Cristina de Robertis  Metodyka działania w pracy socjalnej seria: Biblioteka Pracownika Socjalnego, Katowice  Śląsk
1998
Rozdział 5
Ocena
Pracownicy socjalni podejmują działania wobec podopiecznego w
momencie dokonywania się zmian w jego sytuacji. śyczenie kierowane do
pracownika socjalnego, związane z jego osobą oraz uprawnienia społeczne
instytucji, którą pracownik socjalny reprezentuje, czynią z niego stronę
aktywną. Nie mo\
e on być jedynie biernym świadkiem sytuacji
podopiecznego, jego udział jest potrzebny do wspomagania, przyspieszenia
lub umocnienia zmiany w sytuacji podopiecznego.
Aby pracownik socjalny mógł spełnić swoją rolę "nosiciela zmian"
musi najpierw określić, czego zmiana ma dotyczyć i w jakim kierunku ma
przebiegać. Określa cele pracy oraz program działań, który następnie
przedyskutuje: wynegocjuje z podopiecznym przed zawarciem umowy*.
Określenie celów zmian i opracowanie programu działań wynika z
procesu oceny. Ocena umo\
liwia pracownikowi socjalnemu postawienie
hipotezy roboczej, na której oprze on swoje metodyczne działa
nie. Wysunięcie hipotez świadczy o zrozumieniu przez pracownika
socjalnego sytuacji podopiecznego.
Pani Y zgłasza się po raz pierwszy na dy\
ur terenowej asystentki
socjalnej. Widoczny niepokój, unikanie kontaktu wzrokowego, zmiesza
* Patrz rozdział 6. Umowa socjalna z podopiecznym.
I Patrz: De Bray L. i Tuerlinckx 1., Social ca.'ie work, Ed. Comets, Bruksela
1955.
Ocena 133
132 Cristina de Robertis
choroby poprzez jej symptomy"3. Diagnoza jest obecnie terminem mało
nie, jąkanie się, itp., sprawiają, \
e asystentka społeczna tworzy sobie obraz
u\
ywanym w pracy socjalnej, prawdopodobnie z powodu odniesienia do
"kobiety, którą trapi powa\
ny problem, o którym z trudem mo\
e mówić".
modelu medycznego, ale równie\
dlatego, \
e postępowanie diagnostyczne
Wyjście od takiej hipotezy sprawia, \
e asystentka społeczna reaguje zgodnie
pracownika socjalnego jest zupełnie odmienne od postępowania
ze swoim rozumieniem sytuacji.
medycznego. W \
adnym przypadku nie mo\
emy mówić o "chorobie
Dziewięcioletnie dziecko z powodu trudności szkolnych pracuje Z
społecznej" (w odniesieniu do jednostki czy zbiorowości), którą mo\
na by
wychowawcą i wykazuje regularne postępy w pracy, jednak\
e w pewnym
opisać poprzez jej symptomy, jej etiologię, rozwój, itd., i sprowadzić do tego
momencie coś się zmienia, wydaje się, \
e cała chęć dziecka do nauki znika i
samego "obrazu klinicznego", który mo\
e zostać przeniesiony z jednej
następuje regres. Wychowawca wyciąga wniosek, \
e: "Coś niepokojącego
osoby na drugą, z jednej grupy społecznej na inną. Medyczne postępowanie
musi dziać się w rodzinie". Postawienie takiej hipotezy sprawia, \
e wzywa
diagnostyczne oraz diagnostyka socjalna ró\
nią się tak\
e przebiegiem w
rodziców.
Proces oceny - polegający na poznaniu, zrozumieniu, postawieniu czasie. Diagnoza medyczna poprzedza leczenie. Nie leczy się choroby zanim
hipotez - dokonuje się od pierwszego do ostatniego kontaktu z się ją określi i pozna; mo\
na w ostateczności złagodzić jej dolegliwości
podopiecznym. Jest to postępowanie prawie automatyczne i spontaniczne; przez leczenie jej objawów, lecz nie prowadzi to w \
aden sposób do
wszyscy pracownicy socjalni oceniają sytuację w sposób intuicyjny i nie wyleczenia.
uświadamiany.
Natomiast w przypadku pracy socjalnej poznanie oraz zrozumienie
Ale dokonywanie oceny to tak\
e świadome i systematyczne działania
sytuacji nie jest etapem, który mo\
na rozpatrywać niezale\
nie od działania.
oparte na poznaniu intuicyjnym2. Nabycie umiejętności oceny jest
Czasem działanie poprzedza zrozumienie, ale najczęściej jest równoczesne
nieodzowne do kontrolowania procesu podejmowanych wraz z
ze zrozumieniem. "Lekarz nie odnosi zazwyczaj wra\
enia, \
e podejmuje
podopiecznym: zdefiniowanie zmian, które zamierzamy osiągnąć,
działanie [...] tylko w ten sposób, \
e wysłuchuje pacjenta i bada go. Jego
wskazania sił dynamicznych i hamulców, wyboru metodycznych działań,
prawdziwe działanie zaczyna się wraz z leczeniem, wówczas gdy zrobił
które mają doprowadzić do realizacji programu zmiany, oraz po ich
wszystko, co konieczne, aby postawić diagnozę. [...] Natomiast my,
zakończeniu dokładnego opisu przebytej drogi.
(pracownicy socjalni-psychiatrzy) podejmujemy działanie i przystępujemy
do zmiany sytuacji ju\
w momencie, gdy pojawiamy się na scenie, i dzieje
się tak, czy tego chcemy, czy nie"4.
Termin "ocena" wydaje nam się bardziej odpowiedni do wyjaśnienia
1. Definicje stosowanych terminów
postępowania podejmowanego przez pracownika socjalnego. Ocena
Autorzy piszący o pracy socjalnej w większości wyró\
niają dwie oznacza "oszacowanie wartości, liczby, wagi lub wielkości rzeczy".
formy postępowania: Wycena i ekspertyza są synonimami5. Ocenić oznacza więc wydać opinię o
a) zrozumienie, o co i o kogo chodzi, oraz wysunięcie hipotez ro- danej rzeczy z pozycji eksperta. "Ocena rzadko jednak oznacza mo\
liwość
boczych, które nazywają diagnozą psychospołeczną, bilansem psycho-
dokonania dokładnego pomiaru, jest raczej przybli\
onym określeniem
społecznym, itp.
ilości bądz
jakości"6.
b) pomiar drogi przebytej dzięki podjętemu działaniu, określenie
W tym rozdziale posłu\
ymy się jedynie terminem "ocena". Wydaje
zmian, jakie nastąpiły, stopnia rozwiązania problemów, co jest równo-
nam się, \
e określa on lepiej ni\
jakikolwiek inny, czym jest postępowanie
znaczne z oceną okresową lub oceną końcową.
pracownika socjalnego, który w danej sytuacji próbuje po
Niektórzy autorzy u\
ywają zamiennie terminu diagnoza oraz ocena
bądz
mówią o ocenie diagnostycznej.
3 Słownik Petit Larousse Illustre, 1978.
Termin "diagnoza" zapo\
yczony jest z języka medycznego i oznacza
4 Laing R.D. La polilique de la Jamille, Ed. Stock, Pary\
1975, s. 53.
"poznanie" (diagnosis), definiowany jest jako "rozpoznanie jakiejś
s Słownik, Op.cil.
6 Chesne Bernard, Le vocabulaire de I'Evalualion w "Pour" n. 55, "L'Evaluation,
2 Patrz: Perlman Helen Harris, L'aide ps)'chosociale inlerpersonnelle, Ed. Centurion,
questionnement et pratique", Pary\
, maj-czerwiec 1977.
Socioguides, Paris 1972.
134 Cristina de Robertis
Ocena
135
I
w świetle ka\
dego nowego faktu. Tę ciągłą dynamikę, łatwo uchwytną w
znać podopiecznego, zrozumieć go, działać w zale\
ności od hipotez
codziennej rzeczywistości, trudno jest przekazać słowami, trudno
roboczych oraz systematycznie dokonywać pomiaru przebytej drogi.
wytłumaczyć8.
Nieustanny ruch, w który wpisana jest ocena, sprawia, \
e jest ona
zawsze tymczasowa, zawsze gotowa do rewizji, z chwilą gdy nowe fakty
2. Cechy charakterystyczne oceny
rzucają inne światło na sytuację9. W pracy z podopiecznym, pracownik
socjalny nie mo\
e powiedzieć, \
e zrozumiał coś "raz na zawsze":
a) Ocena skupia się na trudnościach, które nale\
y rozwiązać
Osoba, która zgłaszała swoje \
yczenie, a u której motywacja do
Ocena jest postępowaniem typu operacyjnego, gdy\
prowadzi do
podjęcia działań, w celu zmiany sytuacji, wydawała się mobilizująca ją do
stworzenia projektu działania, jest narzędziem, które ma słu\
yć efe-
czynów, podczas trzeciej wizyty jawi się w zupełnie odmiennym świetle.
ktywniejszej pracy. Aby ocena była przydatna do działania, musi skupić się,
Jest przygnębiona, odrobinę agresywna, odmawia podjęcia poprzednio
począwszy od pierwszego kontaktu z podopiecznym, na trudnościach, które
prowadzonego tematu rozmowy. Co się stało? Jaką nową hipotezę mo\
emy
nale\
y rozwiązać. Niezale\
nie od tego czy chodzi o \
yczenia zgłoszone
postawić w odmiennej od poprzedniej rzeczywistości?
przez podopiecznego, a wypełnienie pełnomocnictwa prawnego czy zlecenia
Dynamika dokonujących się zmian zmusza pracownika socjalnego do
instytucji, czy o słu\
bę, jaką pracownik socjalny sam oferuje społeczeństwu.
zweryfikowania oceny sytuacji po ka\
dym spotkaniu z podopiecznym, tak
Jeśli nie skupimy się na ocenie tego zagadnienia istnieje ryzyko, \
e nie
w przypadku rozmowy z jedną osobą, jak i zebrania z grupą. Stała
posuniemy się zbyt szybko w naszej analizie ani poszukiwaniu informacji o
weryfikacja oceny pozwala na dostosowanie póz
niejszych działań do
danej sytuacji. Postępowanie prowadzone "we wszystkich kierunkach" w
wa\
nych faktów, które zaobserwowaliśmy. Uaktualnienie oceny pozwala
odniesieniu do problemu i zainteresowanych osób doprowadzi do zdobycia
na wychwycenie związków między ró\
nymi faktami (spotkania,
rozległych wiadomości, ale niekoniecznie będą to wiadomości przydatne.
korespondencja, ró\
nego rodzaju zachowania, wizyty).
Mo\
e się okazać, \
e gubimy się w nich i tracimy z oczu to, do czego ma
Stała ocena pozwala tak\
e na dokonanie pomiaru przebytej drogi oraz
zmierzać nasze działanie.
zmian, jakie zaszły oraz na przygotowanie się do zakończenia działania.
"Zbieranie danych musi się prowadzić w taki sposób, \
eby umo\
liwiało
sformułowanie problemów. W przeciwnym razie zgromadzimy informacje, z
którymi nie będziemy wiedzieli co zrobić w momencie przejścia do fazy
c) Subiektywność oceny
następnej, którą jest podjęcie decyzji"7.
Skupienie się na ocenie trudności nie powinno pracownikowi so- W stale zmieniającym procesie oceny, pracownik socjalny dą\
y do
cjalnemu w najmniejszym stopniu przeszkodzić w pogłębianiu i roz- zrozumienia. Rozumienie to odbywa się na dwóch poziomach: intelek-
szerzaniu oceny sytuacji podopiecznego, wręcz przeciwnie. tualnym i emocjonalnym.
Rozumienie intelektualne podopiecznego oraz jego sytuacji polega na
b) Ocena jest procesem ciągłym i dynamicznym, jest zawsze
klasyfikacji faktów, jakich dostarcza nam podopieczny, na uporządkowaniu
prowizoryczna
informacji, na umiejętnym wykorzystaniu wiadomości zaczerpniętych z
śycie osoby czy grupy poddane jest w danym kontekście procesowi
nauk humanistycznych i społecznych dla objaśnienia i nadania znaczenia
ciągłych zmian i stawania się na nowo. W taką właśnie rzeczywistość
danym na temat sytuacji i osób, na wykorzystaniu wiadomości na temat
wpisany jest proces oceny i wraz z tą rzeczywistością zmienia się dokonana
instytucji oraz przepisów prawnych danego regionu, danej populacji.
przez pracownika socjalnego ocena, która ewoluuje i zostaje na nowo
Wszystkie te informacje pozwolą na umiesz
określona w trakcie ka\
dego etapu, ka\
dego spotkania,
8 Patrz: Avril A.M. i Rouchy J.C., Rejlexions sur l'evaluation dans la pratique
sodale, entretien avec FranfOiJe Boudard, "Connexion", n. 20, Pary\
1976.
7 Le Boterf Guy, Rejlexions sur l'evaluation et le diagnostic des systemes educatifs w:
9 Patrz: Du Four-MalJet Lucette, Processus d'ilaboration du bilans psychosocial.
"Pour" n. 55. "L'evalution, questionnement et pratique, Pary\
, maj-czerwiec 1977.
"Revue Fran~aise de Service Social". ANAS, n. 92, Pary\
, IV kwartał 1971.
Ocena
136 Cristina de Robertis 137
,
go ma przede wszystkim charakter subiektywny, ściśle związany z tym, kim
czenie danej, konkretnej sytuacji w bardziej ogólnym kontekście spo-
jesteśmy, tak od siebie ró\
ni, a przecie\
bardzo podobni.
łecznym. Jednym słowem, będzie to praca polegająca na uło\
eniu z małych
elementów układanki w taki sposób, aby powstał obraz spójny, zrozumiały
d) Aspekt ideologiczny oceny
we wszystkich szczegółach, które bywają niekiedy ze sobą sprzeczne.
Ocena zale\
y nie tylko od subiektywnego podejścia pracownika
Rozumienie intelektualne poddane jest pewnej selekcji, nie ma tu
socjalnego - co sprawia, \
e nie spotkamy dwóch identycznych ocen - ale
miejsca na uogólnienie. Ka\
dy z pracowników socjalnych podejmie własne i
ponadto wynika z modelu ideologicznego, z którym identyfikuje się
jemu tylko właściwe postępowanie. Nawet w odniesieniu do tych samych
pracownik socjalny, to znaczy z norm, wartości i koncepcji, do których
faktów ka\
dy pracownik socjalny dokona ich odmiennej selekcji.
wydaje mu się, \
e dostosowuje podejmowane działania, bądz
do których
Zastosowane przez nich wiadomości przybiorą odmienne akcenty w
próbuje je dostosować.
zale\
ności od zastosowania ró\
nych odniesień teoretycznych oraz
Na przykład rozmowa z pracownikiem socjalnym dotycząca zabiegu
kompetencji pracownika socjalnego, jego zainteresowań i koncepcji pracy
przerwania cią\
y będzie przebiegała odmiennie w zale\
ności od tego, czy
socjalnej.
pracownik socjalny uznaje prawo kobiety do decydowania o przyjęciu lub
Jeśli zrozumienie intelektualne podopiecznego oraz jego sytuacji tak
odrzuceniu cią\
y bądz
czy sądzi on, \
e przerwanie cią\
y jest zamachem na
bardzo przepojone jest subiektywizmem, to co dopiero powiedzieć o
\
ycie przyszłego dziecka. W pierwszym przypadku ocena mo\
e dotyczyć
rozumieniu emocjonalnym, które powstaje w sferze odczuć. Rozumienie
jedynie wyra\
onego przez kobietę \
yczenia oraz jej sytuacji materialnej;
emocjonalne zakłada zdolność empatii, co oznacza, \
e pozostając poza
wymagane przez prawo zaświadczenie zostanie prawdopodobnie
sytuacją, rozgrywającą się w rzeczywistości, potrafimy postawić się na
wystawione przed odbyciem rozmowy, podczas której padnie propozycja
miejscu innego człowieka oraz odczuwać, jak on prze\
ywa swoją sytuację.
następnego spotkania, dotyczącego ustalenia środków antykoncepcyjnych.
.
W drugim przypadku, pracownik socjalny podejmie działanie
Podejście empatyczne do sytuacji powoduje. \
e rozumiem lęk młodej
uwzględniające ambiwalentną sytuację kobiety; w swojej ocenie wez
mie
kobiety stojącej przede mną w towarzystwie mę\
a. \
e ją wezmę tak\
e za
pod uwagę zarówno aspekty materialne, jak i uczucia, jakie wzbudza u
nieodpowiedzialną matkę. która opuściła dom po powa\
nej kłótni
kobiety niechciana cią\
a. Istnieje du\
e prawdopodobieństwo, \
e zanim
mał\
eńskiej. zostawiając swoją małą córeczkę pod opieką sąsiadki. Jej
wystawi on odpowiednie zaświadczenie, będzie starał się przedstawić
poczucie winy jest tak du\
e. \
e utraciła zdolność normalnego funkcjo-
mo\
liwości zmiany podjętej decyzji i rozwa\
enia mo\
liwości oddania
nowania. nie potrafi ju\
zajmować się swoim dzieckiem i w powa\
nym
dziecka do adopcji.
stopniu wątpi w zdolność wypełniania roli \
ony i matki. Czuje. \
e nie-
Pracownik socjalny będzie rozpatrywał tak\
e inne sytuacje w świetle
mo\
liwe jest porozumienie z mę\
em. \
e teściowie ją odrzucili i nie potrafi
wyznawanych przez siebie przekonań i wartości, na przykład w odniesieniu
się skupić w obecności swojego dziecka. Widząc tę kobietę. czuję. \
e ona do norm wychowawczych dotyczących dzieci, pracy kobiet, imigrantów lub
cierpi. jest zagubiona, niespokojna i zatrwo\
ona. Wszystko to obcokrajowców, bezrobocia głównego \
ywiciela rodziny, podziału
jest dla mnie całkowicie zrozumiałe, mimo \
e nie wiem, na jakiej podstawie obowiązków między mę\
czyznę i kobietę, etc.
opieram to odczucie, nie potrafię te\
powiedzieć. jakie fakty na to wskazują Trzeba jednak dodać, \
e wyznawane przez pracownika poglądy mają
bezpośredni związek z ideami dominującymi w danym społeczeństwie w
ani co spowodowało, \
e podejmuję działanie wynikające Z takiego
danym momencie historycznym. Nie oznacza to, \
e są takie same, lecz \
e
rozumienia, odczuwam to wszystko. co przekazuje mi ta kobieta przy
podlegają fluktuacji wartości społecznych; w momencie gdy dominujące w
pomocy gestów. słów, intonacji głosu.
społeczeństwie wartości ulegają zachwianiu, zmianie, dostosowaniu,
Na tym właśnie polega rozumienie emocjonalne. Umo\
liwia ono
pracownicy socjalni podlegają temu zjawisku w takim samym, jeśli nie
szybkie zbudowanie hipotezy roboczej. Oczywiście takie rozumienie jest
większym, stopniu.
indywidualną sprawą pracownika socjalnego. Zdolność do empatii, do
Rodzaj prowadzonego przez pracownika socjalnego działania będzie
zdobywania na tej drodze informacji na temat odczuć podopieczne
zale\
ał od przeprowadzonej przez niego oceny sytuacji podopie
138 Cristina de Robertis Ocena
139
cznego. Jeśli mówimy, \
e ocena jest procesem subiektywnym i zale\
nym wręcz parali\
ującym strachu, \
e zostaną odesłani Z kwitkiem, jeśli będą
od przyjmowanego systemu wartości, oznacza to tym samym, \
e wybór w zwracali się sami, bez pośrednictwa innych osób. Uzgodniliśmy, ze najpierw
zakresie podejmowanych działań jest tak\
e subiektywny i uzale\
niony od
omówimy wspólnie treść listów, następnie pan Y podejmie się
przyjmowanego systemu wartości. To oczywiste stwierdzenie nie ma w
jego pierwszej redakcji, którą poddamy wspólnej korekcie, a pani Y
sobie, według nas, nic obraz
liwego ani potępiającego. Wręcz przeciwnie,
przepisze list na czysto i wyśle go. Po wielu podobnych próbach państwo Y
wyró\
nienie tych zale\
ności pozwala na zastanowienie się nad systemem
będą sami potrafili podjąć podobne starania, prosząc jedynie sąsiadkę o
wartości i ideałów oraz na podjęcie próby ich objaśnienia i uznania ich
poprawienie błędów.
odmienności od wartości i ideałów innych (podopiecznych, kolegów).
Podjęcie wspólnej z podopiecznym oceny charakteryzuje się między
Pozwala wreszcie na uznanie prawa innych do \
ycia, myślenia i reagowania
innymi tym, \
e próbujemy uzyskać u niego potwierdzenie naszych
w sposób odmienny ni\
my. "Ocena - będąca stwierdzeniem ujawniającym
hipotez albo nakłonić go do lepszego rozumienia faktów. Często chcemy
system wartości, który posłu\
ył do jej stworzenia - daje nam mo\
liwość
uzyskać i jedno, i drugie.
zastanowienia się nad systemem idei i wartości" 10.
Dochodzenie do wspólnej oceny z podopiecznym nie jest zabiegiem
ani łatwym, ani nie zawsze mo\
liwym. Jeśli jednak ocena opiera się na
bezsprzecznych faktach i bierze pod uwagę sytuację społeczną, w jakiej
e) Ocena jest procesem, w którym uczestniczy podopieczny
znajduje się podopieczny, wówczas bez przeszkód mo\
na dojść do
Jeśli ocena pozwala nam na wysunięcie hipotez roboczych, a te,
porozumienia, szczególnie wówczas, gdy pracownik socjalny odczuwa
zgodnie z definicją, mogą się potwierdzić bądz
nie, to nale\
y przeprowadzić
potrzebę zrozumienia i weryfikacji swojej oceny sytuacji ze strony
odpowiednie wnioskowanie. Nasze rozumienie sytuacji oraz hipotezy, które
podopiecznego.
na tej podstawie wysuwamy, mogą zostać potwierdzone lub obalone jedynie
Pani M pracuje ze mną nad przygotowaniem się do powrotu
przez podopiecznego. Tylko on wie o wszystkich okolicznościach i
dwunastoletniego syna do domu; dziecko od ośmiu lat znajduje się w
aspektach swojej sytuacji. Potwierdzenie lub obalenie naszych hipotez przez
rodzinie zastępczej, ale regularnie odwiedza swoją matkę. Matka od sześciu
podopiecznego mo\
e nastąpić w wyniku skonfrontowania ich z faktami, z
wcześniejszym rozwojem sytuacji lub przez dokonanie oceny wspólnej z lat prowadzi wspólne gospodarstwo z mę\
czyzną, który jest ojcem jej
podopiecznym. dwuletniego syna.
Hipoteza znajduje najczęściej swoje potwierdzenie dzięki faktom, co
Stosunki pani M z konkubinem zaczynają ulegać stopniowemu po-
ilustruje następujący przykład:
gorszeniu wraz ze zbli\
ającą się datą powrotu jej pierwszego syna do domu
Państwo Y nie potrafią poczynić odpowiednich starań administra
oraz od pierwszych dni jego pobytu; oboje wysuwają pod swoim adresem
cyjnych w celu umieszczenia ich córki (8 lat) w ośrodku wakacyjnym, gdy\

wzajemne oskar\
enia, coraz częściej nie znajdują porozumienia w sprawie
ich poziom wykształcenia nie jest wystarczający na poprawne zre-
wychowywania dzieci, etc. Pani M dochodzi do wniosku, \
e najlepszym
dagowanie podania. Ponadto pani Y zwierzyła mi się kilkakrotnie, \
e nie
rozwiązaniem sytuacji będzie rozstanie się z przyjacielem oraz urządzenie
potrafi korzystać z automatu telefonicznego. Wszelkie jej kontakty
sobie \
ycia wraz z dziećmi. Postawiłem hipotezę, \
e powrót pierwszego
z ró\
nego typu instytucjami przebiegają z du\
ym opóz
nieniem i kobieta
syna powoduje silną rywalizację między konkubinem a synem pani M, która
musi się z tego ciągle tłumaczyć.
usiłuje zastąpić uczucia, jakie \
ywi do przyjaciela, uczuciami do syna.
Postawiłem hipotezę, \
e oboje mogliby nauczyć się tego postępowania
Dzielę się tą hipotezą z panią M, okazuje się, \
e rzeczywiście sądzi ona, \
e
przede wszystkim dla dobra córki, którą bardzo kochają, i przezwycię\
yć
istnieje rywalizacja między synem a konkubinem. Z trudem przychodzi jej
strach związany z podejmowaniem tego typu kontaktów z urzędami.
wywiązanie się ze stawianych jej wymagali. Pojawiają się nowe elementy,
Pomagał im w pisaniu korespondencji oraz zwracaniu się do urzędów.
dotyczące jej stosunków z konkubinem, co przyczynia się do częściowego
Du\
o rozmawialiśmy o odczuwanej przez nich obawie, czy
obalenia hipotezy wyjściowej. Stosunki z przyjacielem ju\
od kilku lat nie są
10 Ardoino jacques, A propos du sens, "Pour". n. 56. Pary\
, wrzesień-paz
dziernik 1977.
dobre, zarzuty, krzyki i rękoczyny trwają ju\
od
Ocena 141
140 Cristina de Robertis
si się [...] najczęściej do problemu, który tkwi w strukturze i osobowości
dawna, kobieta nie uwa\
a, aby powrót syna miał jakiś związek Z po-
podopiecznego/klienta"12.
gorszeniem się jej po\
ycia z konkubinem.
Powy\
sze przykłady, mimo \
e wyrywkowe i schematyczne, ukazują
B. Klasyfikacja w zale\
ności od etapu działania
jednak konieczność porównania postawionych hipotez bądz
z
Robert Vinter, w swojej ksią\
ce na temat pracy socjalnej z grupą13,
wcześniejszymi faktami, bądz
postrzeganiem tej sytuacji przez pod-
proponuje klasyfikację ró\
nych rodzajów oceny - którą tak\
e nazywa
opiecznego. Poddanie naszej oceny weryfikacji głównych zainteresowanych
diagnozą - w zale\
ności od tego, w jakim momencie procesu działania
jest jedyną gwarancją prawidłowego zrozumienia sytuacji podopiecznego.
dokonujemy oceny. Autor wyró\
nia najpierw ocenę przeprowadzoną
bezpośrednio po nawiązaniu kontaktu z podopiecznym/klientem i nazywa ją
oceną wstępną. Następnie mamy do czynienia z pogłębioną i bardziej
precyzyjną oceną, która uwzględnia większą liczbę elementów
3. Rodzaje oceny
pochodzących z analizy sytuacji i prowadzących do sformułowania hipotez
roboczych oraz projektu działania, jest to ocena operacyjna. W trakcie
Przedstawimy obecnie dwa rodzaje klasyfikacji oceny socjalnej:
prowadzenia metodycznego działania oraz na etapie jego zakończenia ocena
pierwszy dokonuje klasyfikacji ró\
nych typów ocen w zale\
ności od jej
właściwa polega na pomiarze zmian, jakie zaszły. Będzie to ocena
zawartości, drugi, w zale\
ności od etapu działania, w którym jest
rezultatów działania (okresowa i końcowa).
przeprowadzona.
Zastosujemy obecnie powy\
szą klasyfikację próbując wyró\
nić to, co
charakterystyczne dla ró\
nych faz oceny.
A. Klasyfikacja w zale\
ności od zawartości
1) Ocena wstępna jest pierwszą oceną podopiecznego oraz jego
Helen Perlman w swojej ksią\
ce Interpersonalna pomoc psycho-
sytuacji. Jest pierwszą odpowiedzią na pytanie: o co chodzi? Trochę
społeczna, wskazuje na trzy rodzaje ocen, w zale\
ności od głównych treści
intuicyjną, opartą w większym stopniu na odniesionych wra\
eniach ni\
na
w niej zawartych. Autorka posługuje się pojęciem diagnozy. Wyró\
nia trzy
faktach. Na czym polega trudność, jaką napotyka nasz podopieczny? Jest
typy oceny: ocenę dynamiczną, ocenę kliniczną oraz ocenę genetyczną.
tak\
e pierwszą odpowiedzią na pytanie, kim jest podopieczny (rodzina-
1) Ocena dynamiczna koncentruje się na aktualnym układzie sił, to
grupa), jak reaguje i jak prze\
ywa swoją sytuację, jakie motywacje
znaczy na siłach aktywnie biorących udział w relacji: osoba-problem-
powodują u niego dą\
enie do zmian.
sytuacja. Dokonując oceny, staramy się ustalić, "o jakie trudności chodzi
Ocena wstępna z konieczności jest powierzchowna i szybka, zdo-
oraz jakie czynniki natury psychologicznej, fizycznej lub społecznej
minowana przez trudne do zdefiniowania wra\
enia oraz "wyczucie za-
przyczyniają się do ich powstania, jakie są reperkusje tych trudności,
wodowe". Musi ona jednak zmierzać do odpowiedzi na najwa\
niejsze
jakiego rozwiązania poszukujemy, jakimi środkami dysponuje podopieczny
pytanie: czy organizacja, którą reprezentuję i od której jestem zale\
ny,
w swojej sytuacji, jakie instytucje i jakie czynniki mogą oddziaływać na
jest w stanie przynieść poszukiwane rozwiązania, umo\
liwić podjęcie
problem"ll.
niezbędnych form pracy, zmierzających do modyfikacji sytuacji pod-
2) Ocena kliniczna bierze pod uwagę funkcjonowanie psychiczne
opiecznego? Celem oceny wstępnej jest podjęcie przez pracownika so-
jakiejś osoby i według autorki powinna być dokonana przez psychiatrę.
cjalnego decyzji, czy podejmie się danej sprawy, czy skieruje daną osobę
Chodzi tu głównie o identyfikację zaburzeń osobowości oraz określenie
do kompetentnej instytucji lub jeśli osoba, która się do niego zwraca, trafiła
choroby, na jaką cierpi jednostka.
"pod zły adres", czy ułatwi jej pierwszy kontakt, jeśli uwa\
a, \
e pomoc jest
3) Ocena genetyczna skupia się na przyczynach aktualnych trudności i
konieczna, z właściwą instytucją.
doszukuje się w przeszłości podopiecznego nie tylko przyczyn
bezpośrednich, ale tak\
e odległych, nale\
ących do przeszłości. "Odno
12 Perlman Helen, op. cit.
13 Vinter Robert, Readings in Group Work Practice, Campus Publishers Ann Ar
bor, Michigan 1967.
II Perlman Helen, op. cit.
142 Cristina de Robertis
Ocena 143
2) Ocena operacyjna słu\
y wskazaniu celów i stworzeniu projektu
pracownikowi socjalnemu kontrolować działania skierowane do jednostek i
działania. Dokonuje się jej w trakcie pierwszych kontaktów i pierwszych
grup oraz modyfikować projekt działania w zale\
ności od zmian, jakie
działań. Odzwierciedla pewien wysiłek pracownika socjalnego zrozumienia i
zaszły w okresie ją poprzedzającym.
dokonania syntezy tego, co wie o trudnościach podopiecznego (problemach,
których rozwiązania nale\
y poszukiwać, przyczyn trudności, faktów, które
je wywołały, etc.), tego, co wie o osobie lub osobach prze\
ywających
trudności, motywacjach i pragnieniach zmiany, czynnikach osobistych,
4. Zawartości oceny
rodzinnych i innych (tak natury materialnej jak i emocjonalnej).
Ocena operacyjna zakłada konieczność uprzedniego zapoznania się z
Zawartość oceny ulega zasadniczej ró\
nicy w zale\
ności od okoli-
problemem przy udziale podopiecznego. Następuje po przeprowadzeniu
czności. Czasem trudno jest znalez
ć punkty wspólne dwóch ocen tej samej
analizy sytuacji. Zdarza się, \
e w pewnym momencie pracownik socjalny
sytuacji społecznej. Fakt ten mo\
e się wydawać dziwny, lecz nie ma w sobie
sądzi, i\
dysponuje wszystkimi danymi i nadszedł
nic niezwykłego, jeśli wez
miemy pod uwagę liczne zmienne, które nale\
y
czas na zastanowienie się nad oceną i pisemnym jej sformułowaniu.
uwzględnić przy dokonywaniu oceny.
Jednak\
e oceny operacyjnej dokonuje się w miarę podejmowania działań i
kontynuuje się ją nawet po jej zapisaniu i dołączeniu do prowadzonej
A. Zmienne
dokumentacji. Jeśli pojawiają się nowe fakty wpływające na modyfikację
Niektóre zmienne mają bezpośredni wpływ na zawartość oceny.
sytuacji, poddaje się ją weryfikacji i uaktualnieniu. Pomimo zmienności w
Mo\
emy je wymienić w następującej kolejności: a) instytucja, z którą
czasie i dynamicznego charakteru oceny operacyjnej niezbędne jest w
związany jest pracownik socjalny; b) \
yczenie podopiecznego bądz
problem,
miarę szybkie sprecyzowanie celów, do których osiągnięcia dą\
ymy oraz
który nale\
y rozwiązać; c) określenie, kim jest podopieczny; d) odniesienie
projektu działania socjalnego. Jedynie sprecyzowanie celów zmiany,
teoretyczne i indywidualne podejścia pracownika socjalnego.
określających, w jakim kierunku mamy podą\
ać, pozwoli nam na
Lista ta nie jest wyczerpująca i oczywiście wszystkie zmienne pozostają
przeprowadzenie działania oraz na przystąpienie do oceny jego rezultatów.
ze sobą w mniejszym lub większym związku.
3) Na ocenę rezultatów działania pozwala przybli\
ony pomiar zmian,
a) Instytucja, z którą związany jest pracownik socjalny. Zawartość
jakie się dokonały, począwszy od zgłoszenia przez podopiecznego \
yczenia
oceny ulega zmianie w zale\
ności od kompetencji instytucji. Instytucja i jej
lub od powstania problemów, które nale\
ało rozwiązać. Ocena rezultatów
kompetencje, jej podopieczni, zasoby materialne i osobowe, jakimi
"powinna stanowić swego rodzaju odruch zawodowy, który dawałby
dysponuje, odgrywają bardzo istotną rolę w ocenie wstępnej. Na tej
jednocześnie gwarancję bezpieczeństwa podopiecznemu oraz rozwoju
podstawie pracownik socjalny podejmuje decyzję o działaniu bądz
o
pracownikowi socjalnemu"14. Rozło\
ona w czasie, pozwala na wytyczenie
skierowaniu zwracającej się do nas osoby do innej placówki. Treść oceny
etapów przebytych oraz tych, które pozostały
mo\
e ulec modyfikacji w zale\
ności od formy prawnej instytucji.
jeszcze do przebycia. Okresowa ocena rezultatów zmierza do zakończenia
Wyobraz
my sobie poliwalentnie przygotowaną asystentkę socjalną,
metodycznego działania oraz doprowadzenia do końca podjętych
pracującą w terenie, której pracodawcą jest Kasa Zasiłków Rodzinnych,
zobowiązań. Prowadzi do oceny końcowej*. Pozwala ka\
demu
podejmującą się oceny jakiejś rodziny, i specjalistycznie przygotowaną
14 Du Ranquet Mathilde, Nouvelles perspectives en case wark, Ed. Privat, asystentkę socjalną, która dokonuje oceny
"Nouvelle Recherche" I Tuluza 1975, s. 40. jej pracodawcą jest prywatna przychodnia zdrowia psychicznego, w której
* Mo\
na zapoznać sie tak\
e z badaniem na ten temat przedstawionym w leczy się ojciec tej\
e rodziny. Zawartość oceny oraz rozło\
enie w niej
ksią\
ce pod tytułem: Nouve/les perspectives en case work, Mathilde Du Ranquet, akcentów będzie odmienne w zale\
ności od instytucji, z którą pracownik
rozdział IV, na temat skali dynamiki sytuacji. Badanie to przeprowadzone w socjalny jest związany.
Stanach Zjednoczonych doprowadziło do stworzenia skali pozwalającej na
oznaczenie zmian, jakie zaszły
w danej sytuacji na przestrzeni czasu. Skala stanowi narzędzie przydatne
pracownikowi socjalnemu w trudnym zadaniu oceny dynamiki zmieniającej
się sytuacji.
144
Cristina de Robertis
Ocena
145
b) śyczenie lub problem, który nale\
y rozwiązać stanowią kolejną
go. Największą uwagę poświęcano ocenie takich aspektów \
ycia jak
zmienną, wpływającą na zawartość oceny. Ocena będzie ró\
niła się w
mieszkanie, higiena, poziom wykształcenia, praca, zasoby materialne,
zale\
ności od tego, czy będzie dotyczyła \
yczenia czy problemu. To znaczy,
organizacja w ramach rodziny. Działanie pracownika socjalnego skupiało się
czy inicjatywa spotkania z pracownikiem socjalnym wyszła od
głównie na modyfikacji środowiska. Następnie mieliśmy do czynienia z
podopiecznego, czy pracownik socjalny działa na mocy prawa (np. prawa o
prądem skupiającym uwagę pracownika socjalnego na jednostce i
ochronie matki i dziecka) bądz
czy będzie chodziło o propozycję placówki
wszystkim, co miało z nią bezpośredni związek: jej przeszłości, odczuć
socjalnej adresowaną do określonej populacji osób (np., propozycja
wobec konkretnej sytuacji, zdolności od mobilizacji sił, dynamiki i
regularnych spotkań dla osób samotnych, starszych, zamieszkałych na
strukturze osobowości. Działanie pracownika socjalnego zmierzało do
danym terenie, zmierzająca do stworzenia klubu trzeciego wieku, etc.).
modyfikacji i zdynamizowania wewnętrznej rzeczywistości podopiecznego.
Jakikolwiek jest punkt wyjścia, \
yczenie lub problem pozostanie centralnym
Od wielu lat podejmowane są próby zastosowania syntezy nurtów
punktem, na którym oparta zostanie nasza ocena.
teoretycznych dialektycznie przeciwstawnych, to znaczy poszukiwania
c) Ustalenie, kim jest podopieczny, tak\
e precyzuje poziom rze-
wzajemnej dynamicznej zale\
ności, zachodzącej między środowiskiem
czywistości społecznej, będziemy próbowali przekształcać w wyniku
społecznym podopiecznego (aspekt zewnętrzny) a jednostką (lub jed-
podejmowanych działań: Czy będziemy zwracać się do jakichś osób,
nostkami) (aspekt wewnętrzny).
jeśli tak, to do jakich? Czy będziemy zwracać się do grupy rodzinnej
Te ró\
ne prądy oraz odniesienia do teoretycznych z
ródeł niektórych
jako całości? Czy te\
do grupy osób mającej wspólne problemy i/lub
nauk humanistycznych (psychoanalizy, teorii systemów, etc.), wywierają
interesy?
wpływ na zawartość oceny, na wybór faktów o istotnym znaczeniu, na
Określenie, kim jest podopieczny, wynika, po części z dwóch po-
ocenę sytuacji podopiecznego oraz na projekt działania pracownika
przednich zmiennych: instytucji oraz \
yczenia lub problemów, które nale\
y
socjalnego.
rozwiązać. Jednak\
e w du\
ej mierze mamy równie\
do czynienia z
wyborem, przed którym stoi pracownik socjalny: czy podejmie on pracę z
ka\
dą z trzech kobiet, matek rodziny, które zwróciły się do niego w celu
B. Punkty odniesienia niezbędne do wydawania ocen
rozwiązania problemów mieszkaniowych, z którymi się borykają? Czy
W kierunku, który określiliśmy jako syntetyczny, ukazującym w
zdecyduje się na włączenie do działania całej grupy rodzinnej lub
pełnym świetle wzajemne dynamiczne oddziaływania zachodzące między
przynajmniej mę\
czyzn, a w związku z tym na pracę z obojgiem rodziców?
jednostką a jej środowiskiem społecznym, odnajdujemy próbę stworzenia
Lub mo\
e, wychodząc od problemu tych trzech kobiet, podejmie się
narzędzia słu\
ącego ocenom. Nasze postępowanie mo\
e być zbli\
one do
nawiązania kontaktu i zorganizowania grup osób
tego, co Helen Perlman nazywa oceną dynamiczną (patrz str. 140),
zainteresowanych tym samym problemem i mieszkających w tej samej
skupiającą się na aktualnej sytuacji oraz jej dynamice. Proponowane przez
dzielnicy, aby wspólnie poszukiwać sposobów rozwiązania trudności?
nas punkty odniesienia, mające słu\
yć stworzeniu narzędzia oceny,
Wszystkie trzy formy działania są właściwe, ten sam pracownik socjalny
koncentrują się wyłącznie na rzeczywistości podopiecznego, pomijając
mo\
e zastosować je sukcesywnie bądz
jednocześnie lub te\
wybraćjeden ze
rzeczywistość odnoszącą się do pracownika socjalnego (kontekst
sposobów postępowania.
instytucjonalny, odczucia wobec sytuacji podopiecznego, jego kompetencje
Wybór, jakiego dokona, zale\
eć będzie od przeprowadzonej oceny
zawodowe, dyspozycyjność, większą lub mniejszą łatwość w wykonywaniu
sytuacji, ta z kolei od wcześniej dokonanego ustalenia, kim jest pod-
pracy, osobisty rozwój i zachodzące zmiany w zetknięciu z rzeczywistością
opieczny.
podopiecznego ).
d) Odniesienia teoretyczne. W zale\
ności od epoki historycznej
Proponujemy następujące punkty odniesienia w zale\
ności od
pracownicy socjalni skłaniali się ku jednemu z dwóch prądów teorety-
czterech kategorii problemów, pozwalające ukierunkować ocenę:
cznych. Na początku był to prąd koncentrujący się na środowisku spo-
O co chodzi? Jaki problem nale\
y rozwiązać, jakie jest \
yczenie
łecznym oraz kontekście \
ycia pozostającym poza osobą podopieczne
podopiecznego, z jakiego upowa\
nienia działamy: prawnego czy po
10 - Metodyka
działania ...
Cristina de Robertis Ocena 147
146
chodzącego od instytucji? Z jakiego rodzaju sytuacją mamy do czynienia? dotyczące wychowania dzieci, alkoholizmu, postaw aspołecznych
(prostytucji, przestępczości, itp.)?
O kogo chodzi? Kim jest podopieczny? W jakiej sytuacji znajduje się ta
Jakie zachodzą powiązania i zale\
ności między problemami zewn-
osoba?
trznymi a wewnętrznymi: przyczynowo-skutkowe czy podporządkowania?
Jakie istnieją mo\
liwości przekształcenia danej sytuacji? Z jaką
b) S y t u a c j a. Jaka jest sytuacja podopiecznego/klienta jednostki,
dynamiką wewnętrzną i zewnętrzną mamy do czynienia? Jakiego rodzaju
rodziny, grupy)? Jakie fakty mają znaczenie dla wcześniej zdefiniowanego
działanie wybrać, jaki sporządzić plan działania krótko- i długo-
problemu?
terminowego, jakie cele pracy wyznaczyć?
"Fakty o istotnym znaczeniu" mogą być ró\
nego rodzaju:
Fakty obiektywne to takie, które mogą znalez
ć potwierdzenie bez
mo\
liwości popełnienia błędu, takie jak stan cywilny, skład rodziny, wiek i
1. O co chodzi?
płeć, dochody miesięczne, miejsce pracy, okres lokaty pienię\
nej, adres i typ
a) P r o b I e m - \
y c z e n i e. Z jakim problemem przychodzi do nas
mieszkania, liczba oraz nazwiska osób biorących udział w jakimś zebraniu,
podopieczny? Czy przedstawia on pewne \
yczenie? Czy chodzi o podjęcie
miejsce i czas trwania zebrania jakiegoś zespołu, itp.
działania niezale\
nie od zgłoszenia \
yczenia: w wyniku zasygnalizowania
Fakty poddające się obiektywizacji to fakty takie, które mogą być
pewnego faktu, na mocy prawa, czy te\
z inicjatywy pracownika
poddane ró\
norodnej interpretacji. Pracownik socjalny mo\
e stwierdzić je w
socjalnego?
wyniku własnej obserwacji oraz po wysłuchaniu tego, co mówi mu
Jakie problemy mają dla podopiecznego największe znaczenie? Jakie
podopieczny, lecz znaczenie, jakie zostanie im nadane, nie będzie miało
są według niego najpilniejsze?
cech pewności.
Jakie problemy mają największe znaczenie dla pracownika socjalnego?
Przytoczymy kilka przykładów pozwalających na uchwycenie ró\
nic
Czy priorytety podopiecznego i pracownika socjalnego są zbie\
ne? Czy
między tymi dwoma rodzajami faktów: Pielęgniarka uwa\
a za fakt
przeciwnie, ich ocena jest odmienna?
niecodzienny, \
e pani S. chodzi regularnie ze swoim dwumiesięcznym
Czy chodzi o problemy występujące poza jednostką, rodziną grupą?
dzieckiem na badania do przychodni dla matki i dziecka, \
e stosuje się
Czy są to problemy o charakterze społecznym i lub zbiorowym, ogólnym,
ściśle do zaleceń, kupuje potrzebne lekarstwa i stosuje zalecaną dietę, \
e
dotyczącym jednego regionu czy pewnej kategorii populacji?
zadaje du\
o pytań. Tym stwierdzeniom przypisuje ona następujące
Ocena problemu zewnętrznego jest względna, wymaga konfrontacji i znaczenie: pani S. poświęca du\
o uwagi i opiekuje się swoim dzieckiem
porównania problemu podopiecznego z kontekstem ogólnym; sytuacja bądz
te\
mo\
e stwierdzić, \
e pani S. nie zajmuje się swoim dzieckiem albo
\
e pani S. chce tylko zdobyć podziw i uznanie personelu przychodni. Mo\
e
bezrobocia dotycząca osoby młodej jest problemem zewnętrznym w
się zdarzyć, \
e \
adne z przypisywanych znaczeń nie
sytuacji braku miejsc pracy i masowych zwolnień, ale mo\
e stanowić
jest prawdziwie bądz
mogą być prawdziwe wszystkie trzy.
problem wewnętrzny osoby w sytuacji pełnego zatrudnienia i o\
ywienia
Oto inny przykład, który mo\
e być pomocny w zrozumieniu ró\
nicy
ekonomicznego; mieszkanie o złych warunkach sanitarnych znajdujące się
między faktami obiektywnymi i poddającymi się obiektywizacji. W trakcie
w przeludnionej dzielnicy o starej zabudowie będzie zaliczane do
trzeciego spotkania grupy młodych rodziców dwa mał\
eństwa są nieobecne
problemów zewnętrznych. Mo\
e to być tak\
e problem wewnętrzny w
z niewiadomej przyczyny (fakt obiektywny). W czasie poprzedniego
sytuacji, gdy przy obowiązywaniu norm środowiskowych niektóre rodziny
zebrania, pan L. i pani L. występowali Z licznymi propozycjami
\
yją w bardzo złych warunkach, wynikających z nieodpowiedniego
programowymi (dotyczącymi wspólnych imprez, tematów do dyskusji,
u\
ytkowania mieszkania (zniszczenia, przeludnienia, itp.).
zwiedzania placówek, itp.), które brano pod uwagę, lecz bez większego
Czy chodzi o problemy bezpośrednio dotyczące jednostki, rodziny,
entuzjazmu. Grupa nie podjęła w tym względzie \
adnej decyzji
grupy? Czy są to problemy, dotyczące kontaktów z innymi ludz
mi i/lub
(stwierdzenie pracownika socjalnego wysunięte na pod
emocjonalne, kulturowe, specyficzne dla tego określonego podopiecznego?
Czy są to problemy w kontaktach między mał\
onkami,
Ocena 149
148 Cristina de Robertis
Jaka nawiązuje się relacja? Jakie \
yczenie zostało zgłoszone? Jakie są
stawie poczynionych obserwacji: fakty poddające się obiektywizacji). Drugie
oczekiwania i pragnienia kierowane pod adresem pracownika socjalnego?
mał\
eństwo, pani i pani Y. siedzieli w dwóch przeciwległych miejscach sali i
Jakie odczucia wywołuje fakt znajdowania się w sytuacji pomocy lub
pan Y. przedstawił dwukrotnie swój punkt widzenia, aprobując wysunięte
propozycja ze strony jakiejś słu\
by społecznej?
propozycje, pani Y. natomiast milczała przez cały czas, jednak jej gesty i
W tym momencie, nale\
y pamiętać, \
e nigdy dwie osoby nie zareagują
mimika zdradzały, \
e nie zgadza się ze swoim mę\
em (stwierdzenie
w taki sam sposób na podobny problem; nie wystarczy tak\
e, aby pracownik
pracownika socjalnego, fakty poddające się obiektywizacji). Osoba
socjalny uświadomił sobie własną reakcję, konieczne
pracująca Z tą grupą sądzi, \
e nieobecność państwa L. spowodowana jest
jest określenie, w jaki sposób reaguje i odbiera swoją sytuację* ten
ich rozczarowaniem, \
e nie zostali uznani przez grupę za jej przywódców,
konkretny podopieczny.
natomiast nieobecność państwa Y. spowodowana jest nieakceptowaniem
c) M o t y w a c j a i m o b i l i z a c j a p o d o P i e c z n e g o. Jaki jest
przez mał\
onków faktu wypowiadania odmiennych poglądów w obecności
stopień motywacji podopiecznego do zmiany swojej sytuacji (zewnętrznej i
innych. W tym przykładzie interpretacja faktów mo\
e stanowić jedynie
wewnętrznej)? Jak du\
e jest jego pragnienie modyfikacji problemu?
hipotezę, którą następnie mo\
na potwierdzić bądz
nie)*.
Jakiego rodzaju działanie podejmuje (podjął) podopieczny, aby
zmodyfikować swoją sytuację? W jakim stopniu podopieczny zmobilizował
się, jakie próby podjął, zanim trafił do instytucji bądz
do pracownika
2) O kogo chodzi?
socjalnego? W jakim stopniu podopieczny mobilizuje siępodczas spotkań z
a) K o g o d o t yc z y p r o b l e m l u b z g ł o s z o n e \
y c z e n i e?
pracownikiem socjalnym oraz między nimi (podejmowane kroki, kontakty,
Jakiej osoby lub osób dotyczy problem lub zgłoszone \
yczenie? Czy chodzi
zasięganie informacji, zmiana postawy, etc.)?
o jednostkę, rodzinę, pewną kategorię populacji (młodzie\
,
W jakim stopniu odczuwa niezadowolenie z zaistniałej sytuacji?
niepełnosprawnych, osoby starsze, etc.), pewną grupę osób? '.
W jakim stopniu odczuwa nadzieję na rozwiązanie swojego pro
Jeśli chodzi o wiele osób, to ile ich jest? Jak mo\
na je scharakteryzować
blemu, zmiany swojej sytuacji?
(wiek, płeć, środowisko zawodowe, poziom kulturalny i społeczny)?
Ocena poziomu niezadowolenia i nadziei pozwoli pracownikowi
Asystentka społeczna z przygotowaniem poliwalentnym w swoim
socjalnemu ocenić stopień motywacji i mo\
liwości podopiecznego do-
sektorze pracy napotyka wiele \
yczeń dotyczących pomocy finansowej
prowadzenia do zmiany. Problem wywołujący u podopiecznego nie-
zgłaszanych przez samotne kobiety, mające na utrzymaniu rodzinę. W tej
zadowolenie jedynie w niewielkim stopniu zupełnie go nie zmobilizu
sytuacji jest dziesięć matek w wieku między 20 a 28 lat, z których osiem jest
je, a jego motywacja do zmiany będzie niewielka. Zbyt du\
e poczucie
stanu wolnego, a dwie rozwiedzione bądz
w trakcie rozwodu. Sześć z nich
niezadowolenia mo\
e wpłynąć na podopiecznego parali\
ująco, a pragnienie
ma na utrzymaniu po jednym dziecku, trzy po dwoje dzieci i jedna troje.
zmiany mo\
e być zastąpione nastrojem fatalistycznym, depresją i
Wszystkie dzieci są w wieku poni\
ej 9 lat, sześcioro z nich w wieku poni\
ej 5
biernością15.
lat. Dochody wszystkich kobiet są ni\
sze ni\
2500 franków miesięcznie, z
d) M o \
l i w o ś c i P o d o pi e c z n e g o p r z e c i w s t a
wyjątkiem jednej z nich, która zajmuje stanowisko kierownicze średniego
w i e n i a s i ę p r o b l e m o w i. Jakie są mo\
liwości podopiecznego
szczebla w przedsiębiorstwie, etc.
przeciwstawienia się problemowi i podjęcia działania, zmierzającego do
b) R e a kc j a n a s y t u a c j ę. W jaki sposób osoba bądz
osoby
osiągnięcia oczekiwanej zmiany? Jakie przejawia on mo\
liwości
prze\
ywają swoje trudności lub problemy? Jakie odczucia wzbudza
intelektualne, fizyczne, emocjonalne, kulturowe?16.
napotkana trudność? Jaki oddz
więk emocjonalny wywołuje dany problem?
Co stanowi barierę w rozwijaniu tych mo\
liwości (upośledzenie
Jak postrzegane jest metodyczne działanie pracownika socjalnego?
fizyczne lub umysłowe, etc.)?
* Na temat selekcji faktów o istotnym znaczeniu zob. ustępy na temat
* Patrz cechy charakterystyczne oceny (s. 134).
charak
15 Du Ranquet Mathilde, op. cit., s. 116-117.
terystyki oceny (5. 134 i nn).
16 Patrz: Per1man Helen Harris, op. cit. (rozdział 12).
.
150 Cristina de Robertis
Ocena
151
Ocena mo\
liwości jest szczególnie wa\
na w przypadku, gdy prowadzi
d) M O \
l i w O ś c i. Jakie mo\
liwości rozwiązania problemu oferuje
się pracę z populacją osób z głębokiego marginesu społecznego lub z
się podopiecznemu, przy uwzględnieniu wcześniejszych punktów?
rodzinami często zmieniającymi miejsce zamieszkania (migrującymi), w
Jaka istnieje mo\
liwość zmiany sytuacji przy uwzględnieniu globalnych
środowiskach, w których ró\
nice kulturowe i językowe przysparzają często
problemów społecznych środowiska lub kategorii populacji?
problemów pracownikom społecznym. Jeśli pracownik socjalny przewiduje
e) p r z e w i d y w a n i a. Jakie mo\
emy mieć rokowania co do
wyjście z propozycją pracy w grupie osób napotykających tego samego
zmiany, wychodząc od oceny wstępnej?
rodzaju problem, bardzo wa\
ne jest zastanowienie się nad zdolnością
Synteza danych przedstawionych w trzecim punkcie oceny oraz
przyszłych członków grupy do wchodzenia w relacje z innymi i
istniejące mo\
liwości pozwalają pracownikowi socjalnemu na poczynienie
współuczestnictwa w przedsięwzięciach grupy. Z drugiej strony, jeśli
przewidywań krótko- i średnioterminowych.
pracownik socjalny informuje podopiecznego o jego prawach i krokach,
4) Jak się do tego zabrać? Określenie projektu pracy
jakie powinien przedsięwziąć, bardzo często nale\
y się upewnić, czy jest on
Jakie zmiany zamierzamy osiągnąć?
zdolny do wykonania takich działań. Bezsensowne jest polecenie komuś, kto
Jaki czas trwania i rytm pracy zaproponujemy w pracy z podopie-
nie umie czytać ani pisać, by wypełnić jakiś formularz)?
cznym?
3) Jakie mamy mo\
liwości podopiecznego?
Jaki rodzaj działania wybierzemy?
a) D y n a m i k a w e w n ę t r z n a p o d o p i e c z n e g o. Jakie siły i
Oczywiście pracownik socjalny nie potrafi ju\
na początku działania
zdolności podopiecznego mo\
na zmobilizować dla osiągnięcia
odpowiedzieć na wszystkie zaproponowane pytania słu\
ące przeprowadzeniu
zmiany?
oceny. Podejmowane działania, kolejne spotkania z podopiecznym, zebrania
Jakie są jego motywacje do osiągnięcia zmiany (patrz powy\
ej). Jakie
grupy będą wnosiły nowe elementy, wpływając choćby w nieznaczny sposób
opory, obawy i przeszkody mogą wpłynąć na ograniczenie
na naszą wcześniejszą ocenę. W miarę podejmowanego działania, te same
mo\
liwości osiągnięcia zmiany?
elementy oceny nabiorą odmiennego znaczenia, gdy\
w świetle nowych
b) D y n a m i k a o t o c z e n i a (z e w n ę t r z n a). Jakiego rodzaju
faktów i okoliczności nabierzemy pewności co do tego, co na początku
oparcie, wsparcie, radę, pomoc, mo\
e podopieczny znalez
ć w swoim
naszej pracy z podopiecznym ustalamy na podstawie intuicji i wra\
eń;
bezpośrednim otoczeniu (u współmał\
onka, dalszej rodziny, znajomych w
nabranie pewności będzie stanowiło wytłumaczenie, którego poszukujemy.
pracy, przyjaciół, sąsiadów, grup do których nale\
y, etc.)?
W póz
niejszych etapach te wytłumaczenia i przekonania zmienią się, a
Jakie są zagro\
enia i opory, które podopieczny mo\
e napotkać
kolejne oceny rezultatów pozwolą na określenie ewolucji, jaka się dokonała.
w swoim bezpośrednim otoczeniu?
śadne narzędzie ani lista wytycznych słu\
ących ocenie
c) Z a s o b y. Do jakich prawnych środków mo\
e odwołać się
nie określi jednoznacznie tego, co jest w ruchu, co nieustannie się zmienia.
podopieczny (obrona swoich praw, ustawodawstwo cywilne, ochrona
śycia nie daje się zatrzymać. Jednak\
e nam, pracownikom socjalnym,
prawna dziecka, ustawodawstwo socjalne itp.)?
potrzebne są narzędzia i wytyczne, aby wyjść poza fazę empiryczną.
Jakie środki instytucjonalne mogą słu\
yć rozwiązaniu problemu:
Musimy więc doskonalić narzędzia pracy, wypracowywać je, konfrontować
instytucje społeczne, społeczno-medyczne, etc., terenowe, instytucja
z doświadczeniem i rezultatami badań, poddawać je sprawdzeniu, jeśli
zatrudniająca pracownika socjalnego, do którego zwraca się podopieczny?
chcemy rozwijać i lepiej określać kryteria oceny.
Jakiego rodzaju zasobami materialnymi dysponujemy (pomoce,
Musimy posługiwać się ujęciem subiektywnym, opartym na przyjętych
zasiłki, odzie\
, itp.)?
wartościach i normach. Jest to nieodłącznie związane z ka\
dą oceną.
17 Patrz: Ripple Lilian, MOlivalion, Capacity and Opporlunity, The
Przypominamy jednak o tym nie po to, by wyeliminować wszelkie próby
University
obiektywnej oceny sytuacji, lecz w celu podkreślenia jej względnego,
Chicago Press, Chicago 1964.
przejściowego i zmiennego charakteru.
152
Cristina de Robertis
Naszym zdaniem, mamy jeszcze przed sobą długą drogę do przebycia,
zanim opracujemy kryteria oceny łatwe do zastosowania i mo\
liwości do
przeniesienia na ró\
ne sytuacje. Mo\
emy jednak ju\
teraz podjąć się
objaśnienia podopiecznemu przeprowadzonej oceny oraz naszych planów
metodycznego działania, dotyczących jego sytuacji; zało\
yć jego
współudział i porównać postawione przez obie strony cele zmian, do
których mamy wspólnie zdą\
ać. Mo\
emy posłu\
yć się umową z
podopiecznym, co ju\
zaczynają stosować niektórzy pracownicy socjalni.