Eliasz Robakiewicz Stanisław Judycki  Wolność i determinacja
1 Wolność  niezależność od czynników zewnętrznych zorganizowanego systemu częściowo
izolowanego od innych systemów (indywiduum, system fizykochemiczny, biologiczny,
społeczny). System izolowany może być wyodrębniony w obrębie jednego systemu
(przyczyn fizycznych) lub też poprzez odrębność rodzajową (przyczyny innego rodzaju niż
uniwersum od którego jest odrębny).
2 Naturalistyczna koncepcja wolności  wszystkie fakty mogą być wytłumaczone przez nauki
przyrodnicze (oddziaływania fizyko-przyrodnicze):
2.1 Kopatybilizm  wolność można pogodzić z koniecznością, ograniczenie wolności to
przymus (problem odpowiedzialności moralnej).
2.2 Determinizm  wszystko jest poddane determinacji fizycznej (nie poddanej już
żadnej dalszej determinacji, wolna od niej), sprzężonej z determinacją teleologiczną i
matematyczno-logiczną (ze względu na matematyzowalność badań nad naturą).
3 Determinacja sens ogólny  określenie jednych elementów przez inne. Relacja
zdeterminowania wymaga trzech elementów: (1) przedmiotów podlegających determinacji
(2) obserwowalnego związku między nimi (3) oddziaływanie, siłę która działa między
przedmiotami (nie dającej się zaobserwować a posteriori, ani zrozumieć a priori).
4 Wolna wola (ludzi)  (1) determinacja niezależna, innego rodzaju niż wszystkie
pozostałe(choć strukturalnie izomorficzna), (2) siła sprawcza zdolna do wpływu na
przedmioty.
5 Jeżeli rozpatruje się wolną wolę jako konieczność lub przypadek to w obydwu przypadkach
zwalnia się osobę obdarzoną taką wolą z odpowiedzialności za własne czyny. Przypadek 
ma charakter epistemologiczny, zdarzenie którego przyczyny nie są nam znane
(necesytaryzm).
6 Struktura relacji przyczynowo-skutkowej sama nie jest zdeterminowana, a przynajmniej
znajdując już taką strukturę nie szuka się jej dalszej determinacji (można o niej powiedzieć,
że jest przypadkowa). Z struktury zdaje się relacje nie poznaj się w jakimś głębszym sensie
czym ona jest. Struktura determinacji fizycznej jak i wolnej woli jako specyficznej
determinacji człowieka jest w równym stopniu zagadkowa.
7 Aporia determinizm-przypadek (Ryle)  akty wolnej woli tworzą wolne działania, ale jeśli
działania są wolne to akty też muszą być wolne, a więc muszą wynikać z innych i tak w
nieskończoność. Rozwiązanie: każdy determinizm musi zawierać jako element składowy
siłę łączącą elementy determinacji, ona jest  wykonawcą aktów i to ona ucina w miejscu w
którym się pojawia regres.
 8 Jeśli samoświadome  Ja jest siłą determinującą działania człowieka to jego wola nie jest w
pełni wolna, jeśli nie to działania ludzi są przypadkowe.
9 Wolna wola jako determinacja (spontaniczna, samoświadoma, poruszająca się w obrębie
tego co rozumowe i wartościowe):
9.1 może powstać tylko tam gdzie istnieje świadomość
9.2 jest spontaniczna czyli dystans do przeszłości (wszystkich przeszłych stanów
mających wpływ na akt woli) i nastawienie na przyszłość. W przeciwieństwie do
determinacji fizycznej która jest pasywna czyli oznacza, że każde zdarzenie jest
całkowicie zależne od przyczyn.
9.3 Racje rozumowe i wartości choć mają duży wpływ to nie determinują jednostki
obdarzonej wolną wolą (jednostka stałaby się automatem aksjologicznym lub
racjonalnymi).
9.4 Zdolność do przeciwstawienia się determinacji przyczynowej.
10 Siłą sprawcza determinacji nie ujawnia się poznawczo, nie ma charakteru czasowego
dlatego wydaje się, że nie wynikając z przeszłego łańcucha przyczynowego nie wynika z
niczego.
11 Stanowisko przedstawione w artykule jest kompatybilisyczne gdyż głosi możliwość
współistnienia różnych determinizmów, nie jest gdyż nie uznaje, że wolna wola to tylko
możliwość działania niezależnego.