MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ
SZTAB GENERALNY WOJSKA POLSKIEGO
INSTRUKCJA O DZIAA
ALNOŚCI
SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ
WARSZAWA
2009
 SZEF
SZTABU GENERALNEGO WP
ROZKAZ Nr 955/Szkol./P7
SZEFA SZTABU GENERALNEGO WP
z dnia 21 grudnia 2009 r.
w sprawie wprowadzenia do użytku w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej wojskowych wydawnictw specjalistycznych.
Na podstawie ż 7 ust. 3  Regulaminu Organizacyjnego Ministerstwa
Obrony Narodowej" stanowiącego załącznik do zarządzenia Nr 40/MON
Ministra Obrony Narodowej z dnia 22 listopada 2006 r. w sprawie regulaminu
organizacyjnego Ministerstwa Obrony Narodowej (Dz. Urz. MON Nr 21 poz. 270
z póz
n. zm.)1
rozkazuję:
1. Z dniem 31 grudnia 2009 r. wprowadzić do użytku służbowego
w Sztabie Generalnym WP oraz Siłach Zbrojnych RP  Instrukcję o
działalności szkoleniowo-metodycznej .
2. Jednocześnie traci moc Zarządzenie nr 03 Szefa Głównego Zarządu
Szkolenia Bojowego WP z dnia 25.01.1988 r. wprowadzające do użytku
instrukcję  Zasady organizowania i prowadzenia działalności metodyczno-
szkoleniowej w Siłach Zbrojnych RP sygn. Szkol. 692/88.
3. Rozkaz wchodzi w życie z dniem podpisania.
Szef Sztabu Generalnego WP
/-/ generał Franciszek G
GOR
1
Zmiany tekstu jednolitego zostały ogłoszone w Dz.Urz.MON.2007.4.38 ż 1; 2007. 6.73 ż 1;
2007.17.176 ż 1; 2007.21.209 ż 1; 2008.8.85; 2008.15.188 ż 1 ż 1; 2008.23.287 pkt 1;
2008.20.260 ż 1; 2009.2.17 ż 1.
2
WST
P 5
1. ISTOTA, CELE, TREŚCI I ZASADY DZIAA
ALNOŚCI SZKOLENIOWO-
METODYCZNEJ ............................................................................................ 7
1.1. Zasady ogólne ......................................................................................... 7
1.2. Istota działalności szkoleniowo-metodycznej........................................... 7
1.3. Cele działalności szkoleniowo-metodycznej ............................................ 7
1.4. Treści działalności szkoleniowo-metodycznej.......................................... 8
1.5. Zasady działalności szkoleniowo-metodycznej........................................ 8
2. FORMY DZIAA
ALNOŚCI SZKOLENIOWO- METODYCZNEJ..................... 11
2.1. Konferencja szkoleniowo-metodyczna................................................... 11
2.2. Narada szkoleniowo-metodyczna .......................................................... 12
2.3. Opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych........................... 13
2.4. Kurs szkoleniowo-metodyczny .............................................................. 13
2.5. Ćwiczenie instruktażowo-metodyczne ................................................... 14
2.6. Zajęcia instruktażowo-metodyczne........................................................ 15
2.7. Kurs instruktorsko-metodyczny.............................................................. 16
2.8. Zajęcia instruktorsko-metodyczne ......................................................... 17
2.9. Metodyczne zajęcia grupowe ................................................................ 18
2.10. Metodyczne zajęcia pokazowe ............................................................ 18
2.11. Instruktaż ............................................................................................. 19
2.12. Samokształcenie metodyczne ............................................................. 21
3. METODY DZIAA
ALNOŚCI SZKOLENIOWEJ I METODYCZNEJ ................ 22
3.1. Metody podające ................................................................................... 22
3.2. Metody poglądowe ................................................................................ 23
3.3. Metody praktyczne ................................................................................ 24
3.4. Metody problemowe .............................................................................. 25
4. FORMY SZKOLENIA WOJSK ..................................................................... 30
4.1. Ćwiczenie taktyczne z wojskami ............................................................30
4.2. Zajęcia taktyczne ...................................................................................30
4.3. Zajęcia praktyczne .................................................................................31
4.4. Musztra bojowa ......................................................................................32
4.5. Trening...................................................................................................33
4.6. Kurs szkoleniowy ...................................................................................33
4.7. Podróż szkoleniowa ...............................................................................34
5. PLANOWANIE I ORGANIZOWANIE DZIAA
ALNOŚCI SZKOLENIOWO-
METODYCZNEJ .......................................................................................... 35
5.1. Zasady planowania................................................................................ 35
5.2. Planowanie działalności szkoleniowo-metodycznej ............................... 35
5.3. Organizowanie działalności szkoleniowo-metodycznej.......................... 36
5.4. Prowadzenie i kontrola działalności szkoleniowo-metodycznej ................. 36
6. ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ ....... 38
6.1. Sztab Generalny WP ............................................................................. 38
6.2. Dowództwa Rodzajów Sił Zbrojnych (równorzędne).............................. 38
6.3. Dowódcy związków taktycznych (równorzędnych) ................................ 39
6.4. Dowódcy oddziałów (równorzędnych) ................................................... 39
6.5. Dowódcy batalionów (równorzędni) ....................................................... 40
6.6. Dowódcy kompanii (równorzędni).......................................................... 40
6.7. Dowódcy plutonów (równorzędni).......................................................... 40
6.8. Dowódcy drużyn/sekcji (równorzędni) ................................................... 40
3
ZAA

CZNIKI ..................................................................................................... 41
Załącznik nr 1 Formy działalności szkoleniowo-metodycznej. ...............Błąd! Nie
zdefiniowano zakładki.
Załącznik nr 2 Metody działalności szkoleniowo-metodycznej. .............Błąd! Nie
zdefiniowano zakładki.
Załącznik nr 3 Formy szkolenia wojsk. .......... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Załącznik nr 4 Wzór Planu konferencji szkoleniowo-metodycznej. ........Błąd! Nie
zdefiniowano zakładki.
Załącznik nr 5 Wzór Planu narady szkoleniowo-metodycznej. ..............Błąd! Nie
zdefiniowano zakładki.
Załącznik nr 6 Wzór Planu kursu szkoleniowo-metodycznego ..............Błąd! Nie
zdefiniowano zakładki.
Załącznik nr 7 Schemat ideowy realizacji ćwiczenia instruktażowo-
metodycznego (wariant) ............................ Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Załącznik nr 8 Metodyka pracy kierownika ćwiczenia instruktażowo-
metodycznego i zespołu autorskiego podczas jego planowania (wariant)
.................................................................. Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Załącznik nr 9 Wzór Planu przeprowadzenia ćwiczenia instruktażowo-
metodycznego ........................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Załącznik nr 10 Podobieństwa i różnice zajęć instruktorsko-metodycznych i
instruktażowo-metodycznych .................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Załącznik nr 11 Wzór Planu kursu instruktorsko-metodycznego ...........Błąd! Nie
zdefiniowano zakładki.
Załącznik nr 12 Metody przeprowadzenia instruktażu ... Błąd! Nie zdefiniowano
zakładki.
Załącznik nr 13 Zakres odpowiedzialności szkoleniowo-metodycznej...Błąd! Nie
zdefiniowano zakładki.
Załącznik nr 14 Wzór Planu-konspektu ......... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.
Załącznik nr 15 Wzór Planu pracy instruktora na punkcie nauczania ....Błąd! Nie
zdefiniowano zakładki.
4
WST
P
Metodyczne przygotowanie kadry zawodowej do szkolenia wojsk
w zasadniczym wymiarze realizuje szkolnictwo wojskowe. Jednak studia
w wyższej szkole oficerskiej (akademii) lub nauka w szkołach podoficerskich,
centrach i ośrodkach szkolenia stanowi dopiero początek kształtowania
właściwych cech niezbędnych przyszłemu dowódcy  organizatorowi szkolenia
lub instruktorowi. Doskonalenie w tym zakresie odbywa się na stanowiskach w
jednostkach wojskowych, gdzie integralnym elementem procesu szkolenia jest
działalność szkoleniowo-metodyczna prowadzona na każdym szczeblu
dowodzenia.
W  Instrukcji o działalności szkoleniowo-metodycznej usystema-
tyzowano pojęciowo zasady, formy i metody przedmiotowej działalności.
Planowanie i organizowanie działalności szkoleniowo-metodycznej ujęto jako
funkcje kierowania i dowodzenia.
W instrukcji sprecyzowano zakres odpowiedzialności poszczególnych
szczebli dowodzenia za prowadzenie powyższej działalności. Instrukcja jest
więc narzędziem kierowników ćwiczeń (zajęć) wykładowców i instruktorów
w toku przygotowania się i prowadzenia działalności szkoleniowej, a w tym
specyficznej działalności - szkoleniowo-metodycznej.
Treści instrukcji nie precyzują w pełni sposobu realizacji działalności
szkoleniowo-metodycznej w poszczególnych rodzajach sił zbrojnych, rodzajach
wojsk i służb oraz szkolnictwie wojskowym ze wzglądu na ich specyfikę.
Dlatego też wykorzystując bazę zasad, form i metod działalności szkoleniowo-
metodycznej, szczegółowa problematyka z tym związana powinna być
rozwinięta w wewnętrznych wydawnictwach RSZ i jednostek szkolnictwa
wojskowego, szczególnie w poradnikach przedmiotowych i tematycznych.
5
6
1. ISTOTA, CELE, TREŚCI I ZASADY DZIAA
ALNOŚCI SZKOLENIOWO-
METODYCZNEJ
1.1. Zasady ogólne
1. Działalność szkoleniowo-metodyczna jest zespołem przedsięwzięć
organizacyjnych i szkoleniowych, umożliwiających dowódcom2 wszystkich
szczebli nabycie wiedzy oraz praktycznych umiejętności metodycznych
w zakresie prowadzenia szkolenia wojskowego.
2. Zasadniczy cel szkolenia sił zbrojnych identyfikowany jako przygotowanie
dowództw, sztabów i wojsk oraz rezerw osobowych do osiągnięcia i utrzymania
wymaganych zdolności operacyjnych niezbędnych podczas realizacji zadań
w ramach misji sił zbrojnych, zgodnie z ich operacyjnym przeznaczeniem jest
podstawowym determinantem planowania, organizowania i prowadzenia
działalności szkoleniowo-metodycznej w SZ RP.
3. W systemie szkolenia SZ RP działalność szkoleniowo-metodyczna ma
znaczenie priorytetowe i jako taka realizowana jest na strategicznym,
operacyjnym i taktycznym poziomie dowodzenia, a ponadto w jednostkach
szkolnictwa wojskowego: akademiach wojskowych, wyższych szkołach
oficerskich, szkołach podoficerskich, centrach i ośrodkach szkolenia RSZ.
1.2. Istota działalności szkoleniowo-metodycznej
4. Istotą działalności szkoleniowo-metodycznej jest przygotowanie
i doskonalenie bezpośrednio podległych dowódców do prowadzenia
działalności szkoleniowej z podległymi komórkami organizacyjnymi,
jednostkami, pododdziałami poprzez precyzyjną analizę celu, dobór treści
szkolenia wynikających z zadań i przeznaczenia, właściwe zastosowanie form i
metod przy wykorzystaniu dostępnej bazy szkoleniowej i zabezpieczenia
materiałowo-technicznego.
5. Umiejętne, kompleksowe postępowanie metodyczne dowódców w czasie
realizacji programowych zadań szkoleniowych jest niezbędne w całokształcie
przygotowania dowództw i sztabów, ZT, oddziałów i pododdziałów do
prowadzenia efektywnych działań w każdych warunkach pola walki lub w misji.
1.3. Cele działalności szkoleniowo-metodycznej
6. Zasadniczym celem działalności szkoleniowo-metodycznej w SZ RP jest
przygotowanie dowódców wszystkich szczebli dowodzenia, wykładowców,
instruktorów, kandydatów na żołnierzy zawodowych w korpusie oficerów
i podoficerów do kierowania i realizacji szkolenia oraz wdrażanie
najskuteczniejszych form i metod w realizacji przedsięwzięć szkoleniowych.
7. Cele szczegółowe działalności szkoleniowo-metodycznej obejmują:
a) rozwijanie umiejętności metodycznych jej podmiotów, stosownie
do aktualnych wymagań i potrzeb procesu szkolenia dowództw
i sztabów oraz wojsk;
2
Pod pojęciem dowódcy w przedmiotowej instrukcji rozumiani są wszyscy przełożeni
prowadzący działalność szkoleniowo-metodyczną: tj, dowódcy, szefowie, komendanci,
wykładowcy, instruktorzy, itp.
7
b) poszukiwanie oraz stosowanie w praktyce skutecznych,
efektywnych form i metod prowadzenia zajęć i ćwiczeń;
c) ujednolicenie i upowszechnianie rozwiązań metodycznych
odpowiednich do szczebla dowodzenia oraz specyfiki rodzaju wojsk
i służb;
d) przygotowanie kadry do racjonalnego wykorzystania w szkoleniu
bazy szkoleniowej i środków materiałowo-technicznego
zabezpieczenia zajęć (ćwiczeń);
e) kształtowanie u przyszłych dowódców (oficerów i podoficerów)
pożądanych umiejętności metodycznych, cech i nawyków niezbędnych
do kierowania i realizacji procesu szkolenia;
f) upowszechnianie w działalności szkoleniowej osiągnięć dydaktyki
wojskowej i doskonalenia kadr.
8. Za właściwy dobór celów prowadzenia działalności szkoleniowo-
metodycznej na danym szczeblu dowodzenia i kształcenia odpowiada
dowódca.
1.4. Treści działalności szkoleniowo-metodycznej
9. Treścią działalności szkoleniowo-metodycznej jest:
a) metodyka przygotowania i prowadzenia zajęć i ćwiczeń;
b) doskonalenie form i metod szkolenia;
c) wypracowywanie kierunków działalności szkoleniowo-
metodycznej, ich precyzowanie i weryfikacja;
d) wymiana wniosków i doświadczeń szkoleniowo-metodycznych;
e) weryfikacja programów szkolenia i kształcenia pod względem
merytorycznym;
f) racjonalne wykorzystanie bazy szkoleniowej oraz limitów środków
materiałowych;
g) dostosowanie elementów bazy szkoleniowej do wymogów
programów i planów szkolenia oraz zakładanych celów
szkoleniowych;
h) analiza i wdrażanie wniosków i doświadczeń z misji, operacji,
ćwiczeń i bieżącej działalności szkoleniowej;
i) opracowywanie na potrzeby zabezpieczenia procesu szkolenia
instrukcji, poradników metodycznych i pomocy szkoleniowych.
10. Dobór treści działalności szkoleniowo-metodycznej leży
w kompetencjach dowódcy i jest uzależniony od szczebla dowodzenia, poziomu
kształcenia i potrzeb szkoleniowo-metodycznych.
1.5. Zasady działalności szkoleniowo-metodycznej
11. Zasady szkolenia wojskowego3 to reguły organizowania
i prezentowania treści szkolenia (kształcenia), ogólne normy postępowania
podmiotów w czasie przygotowania i prowadzenia zajęć umożliwiające
uwzględnienie jednocześnie informacji z wielu z
ródeł.
12. Zasady szkolenia (kształcenia) wojskowego, jako zasady działalności
szkoleniowo-metodycznej, są prawidłowościami dydaktycznymi, normującymi
proces szkolenia. Jako twierdzenia o charakterze normatywnym wynikają
3
W dydaktyce wojskowej zasady kształcenia określane są jako zasady szkolenia (kształcenia)
wojskowego.
8
z występujących zależności przyczynowo-skutkowych ułatwiających
zrozumienie tych procesów i ich stosowanie.
13. Do zasad szkolenia (kształcenia) wojskowego należą:
a) zasada świadomego i aktywnego udziału,
b) zasada wiązania teorii z praktyką,
c) zasada realizmu,
d) zasada poglądowości,
e) zasada jedności kształcenia indywidualnego i zespołowego,
f) zasada przystępności,
g) zasada stopniowania trudności,
h) zasada systematyczności,
i) zasada operatywności,
j) zasada trwałości.
14. Zasada świadomego i aktywnego udziału oznacza traktowanie
szkolonego jako podmiotu szkolenia (kształcenia) a nie jako biernego
uczestnika. Aktywność i świadomość uczestnika procesu szkolenia
(kształcenia) przejawia się przez rozumienie celów kształcenia,
współuczestniczenie w procesie, rozwijaniu zainteresowań i wewnętrznych,
indywidualnych potrzeb zdobywania wiedzy i umiejętności niezbędnych do
właściwego realizowania zadań.
15. Zasada wiązania teorii z praktyką umożliwia szkolonym zdobywanie
nowych umiejętności przez łączenie wiedzy teoretycznej zdobytej uprzednio
podczas wykładów, samokształcenia itp. z umiejętnościami praktycznymi
i wykorzystanie ich w określonych sytuacjach.
16. Zasada realizmu polega na jak najbardziej realnym zbliżeniu szkolenia
bojowego do rzeczywistych warunków przewidywanego pola walki.
17. Zasada poglądowości wiąże poznanie zmysłowe z poznaniem
umysłowym i zapewnia sprawdzenie tego poznania w praktycznym działaniu.
Zasada poglądowości wskazuje na możliwość kojarzenia poznania
teoretycznego z działaniem praktycznym, występującym najczęściej w czasie
zajęć (ćwiczeń praktycznych) na placach ćwiczeń i poligonach.
18. Zasada jedności kształcenia indywidualnego i zespołowego polega na
jednolitym usystematyzowanym łączeniu szkolenia (kształcenia) indywidualnego
poszczególnych dowódców, oficerów, żołnierzy, specjalistów ze szkoleniem
w ramach pododdziału (sekcji, zespołu, centrum).
19. Zasada przystępności określa sposób doboru treści szkolenia
(kształcenia) do właściwości intelektualnych i fizycznych szkolonych. Zgodnie z tą
zasadą treści kształcenia dobieramy w sposób umożliwiający ich opanowanie
przez szkolonych w określonym czasie szkoleniowym.
20. Zasada stopniowania trudności głosi konieczność takiego przekazywania
wiedzy, aby szkolony poznawał najpierw zagadnienia łatwe i opierając się na tej
wiedzy zapoznawał się z trudniejszymi, a bazą do poznawania nowych zagadnień
był materiał już przez niego opanowany.
21. Zasada systematyczności polega na regularnym, cyklicznym
realizowaniu przedsięwzięć szkoleniowych w celu utrwalania wiedzy
i umiejętności już opanowanych oraz poszerzaniu ich o nowe treści szkolenia
(kształcenia). Zasada systematyczności sprowadza się do:
a) realizacji form przedsięwzięć szkoleniowych we właściwej kolejności,
b) nawiązywania do treści już zrealizowanych,
c) podziału treści na określone części,
d) powiązania poszczególnych części w całość,
9
e) podkreślaniu problemów i tematów głównych, zasadniczych.
22. Zasada operatywności polega na posługiwaniu się przez podmiot
(szkolonego) zdobytą dotychczas wiedzą (wyszkoleniem) oraz wykorzystywaniu
jej w świadomy i planowy sposób w działaniu praktycznym. Wiedza bierna staje
się w ten sposób wiedzą operatywną. Wiedza teoretyczna poprzez stosowanie
w praktyce zostaje ugruntowana i poszerzona o bezpośrednie doświadczenie.
23. Zasada trwałości polega na doborze takich treści kształcenia, stosowaniu
takich metod i środków dydaktycznych, aby przyswajane umiejętności i nawyki
stawały się coraz trwalsze, dokładniejsze i usystematyzowane. Powiązanie
złożonych form kształcenia organizowanych i realizowanych w sposób
scentralizowany z formami prostymi umożliwia pełniejsze wykorzystanie czasu
szkoleniowego i efektywniejsze przyswojenie treści kształcenia. Ponadto
zasada ta opiera się na przypominaniu i utrwalaniu już nabytej wiedzy
i umiejętności poprzez powtarzanie kontrolowanie i ocenianie.
10
2. FORMY DZIAA
ALNOŚCI SZKOLENIOWO- METODYCZNEJ
24. Forma działalności szkoleniowo-metodycznej, to zewnętrzna,
organizacyjna strona przedsięwzięcia szkoleniowego realizowanego w ramach
procesu szkolenia, określająca jego charakter i warunki przebiegu. Odpowiada
ona na pytanie: kto, gdzie, kiedy, w jakim układzie ma szkolić, aby osiągnąć
zakładany cel. Forma określa zewnętrzny model zajęcia, nie wyjaśniając jak
szkolić.
25. Działalność szkoleniowo-metodyczną prowadzi się wykorzystując
w tym procesie, w zależności od potrzeb, odpowiednie formy i metody4.
26. Do zasadniczych form działalności szkoleniowo-metodycznej należą:
Na poziomie strategicznym:
a) konferencja szkoleniowo-metodyczna;
b) narada szkoleniowo-metodyczna;
c) opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych.
Na poziomie operacyjnym:
a) narada szkoleniowo-metodyczna;
b) kurs szkoleniowo-metodyczny;
c) ćwiczenie instruktażowo-metodyczne;
d) opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych.
Na poziomie taktycznym:
a) narada szkoleniowo-metodyczna;
b) kurs szkoleniowo-metodyczny;
c) ćwiczenie instruktażowo-metodyczne.
d) zajęcia instruktażowo-metodyczne;
e) kurs instruktorsko-metodyczny;
f) zajęcia instruktorsko-metodyczne;
g) metodyczne zajęcia grupowe;
h) metodyczne zajęcia pokazowe;
i) opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych;
j) instruktaż;
k) samokształcenie metodyczne.
Formy działalności szkoleniowo-metodycznej do stosowania na
poszczególnych szczeblach dowodzenia przedstawia Załącznik nr 1.
2.1. Konferencja szkoleniowo-metodyczna
27. Konferencja szkoleniowo-metodyczna jest formą działalności polegającą
na spotkaniu dowódców, kadry dowództw, wykładowców zajmujących się
problematyką szkoleniowo-metodyczną. W ramach konferencji referowane są
wyniki działalności szkoleniowej i metodycznej oraz odbywa się seria krótkich
wykładów. W trakcie konferencji dopuszcza się do dyskusji i poszukuje
rozwiązań problemów zdefiniowanych na wstępie konferencji.
28. Istotą konferencji szkoleniowo-metodycznej jest jej prowadzenie
w układzie przedsięwzięć organizacyjnych o zróżnicowanej formie. W trakcie
4
Zaprezentowane w instrukcji formy i metody działalności szkoleniowo-metodycznej stanowią paletę
narzędzi, które może wykorzystać przełożony w przygotowaniu podwładnych do działalności szkoleniowej
(prowadzenia zajęć, ćwiczeń). Z reguły są one przypisane do poziomu i szczebla dowodzenia, jednak
mogą być wykorzystywane doraz
nie z pominięciem ww. reguły, przykład: dowódca brygady prowadzi
zajęcia instruktażowo-metodyczne z podległymi dowódcami na temat:  Przemieszczenie batalionu
transportem kolejowym .
11
konferencji dopuszcza się warsztaty, wystąpienia w formie wykładu, głosu
w dyskusji oraz inne w miarę potrzeb.
29. Celem konferencji jest analiza sytuacji szkoleniowej i poszukiwanie
nowych rozwiązań w działalności szkoleniowo-metodycznej oraz możliwości ich
wdrażania w praktyce.
30. Treścią konferencji szkoleniowo-metodycznej jest:
a) przedstawienie osiągnięć szkoleniowych i szkoleniowo-
metodycznych;
b) zaprezentowanie nowych koncepcji i technik szkolenia;
c) poszukiwanie rozwiązań problemów szkoleniowych;
d) prezentacja rozwiązań stosowanych w innych armiach
i możliwości ich transponowania do potrzeb naszych sił zbrojnych.
31. Podstawową częścią wszystkich konferencji są sesje wykładowe.
W ramach sesji kolejni występujący referują wyniki prowadzonej działalności
szkoleniowo-metodycznej. Po wystąpieniu odbywa się ograniczona w czasie
dyskusja, w trakcie której można zadawać referującemu pytania. Zwykle nad
przebiegiem sesji wykładowej czuwa jej przewodniczący lub moderator, który
zapowiada kolejnych występujących, czuwa nad przestrzeganiem limitu czasu
wystąpień oraz kieruje dyskusją. Sesje dzielone są zwykle na kilka bloków,
między którymi odbywają się przerwy. W ramach dużych konferencji odbywają
się zwykle sesje plenarne, w których uczestniczyć mają w zamyśle wszyscy,
oraz sesje panelowe (syndykaty), które często odbywają się równolegle do
siebie i są przeznaczone dla grup osób zainteresowanych określonymi, wąskimi
obszarami. Wzór  Planu konferencji szkoleniowo-metodycznej przedstawiono
w Załączniku nr 4.
2.2. Narada szkoleniowo-metodyczna
32. Narada szkoleniowo-metodyczna jest jedną z form działalności
szkoleniowo-metodycznej służącą wymianie doświadczeń i wniosków.
33. Istotą narady szkoleniowo-metodycznej jest wymiana doświadczeń
z zakresu działalności szkoleniowo-metodycznej, omówienie i rozwiązanie
uchybień występujących w procesie szkolenia. Efektem końcowym narady
szkoleniowo-metodycznej są wytyczne (kierunki) do kształcenia i szkolenia
dowództw, sztabów i wojsk.
34. Celem narady szkoleniowo-metodycznej jest rozwiązywanie złożonych
problemów szkoleniowo-metodycznych, analiza bieżącej sytuacji szkoleniowej
oraz wypracowanie wniosków i wytyczanie kierunków dalszej działalności w tym
zakresie, jak również ustalanie i wdrażanie efektywnych, nowatorskich metod
realizacji zamierzeń szkoleniowych dowództw, sztabów, wojsk i kształcenia
profesjonalnego kadry.
35. Treścią narady szkoleniowo-metodycznej jest problematyka dotycząca
strony organizacyjnej i metodycznej procesu szkolenia wojsk, doskonalenia
kadry dydaktycznej, dowódczej i sztabowej do realizacji zadań szkoleniowych.
36. Liczba i skład osobowy uczestników narady każdorazowo wynika
z potrzeb organizatora. Wskazane jest, aby uczestniczyli w niej dowódca (w roli
prowadzącego), jego zastępca i szefowie komórek organizacyjnych dowództwa
oraz dowódcy niższych szczebli w zależności od zakresu poruszanej
problematyki. W naradzie mogą brać udział przedstawiciele
innych jednostek organizacyjnych, w których obszarze odpowiedzialności
(zainteresowania) znajduje się poruszana problematyka. Narada szkoleniowo-
12
metodyczna powinna przebiegać według wcześniej opracowanego planu, który
jest rozsyłany do zainteresowanych. Wzór  Planu narady szkoleniowo-
metodycznej przedstawiono w Załączniku nr 5.
37. Organizacja i sposób prowadzenia narady będą zależeć od wielu
czynników, m.in. celu narady, czasu przeznaczonego na jej przeprowadzenie,
specyfiki i złożoności problemów do rozwiązania, a także liczby uczestników.
Najczęściej stosowaną metodą prowadzenia narady jest metoda problemowa,
polegająca na tym, że na wstępie prowadzący przedstawia temat i cel narady oraz
problemy do rozwiązania w toku dyskusji. Dyskusję powinno poprzedzać
wystąpienie wprowadzające uczestników w problematykę narady.
38. Prowadzący decyduje o kolejności wystąpień i toku dyskusji. Może on
zadawać dodatkowe pytania problemowe lub żądać wyjaśnienia
rozpatrywanych kwestii. Nie powinien narzucać swoich rozwiązań lub podważać
sądów, opinii i stanowisk uczestników biorących udział w dyskusji.
39. Narada szkoleniowo-metodyczna powinna zakończyć się
podsumowaniem, w którym prowadzący ocenia dyskusję, obiektywnie
przedstawia jej wyniki oraz formułuje płynące z nich wnioski. Wnioski powinny
zostać szczegółowo przeanalizowane i wdrożone w formie wytycznych lub
zaleceń do szkolenia.
2.3. Opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych
40. Opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych, to specyficzna
forma działalności szkoleniowo-metodycznej realizowana indywidualnie przez
dowódców.
41. Istotą opracowania materiałów metodyczno-szkoleniowych jest
stworzenie narzędzi na potrzeby procesu szkolenia.
42. Celem opracowania materiałów szkoleniowo-metodycznych jest
upowszechnianie treści pozytywnych doświadczeń metodycznych, co w efekcie
przekłada się na indywidualne przygotowanie kadry dowódczej i dydaktycznej
do realizacji zadań szkoleniowych.
43. Treścią i przedmiotem tej działalności jest przygotowanie materiałów
takich jak: opracowania metodyczne, podręczniki, skrypty, poradniki
metodyczne, mapy, schematy, foliogramy, prezentacje, filmy, makiety terenu,
obiektów, sprzętu itp. Na szczeblu pododdziałów mogą to być przykładowe
plany-konspekty do zajęć (ćwiczeń) i plany pracy instruktorów do zajęć
z problematyki działalności szkoleniowo-metodycznej.
44. W celu rozwiązania istotnych i złożonych problemów z zakresu
usprawniania szkolenia, dowódca może wyznaczyć zespół autorski.
W zależności od skali ważności problemów może on zostać powołany na
każdym poziomie dowodzenia.
45. W opracowaniu materiałów szkoleniowo-metodycznych istotną rolę
odgrywa przełożony, który powinien ukierunkować pracę autora (zespołu
autorskiego) i udzielić mu niezbędnej pomocy.
2.4. Kurs szkoleniowo-metodyczny
46. Kurs szkoleniowo-metodyczny jest formą szkolenia (doskonalenia)
dowódców ZT, oddziałów, batalionów (równorzędnych)5 oraz personelu
5
W zależności od potrzeb w kursie szkoleniowo-metodycznym uczestniczy kadra dowództw
i sztabów.
13
dydaktycznego w szkolnictwie wojskowym. Organizowany jest od szczebla
oddziału6 wzwyż oraz w szkolnictwie wojskowym. Organizowany może być
także w korpusie osobowym lub grupie osobowej7.
47. Istotą kursu szkoleniowo-metodycznego jest prowadzenie cyklu
przedsięwzięć szkoleniowych o zróżnicowanej formie.
48. Celem kursu jest ujednolicenie i ukierunkowanie szkolenia oraz
działalności szkoleniowo-metodycznej, proponowanie najlepszych form
organizacyjnych i metod doskonalenia dowództw, sztabów i szkolenia wojsk.
49. Treścią kursu szkoleniowo-metodycznego jest:
problematyka kierowania szkoleniem;
upowszechnienie najlepszych doświadczeń metodycznych;
przedstawianie problemów mających wpływ na wykonywanie zadań
szkoleniowych;
zapoznanie z nowymi rodzajami sprzętu bojowego, jego
możliwościami oraz sposobami wykorzystania;
zapoznanie uczestników z nowymi kierunkami w działalności
szkoleniowej;
zapoznanie z wnioskami z działalności kontrolnej.
50. Liczba i skład osobowy uczestników kursu wynika z potrzeb oraz
rozpatrywanych problemów.
51. Kurs powinien przebiegać według wcześniej opracowanego planu, który
jest rozsyłany do zainteresowanych. Kurs może odbywać się również
w ośrodkach badawczych i szkoleniowych. Wzór  Planu kursu szkoleniowo-
metodycznego przedstawiono w Załączniku nr 6.
2.5. Ćwiczenie instruktażowo-metodyczne
52. Ćwiczenie instruktażowo-metodyczne jest formą metodycznego
przygotowania kierownika ćwiczenia z wojskami. Realizowane jest na
operacyjnym i taktycznym poziomie dowodzenia.
53. Istotą ćwiczenia instruktażowo-metodycznego jest realizowanie
jednocześnie dwóch przedsięwzięć szkoleniowych, tj. ćwiczenia instruktażowo-
metodycznego i ćwiczenia z wojskami. Ćwiczenie z wojskami służy kierownikowi
ćwiczenia instruktażowo-metodycznego do instruowania podwładnych w zakresie
przygotowania i prowadzenia ćwiczeń, np. dowódca brygady prowadzi
ćwiczenie instruktażowo-metodyczne z dowódcami batalionów (równorzędnych)
na bazie pierwszego w oddziale ćwiczenia taktycznego/taktyczno-specjalnego
kompanii wynikającego ze struktury szkolenia pododdziału. Kierownik ćwiczenia
instruktażowo-metodycznego nie ingeruje w przebieg ćwiczenia z wojskami,
a jedynie wykorzystuje fakt jego prowadzenia do realizacji swoich celów
szkoleniowych. Schemat ideowy ćwiczenia instruktażowo-metodycznego
przedstawiono w Załączniku nr 7.
54. Celem ćwiczenia instruktażowo-metodycznego jest:
zaprezentowanie kierownikom ćwiczeń sposobu przygotowania
i przeprowadzenia ćwiczenia;
ujednolicenie sposobu organizacji prowadzenia ćwiczeń;
doskonalenie umiejętności organizacyjnych i metodycznych
kierowników ćwiczeń.
6
Brygada, pułk.
7
Na przykład Szefostwo Wojsk Rakietowych i Artylerii organizuje kurs dla dowódców jednostek WRiA.
14
55. Ustalone podczas ćwiczenia instruktażowo-metodycznego sposoby
organizowania i prowadzenia ćwiczeń są obowiązujące w danym okresie
szkolenia.
56. Treścią ćwiczenia instruktażowo-metodycznego jest:
miejsce, rola i zadania kierownika ćwiczenia w procesie
przygotowania i prowadzenia ćwiczenia z wojskami;
struktura i praca zespołów funkcjonalnych kierownictwa ćwiczenia;
metodyka prowadzenia zasadniczych etapów ćwiczenia;
organizowanie i prowadzenie strzelań (kierowania ogniem);
zabezpieczenie logistyczne ćwiczenia;
zapewnienie bezpieczeństwa wojsk i zabezpieczenie rejonu
ćwiczenia;
przygotowanie dokumentacji do ćwiczeń;
problem ochrony środowiska w ćwiczeniach;
inne wynikające z potrzeb.
57. Przygotowanie ćwiczenia instruktażowo-metodycznego rozpoczyna się
od udzielenia wytycznych kierownikowi ćwiczenia z wojskami, na podstawie
którego będzie ono realizowane. Wytyczne te muszą zostać uwzględnione
w procesie przygotowania i prowadzenia ćwiczenia z wojskami. Metodykę
pracy kierownika ćwiczenia instruktażowo-metodycznego przedstawiono
w Załączniku nr 8, a plan jego przeprowadzenia w Załączniku nr 9.
58. W toku trwania ćwiczenia instruktażowo-metodycznego wszyscy szkoleni
(oprócz dowódcy  kierownika prowadzącego ćwiczenie z wojskami) obserwują
działanie kierownika, zespołów funkcjonalnych kierownictwa ćwiczenia, dowódców
i ćwiczących wojsk. Prowadzący ćwiczenie instruktażowo-metodyczne kolejno,
zgodnie z planem przeprowadzenia ćwiczenia instruktażowo-metodycznego,
realizuje zagadnienia szkoleniowe koncentrując się na działalności kierownika
ćwiczenia z wojskami i sposobach, jakimi ten osiąga zakładane cele
szkoleniowe.
59. Organizacja ćwiczenia instruktażowo-metodycznego nie wymaga
ciągłego uczestnictwa szkolonych w przebiegu ćwiczenia z wojskami.
Umożliwia realizację dodatkowych zagadnień szkoleniowych i metodycznych,
jakimi mogą być np.: udział pododdziałów rodzajów wojsk w ćwiczeniu,
realizacja zadań w warunkach szczególnych, możliwości obiektów
szkoleniowych, zastosowanie środków pozoracji pola walki w ćwiczeniu,
wykorzystanie dostępnych elementów infrastruktury technicznej placów ćwiczeń
i ich otoczenia itp.
60. Ćwiczenie instruktażowo-metodyczne kończy się udzieleniem
wytycznych wszystkim szkolonym w zakresie przygotowania i prowadzenia
ćwiczeń z wojskami w danym okresie szkolenia.
2.6. Zajęcia instruktażowo-metodyczne
61. Zajęcia instruktażowo-metodyczne są formą działalności szkoleniowo-
metodycznej realizowaną na szczeblu plutonu, kompanii, batalionu
(równorzędnych) oraz w szkolnictwie wojskowym.
62. Istotą zajęcia instruktażowo-metodycznego jest realizowanie
jednocześnie dwóch przedsięwzięć szkoleniowych, tj. zajęcia instruktażowo-
metodycznego i zajęcia programowego. Zajęcie programowe służy
kierownikowi zajęcia instruktażowo-metodycznego do instruowania
15
podwładnych w zakresie przygotowania i prowadzenia zajęć, np. dowódca
batalionu (równorzędny) prowadzi zajęcie instruktażowo-metodyczne
z dowódcami kompanii (równorzędnych) na początku cyklu tematycznego
szkolenia kompanii (równorzędnej) w przedmiocie8. Kierownik zajęcia
instruktażowo-metodycznego nie ingeruje w prowadzenie zajęcia
programowego, a jedynie wykorzystuje fakt jego prowadzenia do realizacji
swoich celów szkoleniowych.
63. Celem zajęć instruktażowo-metodycznych jest przygotowanie kierownika
zajęć do prowadzenia najbardziej złożonych zajęć wynikających z programu
szkolenia. Zajęcia instruktażowo-metodyczne ujednolicają sposoby organizowania
i prowadzenia tych zamierzeń szkoleniowych.
64. Treścią zajęć instruktażowo-metodycznych jest:
planowanie i organizowanie zajęć;
sposób rozpoczęcia i zakończenia zajęć programowych;
prowadzenie złożonych zagadnień szkoleniowych;
zabezpieczenie materiałowo-techniczne zajęć;
warunki bezpieczeństwa;
dokumentacja szkoleniowa;
inne według potrzeb.
65. Przygotowanie zajęcia instruktażowo-metodycznego rozpoczyna się od
udzielenia wytycznych kierownikowi zajęcia, na podstawie którego będą one
realizowane. Udzielone wytyczne stanowią podstawę do przygotowania zajęcia.
66. W toku trwania zajęcia instruktażowo-metodycznego wszyscy szkoleni,
(oprócz dowódcy  kierownika prowadzącego zajęcie) obserwują działanie
kierownika zajęcia taktycznego, szkolących się dowódców i pododdziałów.
Prowadzący zajęcie instruktażowo-metodyczne kolejno, zgodnie z planem-
konspektem9 zajęcia instruktażowo-metodycznego, realizuje zagadnienia
szkoleniowe koncentrując się na działalności kierownika zajęcia, szkolących się
dowódcach i pododdziałach.
67. Zajęcie instruktażowo-metodyczne kończy się udzieleniem wytycznych
wszystkim szkolonym w zakresie przygotowania i prowadzenia zajęcia
programowego. Zasadnicze różnice pomiędzy zajęciami instruktażowo-
metodycznymi a instruktorsko-metodycznymi przedstawiono w Załączniku nr
10.
2.7. Kurs instruktorsko-metodyczny
68. Kurs instruktorsko-metodyczny jest formą grupowego szkolenia
(doskonalenia) dowódców plutonów i drużyn (równorzędnych) oraz
formą stosowaną w szkolnictwie wojskowym. Organizowany jest w batalionie
(równorzędnym)10. Jeżeli warunki na to pozwalają organizowany jest jako
oddzielne przedsięwzięcie dla każdego szczebla dowodzenia/korpusów
osobowych (w innym wypadku należy prowadzić zajęcia w ramach kursu
w kilku jednolitych grupach szkoleniowych, oddzielnie dla poszczególnych
szczebli dowodzenia tj. dowódców plutonów, dowódców drużyn).
8
Na przykład w batalionie, w oparciu o pierwsze zajęcia z cyklu zajęć: zgrywających kompanię, kompania
w obronie, kompania w natarciu, itd., dowódca batalionu prowadzi zajęcia instruktażowo-metodyczne z
podległymi dowódcami kompanii.
9
Wzór układu planu konspektu przedstawiono w Załączniku nr 14.
10
Organizowanie i prowadzenie wielu metodycznych przedsięwzięć szkoleniowych w ramach kursu
instruktorsko-metodycznego w kompanii (równorzędnej) jest trudne i czasochłonne. Celowe jest więc
organizowanie i prowadzenie kursu instruktorsko-metodycznego w batalionie.
16
69. Istotą kursu instruktorsko-metodycznego jest realizacja w czasie jego
trwania kilku zajęć w różnych formach, np. instruktorsko-metodycznych,
metodycznych zajęć pokazowych, metodycznych zajęć grupowych, instruktażu,
itp.
70. Celem kursu instruktorsko-metodycznego jest:
przygotowanie instruktorów do organizowania i prowadzenia zajęć
programowych, instruowania na punkcie nauczania podczas zajęć;
podniesienie poziomu wiedzy instruktorów, utrwalenie umiejętności
instruktorskich, zapoznanie z właściwą organizacją i metodyką
szkolenia.
71. Treścią kursu instruktorsko-metodycznego jest:
udzielenie praktycznych wskazówek metodycznych co do sposobów
planowania, organizacji i przygotowania zajęć;
uczenie określonych czynności oraz postępowania dowódców
w czasie realizacji zajęć;
pokazanie najlepszych form organizacyjnych i metod szkolenia.
72. Szczególnie dużo miejsca należy poświęcić zagadnieniom słabo
opanowanym, a także złożonym i trudnym. Wszystkie zajęcia realizowane
w ramach kursu powinny być ukierunkowane na doskonalenie merytoryczne
i metodyczne uczestników kursu, przygotowanie ich do bieżących
oraz perspektywicznych potrzeb szkoleniowych. Wzór planu kursu zawarto
w Załączniku nr 11.
2.8. Zajęcia instruktorsko-metodyczne
73. Zajęcia instruktorsko-metodyczne stanowią formę przygotowania
metodycznego instruktorów w pododdziałach i szkolnictwie wojskowym.
Stosowane są przede wszystkim w ramach kursu instruktorsko-metodycznego.
74. Istotą zajęcia instruktorsko-metodycznego jest występowanie
uczestników zajęcia w roli instruktorów i szkolonych na punkcie nauczania.
W trakcie zajęcia doskonalone są umiejętności metodyczne i praktyczne
instruktorów.
75. Celem zajęć instruktorsko-metodycznych jest przygotowanie oraz
doskonalenie uczestników w występowaniu w roli instruktora na punkcie
nauczania.
76. Treścią zajęcia instruktorsko-metodycznego jest:
udzielenie praktycznych wskazówek metodycznych, co do sposobów
przygotowania i prowadzenia pracy na punkcie nauczania;
nauka i doskonalenie określonych czynności metodycznych;
działanie instruktora w toku realizacji zagadnienia szkoleniowego;
doskonalenie i sprawdzenie umiejętności prowadzenia nauczania.
77. Po otrzymaniu instruktażu, uczestnicy zajęcia instruktorsko-
metodycznego przygotowują się do realizacji określonych zagadnień
szkoleniowych. Opracowują plan pracy instruktora na punkcie nauczania. Wzór
układu planu pracy przedstawiono w Załączniku nr 15.
78. Prowadzenie zajęcia instruktorsko-metodycznego polega na
praktycznej realizacji zagadnień szkoleniowych przez wyznaczonych
uczestników zajęć z pozostałymi występującymi w roli szkolonych. Dopuszcza
się do powtarzania zagadnienia przez kilku szkolonych lub pokazanie osobiście
przez prowadzącego zajęcie. Po zakończeniu każdego zagadnienia (epizodu)
prowadzący szkolenie wysłuchuje opinii uczestników zajęcia, po czym udziela
17
wytycznych, wskazówek oraz ustaleń organizacyjno-metodycznych odnośnie jego
przeprowadzenia.
79. Część końcowa zajęć instruktorsko-metodycznych obejmuje ocenę
przygotowania uczestników, udzielanie odpowiedzi na pytania, postawienie
zadań oraz wydanie wytycznych i wskazówek organizacyjno-metodycznych
dotyczących prowadzenia nauczania na punkcie nauczania.
2.9. Metodyczne zajęcia grupowe
80. Metodyczne zajęcia grupowe są formą przygotowania i doskonalenia
umiejętności metodycznych kadry w zakresie planowania, organizowania
i prowadzenia zajęć (ćwiczeń) na poziomie operacyjnym, taktycznym oraz
w szkolnictwie wojskowym.
81. Istotą metodycznych zajęć grupowych jest występowanie wszystkich
szkolonych w tej samej roli. Wszyscy uczestnicy zajęć rozwiązują te same
problemy lub wykonują takie same zadania na tle przyjętej sytuacji
szkoleniowej.
82. Celem metodycznych zajęć grupowych jest pogłębienie wiedzy
teoretycznej oraz nauczanie i doskonalenie umiejętności praktycznych
szkolonych w zakresie przygotowania i prowadzenia szkolenia (zajęć).
83. Treścią metodycznych zajęć grupowych jest:
planowanie, organizowanie i prowadzenie zajęć (ćwiczeń);
praktyczne wykonywanie dokumentów szkoleniowych.
84. Zajęcia poprzedzone są instruktażem, w trakcie którego kierownik zajęć
udziela wytycznych dotyczących przygotowania szkolonych do zajęć
w warunkach przyjętej sytuacji szkoleniowej.
85. W trakcie zajęcia kierownik wysłuchuje wypracowanych rozwiązań.
W sytuacji, gdy szkoleni z różnych przyczyn nie są w stanie samodzielnie
rozwiązać postawionego zadania, kierownik zajęć metodami aktywizującymi
naprowadza szkolonych na właściwy tok postępowania. W przypadku
nieosiągnięcia spodziewanych rezultatów prezentowane jest rozwiązanie
autorskie.
86. Dobór metod prowadzenia zajęć grupowych zależy od zakładanych
celów oraz szczebla osób funkcyjnych uczestniczących w zajęciu.
2.10. Metodyczne zajęcia pokazowe
87. Metodyczne zajęcia pokazowe są formą działalności szkoleniowo-
metodycznej bazującą na metodach poglądowych, których przedmiotem może
być sprzęt, działanie (ćwiczenie praktyczne), teren (np. jego analiza),
dokumentacja (mapa, szkic itp.).
88. Istotą metodycznych zajęć pokazowych jest to, że wszystkie czynności
(działania) dowódców (instruktorów) lub techniki bojowej są przedstawione
metodą poglądową, wzbogaconą komentarzem prowadzącego (organizatora)
tych zajęć. Zawarte w trakcie zajęcia treści organizacyjno-metodyczne są
wzorem do twórczego wykorzystania w procesie szkolenia.
89. Celem metodycznych zajęć pokazowych jest przedstawienie
optymalnych form organizacji i prowadzenia zajęć, dotyczących głównie
zaprezentowania sposobów wykorzystania walorów uzbrojenia i sprzętu
wojskowego lub nowych elementów bazy dydaktyczno-szkoleniowej.
18
90. Treścią metodycznych zajęć pokazowych mogą być organizacyjne
i metodyczne aspekty przygotowania i prowadzenia programowych zajęć
szkoleniowych oraz prezentacja sposobów optymalnego wykorzystania
wprowadzanego uzbrojenia i sprzętu wojskowego, elementów bazy
szkoleniowej, a przede wszystkim urządzeń wspomagających proces szkolenia
(symulatory, trenażery itp.).
91. Pododdział uczestniczący w metodycznych zajęciach pokazowych
powinien zostać wcześniej odpowiednio przygotowany (wyćwiczony)
i prezentować w sposób wzorowy realizację czynności zarówno w aspekcie
indywidualnym, jak i zespołowym.
92. Zabezpieczenie materiałowe zajęć powinno odpowiadać normom
ustalonym dla danego tematu i być kompletne. Wykorzystywane w pokazie
uzbrojenie i sprzęt wojskowy muszą być sprawne i w pełni prezentować swoje
możliwości.
93. W zajęciach tego typu bardzo istotną rolę odgrywa komentator, który
znając przebieg zajęć na podstawie wcześniej przygotowanego opracowania
(komentarza) w sposób komunikatywny wyjaśnia zasadnicze problemy.
2.11. Instruktaż
94. Instruktaż jest najprostszą formą działalności szkoleniowo-metodycznej,
stosowaną w szkoleniu dowództw, sztabów i wojsk, a szczególnie w procesie
przygotowania zajęć programowych.
95. Istotą instruktażu jest metodyczne i merytoryczne przygotowanie
dowódców (instruktorów) do pracy na punktach nauczania, wskazanie ich roli
w czasie konkretnego zajęcia programowego. Udzielający instruktażu jest
jednocześnie kierownikiem przyszłych zajęć.
96. Celem instruktażu jest doskonalenie umiejętności metodycznych
podwładnych dowódców (instruktorów), uzgodnienie (ustalenie) ich
postępowania podczas zajęć (ćwiczeń), a także sprawdzenie przygotowania do
prowadzenia szkolenia oraz umiejętności korzystania z obiektów bazy
szkoleniowej i sprzętu technicznego.
97. Treścią instruktażu jest:
omówienie organizacji i przebiegu zajęć;
omówienie warunków bezpieczeństwa;
ustalenie sposobu przeprowadzenia poszczególnych zagadnień,
w tym na punktach nauczania;
pokazanie sposobu wykonania ważniejszych/trudniejszych czynności
szkoleniowych;
ustalenie sposobów wykorzystania elementów bazy szkoleniowej
oraz pomocy szkoleniowych;
sprawdzenie wiedzy i umiejętności uczestników instruktażu.
98. O przebiegu instruktażu i długości jego trwania decyduje kierownik
przyszłych zajęć mając na uwadze zakres tematyczny, stopień złożoności zajęć
oraz zasób wiedzy i umiejętności jego uczestników. Podczas przygotowania
do instruktażu kierownik zajęć powinien udzielić wytycznych (z takim
wyprzedzeniem, aby instruktorzy mogli właściwie się przygotować). Kierownik
zajęć określa w nich czas i miejsce instruktażu, podaje temat, cel, formę oraz
zagadnienia szkoleniowe z podziałem na poszczególnych instruktorów,
wskazuje literaturę, którą należy wykorzystać w procesie przygotowania,
określa zabezpieczenie materiałowo-techniczne. Instruktaż do zajęć
19
prowadzony jest w miarę możliwości w miejscu ich prowadzenia, może być on
przeprowadzony następującymi metodami:
dyrektywną (rozkazodawczą),
pokazową,
kolegialną (aktywizującą).
Metody przeprowadzenia instruktażu przedstawiono w Załączniku nr 12.
99. Instruktaż składa się z:
podania tematu i celu instruktażu;
podania warunków bezpieczeństwa na czas instruktażu;
sprawdzenia przygotowania instruktorów do instruktażu (zajęć);
podania tematu, celu zajęć oraz terminu ich realizacji;
podania organizacji zajęć;
podania zagadnień, czasu ich realizacji, miejsca (sytuacji taktycznej 
jeśli jest taka potrzeba);
podania warunków bezpieczeństwa na czas zajęć;
praktycznego sprawdzenia umiejętności instruktorów oraz ustalenie
i ujednolicenie sposobu instruowania dla przerabianych zagadnień;
określenia zabezpieczenia materiałowego zajęć (z podziałem na
zagadnienia);
określenia terminu przedstawienia dokumentacji szkoleniowej do
sprawdzenia/zatwierdzenia.
100. W części wstępnej każdej z metod instruktażu kierownik zajęć podaje
temat zajęć, cel instruktażu oraz zagadnienia szkoleniowe i czas na ich
realizację, sprawdza stopień przygotowania się uczestników do instruktażu,.
101. W części głównej instruktażu prowadzonego metodą dyrektywną,
kierownik zajęć podaje: temat i cel zajęć, zagadnienia szkoleniowe strukturę
zajęć, określa i precyzuje sytuację taktyczną (tam gdzie jest to konieczne),
określa metodę instruowania, ilość pomocy szkoleniowych i środków
materiałowych, omawia warunki bezpieczeństwa, które powinny znalez
ć się
w planie pracy instruktora na punkcie nauczania. W następnej kolejności
kierownik przechodzi do praktycznego instruowania  przerobienia zagadnień
szkoleniowych. Kierownik zajęć może osobiście wystąpić w roli prowadzącego
zagadnienie (szczególnie w przypadku realizacji zagadnień i czynności
skomplikowanych lub nowych) lub wyznaczyć do tego jednego
z uczestników instruktażu. Pozostali uczestnicy występują w roli szkolonych.
Podczas przerabiania kolejnych zagadnień szkoleniowych ustalane
i ujednolicane są ich treści merytoryczne oraz metody szkolenia.
102. Instruktaż prowadzony metodą pokazową w części głównej obejmuje
pokaz  inscenizację realizacji poszczególnych zagadnień przez wcześniej
przygotowanych instruktorów (dowódców), omówienie poszczególnych
zagadnień, ostateczne ustalenie przebiegu szkolenia na każdym z punktów
nauczania.
103. W metodzie kolegialnej zaangażowanie uczestników instruktażu jest
tym większe, im bogatsze jest doświadczenie instruktorów i objawia się m.in.
prezentowaniem przez nich własnych rozwiązań i koncepcji prowadzenia
szkolenia na punkcie nauczania i wykorzystania elementów bazy szkoleniowej.
Kierownik zajęć może wskazać sposoby pozorowania pola walki i działań
przeciwnika oraz podaje limity środków materiałowych niezbędnych do
przerobienia poszczególnych zagadnień szkoleniowych.
104. W części końcowej każdej z metod instruktażu kierownik zajęć ustala
zakres przygotowania się instruktorów do zajęć oraz odpowiada na ewentualne
20
pytania i wyjaśnia wszelkie wątpliwości. Ponadto, stawia zadania w zakresie
przygotowania szkolonych do zajęć (dodatkowe szkolenie, ubiór, wyposażenie
itp.).
2.12. Samokształcenie metodyczne
105. Ważną rolę w metodycznym przygotowaniu kadry odgrywa
samokształcenie. Powinno ono wynikać z indywidualnego zapotrzebowania na
wiedzę oraz potrzeb szkoleniowych.
106. Istotą samokształcenia jest indywidualna praca z wykorzystaniem
materiałów szkoleniowych (literatura fachowa, monografie, biografie, zasoby
e-larningowe).
107. Celem samokształcenia metodycznego jest aktualizacja, pogłębienie
i rozszerzenie wiedzy oraz doskonalenie umiejętności szkoleniowo-
metodycznych kierowników zajęć wykładowców i instruktorów.
108. Treścią samokształcenia metodycznego jest samodzielne
poszukiwanie, studiowanie i analiza rozwiązań organizacyjno-metodycznych
występujących w procesie szkolenia.
109. Samokształcenie tego typu może być:
kierowane przez przełożonych11;
realizowane według własnych potrzeb.
110. Wskazane jest, aby wiedza pozyskana w wyniku samokształcenia była
weryfikowana podczas dyskusji w ramach innych form działalności
szkoleniowo-metodycznej, co przyczynia się do jej ugruntowania, popularyzacji,
uzupełnienia, jak również motywowania innych.
11
W jednostkach szkolnictwa wojskowego to komendanci określają ich częstotliwość.
21
3. METODY DZIAA
ALNOŚCI SZKOLENIOWEJ I METODYCZNEJ
111. Metoda szkolenia jest to sposób przekazywania wiedzy szkolonym
w celu osiągnięcia zakładanych rezultatów szkoleniowych, wyposażenia ich
w wiadomości, wyrobienia umiejętności oraz nawyków. Metody nauczania
odpowiadają na pytanie  jak uczyć , czyli w jaki sposób należy przekazywać
wiedzę, aby umożliwić jej opanowanie oraz zapewnić kształtowanie
odpowiednich umiejętności, pożądanych nawyków, postaw i cech charakteru.
112. W działalności szkoleniowej wykorzystuje się te metody, które
pozwalają szkolonym w krótkim czasie opanować wiedzę specjalistyczną oraz
wyrabiają umiejętności i nawyki.
113. Do zasadniczych metod12 działalności szkoleniowej i metodycznej
należą:
a) podające:
wykład informacyjny,
opowiadanie,
opis.
b) poglądowe:
pokaz przedmiotów,
pokaz działania (ćwiczenia),
pokaz terenu,
pokaz obrazów (rysunków, szkiców).
c) praktyczne:
ćwiczenia sensoryczne,
ćwiczenia motoryczne,
instruowanie.
d) problemowe:
klasyczna metoda problemowa,
wykład problemowy,
metody aktywizujące.
Szczegółowa klasyfikacja metod przedstawiona została w Załączniku nr 2.
3.1. Metody podające
114. W metodach podających stroną aktywną jest szkolący, zaś szkolony jest
zasadniczo odbiorcą, jednak metody te są niezastąpione w przekazie informacji.
115. Do najczęściej wykorzystywanych metod podających należą wykład
informacyjny, opis, opowiadanie.
116. Wykład informacyjny polega na przekazywaniu szkolonym
określonych informacji z zakresu przedmiotu szkolenia. W szkoleniu
wojskowym stosuje się go wówczas, gdy w stosunkowo krótkim czasie należy
omówić wiele faktów, zdarzeń, praw itd. Ponieważ nie jest łatwy w odbiorze,
szkoleni powinni być do tego odbioru odpowiednio przygotowani, np.
sporządzając notatki.
12
Metody podające, poglądowe i problemowe najczęściej znajdą zastosowanie w procesie kształcenia w
jednostkach szkolnictwa wojskowego. Metody praktyczne znajdują najczęściej zastosowanie w procesie
szkolenia realizowanym w jednostkach wojskowych.
22
117. Opowiadanie jako metodę szkolenia wojskowego stosuje się wówczas,
gdy występuje konieczność przedstawienia jakiejś akcji (rzeczywistej lub
fikcyjnej). Temat opowiadania w warunkach szkolenia wojskowego może się
odnosić do wydarzeń na hipotetycznym polu walki lub do przedstawienia
wydarzeń historycznych dotyczących prowadzonych wojen, bitew, kampanii.
Można także posłużyć się zdarzeniami wymyślonymi, zawartymi w scenariuszu
zajęcia (ćwiczenia).
118. Opis polega na charakteryzowaniu przedmiotów, zjawisk, faktów
historycznych i osób. Opis dotyczy cech istotnych z punktu widzenia
realizowanego tematu. Metoda opisu jest stosowana powszechnie na
wszystkich szczeblach szkolenia wojskowego. Najczęściej metoda opisu
występuje jako metoda pomocnicza w pokazach. W praktyce pokaz i opis uznaje
się często za jedną metodę, zwaną opis z pokazem.
3.2. Metody poglądowe
119. Metody poglądowe, określane często mianem metod eksponujących,
stosuje się w sytuacjach prezentowania szkolonym nowego uzbrojenia i sprzętu
wojskowego, działania sztabów i wojsk, kierowników/instruktorów podczas
zajęć/ćwiczeń, itp.
120. Metody poglądowe spełniają w szkoleniu wojskowym samodzielną
funkcję tylko wówczas, gdy w danym zajęciu główną rolę odgrywa pokaz, zaś
słowo mówione (opis, opowiadanie) spełnia funkcję pomocniczą.
121. Pokaz przedmiotów polega na demonstrowaniu ich właściwości przy
jednoczesnym eksponowaniu ich cech najbardziej istotnych. Jeżeli nie jest
możliwy pokaz oryginalnych przedmiotów, to wówczas należy zastąpić je
modelami, makietami lub przekrojami.
122. Pokaz działania powszechnie stosuje się w szkoleniu podstawowym
żołnierzy. Pokaz działania czynności dotyczy głównie takich przedmiotów
szkolenia bojowego, jak musztra indywidualna i zespołowa oraz taktyka
działania pojedynczego żołnierza. Niektóre czynności ćwiczone są we
fragmentach (tempach). Metoda ta jest stosowana do przygotowania
metodycznego kadr dowódczych, np. pokaz prowadzenia zajęcia (całości lub
części) oraz ćwiczenia. Metoda pokazu działania praktycznego (ćwiczenia)
wykorzystywana jest też podczas ćwiczeń taktycznych. Celem tego rodzaju
pokazu jest najczęściej przedstawienie wzorowo zorganizowanych
i przeprowadzonych działań bojowych z zastosowaniem nowych technik i metod
walki oraz praktycznego działania stanowisk dowodzenia w czasie planowania,
organizowania i prowadzenia walki.
123. Pokaz terenu wykorzystuje się najczęściej do szkolenia żołnierzy
w umiejętnym orientowaniu się w terenie oraz ocenie terenu pod względem
topograficznym i taktycznym. Metodę pokazu terenu w szerokim zakresie
stosuje się w czasie zajęć z topografii i terenoznawstwa. W działaniach
bojowych ważna jest nie tylko znajomość terenu, ale także jego ocena z punktu
widzenia potrzeb przyszłego pola walki.
124. Metoda pokazu obrazów jest najczęściej wykorzystywana w toku
wykładów i informacji oraz samodzielnej pracy, np. nauki własnej przed
zajęciami czy ćwiczeniami. Największy efekt w tym zakresie daje film
(prezentacja multimedialna), ponieważ oddaje ruch, ukazuje procesy i zjawiska,
które są niedostępne bezpośredniej obserwacji.
23
3.3. Metody praktyczne
125. W grupie metod praktycznych podstawowe znaczenie mają różnego
rodzaju metody ćwiczeń. Metody ćwiczeń mają na celu zarówno wyrabianie
umiejętności praktycznych w zakresie wykonywania określonych czynności przy
posługiwaniu się bronią, sprzętem, jak i kształtowanie wprawy w myśleniu
kategoriami taktyczno-operacyjnymi czy metodycznymi. Służą również
utrwalaniu już zdobytej wiedzy, a zwłaszcza jej operatywnego wykorzystania do
rozwiązywania złożonych problemów.
126. Ćwiczenia praktyczne o charakterze sprawnościowym (motorycznym),
wymagające aktywnych czynności motorycznych, wyrabiają wytrzymałość
fizyczną. Dzięki ćwiczeniom tego typu nabywa się i doskonali umiejętności
w posługiwaniu się uzbrojeniem i sprzętem wojskowym.
127. Ćwiczenia typu sensorycznego (umysłowego) mają na celu przede
wszystkim kształtowanie umiejętności w zakresie rozwiązywania problemów
operacyjno-taktycznych. Podczas ćwiczeń sensorycznych dowódcy zdobywają
lub doskonalą posiadane umiejętności i nawyki w wykonywaniu czynności
wynikających z procesu dowodzenia. Stosowanie ćwiczeń praktycznych typu
sensorycznego daje możliwość wyrabiania u dowódców wprawy w operatywnym
wykorzystywaniu wiedzy teoretycznej, a także kształtowania umiejętności
myślenia kategoriami taktyczno-operacyjnymi oraz dokonywania operacji
myślowych, takich jak: analizowanie, syntezowanie, porównywanie,
wnioskowanie czy uogólnienie.
128. Instruowanie jest metodą praktyczną szeroko stosowaną w ramach
szkolenia wojskowego przede wszystkim żołnierzy w okresie szkolenia
podstawowego i specjalistycznego. W działalności szkoleniowej stosuje się dwa
zasadnicze modele instruowania: podstawowy i problemowy.
Podstawowy model instruowania stosuje się głównie w początkowym okresie
szkolenia. Model ten obejmuje:
podanie treści zagadnienia;
określenie celu szkolenia (zagadnienia);
wprowadzenie w sytuację taktyczną;
podanie komendy, na jaką się wykonuje tę czynność;
wzorowy pokaz;
pokaz z objaśnieniem;
ćwiczenia na tempa;
ćwiczenia etapami;
ćwiczenia do pełnego opanowania;
reagowanie instruktora na popełniane błędy;
omówienie zrealizowanego zagadnienia ze wskazaniem najczęściej
popełnianych błędów, sposobu ich usunięcia, wskazanie najlepiej
i najsłabiej ćwiczących, zadań i czynności do pracy samodzielnej.
Problemowy model instruowania stosowany jest wówczas, gdy szkoleni
posiadają już odpowiedni zasób wiedzy i umiejętności, potrafią też
samodzielnie rozwiązywać problemy taktyczne. Szkolenie modelem
problemowym obejmuje:
wprowadzenie w sytuację taktyczną;
przedstawienie przez szkolonych propozycji sposobów działania
w danej sytuacji;
odniesienie się instruktora do wypowiedzi szkolonych  instruktor
poprawia lub uzupełnia wypowiedzi oraz wskazuje, które
z przedstawionych rozwiązań były poprawne;
24
 podanie komendy, na jaką wykonuje się nauczaną czynność;
po wzorowym pokazie (przez instruktora) i pokazie z objaśnieniem
poszczególnych czynności, przystąpienie instruktora do praktycznego
ćwiczenia (szkolenia) żołnierzy;
ćwiczenie praktyczne czynności danego zagadnienia, aż do
poprawnego ich opanowania;
kontrolę przez instruktora poprawność wykonywania czynności przez
szkolonych;
omówienie ćwiczenia.
3.4. Metody problemowe
129. Metody problemowe w najszerszym zakresie wykorzystuje się
w szkoleniu kadr i doskonaleniu (np. obsad stanowisk dowodzenia). Dzięki
stosowaniu metod problemowych szkolony zdobywa nową wiedzę nie na
zasadzie gromadzenia informacji, ich zapamiętywania i rozumienia, jak przy
metodach podających, lecz przez złożone procesy myślowe (analizę, syntezę,
porównywanie, abstrahowanie, uogólnianie).
130. Podstawą stosowania metod problemowych jest sformułowanie
problemu. W celu rozwiązania zadania, szkolony musi samodzielnie opanować
nowe treści lub znalez
ć nowe relacje z wiadomościami już przyswojonymi.
W ćwiczeniach wojskowych, szczególnie w ćwiczeniach z wojskami, niektóre
rozwiązywane zadania mają charakter rzeczywisty, gdyż odzwierciedlają realne
sytuacje pola walki i realne zadania bojowe.
131. Do najbardziej rozpowszechnionych metod problemowych należą:
klasyczna metoda problemowa (metoda problemowa),
wykład problemowy,
podgrupa metod aktywizujących.
132. Klasyczna metoda problemowa polega na wywołaniu u szkolonych
aktywności, której część stanowi formułowanie problemów, a następnie
samodzielne i aktywne poszukiwanie ich rozwiązań.
133. Wykład problemowy jest to szczególny typ wykładu stosowanego
w uczelniach wojskowych. Umożliwia on szkolonym czynny udział
w toku jego trwania (głoszenia). Polega najczęściej na przedstawianiu całości
tematu w postaci problemów wymagających rozwiązania oraz podaniu
przykładów ich metodologicznej analizy i ukazywania następstw przyjętego
sposobu rozumowania.
134. Istotą tego wykładu jest to, że rozwiązywanie problemów odbywa się na
oczach studentów i przy ich ewentualnym współudziale. Prowadzący wykład
powinien dążyć do nawiązania ze szkolonymi dialogu. Często prowadzący
wykład musi sam wywoływać go poprzez zadawanie pytań uczestnikom lub
rozwiązywać poszczególne problemy, wczuwając się w tok rozumowania
studentów, analizując różne warianty rozwiązań, które mogłyby być ich
wariantami. Wyjaśnia również wątpliwości, które mogłyby być wątpliwościami
szkolonych. Poszukuje argumentów, które mogliby wysuwać szkoleni, wyjaśnia
ich wady oraz zalety. Do właściwego rozwiązania dochodzi drogą eliminacji
rozwiązań złych przy jednoczesnym ich uzasadnieniu.
135. Wykład konwersatoryjny jest to swoista odmiana wykładu
problemowego. Istotą tego wykładu jest prowadzenie dyskusji szkolącego ze
szkolonymi nad wybranymi problemami, po czym następuje wspólne ustalanie
ich rozwiązania. Prowadzenie wykładu konwersatoryjnego wymaga
25
odpowiedniego przygotowania się szkolonych. Przygotowanie to polega
najczęściej na przestudiowaniu określonej literatury lub podzieleniu się
spostrzeżeniami i wnioskami z własnego doświadczenia lub praktyki zawodowej
itp.
136. Wykład konwersatoryjny przynosi pożądane efekty wówczas, gdy
prowadzący go posiada niezbędną ilość materiałów i pomocy dydaktycznych
oraz umiejętnie je wykorzystuje do zilustrowania określonych zagadnień
(problemów) lub argumentowania artykułowanych przez szkolonych rozwiązań.
Dyskusja wywoływana przez szkolącego w toku wykładu ma najczęściej
charakter prowokacyjny, zmuszający do wyrażenia własnej opinii, sądów na
dany temat.
137. Podczas wykładu konwersatoryjnego szkoleni mają możliwość
wyrabiania zdolności samodzielnego logicznego myślenia, poprawnego
wyrażania swoich myśli oraz argumentowania przedstawianych rozwiązań.
Najważniejszą cechą tego wykładu powinna być żywa, sterowana, a także
inspirowana przez szkolącego dyskusja skierowana na wspólne rozwiązywanie
problemów teoretycznych lub praktycznych.
138. Wyższość problemowych metod szkolenia nad podającymi wynika już
z samej sytuacji obydwu podmiotów tego procesu oraz ich poziomu aktywności.
Szczególne znaczenie w tym zakresie ma podgrupa metod aktywizujących
w grupie metod problemowych, gdzie aktywność szkolonych z założenia
powinna nawet przewyższać aktywność szkolącego. Do najbardziej
rozpowszechnionych metod tej podgrupy stosowanych w szkoleniu należą13:
metoda przypadków (zdarzeń),
metoda sytuacyjna,
metoda inscenizacji,
metoda gier,
metoda dyskusji,
seminarium,
konwersatorium,
repetytorium.
139. Metodę przypadków, zwaną także metodą zdarzeń, uważa się za
najprostszą w podgrupie metod aktywizujących oraz odpowiadającą warunkom
i tradycji szkolenia w wojsku. Poza nabywaniem umiejętności rozwiązywania
problemów i podejmowania decyzji trudnych, nietypowych (np. dotyczących
działalności szkoleniowej) uczestnicy zajęć (ćwiczeń) prowadzonych tą metodą
ćwiczą umiejętność zbierania informacji.
140. Istotą metody przypadków jest analiza opisu zdarzeń rzeczywistych lub
fikcyjnych odnoszących się do konkretnej sytuacji (np. szkoleniowej),
a następnie dyskusja w całej grupie szkoleniowej (dowództwie). Do realizacji
zajęć metodą przypadków potrzebna jest uprzednio zdobyta wiedza, na
podstawie której każdy uczestnik zajęć (ćwiczenia) może podejmować decyzje.
141. Metodę przypadków (zdarzeń) wykorzystuje się głównie w kształceniu
studentów szkół, akademii wojskowych, a także w szkoleniu dowództw
(sztabów). Dzięki walorom dydaktycznym zapewnia ona dobre wyniki
w kształtowaniu umiejętności samodzielnego gromadzenia faktów, dokładnego
i jednoznacznego formułowania pytań, ujawniania przyczyn powstawania
zdarzeń oraz możliwych sposobów rozwiązania.
13
Są to metody należące do podgrupy metod aktywizujących w grupie metod problemowych.
26
142. Metoda sytuacyjna jest w swej istocie podobna do metody
przypadków. Różnica dotyczy jakościowej strony podstawowego środka
dydaktycznego stosowanego w tych metodach, tj. opisu. Jeśli bowiem opis
przypadków (incydentów) obejmuje pojedyncze zdarzenie, to w opisie sytuacji
przedstawiany jest ciąg zdarzeń. Polega ona na wprowadzeniu szkolonych
w jakąś złożoną sytuację, jej analizowaniu i podejmowaniu decyzji w sprawie jej
rozwiązania. Stosowanie tej metody ma na celu nie tylko przekazywanie nowych
wiadomości, ale także kształtowanie umiejętności samodzielnego podejmowania
decyzji. Zadaniem szkolonych jest więc wypracowanie, stosownie do
analizowanej sytuacji decyzji, łącznie z przewidywanymi skutkami jej podjęcia.
143. Metoda sytuacyjna ma najszersze zastosowanie w ćwiczeniach
grupowych. Polega ona na stwarzaniu umownych, ale realistycznych opisów
sytuacji, w ramach których szkoleni rozwiązują określone zadania (problemy),
podejmują decyzje, organizują działania i nimi kierują. W ćwiczeniach
wojskowych opis sytuacji ma najczęściej formę sytuacji wyjściowej na pierwszy
dzień ćwiczenia. W dokumencie tym winny być zawarte wszystkie istotne
informacje potrzebne do podjęcia decyzji. W metodzie sytuacyjnej nie ma
uzupełniania opisu przez szkolącego. Sytuację wyjściową na pierwszy dzień
ćwiczenia w tym przypadku, mimo swej nieraz znacznej objętości należy
zakończyć niewielką liczbą pytań (najwyżej trzy, cztery), wokół których na
zajęciach będzie się toczyć dyskusja.
144. W metodzie inscenizacji, której celem jest maksymalne
uprawdopodobnienie rozgrywanych sytuacji, szkolący się przyjmują na siebie
rolę osób występujących w inscenizowanym zdarzeniu.
145. W szkoleniu wojskowym działanie to jest szczególnie istotne podczas
realizacji różnego typu ćwiczeń. W tym wypadku inscenizacja będzie polegać
na włączeniu do umownego tła sytuacji fragmentów działań osób, środków,
które występowałyby realnie w działaniu. Taka inscenizacja ma wielkie
znaczenie w grach wojennych i ćwiczeniach dowódczo-sztabowych, prowadzi
się je bowiem w rzeczywistych warunkach terenowych, wyposażając
szkolonych (działających w konkretnych rolach  funkcjach) w sprzęt,
uzbrojenie oraz środki dowodzenia i transportu.
146. Metoda inscenizacji może być także zastosowana w innych
ćwiczeniach, np. grupowych oraz treningach sztabowych. W warunkach
realizacji tych ćwiczeń, chociaż szkoleni rozmieszczeni są w salach, ośrodkach
szkolenia, to jednak wyposażenie miejsc pracy oraz sposoby działania (praca
na mapach, przekazywanie meldunków, sprawozdań itp.) wprowadzają do
ćwiczenia pewne elementy realności.
147. Metoda gier - gry dydaktyczne, wojskowe i kierownicze są swego
rodzaju ćwiczeniami. Udział w nich odbywa się według ściśle ustalonych reguł
(zasad).
148. Odmianą gry dydaktycznej jest gra symulacyjna. Metoda gry
symulacyjnej polega na tym, że prowadzący grę, wykorzystując rzeczywistą
(historyczną) sytuację problemową (scenariusz wydarzeń), stara się uzyskać jej
rozwiązanie przez szkolonych, a następnie porównuje rezultaty z rozwiązaniami
faktycznymi. Charakterystyczne dla gry symulacyjnej jest to, że odnosi się do
konkretnej, a nie fikcyjnej rzeczywistości i obejmuje próbę odtworzenia tej
rzeczywistości, np. faktów historycznych, czynności określonych osób.
149. Kolejną odmianą gry dydaktycznej jest gra decyzyjna. Grę tę
opracowano do rozwijania umiejętności kierowniczych i dowódczych. Metoda ta
27
jest również wykorzystywana w procesie kształcenia w uczelniach wyższych.
Właściwością metody gier decyzyjnych jest to, że wykorzystuje się ją do
nabywania lub doskonalenia umiejętności podejmowania decyzji w stosunkowo
krótkim czasie i w warunkach konkurencji (w wypadku szkolenia wojskowego
w warunkach zagrożenia ze strony przeciwnika).
150. Metoda dyskusji traktowana jest jako sposób transmisji wiedzy
w relacjach szkolący-szkolony i szkolony-szkolący. Wyróżnia się kilka odmian
tego typu dyskusji:
dyskusja związana z wykładem,
dyskusja okrągłego stołu,
dyskusja wielokrotna (grupowa),
burza mózgów (giełda pomysłów),
dyskusja panelowa (dyskusja obserwowana),
metaplan.
151. Dyskusja związana z wykładem ma na celu wyjaśnienie wątpliwości
szkolonych, co do tez i sformułowań zawartych w wykładzie oraz zorientowanie
się, na ile przedstawione treści są dla nich zrozumiałe.
152. Dyskusja okrągłego stołu to metoda polegająca na swobodnej wymianie
poglądów między prowadzącym dyskusję a uczestnikami szkolenia, seminarium
naukowego itp. Cechą charakterystyczną tego rodzaju dyskusji jest swoboda
wypowiedzi wszystkich jej uczestników bez względu na ich zależności
funkcjonalne, organizacyjne i inne. Celem dyskusji okrągłego stołu jest
doprowadzenie do zbliżenia stanowisk różnych uczestników i osiągnięcia
swoistego kompromisu, zwanego konsensusem. Tego typu metoda może być
stosowana w czasie wypracowania określonych rozwiązań (koncepcji)
w zakresie szkolenia, działalności metodycznej, a także działań bojowych.
153. Metoda dyskusji wielokrotnej w swej istocie sprowadza się do dyskusji
w małych grupach (zespołach), przy czym przedmiotem tej dyskusji może być
to samo zagadnienie lub problem oddzielny, stanowiący element jakiejś całości.
154. Metoda burzy mózgów często zaliczana jest do  technik grupowego
samodzielnego i twórczego myślenia . Poprawne prowadzenie zajęć tą metodą
stwarza warunki swobodnego i ścisłego przedstawiania pomysłów przez
szkolonych zgodnie z zasadą  pierwsza myśl najlepsza . Jest to sposób
intuicyjnego rozwiązywania problemów, wsparty intensywnym procesem
myślowym i wyobraz
nią. Istota burzy mózgów sprowadza się do postawienia
szkolonym jednego i tylko jednego problemu do rozwiązania, a ich zadaniem
jest znalezienie jak największej liczby różnych niekonwencjonalnych pomysłów
jego rozwiązania. W metodzie tej najważniejsze jest zapewnienie uczestnikom
zajęcia swobody w zgłaszaniu pomysłów. Wręcz wskazane jest, aby w dyskusji
brali udział zarówno osoby znające rozwiązywany problem, jak i osoby
nieznające tego problemu, tzw. laicy.
155. Cechą charakterystyczną dyskusji panelowej jest istnienie dwóch
gremiów: dyskusyjnego (eksperci  panel) i słuchającego (audytorium  uczący
się), z tym, że w fazie dyskusji głos mogą również zabrać osoby wchodzące
w skład audytorium. Dobre przygotowanie dyskusji panelowej wymaga
starannego doboru członków panelu, którzy powinni być specjalistami wysokiej
klasy. Powinni oni bowiem naświetlić problem z różnych punktów widzenia,
reprezentując różne opcje i rozwiązania. Przebiegiem panelu kieruje osoba
prowadząca zajęcia (ćwiczenia), która czuwa nad dyscypliną merytoryczną
(nieodchodzenie od istoty problemu) i czasową.
28
156. Metoda metaplanu jest sposobem dyskusji dydaktycznej, gdzie do
przeprowadzenia zajęć (sesji) trzeba odpowiednio ukierunkować uczestników
zajęcia, a także przygotować określone tablice i rekwizyty w postaci
różnorodnych kartek, na których będą zapisywane hasła stanowiące
rozwiązanie danego problemu. Istota tej metody sprowadza się do tworzenia
podczas dyskusji plakatu, który nosi nazwę metaplanu. Na plakacie tym
zapisuje się temat problemu, a następnie ustala kryteria, według których się go
omawia i poszukuje rozwiązania.
157. Metoda metaplanu charakteryzuje się wieloma dodatnimi stronami, np.
wszyscy uczestnicy mają możliwość wypowiadania się na dany temat,
oddziaływanie wizualne pozwala uczestnikom skoncentrować się na celu
dyskusji, ponadto nie ma potrzeby prowadzenia notatek (wszystko jest zapisane
na plakacie), a to daje możliwość skupienia całej energii na tworzeniu
rozwiązania postawionego zadania.
158. Seminarium podobnie jak wykład jest audytoryjną metodą szkolenia.
Seminarium stwarza dogodne warunki do aktywizacji procesu dydaktycznego,
gdyż umożliwia stosowanie w jego ramach różnych metod aktywizujących,
a przede wszystkim metody dyskusji. Istotą seminarium jest rozwiązywanie
problemów poprzez ogólną dyskusję w grupie szkoleniowej, dowództwie,
sztabie.
159. W szkoleniu seminarium występuje po wykładzie, po cyklu wykładów,
po ćwiczeniu (ćwiczeniach), na zakończenie okresu (etapu) szkolenia.
Seminarium może być prowadzone przed ćwiczeniem, ale także po ćwiczeniu.
Nie powinno jednakże występować przed kolejnym wykładem, jeżeli wiedza,
która została zaprezentowana na poprzednim wykładzie była wprowadzająca,
ukierunkowująca kształcenie uczestników szkolenia.
160. Celem seminarium jest pogłębienie i poszerzenie wiedzy w zakresie
danej dziedziny wiedzy, specjalności zdobytej w czasie wykładu, zajęć
praktycznych, ćwiczeń taktycznych i operacyjnych lub samodzielnego
studiowania.
161. Konwersatorium jest metodą szkolenia dowództw (sztabów), która
pozwala na wspólne rozwiązywanie (analizę) problemów przy współudziale
prowadzącego konwersatorium i utrwalanie wiedzy, umiejętności w żądanym
zakresie. Konwersatorium to obcowanie szkolącego z audytorium, zespołem
dowództwa (sztabu).
162. Konwersatorium jest aktywizującą, a jednocześnie doskonalącą
wiadomości i umiejętności metodą szkolenia. Prowadzi się go najczęściej przed
ćwiczeniami taktycznymi lub operacyjnymi. Udział w konwersatorium wymaga
nie tylko przygotowania odpowiedzi na zadane wcześniej zagadnienia
(problemy), ale także sformułowania własnych (uczestnika konwersatorium)
pytań i przedstawienie ich w trakcie jego trwania.
163. Konwersatorium wymaga gruntownego przygotowania się
prowadzącego, jak również uczestników. Jest ono z powodzeniem stosowane
w wyższym szkolnictwie wojskowym.
164. Repetytorium jest metodą problemową, której głównym celem jest
sprawdzenie uprzednio opanowanej przez szkolonych wiedzy oraz jej
powtarzanie i utrwalanie. Repetytorium powinno mieć charakter
podsumowujący określony cykl szkolenia lub blok tematyczny.
29
4. FORMY SZKOLENIA WOJSK
165. Szkolenie wojsk jest podstawowym obszarem funkcjonowania sił
zbrojnych w okresie pokoju. Realizowane jest w garnizonach (MSD) w kraju
i poza jego granicami, w obiektach poligonowych, centrach i ośrodkach
szkolenia. Szkolenie realizowane jest w cyklach, okresach i etapach szkolenia,
a ich czas trwania jest zróżnicowany i wynika z przeznaczenia,
ukompletowania, potrzeb oraz możliwości ich zabezpieczenia.
166. W jednostkach wojskowych, szkolenie wojsk prowadzi się najczęściej
w takich formach jak:
a) ćwiczenie taktyczne z wojskami (ćwiczenie taktyczno-specjalne)14;
b) zajęcia taktyczne (taktyczno-specjalne);
c) zajęcia praktyczne;
d) musztra bojowa;
e) trening:
sensoryczny (o charakterze teoretycznym);
motoryczny (o charakterze praktycznym);
f) kurs szkoleniowy;
g) podróż szkoleniowa15.
Formy szkolenia wojsk przedstawiono w Załączniku nr 3.
167. Zajęcia mogą być realizowane w następujących formach
organizacyjnych:
szkolenie blokowe;
szkolenie potokowe;
szkolenie zintegrowane;
szkolenie zgrywające;
168. Dobór właściwych form szkolenia wojsk zależy od decyzji właściwego
dowódcy, który powinien uwzględnić: szczebel dowodzenia i poziom
wyszkolenia pododdziału, rzeczywiste potrzeby, warunki i możliwości ich
realizacji oraz cykl, okres lub etap szkolenia.
4.1. Ćwiczenie taktyczne z wojskami
169. Ćwiczenia taktyczne z wojskami to najwyższa forma praktycznego
szkolenia dowództw, sztabów i wojsk, w ramach której ćwiczący, dążąc do
wykonania określonego zadania bojowego, na tle umownej sytuacji taktycznej,
uczą się rozwiązywania problemów z zakresu przygotowania i prowadzenia
walki.16
4.2. Zajęcia taktyczne
170. Zajęcia taktyczne (taktyczno-specjalne) są formą szkolenia wojsk
składającą sie z zagadnień szkoleniowych obejmujących określony zakres
tematyczny. Realizuje się je w ramach szkolenia programowego na szczeblu
drużyny i plutonu (równorzędnych) oraz na szczeblu kompanii i batalionu
14
Ćwiczenie taktyczne z wojskami (taktyczno-specjalne) jest formą ćwiczeń a jednocześnie
najwyższą formą szkolenia wojsk.
15
Np. podróż wojskowo-geograficzna, historyczno-geograficzna, studyjna.
16
Szczegółowy opis zawarto w Instrukcji o przygotowaniu i prowadzeniu ćwiczeń z
dowództwami, sztabami i wojskami w Siłach Zbrojnych RP DD/7.1.1.
30
(równorzędnych) z wyjątkiem tematów, które zostały zaklasyfikowane jako
ćwiczenia. W czasie zajęć taktycznych wykorzystywana jest już nabyta, w toku
szkolenia programowego, wiedza i umiejętności. Zajęcia taktyczne, jako forma
szkolenia pododdziałów, integrują pozostałe przedmioty szkolenia bojowego i
prowadzą do kompleksowego przygotowania pododdziałów do działań
bojowych zgodnie z przeznaczeniem.
4.3. Zajęcia praktyczne
171. Zajęcia praktyczne są formą szkolenia wojsk skoncentrowaną na
praktycznej realizacji zagadnień szkolenia programowego.
172. Celem zajęć praktycznych jest przekazanie wiedzy, nauka
i doskonalenie umiejętności, a także zgranie w działaniu zespołowym. Zajęcia
te prowadzone są w ramach całego procesu szkolenia programowego tj.:
indywidualnego, pododdziałów, oddziałów i ZT.
173. Istota zajęć praktycznych sprowadza się do realizowania tematyki
szkolenia programowego w terenie (na placach ćwiczeń, miejscach
rozmieszczenia trenażerów, PST itp.). W zajęciach praktycznych przygotowuje
się szkolonych do realizacji zadań kompleksowo zgodnie z przeznaczeniem.
174. Treścią zajęć praktycznych jest:
nauka i doskonalenie indywidualnych umiejętności specjalistycznych
żołnierzy;
zgrywanie żołnierzy do działania w składzie pododdziałów, grup
zadaniowych;
utrzymanie określonych zdolności i podwyższanie sprawności
pododdziałów.
175. Zajęcia praktyczne mogą być prowadzone w tzw. zgrupowaniach
szkoleniowych jako szkolenie blokowe, potokowe lub zintegrowane. Działanie to
podyktowane jest dążeniem do zwiększenia efektywności szkolenia poprzez
wykorzystanie merytorycznie przygotowanych instruktorów i specjalistycznej
bazy szkoleniowej oraz racjonalne gospodarowanie środkami materiałowymi.
176. Szkolenie blokowe polega na połączeniu kilku tematów, zagadnień
z danego przedmiotu w bloki szkoleniowe (tematyczne), realizowanych na
specjalistycznym obiekcie szkoleniowym. Szkoleniem kieruje dowódca
pododdziału (TGB, ZZ, ZB17) z udziałem instruktorów rodzajów wojsk lub służb.
177. Szkolenie potokowe polega na szkoleniu realizowanym na
odpowiednio przygotowanym obiekcie szkoleniowym (w oparciu o punkty
nauczania), kolejno zmieniających się pododdziałów. Po zakończeniu szkolenia
na danym punkcie nauczania pododdział przechodzi na następny i kontynuuje
szkolenie, natomiast instruktorzy pozostają na punktach nauczania i realizują tą
samą problematykę z kolejnym pododdziałem. Szkolenie takie prowadzi
z reguły dowódca (kierownik zajęcia) w oparciu o zespół instruktorów.
178. Szkolenie zintegrowane polega na równoczesnym szkoleniu całości
pododdziału, TGB, ZZ, ZB, najczęściej wzmocnionego batalionu
(równorzędnego) z wykorzystaniem odpowiedniej bazy szkoleniowej. Integracja
szkolenia obejmuje szereg obszarów: przedmiotowy, tematyczny, uczestników
szkolenia, tworzenia niejednolitych pod względem specjalności/funkcji
zgrupowań szkoleniowych, wykorzystania bazy szkoleniowej. Kierownikiem
17
TGB  Taktyczna Grupa Bojowa, ZZ  Zespół Zadaniowy, ZB  Zgrupowanie Bojowe.
31
zajęć zintegrowanych jest zazwyczaj dowódca najwyższego (w strukturze
dowodzenia) szkolącego się pododdziału.
179. Szkolenie zgrywające jest specyficzną formą zajęć praktycznych
stosowaną w szkoleniu bojowym, zwłaszcza w taktyce. Poprzedza przejście od
szkolenia indywidualnego do szkolenia w składzie pododdziału wyższego
szczebla. Szkolenie zgrywające jest realizowane od szczebla plutonu poprzez
kompanię do batalionu /równorzędnych/ włącznie. Polega na praktycznym
nauczeniu i doskonaleniu umiejętności zespołowego działania w składzie
pododdziału. Treścią szkolenia jest głównie przyjmowanie ugrupowania
bojowego (szyków) i ich zmiana, manewr na polu walki oraz kierowanie
działaniem podwładnych. Kierownikiem zajęć zgrywających jest dowódca
zgrywanego pododdziału. W zajęciach zgrywających żołnierze występują
z etatowym uzbrojeniem i wyposażeniem oraz środkami dowodzenia i
łączności.
4.4. Musztra bojowa
180. Musztra bojowa stanowi podstawową formę szkolenia bojowego wojsk
w szkoleniu indywidualnym, sekcji, drużyny, załogi oraz plutonu
(równorzędnych). Ze względu na swoją specyfikę musztra bojowa posiada
cechy zarówno metody jak i formy. Może być stosowana samodzielnie lub
w ramach zajęć praktycznych.
181. Musztra bojowa ma na celu przygotowanie żołnierza, pododdziału do
sprawnego, nawykowego działania. Celem musztry bojowej jest pełne
opanowanie ćwiczonych czynności oraz nabycie określonych nawyków.
182. Istotą musztry bojowej jest wielokrotne ćwiczenie czynności  aż do
pełnego ich opanowania. Charakteryzuje się ona następującymi cechami:
każde zagadnienie szkoleniowe traktowane jest jako oddzielne, oderwane
od pozostałych zagadnień realizowanych podczas danego zajęcia;
każde zagadnienie (a nawet czynność) ćwiczy się z żołnierzami
(pododdziałem) kilkakrotnie, aż do pełnego opanowania;
w przypadku stwierdzenia nieprawidłowego wykonywania czynności,
działanie przerywa się (stosując komendę  WRÓĆ ), nakazuje się powrót
do sytuacji (podstawy) wyjściowej, wskazuje błędy, pokazuje (omawia)
sposób prawidłowego działania, po czym ponawia się ćwiczenie.
183. Treścią musztry bojowej jest nauczanie właściwego wykonywania
czynności indywidualnych i zespołowych.
184. Do musztry bojowej z wykorzystaniem sprzętu bojowego przystępuje
się dopiero po przećwiczeniu podobnego zagadnienia bez sprzętu.
185. W zajęciach prowadzonych w formie musztry bojowej stwarza się
proste sytuacje taktyczne. Nie obowiązuje w tym przypadku zasada zachowania
ciągłości taktycznej i kierunku działania. Umożliwia to stosowanie w szkoleniu
działania pododdziałów po pętli w wybranym kierunku i z powrotem, a także
z jednego centralnego punktu  jednocześnie  w różnych kierunkach.
186. W sytuacji, gdy czas przeznaczony na wykonanie określonego zadania
skończył się a nie opanowano danego zagadnienia, należy zrezygnować
z przerobienia innego  mniej ważnego, a dążyć do pełnego opanowania
zagadnienia zasadniczego.
32
4.5. Trening
187. Trening jest formą szkolenia żołnierzy i pododdziałów polegającą na
systematycznym ćwiczeniu czynności sensorycznych (umysłowych) lub
motorycznych (praktycznych) dla uzyskania określonego poziomu wyszkolenia
indywidualnego lub zespołowego. Może odbywać się w terenie (ośrodkach
szkolenia i placach ćwiczeń) lub w pomieszczeniach szkoleniowych
z wykorzystaniem symulatorów i trenażerów, a także UiSW. Do treningu można
przystąpić wtedy, kiedy zakres wiedzy i podstawowe umiejętności praktyczne
z danej dziedziny są już szkolonym znane.
188. Celem treningu jest doskonalenie, odtworzenie, podtrzymywanie lub
podwyższenie umiejętności u szkolonych.
189. Istotą treningu jest to, że szkolony poprzez systematyczne powtarzanie
czynności wyrabia w sobie określone nawyki i zachowania lub umiejętność
elastycznego zastosowania posiadanej wiedzy w praktyce. Trening prowadzi
się także, gdy cele szkolenia programowego nie zostały osiągnięte, nie
uzyskano odpowiedniego poziomu wyszkolenia lub istnieje potrzeba jego
odtworzenia.
190. Treścią treningu są powtarzające się czynności sensoryczne
i motoryczne wykonywane indywidualnie lub zespołowo w składzie pododdziału.
191. Przebieg treningu uzależniony jest od charakteru wykonywanych
czynności praktycznych (sensorycznych lub motorycznych). W obu
przypadkach rozpoczyna się od podania tematu, wskazania celu i znaczenia
wyodrębnionych umiejętności. Częścią główną treningu jest wykonywanie
czynności pod nadzorem instruktora (kierownika treningu) w dalszej części
samodzielnie. Częścią końcową jest kontrola i ocena stopnia sprawności
szkolonych prowadzone przez instruktora (kierownika treningu).
4.6. Kurs szkoleniowy
192. Kurs szkoleniowy jest zorganizowaną formą szkolenia żołnierzy
specjalistów w ośrodkach, centrach szkolenia i jednostkach wojskowych. Kursy
szkoleniowe18 można prowadzić w poszczególnych okresach szkolenia
pododdziałów (drużyna, pluton, kompania, batalion).
193. Celem kursu jest wyposażenie żołnierzy w nową wiedzę oraz
doskonalenie umiejętności i nawyków w ramach posiadanej lub dodatkowej
specjalności.
194. Istotą kursu szkoleniowego jest prowadzenie cyklu szkoleń
o zróżnicowanej formie organizacyjnej i tematycznej. Kursy szkoleniowe
prowadzi się dla poszczególnych grup specjalistów.
195. Treścią kursu szkoleniowego jest:
przekazanie nowej wiedzy specjalistycznej;
wyrabianie nawyków;
nauka i doskonalenie procedur i technik działania;
efektywne wykorzystanie UiSW;
doskonalenie i utrwalanie umiejętności
inne (według potrzeb).
18
Plan kursu szkoleniowego opracowuje się wg. Załącznika nr 6.
33
4.7. Podróż szkoleniowa
196. Podróże szkoleniowe są formą szkolenia żołnierzy - kandydatów na
dowódców w WSO, centrach, ośrodkach szkolenia oraz formą szkolenia
indywidualnego lub zespołowego dowództw polegająca na porównaniu
(analizie) prowadzonych w historii działań zbrojnych (walk) w danym terenie
z podjętymi decyzjami przez szkolonych.19
19
Szczegółowy opis zawarto w Instrukcji o przygotowaniu i prowadzeniu ćwiczeń
z dowództwami, sztabami i wojskami w Siłach Zbrojnych RP DD/7.1.1.
34
5. PLANOWANIE I ORGANIZOWANIE DZIAA
ALNOŚCI SZKOLENIOWO-
METODYCZNEJ
5.1. Zasady planowania
197. Planowanie jest jedną z funkcji kierowania i dowodzenia. Opiera się na
wnikliwej analizie zadań szkoleniowych i ocenie sytuacji szkoleniowej. Planowanie
polega na przewidywaniu układu rzeczowo-czasowo-przestrzennego
przedsięwzięć szkoleniowych oraz formułowaniu do tego układu odpowiednich
celów. Realizowane jest jako proces cykliczny, którego celem jest racjonalizacja
przedsięwzięć szkoleniowych poprzez opracowanie planu ogólnego i planów
cząstkowych z różnym stopniem szczegółowości. Odbywa się poprzez
udzielenie odpowiedzi na pytania: co, gdzie, kiedy, przez kogo i w jaki sposób
ma być wykonane, aby osiągnąć zakładane cele.
198. Przedmiotem planowania działalności szkoleniowo-metodycznej są:
zadania, cele, formy, metody, czas, baza szkoleniowa i zabezpieczenie
materiałowo-techniczne.
199. Planowanie działalności szkoleniowo-metodycznej dotyczy wszystkich
szczebli dowodzenia do kompanii (równorzędnej) włącznie. Prowadzi się je w
ramach programowania ćwiczeń i planowania działalności bieżącej w Siłach
Zbrojnych RP.
200. W ramach programowania ćwiczeń poszczególnych szczebli
dowodzenia  planuje się jedno ćwiczenie instruktażowo-metodyczne do
realizacji w okresie objętym programowaniem.
5.2. Planowanie działalności szkoleniowo-metodycznej
201. Częstotliwość przedsięwzięć szkoleniowo-metodycznych uzależniona
jest od poziomu i szczebla dowodzenia oraz od cyklu planowania.
202. Na poziomie strategicznym prowadzi się:
konferencję szkoleniowo-metodyczną  według potrzeb (czas trwania
od 1 do 2 dni);
naradę szkoleniowo-metodyczną  według potrzeb (jednak nie dłużej,
niż 2 dni);
opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych  według potrzeb.
203. Na poziomie operacyjnym prowadzi się:
naradę szkoleniowo-metodyczną  według potrzeb (nie dłużej, niż
1 dzień);
kurs szkoleniowo-metodyczny  co najmniej raz w roku (2 3 dni);
ćwiczenie instruktażowo-metodyczne  jedno w okresie objętym
programowaniem ćwiczeń;
opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych  według potrzeb.
Dodatkowo można prowadzić wg potrzeb:
metodyczne zajęcia grupowe;
metodyczne zajęcia pokazowe;
instruktaż.
204. Na poziomie taktycznym prowadzi się:
naradę szkoleniowo-metodyczną  co najmniej raz w roku na
szczeblu ZT (równorzędnego)20 i w szkolnictwie wojskowym wg
20
Do jednostek organizacyjnych równorzędnych ZT, zważywszy na jego specyfikę, należy zaliczyć
m.in. dowództwa okręgów wojskowych, szefostwa RSZ.
35
potrzeb, natomiast na szczeblu oddziału (równorzędnego) według
potrzeb jednak nie dłużej, niż 1 dzień;
kurs szkoleniowo-metodyczny  co najmniej raz w roku (od 1 do
3 dni);
ćwiczenie instruktażowo-metodyczne  jedno w okresie objętym
programowaniem ćwiczeń;
zajęcia instruktażowo-metodyczne  na początku okresu szkolenia
(drużyny, plutonu);
kurs instruktorsko-metodyczny  co najmniej raz  w okresie
poprzedzającym szkolenie podstawowe i specjalistyczne
w ośrodkach szkolnictwa wojskowego oraz w jednostce wojskowej
przed rozpoczęciem szkolenia w I etapie I okresu szkolenia (2-3 dni)
i w I etapie II okresu szkolenia (2-3 dni) oraz przed rozpoczęciem
szkolenia do udziału w misji (1  3 dni);
zajęcia instruktorsko-metodyczne  w ramach kursu instruktorsko-
metodycznego i według potrzeb;
metodyczne zajęcia grupowe  w ramach kursu instruktorsko-
metodycznego i według potrzeb;
metodyczne zajęcia pokazowe  w ramach kursu instruktorsko-
metodycznego i według potrzeb;
opracowanie materiałów szkoleniowo-metodycznych  według potrzeb;
instruktaż  do wszystkich zajęć z wykorzystaniem środków bojowych,
pozoracji pola walki, UiSW, do pozostałych zajęć według potrzeb.
5.3. Organizowanie działalności szkoleniowo-metodycznej
205. Organizowanie polega na przygotowaniu i realizacji czynności oraz
działań zmierzających do osiągnięcia celu.
206. W ramach organizowania działalności szkoleniowo-metodycznej,
w zależności od formy tej działalności, przygotowuje się plany ich
przeprowadzenia, a w tym:
plan konferencji szkoleniowo-metodycznej; narady szkoleniowo-
metodycznej, kursu metodyczno-szkoleniowego, kursu instruktorsko-
metodycznego;
plan przeprowadzenia ćwiczenia instruktażowo-metodycznego;
plan konspekt do zajęć instruktażowo-metodycznych, zajęć
instruktorsko-metodycznych, metodycznych zajęć grupowych
i metodycznych zajęć pokazowych;
podstawą do udzielenia instruktażu jest plan  konspekt do zajęć,
plan przeprowadzenia ćwiczenia itp.
W celu właściwego zorganizowania działalności szkoleniowo-
metodycznej wydaje się rozkazy o ich realizacji, zabezpiecza się obiekty
i stosowne środki materiałowe, przygotowuje sprzęt i pomoce szkoleniowe oraz
przygotowuje materiały poglądowe.
5.4. Prowadzenie i kontrola działalności szkoleniowo-metodycznej
207. Prowadzenie działalności szkoleniowo-metodycznej polega na
praktycznej realizacji przedsięwzięć metodyczno-szkoleniowych właściwych dla
danego poziomu i szczebla dowodzenia. Sposób realizacji poszczególnych
form działalności szkoleniowo-metodycznej opisano w rozdziale 2.
36
208. Kontrola działalności szkoleniowo-metodycznej prowadzona jest
w ramach działalności bieżącej SZ RP. Kontrolę prowadzą przełożeni21 poprzez
nadzór służbowy, kontrolę problemową lub w ramach kontroli kompleksowej.
Szczegółowy zakres kontroli określają odrębne instrukcje.
209. Kontrola działalności szkoleniowo-metodycznej jest funkcją kierowania
szkoleniem, która ma na celu ustalenie, czy rezultaty działalności szkoleniowo-
metodycznej są zgodne z założonymi i czy należy ewentualnie zastosować
środki zaradcze.
21
Właściwi do prowadzenia form działalności kontrolnej danego poziomu i szczebla dowodzenia.
37
6. ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI SZKOLENIOWO-METODYCZNEJ
210. Zakres odpowiedzialności szkoleniowo-metodycznej określa obowiązki
i odpowiedzialność poszczególnych dowódców za:
przygotowanie bezpośrednich podwładnych (dowódców, kierowników
ćwiczeń, kierowników zajęć, wykładowców i instruktorów) do
kierowania działalnością szkoleniową lub szkolenia;
kształtowanie i doskonalenie umiejętności potrzebnych do realizacji
zadań szkoleniowych u bezpośrednio podległych dowódców;
wskazywanie, poszukiwanie i wdrażanie najskuteczniejszych form
i metod realizacji przedsięwzięć szkoleniowych.
211. Dowódcy na wszystkich poziomach dowodzenia mają obowiązek
samokształcenia, doskonalenia i podnoszenia swoich umiejętności
w zakresie planowania, organizowania i prowadzenia działalności szkoleniowo-
metodycznej.
212. Na organizatorach szkolenia spoczywa obowiązek doskonalenia
procesu nauczania poszczególnych przedmiotów oraz dostosowania form
i metod prowadzonej działalności szkoleniowo-metodycznej do wymogów
obowiązujących i charakteru przyszłych zadań szkoleniowych.
213. Zakres odpowiedzialności szkoleniowo-metodycznej przedstawia
Załącznik nr 13.
6.1. Sztab Generalny WP
214. Sztab Generalny WP odpowiada za:
określenie strategicznych celów, zadań i kierunków działalności
szkoleniowo-metodycznej w SZ RP;
opracowanie dokumentów normujących działalność metodyczno-
szkoleniową obejmujących swoim zasięgiem przedmiotowym Siły
Zbrojne RP;
koordynację przedsięwzięć działalności szkoleniowo-metodycznej
w SZ RP;
określenie zasadniczych założeń i wydanie wytycznych do
opracowania dokumentów normujących działalność metodyczno-
szkoleniową w RSZ;
realizację działalności szkoleniowo-metodycznej na szczeblu
strategicznym;
gromadzenie i upowszechnianie doświadczeń i wniosków
z działalności szkoleniowo-metodycznej w SZ RP;
kontrolę działalności szkoleniowo-metodycznej.
6.2. Dowództwa Rodzajów Sił Zbrojnych (równorzędne)22
215. Dowódcy rodzajów sił zbrojnych odpowiadają za:
planowanie, organizowanie i kontrolę działalności szkoleniowo-
metodycznej;
22
Do jednostek organizacyjnych równorzędnych Dowództwom Rodzajów Sił Zbrojnych zważywszy
na specyfikę należy zaliczyć: Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych, Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia,
Komendę Główną Żandarmerii Wojskowej, Dowództwo Garnizonu Warszawa.
38
 metodyczne przygotowanie bezpośrednio podległych dowódców do
organizacji i prowadzenia szkolenia, ze szczególnym uwzględnieniem
ćwiczeń wojskowych;
realizację form działalności szkoleniowo-metodycznej na poziomie
operacyjnym;
transponowanie na grunt podległego rodzaju sił zbrojnych
dokumentów do działalności szkoleniowo-metodycznej nadrzędnego
szczebla dowodzenia;
opracowanie i wdrażanie dokumentów związanych z działalnością
szkoleniowo-metodyczną (metodyki, podręczniki, poradniki itp.);
gromadzenie, analizę oraz upowszechnianie doświadczeń
i wniosków z zakresu działalności szkoleniowo-metodycznej;
ocenę stanu działalności szkoleniowo-metodycznej w jednostkach
wojskowych.
6.3. Dowódcy związków taktycznych (równorzędnych)
216. Dowódcy związków taktycznych odpowiadają za:
planowanie, organizowanie i kontrolę działalności szkoleniowo-
metodycznej;
poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć (ćwiczeń);
metodyczne przygotowanie bezpośrednio podległych dowódców
oddziałów i pododdziałów do organizacji i prowadzenia szkolenia, ze
szczególnym uwzględnieniem ćwiczeń wojskowych;
realizację form działalności szkoleniowo-metodycznej na szczeblu
ZT;
gromadzenie, analizę oraz upowszechnianie doświadczeń i wniosków
z zakresu działalności szkoleniowo-metodycznej;
współpracę i wymianę doświadczeń z innymi jednostkami
wojskowymi i jednostkami szkolnictwa wojskowego, a następnie
wykorzystywanie tych doświadczeń w procesie szkolenia;
ocenę działalności szkoleniowo-metodycznej w związku taktycznym.
6.4. Dowódcy oddziałów (równorzędnych)
217. Dowódcy oddziałów odpowiadają za:
planowanie, organizowanie i kontrolę działalności szkoleniowo-
metodycznej;
poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć (ćwiczeń);
metodyczne przygotowanie bezpośrednio podległych dowódców
pododdziałów do organizacji i prowadzenia szkolenia, ze
szczególnym uwzględnieniem ćwiczeń wojskowych;
realizację form działalności szkoleniowo-metodycznej na szczeblu
oddziału;
gromadzenie, analizę oraz upowszechnianie doświadczeń i wniosków
z zakresu działalności szkoleniowo-metodycznej;
wymianę doświadczeń szkoleniowych w oddziale;
ocenę działalności szkoleniowo-metodycznej w oddziale.
39
6.5. Dowódcy batalionów (równorzędni)
218. Dowódcy batalionów odpowiadają za:
planowanie, organizowanie i kontrolę działalności szkoleniowo-
metodycznej;
poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć (ćwiczeń);
metodyczne przygotowanie bezpośrednio podległych dowódców
pododdziałów do organizacji i prowadzenia szkolenia;
realizację form działalności szkoleniowo-metodycznej na szczeblu
batalionu (równorzędnego);
gromadzenie, analizę oraz upowszechnianie doświadczeń
i wniosków z zakresu działalności szkoleniowo-metodycznej w
batalionie;
ocenę działalności szkoleniowo-metodycznej w dowodzonym
pododdziale.
6.6. Dowódcy kompanii (równorzędni)
219. Dowódcy kompanii odpowiadają za:
planowanie, organizowanie i kontrolę działalności szkoleniowo-
metodycznej;
poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć;
metodyczne przygotowanie bezpośrednio podległych dowódców
i instruktorów do organizacji i prowadzenia zajęć;
realizację form działalności szkoleniowo-metodycznej na szczeblu
kompanii;
ocenę działalności szkoleniowo-metodycznej w kompanii.
6.7. Dowódcy plutonów (równorzędni)
220. Dowódcy plutonów odpowiadają za:
organizowanie i realizację działalności szkoleniowo-metodycznej na
szczeblu plutonu;
poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć;
metodyczne przygotowanie dowódców drużyn/instruktorów do
organizacji i prowadzenia szkolenia na punktach nauczania;
udzielanie pomocy w zakresie przygotowywania się dowódców
drużyn do zajęć oraz sprawdzanie poziomu tego przygotowania.
6.8. Dowódcy drużyn/sekcji (równorzędni)
221. Dowódcy drużyn odpowiadają za:
poziom merytoryczny i metodyczny prowadzonych zajęć;
metodyczne przygotowanie podległych dowódców sekcji/instruktorów
do organizacji i prowadzenia szkolenia na punktach nauczania;
udzielanie pomocy w zakresie przygotowywania się dowódców
sekcji/instruktorów do zajęć oraz sprawdzanie poziomu tego
przygotowania.
40
ZAA

CZNIKI
41
42