logiczny porządek
SD=14,63). Współczynniki regresji i korelacji i dokładność, oraz preferują działanie dokładnie
Tabela 7. Rezultaty analizy regresji między wymiarami poznawczymi a wymiarami kwestionariusza SMiDS.
MBTI (N=416) SUM (N=263)
Ekstrawersja - Wra enia - My lenie S dy - G boko Metodycz Kod
Skale pomiarowe
Introwersja Intuicja - Emocje Percepcja przetwarzania no werbalny
sr sr
sr sr sr sr sr
Aktywno 0,28** 0,27** -0,18** -0,16** 0,04 0,03 -0,04 -0,04 0,24** 0,24** 0,01 0,01 0,01 0,01
Elastyczno 0,26** 0,26** -0,22** -0,19** 0,02 0,02 -0,12* -0,11* 0,30** 0,28** -0,09 -0,08 0,03 0,03
Kreatywno 0,22** 0,21** -0,28** -0,24** 0,01 0,01 0,02 0,02 0,41** 0,38** 0,01 0,01 0,01 0,01
Wytrwa o 0,24** 0,23** -0,08 -0,08 -0,01 -0,01 0,20** 0,18** 0,29** 0,27** 0,14* 0,13* 0,01 0,01
Sk onno do ryzyka 0,22** 0,22** -0,23** -0,20** 0,13** 0,13** -0,08 -0,08 0,19** 0,18** -0,22** -0,20** 0,13* 0,12*
Skuteczno dzia ania 0,16** 0,16** -0,05 -0,04 0,01 0,01 0,16** 0,15** 0,39** 0,36** 0,15* 0,14* -0,14* -0,14*
Analityczno 0,01 0,01 0,13* 0,11* 0,23** 0,21** 0,25** 0,22** 0,32** 0,30** 0,32** 0,29** -0,12* -0,12*
Przewidywanie
-0,07 -0,07 0,13* 0,12* 0,18** 0,16** 0,19** 0,17** 0,29** 0,27** 0,29** 0,27** -0,09 -0,09
konsekwencji
Globalno
0,01 0,01 0,01 0,01 0,12* 0,11* 0,23** 0,20** 0,30** 0,28** 0,34** 0,31** -0,11* -0,11*
Planowanie
0,08 0,08 -0,02 -0,02 0,05 0,05 0,26** 0,24** 0,12 0,11 0,36** 0,33** -0,10 -0,10
d ugoterminowe
Ocena strategiczna -0,15 -0,14 -0,02 -0,01 0,13** 0,13** 0,18** 0,17** 0,22** 0,21** 0,24** 0,22** -0,03 -0,03
** p<0,01; *p<0,05;
 standaryzowany wspó czynnik regresji; sr  wspó czynnik korelacji semicz stkowej
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 2, s. 5 24
My lenie strategiczne
Dzia anie strategiczne
Kwestionariusz Styl Myślenia i Działania Strategicznego  nowe narzędzia do pomiaru wskaz
ników... 17
przemyślane i zaprogramowane, Nie wykazano czo-motywacyjny i behawioralny i nawiązują do
zależności między ekstrawertywnym i zmysło- procesów dywergencyjnych.
wym nastawieniem na świat. Podsumowując, z przeprowadzonych badań
W drugim badaniu ustalono, że wymiary stra- wskaz
niki myślenia i działania strategicznego
tegicznego działania wiążą się z głębokością prze- uzyskały wysoki poziom trafności teoretycznej
twarzania, a wytrwałość w działaniu i awersja do (zbieżnej jak i różnicowej) w kontekście zmien-
ryzyka koreluje z metodycznością pracy umysło- nych osobowościowych, temperamentalnych
wej. Nie wykazano natomiast istotnych zwiÄ…z- i poznawczych.
ków między wskaz
nikami myśleniem i działanie
strategicznym a preferowanym kodem werbal- ANALIZA RÓŻNIC MI
DZYGRUPOWYCH
nym vs obrazowym. Rezultaty powyższej analizy KWESTIONARIUSZA SMIDS
wskazują, że specyfika myślenia i działania stra-
tegicznego wywodzi się z odmiennych procesów Różnice w zależności od płci. W celu we-
poznawczych. Wymiary analityczności, global- ryfikacji trafności teoretycznej i w poszukiwaniu
ności, przewidywania konsekwencji, planowania obszaru z
ródeł zróżnicowania stylów myślenia
długoterminowego i oceny strategicznej opisują i działania przeprowadzono analizę różnic wy-
procesy konwergencyjne, natomiast wskaz
niki miarów stylów aktywności w zależności od płci.
działania strategicznego mają charakter poznaw- Dane uzyskane na próbie 1017 kobiet i 738 męż-
Dzia anie strategiczne My lenie strategiczne
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
Kobiety n = 1017 M czy ni n = 738
Rysunek 2. Wskaz
niki myślenia i działania strategicznego w zależności od płci
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 2, s. 5 24
warto ci
z
18
Beata Bajcar
czyzn. Rysunek 2 przedstawia profile wartości jąc proporcjonalne liczebności osób w wyodręb-
średnich dla wymiarów myślenia i działania stra- nionych przedziałach wieku: 1) między 20-30
tegicznego w skali z. r.ż. (n=297), 2) między 31-40 r.ż. (n=266), 3)
Jak widać na powyższym rysunku męż- 41 50 r.ż (n=317) i 4) powyżej 50 r.ż. (n=198)
czyz
ni wykazują istotnie wyższy poziom ela- (por Rysunek 3).
styczności [t(1753)=3,36, p<0,01], wytrwałości Rezultaty analizy wariancji wskazują, że
[t(1753)=4,59, p<0,01] i skłonności do ryzyka wiek różnicuje wzorzec działania strategicznego
[t(1753)=7,38, p<0,01] w porównaniu do kobiet. pod względem poziomu aktywności [F(3,1075)
Oznacza to, że mężczyz
ni są bardziej otwarci = 4,46, p=0,004] i skłonności do ryzyka [F(3,
i tolerancyjni w sytuacji zmian i łatwiej dosto- 1075)= 10,53, p=0,001]. Jak widać na Rysunku
sowują się do dynamicznej rzeczywistości. Do- 3, najniższy poziom aktywności wykazują osoby
datkowo mężczyz
ni wykazują dużą wytrwałość powyżej 50 r.ż., istotnie niższy od osób między
i konsekwentność w podejmowanych działaniach 20 a 40 r.ż. Ponadto młode osoby (20-30 lat) są
i realizacji założonych celów. Największą różni- istotnie bardziej skłonne do podejmowania ry-
cą w stylu aktywności uwarunkowanego płcią zyka niż osoby z pozostałych grup wieku (tj. od
jest stosunek do ryzyka. W porównaniu do kobiet 31 do 65 r.ż.). Dodatkowo okazało się, że osoby
mężczyz
ni istotnie bardziej skłonni do ryzyka, najstarsze są najbardziej zachowawcze i ostrożne
lepiej znoszą sytuacje niepewne i nieprzewidy- w działaniu. Rezultaty te potwierdzają ugrunto-
walne. Rezultaty powyższej analizy wskazują, że wane już w literaturze przedmiotu różnice indy-
płeć jest czynnikiem różnicującym komponenty widualne w postawach wobec ryzyka w zależ-
behawioralne w zakresie stylu działania. Wy- ności od wieku (Studenski, 2004). Nie wykryto
kryte różnice wyrażają ewolucyjnie zdetermi- natomiast istotnych różnic uwarunkowanych
nowany wizerunek mężczyzn jako osobników wiekiem w zakresie elastyczności, kreatywności
gotowych do podejmowania wyzwań, sytuacji i wytrwałości w działaniu. Może to oznaczać,
trudnych i dużej wytrzymałości w radzeniu so- że cechy te mają raczej podłoże biologiczne i są
bie z przeciwnościami (Bem, 2000; Wojciszke, mało wrażliwe na zmiany rozwojowe i oddziały-
2004). Najprawdopodobniej styl działania męż- wania socjalizacyjne.
czyzn i kobiet jest uwarunkowany odmiennymi W zakresie wskaz
ników myślenia strategicz-
oczekiwaniami społecznymi dotyczącymi peł- nego przeprowadzona analiza wariancji wyka-
nienia ról płciowych w życiu społecznym. Nie zała różnice uwarunkowane wiekiem w wymia-
wykryto natomiast różnic między kobietami rze analityczności [F(3,1075) = 2,75, p=0,042],
i mężczyznami w zakresie charakterystyk me- przewidywania konsekwencji [F(3,1075) =
chanizmów umysłowych, co sugerowałoby inne 5,46, p=0,001], globalności [F(3,1075) = 6,90,
z
ródła ich determinacji niż odmienność płci. p=0,001] i planowania długoterminowego
Istnieją przesłanki świadczące o zróżnicowaniu [F(3,1075) = 4,03, p=0,007].
indywidualnym stylu aktywności uwarunkowa- Testy post hoc wykazały, że osoby między
nym różnicami w strukturze i funkcjach struktur 20 a 30 r.ż. są również istotnie mniej analitycz-
mózgowych (Nosal, 1990). ni, globalni i słabiej przewidujący oraz mniej
Różnice w zależności od wieku. W kolej- skłonni do strategicznego myślenia niż najstar-
nym kroku podjęto próbę identyfikacji różnic we sze osoby badane. Poza tym, porównania grup
wskaz
nikach myślenia i działania strategicznego, wieku wskazują, że osoby w wieku powyżej 40
uwarunkowanych wiekiem. Z pierwotnej grupy lat wykazują istotnie wyższy poziom myślenia
badanych do analizy wybrano 1079 osób (w wie- strategicznego, nacechowanego skłonnością do
ku 20  65 lat; M= 40,17; SD=12,32), zachowu- analitycznego i globalnego myślenia, przewidy-
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 2, s. 5 24
Kwestionariusz Styl Myślenia i Działania Strategicznego  nowe narzędzia do pomiaru wskaz
ników... 19
0,5
Dzia anie strategiczne My lenie strategiczne
0,4
0,3
0,2
0,1
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
20 30 r. n = 297 31 40 r. . n = 266 41 50 r. . n = 317 powy ej 50 r. . n = 198
Rysunek 3. Wskaz
niki myślenia i działania strategicznego w zależności od wieku.
wania konsekwencji oraz strategicznej analizy w toku życia. Nie wykazano różnic między gru-
sytuacji niż osoby przed 40 r.ż. Odmienny układ pami wieku w poziomie analizy strategicznej
wyników ujawnił się w zakresie skłonności do i skuteczności działania, co może wskazywać,
planowania strategicznego, która jest istotnie że zmiany w profilu myślenia strategicznego są
niższa u osób po 40 r.ż. w porównaniu do osób powolne, widoczne dopiero po długim okresie
młodszych. Ta dominująca kompetencja umysło- czasu.
wa w młodym wieku jest najprawdopodobniej Podsumowując powyższe rezultaty analizy
efektem wydłużonej perspektywy na przyszłość różnic, płeć i wiek stanowią kryteria zróżnico-
i potrzebą programowania własnego życia, ka- wania indywidualnego badanych pod względem
riery w długim horyzoncie czasowym. Można profilu myślenia strategicznego. Jednocześnie
też zauważyć, że dopiero w okresie dojrzałości wskazuje to na wysoka wartość dyskryminacyjną
człowiek uwalnia się od nadmiarowości i napię- kwestionariusza SMiDS w zakresie wskaz
ników
tego tempa aktywności, wyzwalającego potrzebę aktywności na poziomie strategicznym.
planowania bieżącego i krótkoterminowego. Taki Różnice między menedżerami a ogólną po-
układ wyników sugeruje, że wymiary myślenia pulacją. Dla pełniejszego obrazu mocy różnicu-
strategicznego mają charakter rozwojowy (Cools jącej kwestionariusza SMiDS dokonano porów-
i Van den Broeck, 2007) bÄ…dz
wyrażają pewien nania wyników menedżerów z wynikami ogólnej
rodzaj umysłowych kompetencji, nabywanych populacji badanych (Bajcar, 2012). W badaniu
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 2, s. 5 24
warto ci
z
20
Beata Bajcar
Dzia anie strategiczne My lenie strategiczne
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
-0,2
-0,4
-0,6
Ogólna populacja n = 1791 Mened erowie n = 296
Wszystkie wymiary ró ni si na poziomie istotno ci 0,001.
Rysunek 4. Różnice we wskaz
nikach myślenia i działania strategicznego między grupą menedżerów a ogólną
populacjÄ… badanych
wzięło udział 296 menedżerów dużych i małych cją. Najprawdopodobniej aktywność zawodowa
firm krajowych i zagranicznych, w wieku od 25 menedżerów polega na rozwiązywaniu złożo-
do 65 lat (M=42,57, SD=11,68), zajmujących nych problemów i zdecydowanie częściej akty-
stanowiska kierownicze na wysokim i średnim wizują oni różnorodne mechanizmy poznawcze
szczeblu zarządzania. Rezultaty analizy różnic i podejmują specyficzne działania kreatywne,
wykazały, że kadra zarządzająca charakteryzu- innowacyjne i długoterminowe. Oznacza to, że
je się istotnie (na poziomie istotności p<0,001) za pomocą diagnozy wskaz
ników kwestionariu-
wyższymi wynikami na wszystkich wymiarach sza SMiDS można przewidywać określony profil
myślenia i działania strategicznego w porównaniu aktywności i poziom skuteczności zadaniowej
z ogólną populacją badanych (por. Rysunek 4). w rozwiązywaniu problemów indywidualnych
Uzyskane różnice wyników w kwestionariu- czy organizacyjnych.
sza SMiDS wskazują, że menedżerowie osiąga- Ważnym rezultatem analizy psychometrycz-
ją istotnie wyższe wyniki w zakresie myślenia nych własności kwestionariusza SMiDS jest
i działania strategicznego niż ogólna populacja zidentyfikowanie różnic indywidualnych w za-
badanych. Charakteryzują się oni wysokimi kresie wymiarów myślenia i działania strategicz-
kompetencjami w zakresie aktywności koncep- nego. W rezultacie analizy skupień wyodrębnio-
cyjnej, myślenia analitycznego i strategicznego, ne zostały cztery grupy o charakterystycznych
które przejawiają na polu zarządzania organiza- stylach aktywności. Pierwsza grupa, określona
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 2, s. 5 24
warto ci
z
Kwestionariusz Styl Myślenia i Działania Strategicznego  nowe narzędzia do pomiaru wskaz
ników... 21
jako Aktywiści, charakteryzuje się wysokim po- trafności oceny efektywności pracy. dla procesu
ziomem wskaz
ników działania i jednocześnie ni- rekrutacji, selekcji i wspierania indywidualnego
skim poziomem myślenia strategicznego. Druga rozwoju jednostki.
grupa  Myśliciele  przejawia wysokie wyniki Ponadto kwestionariusz SMiDS pozwala
w skalach myślenia strategicznego kosztem ob- również na pomiar strategicznych wskaz
ników
niżonego poziomu wymiarów behawioralnych. aktywności w badaniach ilościowych. Nadal pro-
Kolejna grupa, tzw. Pasywiści charakteryzuje się wadzone są badania nad trafnością teoretyczną,
niskimi wynikami we wszystkich skalach my- jak i normalizacją narzędzia. Mając wszakże na
ślenia i działania strategicznego. Ostatnia grupa uwadze afektywny charakter zmiennych mierzo-
- Stratedzy  wykazujÄ… natomiast wysoki poziom nych za pomocÄ… SMiDS wyniki pomiaru mogÄ…
wszystkich wskaz
ników aktywności strategicz- być obarczone wieloma typowymi błędami po-
nej. Charakterystyka psychologiczna wyodręb- miaru (Hornowska, 2007). Nadal prowadzone są
nionych stylów myślenia i działania strategicz- badania nad trafnością teoretyczną kwestionariu-
nego została przedstawiona w osobnym artykule sza SMiDS w kontekście testów o charakterze
(Bajcar, w druku). poznawczym oraz poszukiwania zmiennych sy-
tuacyjnych różnicujących poziom i profil myśle-
ZAKOC
CZENIE nia strategicznego.
LITERATURA CYTOWANA.
Przedstawione rezultaty badań walidacyj-
nych wykazały, że Kwestionariusz Styl Myślenia
Bajcar, B. (w druku). Różnice indywidualne w stylach
i Działania Strategicznego osiągnął zadowala-
myślenia i działania strategicznego. Przegląd Psy-
jÄ…ce charakterystyki psychometryczne. Ponadto
chologiczny.
wszystkie skale pomiarowe uzyskały wysoki po- Bajcar, B. (2012). Are all managers strategists? Think-
ziom rzetelności i trafności teoretycznej. Dzię- ing and behavioral styles of polish managers. [w]:
T. Marek, W. Karwowski, J. Kantola. (red.), Sci-
ki różnorodności skal pomiarowych narzędzie
ence, Technology, Higher Education, and Society
to pozwala na opracowanie wielowymiarowej
in the Conceptual Age. CRC Press Taylor & Fran-
charakterystyki myślenia i działania o charak-
cis (w druku).
terze strategicznym. Zaprezentowane narzędzie
Bajcar, B. (2011). Dywergencyjny i konwergencyjny
może być wykorzystywane do pomiaru pozio-
charakter stylów myślenia i działania. W: M. Straś-
mu myślenia strategicznego jako konstruktu
Romanowska, A. Keplinger i B. Bartosz (red.),
o charakterze dyspozycyjnym, ujawnianego
Transgresje - innowacje  twórczość (s.121-135).
w złożonych sytuacjach zadaniowych. Dzięki
Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocław-
uzyskanym w badaniach walidacyjnych szero- skiego.
kiego układu zależności między strategicznymi Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of con-
trol. New York, NY: Freeman.
wymiarami aktywności a zmiennymi poznaw-
Barrick, M. R., Mount, M. K. (1991). The big five per-
czymi i osobowościowymi można stwierdzić, że
sonality dimensions and job performance: A meta-
poziom i model struktury wskaz
ników myślenia
analysis. Personnel Psychology, 44, 1 26.
strategicznego może stanowić zestaw predykto-
Bem, S.L. (2000). Męskość  Kobiecość. O różnicach
rów skuteczności pracy, rozwiązywania złożo-
wynikających z płci. Gdańsk: GWP.
nych problemów poznawczych, emocjonalnych
Brzeziński, J. (1999). Metodologia badań psycholo-
i interpersonalnych, radzenia sobie w sytuacjach
gicznych. Warszawa: PWN.
deficytu informacji, braku gotowych schema-
Bonn, I. (2005). Improving strategic thinking: A mul-
tów działania, konfliktów interpersonalnych
tilevel approach. Leadership & Organization De-
i z niepewnością. Ma to ważne implikacje dla velopment Journal, 26(5), 336-354.
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 2, s. 5 24
22
Beata Bajcar
Byrne, B. (2010). Structural equation modeling with Larson, R., Hansen, D, (2005). The development of
AMOS: basic concepts, applications, and pro- strategic thinking: Learning to impact human sys-
gramming. New York: Routledge. tems in youth activism program. Human Develop-
Campbell, D.T., Fiske, C.W. (2005). Analiza trafno- ment, 48, 327-349.
ści zbieżnej I różnicowej za pomocą metody wielu Liedtka, J.M. (1998).  Strategic Thinking: Can it be
cech- wielu metod. W: J. Brzeziński, (red.), Traf- Taught? Long Range Planning, 31, 120-128.
ność i rzetelność testów psychologicznych. Wybór Maruszewski T. (1996). Psychologia poznawcza.
tekstów (s.167-176). Gdańsk: GWP. , 468-469 Warszawa: Polskie Towarzystwo Semiotyczne.
Cools E., Van den Broeck, H. (2007). Development Meyer, R. (2007). Mapping the mind of the strategist.
and Validation of the Cognitive Style Indicator. A quantitative methodology for measuring the
The Journal of Psychology, 14, 359-387. strategic beliefs of executives. Series Research in
Cronbach, L.J. (1951). Coefficient alpha and the inter- Management 106, http://hdl.handle.net/1765/1.
nal structure of tests. Psychometrika, 16, 297-334. Mintzberg, H. (2004). Managers Not MBAs. A Hard
Fishbein, M., & Ajzen, I. (1975). Belief, attitude, in- Look at the Soft Practice of Managing and Man-
tention, and behavior: An introduction to theory agement Development. Berrett-Koehler Publishers
and research. Reading, MA: Addison-Wesley Nosal, C.S. (1998). O myśleniu strategicznym. W: Z.
Publishing Company. Wołk (red.), Humanizm - prakseologia  pedagogi-
Gallén, T. (1999). The cognitive style and strategic ka (s.59-72). Zielona Góra: Wydawnictwo WSP.
thinking. Proceedings of the Leadership and My- Nosal, C.S. (2000). Różnice w stylach myślenia i ucze-
ers-Briggs Type Indicator, 25 30. Washington nia siÄ™. PrzeglÄ…d Psychologiczny, 43, 469-480.
DC, USA Nosal, C.S. (2001). Psychologia myślenia i działania
Gollwitzer, P. M., Fujita, K.,Oettingen, G. (2004). menedżera. Rozwiązywanie problemów. Podej-
Planning and the implementation of goals. In R. mowanie decyzji. Kreowanie strategii. Wrocław:
Baumeister, K. Vohs (red.), Handbook of self- AKADE.
regulation: Research, theory and applications (s. Nosal, C.S. (2002). Myślenie strategiczne menedże-
211-228). New York: Guilford Press. rów. W: M. Strykowska (red.), Współczesne or-
Hornowska, E. (2007). Testy psychologiczne: teoria ganizacje - wyzwania i zagrożenia. Perspektywa
i praktyka. Warszawa: Wyd. Naukowe SCHO- psychologiczna (s.135-151). Poznań: Wydawnic-
LAR. two Fundacji Humaniora.
Jacobs, T. O. (1994). A Guide to the Strategic Leader Nosal C.S., Piskorz, Z. (1991). Teoretyczne podstawy
Development Inventory. Washington: National De- i konstrukcja metod diagnozy typów umysłowości
fense University Industrial College of the Armed człowieka: adaptacja skali diagnostycznej MBTI.
Forces. Raport nr SPR 3, Instytut Organizacji i ZarzÄ…dza-
Jelenc, L., Swiercz, P.M. (2011). Strategic Thinking nia Politechniki Wrocławskiej (maszynopis nie-
Capability: Conceptualization and Measurement. publikowany).
Materiały konferencyjne The 56th Annual ICSB O Shannassy, T. (2003). Modern Strategic Manage-
World Conference. Stockholm. ment: Balancing strategic thinking and strategic
Jöreskog, K., Sörbom, D (1982). Recent develop- planning for internal and external stakeholders.
ments in structural in equation modeling.Journal Singapore Management Review, 25(1), 53-67.
of Marketing Research, 19, 404-416. Oelkers, G., Elsey, B. (2004). The  Strategic Magnifier
Król, G., Wieczorkowska, G. (2004). Budowanie  a cognitive tools for strategic thinking. Problems
wskaz
ników za pomocą analizy czynnikowej. W: and Perspectives in Management, 3, 196-209.
J. Brzeziński (red), Metodologia badań psycholo- Peterson, R.A. (1994). A Meta-analysis of Cronbach s
gicznych (s. 391-417). Warszawa: Wydawnictwo Coefficient Alpha. Journal of Consumer Research,
Naukowe PWN. 21(2), 381-391
Konarski, R. (2009). Modele równań strukturalnych. Pisapia, J., Reyes-Guerra, D. (2008). The Strategic
Teoria i praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Na- thinking questionnaire: STQv4. Boca Raton, FL:
ukowe PWN Florida Atlantic University.
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 2, s. 5 24
Kwestionariusz Styl Myślenia i Działania Strategicznego  nowe narzędzia do pomiaru wskaz
ników... 23
Raymond, G.A. (2008). Elements of strategic thin- Wilson, I. (2000). From Scenario Thinking to Strate-
king. International Studies Review, 10, 315-317. gic Action. Technological Forecasting and Social
Reece, S. (2008). Strategic Thinking. Leadership Ex- Change, 65(1), 23-29.
cellence, 25(1),19-19. Wojciszke, B.(2004). Kobiety i mężczyz
ni: odmien-
Studenski R. (2004). Płeć i cechy osobowości a goto- ne spojrzenia na różnice. Gdańsk: GWP.
wość do ryzyka. W: R. Studenski (red.), Zacho- Wootton, S., Horne, T. (2010). Strategic Thinking.
wanie siÄ™ w sytuacji ryzyka (s.125-136). Katowice: A nine step approach to strategy and leadership for
Wydawnictwo Uniwersytetu ÅšlÄ…skiego. managers and marketers. London: Kogan Page.
Tversky, A., & Kahneman, D. (1982). Judgment un- Zawadzki, B. Szczepaniak, P., Strelau, J. (1995).
der uncertainty: Heuristics and biases. In D. Kah- Diagnoza psychometryczna pięciu wielkich czyn-
neman, P. Slovic, & A. Tversky (Eds.), Judgment ników osobowości: adaptacja kwestionariusza
under uncertainty: Heuristics and biases (s. 3-20). NEO-FFI Costy i McCrae do warunków polskich.
Cambridge: Cambridge University Press. Studia Psychologiczne, 33, 189-225.
Whitney, D.R., Sabers, D.L. (1971). Two generaliza- Zawadzki, B., Strelau, J. (1997). Formalna Charak-
tions of the item discrimination index to multi-sco- terystyka Zachowania  Kwestionariusz Tem-
re items. The Journal of Experimental Education, peramentu (FCZ-KT). Podręcznik. Warszawa:
39(3), 88-92. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego
Towarzystwa Psychologicznego.
Beata Bajcar
Wrocław University of Technology
STRATEGIC THINKING AND BEHAVIOR STYLE QUESTIONNAIRE  A TOOL TO THE
MEASURING OF STRATEGIC THINKING INDICATORS
The aim of this article is a presentation theoretical backgrounds, psychometric characteristics and diagnostic
utility of Strategic Thinking and Behavior Questionnaire STBQ. This questionnaire can be used to diagnose a
profile of strategic thinking indicators as effectiveness predictors in goal-oriented activity, and in task situations.
There are 11 scales included: Activity, Creativity, Flexibility, Persistence, Risk preference, Self-efficacy Analy-
sis, Consequences prediction, Globality, Long-term planning, and Strategic evaluation. Validation studies (n =
1791) showed TBSQ characterizes high level of reliability and validity.
Key words: Strategic thinking, psychologicat test, psychometric characteristic
Studia Psychologiczne, t. 50 (2012), z. 2, s. 5 24