Skrypt do nauki Łaciny

LECTIO PRIMA (I)
WYMOWA, AKCENT, FORMY PODSTAWOWE CZASOWNIKA. IND. PRAES. ACT. ET PASS. CZASOWNIKÓW KONIUGACJI I.

UWAGA: W nawiasach podawane są paragrafy z "Gramatyki opisowej języka łacińskiego" J. Wikarjak.

CZASOWNIK - VERBUM (& 66)
W koniugacji łacińskiej wyróżniamy:
1. osoby (personae):
osoba pierwsza persona prima
osoba druga persona secunda
osoba trzecia persona tertia
2. liczby (numeri):
l. pojedyncza (numerus) singularis (sg.)
l. mnoga (numerus) pluralis (pl.)
3. czasy (tempora):
teraźniejszy (tempus) praesens (praes.)
przeszły niedokonany (tempus) imperfectum (impf.)
przeszły dokonany (tempus) perfectum (pf.)
zaprzeszły (tempus) plusquamperfectum (plpf.)
przyszły niedokonany (tempus) futurum primum (fut. I)
przyszły dokonany (tempus) futurum exactum (fut. II)
4. strony (genera):
str. czynna (genus) activum (act.)
str. bierna (genus) passivum (pass.)
5. tryby (modi):
tryb oznajmujący (modus) indicativus (ind.)
tryb łączący (modus) coniunctivus (con.)
tryb rozkazujący (modus) imperativus (imp.)

Oprócz powyższych kategorii czasowniki tworzą pięć formacji imiennych, czyli imion słownych (odsłownych - nomina verbalia):
bezokolicznik infinitivus (inf.)
imiesłów participium (part.)
rzeczownik odsłowny gerundium
przymiotnik odsłowny gerundivum
celownik odsłowny supinum (sup.)

FORMY PODSTAWOWE CZASOWNIKA (& 67)
Czasownik w języku łacińskim posiada z zasady 4 formy podstawowe:

1 - 1 sg. ind. praes. act. amo kocham
2 - inf. praes. act. am�re kochać
3 - 1 sg. ind. pf. act. amavi pokochałem
4 - supinum amatum aby kochać


INDICATIVUS et INFINITIVUS PRAESENTIS ACTIVI czasowników koniugacji I - IV. Czasownik sum. (& 69 - 70, & 145)

VARIA
1. Dum spiro, spero. 2. Bis dat, qui cito dat. 3. Medicus curat, natura sanat. 4. Cogito, ergo sum. (Descartes) 5. Errare humanum est. (Seneca Retor) 6. Ego nihil timeo, quia nihil habeo. 7. Experientia docet. 8. Exemplum docet. 9. Primum (est) non nocere. (Horatius) 10. Quod nocet, docet. (Phaedrus) 11. Cum tacent, clamant. (Cicero) 12. Si vales, bene est, ego valeo. 13. Verba volant, scripta manent. 14. Movere, docere, delectare. 15. Si dormimus, nihil audimus. 16. Tantum scimus, quantum memori� tenemus. 17. Si rogatis, venimus. 18. Si narras, audire debeo. 19. Si scis, tacere non debes. 20. Vivere est cogitare. (Cicero; dewiza Woltera) 21. Vivere militare est. (Seneca) 22. Dum vivimus, laborare debemus. 23. Ita scribo, ut sentio. 24. Qui nihil agit, numquam errat. 25. Dum bene doces, bene discis.


ĆWICZENIE
Odmień: Jeśli się boję, rozpaczam.
Tak piszę, jak czuję.



LECTIO SECUNDA (II)
ZAIMEK PYTAJNY. DEKLINACJA I.

zaimek pytajny (& 61)
Nominativus quis? quid?
Genetivus cuius?
Dativus cui?
Accusativus quem? quid?
Ablativus quo?
de quo?
quocum?
Vocativus ---------


DEKLINACJA I (&19 - 20)
(f) (m)
puella, ae - dziewczyna poeta, ae
magistra, ae - nauczycielka nauta, ae - żeglarz
epistula, ae - list propheta, ae - prorok
aquila, ae - orzeł agricola, ae - rolnik

VARIA
1. Aquila non captat muscas. 2. Aquilam volare doces. 3. Naturam mutare difficile est.
4. Pecuniae imperare oportet, non servire. (Seneca) 5. Ignorantia non est argumentum!
6. Nemo propheta in patri� su�. 7. Pecunia non olet. (Vespasianus)

ĆWICZENIA
I. Przetłumacz poniższe zdania. Zapytaj o podkreślone słowa.
1. Magistra discipulae fabulam narrat.
2. Amicae puellis villam pulchram monstrant.
3. Amicas semper amant amicae.
4. Diana est deć silvarum.
5. Diana bestiam sagitt� necat.

II. Przeczytaj tekst. Odpowidz na pytania.
De terris Europae
Multae terrae in Europ� sunt. Varia est terrarum Europae natura, nam aliae terrae, ut Hungaria, Niderlandia multaeque aliae terrae, plerumque planae sunt, aliae autem, ut Graecia, Italia, Helvetia, montuosae. Aliae terrae silvis abundant, aliae silvis fere carent. Nonnullae Europae terrae, ut Britannia, Hibernia, Islandia, in insulis sitae sunt, nonnullae, ut Italia, Graecia, Hispania - in paeninsulis. Forma Britanniae insulae triquetra est.
Graecia et Italia sunt antiquae terrae Europae. Italia caligae formam habet. Haud procul ab Itali� Sicilia et Sardinia, insulae magnae iacent. Incolae insularum Graeciae et Italiae etiam nunc plerumque nautae sunt. Graecia et Italia patria litterarum Europae sunt. Etiam nunc notae sunt multae fabulae poetarum Graeciae et Italiae.

abundo 1 - mam nadmiar, czegoś; multa - liczna
obfituję w coś (z abl.) nonnulla - niektóra
alia - inna, druga nunc - teraz
autem - zaś paeninsula, ae - półwysep
caliga, ae - półbut żołnierski plana - równa, płaska
careo, ui, - 2 - jestem wolny od czegoś (z abl.); plerumque - zwykle
jestem pozbawiony czegoś (z abl.) procul - daleko
etiam - także silva, ae - las
fere - prawie, niemal sita - położona
haud - nie triquetra - trójkątna
insula, ae - wyspa varia - różna, rożnorodna
montuosa - górska


1. Quid est in Europa?
2. Quae (Które) terrae sunt planae, quae montuosae?
3. Quae terrae sitae sunt in insulis, quae in paeninsulis?
4. Cuius formam habet Italia?
5. Quid iacet haud procul ab Italia?
6. Quid sunt Graecia et Italia?
7. Cuius fabulae notae sunt etiam nunc?


LECTIO TERTIA (III)
ROZKAZ. ZAKAZ. ZAIMKI OSOBOWE. ZAIMEK ZWROTNY


rozkaz, zakaz (& 79 - 80; 274)
VARIA
*
1. Cur male audis? Audi. 2. Quid agitis? Nihil? Laborate. 3. Latine multum legite et scribite. 4. Cur dicis, si nescis. Tace. 5. Semper me audire debetis. Audite et tacete. 6. Si rogo, nolite tacere. 7. Noli desperare. 8. Numquam despera. 9. Noli punire. 10. Defendite semper amicas!
**
11. Festina lente. (Augustus) 12. Nota bene. 13. Si vis pacem, para bellum. 14. Si vis amari (Jeśli chcesz być kochany), ama. (Seneca) 15. Ora et labora. (św. Benedykt z Nursji) 16. Nolite timere. 17. Vive valeque.


zaimki osobowe, zaimek zwrotny, ablativus auctoris (& 55, 56, 57, 216)
VARIA
*
1. Da mihi basia mille. (Catullus) 2. Vade mecum. 3. Non credimus tibi. 4. Et tu Brute contra me? 5. Hodie mihi, cras tibi. 6. Cur nobis non creditis? 7. De vobis semper narramus. 8. Noli me tangere. 9. Amo te, ama me. 10. Vale et me ama.
**
11. Saepe me laudo. Et tu? Saepe te laudas? 12. Nolite vos defendere! 13. Se defendunt. 14. Nos defendimus. 15. Medicus de se non curat sed tu cura de te. 16. Nolite vobis nocere! 17. Non debes tibi nocere . 18. Non debes mihi nocere. 19. Semper vos laudate! 20. Quidquid discis, tibi discis.


ĆWICZENIA
I. Odpowiedz na pytania słowami w nawiasie:
1. De quo narratis? (vos) 2. Quem puniunt? (ego) 3. Quocum vadis? (tu) 4. Quocum vadit? (nos) 5. Cui credit? (ego)

II. Zamień na liczbę mnogą:
1. Vale et me ama. 2. Tecum semper disco. 3. Te punit. 4. Me nescit. 5. Mihi de te dicis.

III. Przetłumacz:
1. Zawsze się chwalimy. 2. Nigdy się nie broni. 3. Dlaczego nie kochacie siebie? 4. Ufaj sobie nie mnie!
5. Nie ufajcie sobie! 6. Brońcie się. 7. Często o sobie opowiadają. 8. O mnie mówicie? Nie, o sobie.
9. Zwyciężaj siebie! 10. Nigdy nie ufamy sobie.


LECTIO QUARTA (IV)
KONIUGACJA III na -io. DEKLINACJA II.

koniugacja III na - io (& 108)
capio, cap�re - łapię, chwytam
cupio, cup�re - pragnę
facio, fac�re - robię
fugio, fug�re - uciekam

VARIA
1. Barba non facit philosophum. 2. Tres faciunt collegium. 3. Natura nihil facit frustra.
4. Quid cupitis? 5. Noli fugere! 6. Nautae oppidum capiunt. 7. Quid facis? De te cogito. 8. Si timetis, fugere debetis. 9. Ad te venire cupiunt. 10. Vos capere cupimus.


DEKLINACJA II (& 21 - 24)
masculinum
dominus, i - pan magister, magistri - nauczyciel puer, pueri -chłopiec
medicus, i - lekarz ager, agri - pole
oculus, i - oko liber, libri - książka

VARIA
1. Noli turbare circulos meos. 2. Oculus domini saginat equum. 3. Semper avarus eget. (Horatius) 4. In hoc mundo non dolere impossibile est. 5. Lupus non mordet lupum. 6. Custodi me quasi pupillam oculi sui. (Ps. 16,8) 7. Deus ex machina. 8. Lupus in fabula. (Cicero) 9. Genius loci. (Vergilius, Eneida 5,70) 10. De mortuis aut nihil aut bene.

neutrum
verbum, i - słowo
fatum, i - los, przeznaczenie
vinum, i - wino

VARIA
11. Habent sua fata libelli. (Terentius Maurus) 12. Annuntio vobis gaudium magnum: Habemus papam. 13. Umbram suam metuit. 14. Vino pellite curas. (Horatius) 15. Vinum incendit iras. (Seneca) 16. Curriculum vitae. (Cicero) 17. Otium post negotium. 18. Periculum in mora (Livius) 19. Malum necessarium. 20. Pro publico bono. (Livius)

przymiotniki (adiectiva) I - II deklinacji (& 38)
bonus, a, um - dobry pulcher, chra, chrum - piękny miser, era, erum - biedny
malus, a, um - zły aeger, gra, grum - chory tener, era, erum - delikatny

zaimki dzierżawcze (& 57)
meus, mea, meum noster, nostra, nostrum
tuus, tua, tuum vester, vestra, vestrum
suus, sua, suum suus, sua, suum

VARIA
21. Nemo nostrum vitio caret. 22. Me ad cenam tuam voca! 23. Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt. (Seneca) 24. Aliena laudatis, vestra ignoratis. 25. Sententiam tuam semper defende! 26. Vita vestra est nobis magistra. 27. Nautae nostri insulam capiunt. 28. Nemo vestrum desperare debet. 29. Quis nostrum non desiderat amicum habere? 30. Ita tua defende, ut ego defendo mea!


ĆWICZENIA
I. Przetłumacz poniższe zdania, zapytaj o podkreślone słowa.
masculinum
1. Medici causas morborum invenire debent. 2. Stultitia morbus animi est. 3. Medicus oculos Marci curat.
4. Aeterna est clarorum virorum memoria. 5. Pueri legunt epistulam longam amici.

neutrum
1. Viri honesti sunt praesidium oppidorum. 2. Gaius Iulius Caesar occupat oppidum. 3. Magistri docent pueros verba.

II. Uzupełnij tabelkę:

ignotus
miser

clarus
pulcher
viro


a puella


nautae


verba


poetarum


librorum


o magister!


amice




III. Przetłumacz.
De titulis Latinis
Antiqui tituli Latini apud nos multum valent, nam Romanorum vitam privatam et publicam aperiunt. De linguae Latinae histori� quoque nobis narrant. Titulorum lingua cotidiana, saepe etiam poetica est. In tumulis multos titulos invenimus, qui mortuorum vitam laudant:
Donata pia iusta vale

D. M. S
L. ANNIVS OCTAVIVS VALERIANVS
Evasi, effugi. Spes et Fortuna valete.
nil mihi vobiscum est, ludificate alios.

Notus quoque nobis est titulus in lucerna:
NON SUM TUA M(arci) SUM

Etiam in muris titulos varios reperimus. Pompeiani tituli praecipue clari sunt. Exempli grati�:
At (=ad) quem non ceno, barbarus mihi est.
Aemilius Celer hic habitat.
Vae tibi
Marcus Spendusam amat.
Rogo, domna per Venerem te rogo - habeto mei memoriam.
Sarra, non belle facis, solum me relinquis.
Fonticulus pisciculo suo plurimam salutem.

VOCABULA:
aperio, rui, ertum 4 - otwieram; odkrywam multum valere - mieć wielkie znaczenie
Aemilius Celer - Emiliusz Szybki nil = nihil
bellus 3 - piękny notus 3 - znany
cotidianus 3 - codzienny pisciculus, i - rybeńka
domna = domina pius 3 - pobożny
Donata - imię żeńskie plurimam salutem (acc. sg.) - najserdeczniejsze pozdrowienie
ef-fugio, fugi,- 3 - uciekam poeticus 3 - poetycki
etiam = quoque - także Pompeianus 3 - pompejański
e-vado, vasi, vasum 3 - wychodzę praecipuus 3 - szczególny
exempli grati� = na przykład (e. g.) quoque = etiam
fonticulus, i - źródełko re-linquo, liqui, lictum 3 - opuszczam, zostawiam
habeto = habe! re-perio, repperi, repertum 4 - wynajduję
habito 1 - mieszkam Sarra - Sara
hic - tutaj solus 3 - sam
iustus 3 - sprawiedliwy Spendusa - imię żeńskie
lucerna, ae - lampa Spes - Nadzieja
ludifico 1 - drwię titulus, i - napis
multus 3 - liczny tumulus, i - grób

Pompejański napis ścienny. Przykład scriptura cursiva z I w. CIL IV 4091
/Quis/quis amat valeat, pereat qui
nescit amare bis tanto pereat
quisquis amare vetat.
Kto kocha, niech żyje. Niech zginie, kto
nie umie kochać. Dwa razy niech zginie,
kto kochać zabrania.


Postacie gladiatorów wydrapane na ścianie jednego z domów w Pompejach. Nad postaciami wypisano ich imiona, ilość zwycięstw i ostatnie zwycięstwo lub porażkę.


A A B C D E F G H/ I K L M N O P Q R S T V X
Alfabet zapisany na ścianie jednego z domów pompejańskich



LECTIO QUINTA (V)
Futurum czasownika sum (& 145). Dativus possessivus (& 194).

De pomo aureo
In Greacia habitat Peleus, vir validus et intrepidus et deis carus. Aliquando Iuppiter dicit: "Thetis, dea marina, erit nupta Pelei." Itaque Peleus, ubi nuptias suas celebrat, convivium magnum parat. Ex Olympo descendunt dei deaeque, et dona pulchra Peleo dant. Magnum est gaudium Pelei nuptaeque suae.
Sed deam Discordiam ad convivium non invitant, nam in nuptiis discordia non grata est. Inde dea irata pomum aureum fabricat et in turbam convivarum iactat. Sic Discordia convivas ad rixam magnam excitat, nam deae multae clamant:"Meum erit pomum pulchrum, non tuum" et ira animos dearum movet.
Tandem deae Iuno et Minerva et Venus ad Olympum veniunt. "O Iuppiter" - inquiunt - "rixae nostrae arbiter es! Ob pomum aureum rixa nobis magna est." Sed Iuppiter sapientia magna "In rixa, - inquit - "dearum magnarum arbiter non ero. Alexandrum, Priami filium, in terra videtis. Alexandrum iubeo deam deligere et pomum aureum dare." Itaque deae ex Olympo ad Alexandrum descendunt.

ĆWICZENIE
Przetłumacz:
1. Viro avaro suntne amici? 2. Nautis sunt saepe magnae divitiae. 3. Est mihi magna pecunia. 4. Amico meo sunt pulchri horti. 5. Est mihi otium post negotium. 6. Czy macie dużo pieniędzy? 7. Mój syn ma pięknego konia. 8. Kto z was ma wielkie bogactwa? 9. Niewolnicy mają różne narzędzia. 10. Prowadzimy (= mamy) wojnę z Grekami


LECTIO SEXTA (VI)
IMPERFECTUM (& 73). Zaimek is, ea id (& 59).
De Alexandri iudicio
Alexander in agris laborabat. Ubi deae in terram descendunt, formas earum divinas magnopere timet et in silvas finitimas currit. Deae Alexandrum ex silvis vocant et ei fabulam pomi aurei narrant. "Iuppiter, - inquiunt -," te, Alexander, iubet deam deligere et ei malum aureum dare. Arbiter noster eris et iudicium tuum semper notum erit." Inde gaudium animum Alexandri movet: "Ob iudicium meum, - inquit, - semper clarus ero."
Sed deae promissis magnis variisque animum Alexandri sollicitant. Iuno potentiam promittit, Minerva promittit sapientiam, sed Venus nuptam pulchram ei promittit. "Helena, -inquit,- "nupta tua erit. Eam pulchram etiam dei magni amabant." Promisso suo Venus victoriam reportat, nam Alexander neque potentiam neque sapientiam cupit. In animo Helenam pulchram videbat; nuptam tam claram habere cupit. Itaque magno gaudio Venus pomum aureum ad Olympum portat. Iuno et Minerva iratae erant et postea in bello Troiano Graecos semper adiuvabant.
Iudicium Alexandri erat causa periculorum multorum Troianis.


ĆWICZENIE
Zamień na imperfectum:
1. ducit 2. ducunt 3. rogamus 4. rogas 5. facis 6. faciunt 7. movet 8. movetis 9. audio 10. audimus



LECTIO SEPTIMA (VII)
INDICATIVUS PERFECTI ACTIVI (&90)
Paris Helenam rapit
Alexander, iam vir pulcher et validus, in agris adhuc habitabat. Venus tamen promissum suum non violavit: Alexandrum adiuvare et in oppidum Troiam reducere constituit. Itaque, ubi Priamus ludos magnos paravit et agricolas in oppidum ad ludos venire iussit, cum multis amicis ex agris venit Alexander. Tum Venus oculos Priami ad Alexandrum vertit. Magno gaudio Priamus Hecubae clamavit: "Filium nostrum video. Noster Alexander vivus est."
Itaque Alexander in oppido cum Priamo iterum habitabat. Postea in Graeciam navigavit ubi loca multa et clara vidit. Tandem ad oppidum Spartanorum venit ubi regnabat Menelaus cum Helena regina sua. Forma paene divina Helenae animum advenae Troiani magnopere movit. "Non iam Menelai, - inquit,- Helena erit nupta. Promisso suo Venus reginam Spartanorum mihi dedit."
Tum forte Menelaus procul ab oppido suo erat. Verbis multis Alexander animum reginae sollicitavit et tandem Helena cum Troianis ex Graecia navigavit. Menelaus ob iniuriam iratus socios ad arma vocavit. Sic nuptiae Pelei et malum aureum Graecos ad bellum excitaverunt.

ĆWICZENIE
Przetłumacz. Czasowniki w nawiasach podaj w perfectum.

1. Graeci Troiam (expugnare), incolas (necare). 2. Attalus, rex Pergami, regnum suum (donare) Romanis. 3. Viri Romani multa oppida in Gallia (expugnare) et (delere). 4. Vergilius Brundisii (w Brundyzjum) vitam (finire). 5. Iuppiter, in taurum conversus, Europam (rapere) et in Cretam (transportare). 6. Helvetii legatos ad Caesarem (mittere). 7. Gaius Iulius Caesar, postquam Pharnacem, regem Ponticum, facile (superare), ad amicum suum (scribere): "(Venire, videre, vincere)." 8. Nil sine magno vita labore (dare) mortalibus (Hor.). 9. (Legerene) vos, quod nos (scribere)? 10. Quare me (defendere) tu?
11. Nihil sumus et (esse) mortales. Respice, lector, in nihil ab nihilo quam cito recidimus.



LECTIO OCTAVA (VIII)
III deklinacja - rzeczowniki (& 25 - 28)
De Iphigeniae supplicio
Nuntii ad Graeciae oppida multa cucurrerunt: "Menelaus," - clamabant,- "bellum in Troianos gerere constituit et Graecos ad arma vocat." Nec Menelaus frustra auxilium rogavit. Milites multi ad eum venerunt et naves multas paraverunt Graeci.
Sed Agamemnon, frater Menelai, Graecorum dux, cervam Dianae sacram occidit. Itaque dea irata ventum navibus Graecorum non dabat. "Agamemnon," - inquit, - "cervam meam occidit. Eum igitur iubeo filiam suam Iphigeniam mihi occidere." Lacrimis multis Agamemnon verba Dianae audivit. Iphigeniam magnopere amabat, sed milites ducem suum ob moram culpabant et iam magna cibi inopia in castris Graecorum erat.
Tandem pater filiam ad castra venire iussit. "Ob causam diram," - inquit,- "venisti. Ventum diu rogamus sed Diana irata naves nostras hic tenet et ob mortem cervae suae vitam tuam rogat." Tum puella intrepida, "Non pater," - inquit, - "sed dea causa mortis meae erit. Si salutem Graecis do, mortem non timeo." Sic virtus Iphigeniae Graecos fame liberavit et ad bellum misit.


ĆWICZENIA
I. Przetłumacz oraz tam, gdzie to możliwe zamień na liczbę przeciwną.
1. Homo artifex. 2. Homo faber. 3. Homo improbus beatus non est. 4. Homo locum ornat, non hominem locus. 5. Homo homini lupus. (Plautus) 6. Homo homini deus. 7. Quot homines, tot sententiae. 8. Hominem quaero. (Phaedrus) 9. Homines, dum docent, discunt.(Seneca) 10. Hominis est errare.

II. Postaw we wskazanych przypadkach:
1. homo improbus - Dat. sg. i pl.; Nom. pl.
2. carmen clarum - Gen. sg. i pl. ;Acc. sg. i pl.
3. pax pulchra - Abl. sg. i pl.; Acc. pl.
4. soror mea - Dat. sg. i pl. Gen. pl.
5. tempus antiquum - Abl. sg. i pl.; Gen. pl.

III. Określ przypadek. Podaj w liczbie przeciwnej:
1. ad montes altos 2. civi bono 3. temporibus antiquis 4. exemplaris pulchri 5. de artibus pulchris 6. de animalibus feris 7. contra urbem ignotam 8. montis alti 9. pro navibus Romanis 10. legis et artis




LECTIO NONA (IX)
Zaimek względny qui, quae, quod (& 60)
De Achillis ira et morte Patrocli
Postea naves Graecorum, quae armis militibusque plenae sunt, ad Asiam appropinquant. Hector, qui filius Priami et dux clarus Troianorum est, magnis cum copiis hostes exspectat. Diu pugnant Graeci Troianique sed tandem Graeci victoriam reportant et Troianos ab ora maritima fugant. Tum naves suas in terram trahunt et castra vallo fossaque muniunt. Agamemnon, qui Troianos vicit, ubi Troiae muros validos vidit, copias ab urbe reduxit et parva oppida finitima, quae inhabitabant Troianorum socii, oppugnare constituit.
Achillem, Pelei filium, qui Graecos alios virtute superabat, in hostium oppida misit Agamemnon. Achilles oppugnavit oppida multa, ex quibus divitias magnas, multos servos, puellas pulchras comparavit. Una ex puellis erat Briseis nomine. Eam sibi delegit Achilles. Aliam ex eis puellam, cui erat Chriseis nomen, filiam sacerdotis Apollinis delegit sibi Agamemnon. Sed post pestem longam, quam Graecis demisit Apollo iratus, Achilles cum aliis ducibus Graecorum Agamemnona cogunt Chriseida patri reddere. Agamemnon invitus sacerdoti puellam reddidit sed Achilli: "Ego, - inquit, - dux Graecorum sum et te iubeo nunc Briseida mihi tradere."
Tum Achilles iratus clamavit: "Tu in castris tutus semper manes neque oppida hostium oppugnas, O Agamemnon, sed me tibi puellam meam tradere iubes. Tu bona semper devoras. Non iam servus tuus ero." Quibus verbis iratis ducem suum culpavit neque iam Graecos in bello adiuvabat.
Ubi Achilles in tabernaculo manebat, Hector multis cum militibus castra hostium oppugnavit. "O Troiani, - clamavit, - "iam dei victoriam magnam dant: Achilles diu nos terrebat, sed nunc ob iniuriam iratus suos non adiuvat. Tempus est nobis Graecos vincere et ex Asia expellere."
Patroclus, quem Achilles magnopere amabat, non procul ab navibus Graecorum vidit hostes, quos intrepidus oppugnavit et ex castris fugavit. Tum Hector oculos in Patroclum vertit: "Non iam, - inquit, - Achilli carus eris, nam ad Orcum te mittere in animo mihi est." et statim hasta eum occidit.
Hoc tempore ira magna animum Achillis movet. Relinquit tabernaculum, in proelium currit, Hectorem tandem invenit. "Mortuus Patroclus," - exclamat, - mortem tuam flagitat." et Hectorem statim interficit. Inde Achilles corpus Hectoris miseri ter circum muros Troiae trahit. Lacrimis multis Troiani ex muris principem mortuum spectant.

ĆWICZENIE
Uzupełnij odpowiednią formą zaimka qui, quae, quod:
1. Tempora, de .............. narrabatis, nobis ignota erant.
2. Amici, ........... pecunia tibi paras, non sunt veri.
3. Homines, apud ........... mansisti, non sunt honesti.
4. Homo, ................ vita est improba, non erit beatus.
5. Soror, a .......... epistulam lego, aegra est.

LECTIO DECIMA (X)
Przymiotniki III deklinacji (& 39)
De Achillis morte et Ulixis agilitate
Sed etiam post Hectoris mortem Troiani pugnabant et principes multi et clari ad Orcum descenderunt. Achilles mortem non vitavit, nam ex muris Paris eum vidit et auxilio Poebi sagitta eum occidit, neque Thetis dea flium suum servavit.
Vir erat inter omnes Graecos ob sapientiam et fallacias notus Ulixes. "Diu pugnamus, -inquit, - "et in Graecia nos diu exspectant uxores nostrae, sed non facile erit muros tam validos armis expugnare neque victoria nobis erit nisi consilio meo." Ubi Graeci consilium Ulixis audiverunt, post omnia belli pericula victoriam salutemque tandem sperabant.
Itaque equum ligneum fabricaverunt Graeci et in equo ingenti milites multos celaverunt. Tum omnibus navibus ad insulam Tenedum nocte discesserunt. Equum viris plenum in ora maritima et mendacem, Sinonem nomine, in silva finitima reliquerunt.


ĆWICZENIA
I. Uzupełnij tabelkę:

celeber, is, e
utilis, e
felix, icis
ignotus, a, um
nomen




duci




regibus




matrum




animalia




nomina




mores




arte




civium





II. Uzgodnij przymiotnik omnis i bonus z rzeczownikiem:
1. carmina 8. animal
2. civis 9. animalia
3. cives 10. exemplari
4. bellum 11. exemplarium
5. artium 12. artem
6. carmine 13. arte
7. hominum 14. mors



LECTIO UNDECIMA (XI)
Stopniowanie przymiotników (& 41- 45)
De equo ligneo
Ubi Troiani ad oram maritimam mane oculos vertunt, neque naves neque tabernacula
hostium vident. Inde maximo gaudio clamant omnes: "Ex Asia discesserunt Graeci. Periculo ingentissimo et morte pessima nos Iuppiter liberavit et divino auxilio suo servavit."
Tum maior Troianorum turba ex oppido currit et laetissimi loca nota spectant. "Hic Achillei", - clamant,- "tabernaculum erat. Hic Agamemnonis castra aderant.
Ubi equum ligneum viderunt, stupebant Troiani et magnopere timebant. Tum forte Sinonem in silva invenerunt, quem de equo multa rogabant. Graecus mendax eis falsa respondit: "Equum deis donum Graeci hic reliquerunt, qui ab maris periculis eos servare debet. Non iam ego Graecorum socius sum sed vos Graecis fortiores adiuvare cupio. Itaque vos equum in oppidum vestrum trahere persuadeo et sic nautas Graecos in supplicium maximum et mortem horribilem tradere."
Laocoon, Troianorum sacerdos, verba Sinonis culpabat: "Graecorum", - inquit, - "omnia dona timeo. Non discesserunt hostes sed per fallaciam nos oppugnare in animo habent." Tum Minerva serpentem ingentissimum trans mare misit et sacerdotem occidit. Mors sacerdotis Troianos magnopere terruit: "Equus ligneus, - clamaverunt, - "sacer est neque falsa erant Sinonis verba." Itaque equum in oppidum trahere constituerunt.

ĆWICZENIA
I. Uzupełnij stopniowanie:
felix


celeres




prudentissimis
miserarum


facilem



peiores


breviora

bona (n)


sapienti



maiorem



doctissimas


plurimae

II. Wstaw w odpowiednim przypadku (genetiwie lub ablatiwie):
1. Nemo melior fuit (homo ille).
2. Cicero fuit (omnis civis) eloquentissimus.
3. Nullum vitium est peius (avaritia)
4. Nihil est dulcius veritatis (lux).
5. Socrates (omnis philosophus) Graeciae sapientissimus fuit.
6. Ferrum hominibus magis necessarium est (aurum) et (argentum).
7. Melior est canis vivus ( leo mortuus).
8. Optimi (mortalis) altissima cupiunt.

III. Przetłumacz.

Ad Ciceronem
Disertissime Romuli nepotum jedenastozgłoskowiec falacejski
Quot sunt quotque fuere, Marce Tulli,
Quotque post aliis erunt in annis,
Gratias tibi maximas Catullus
Agit pessimus omnium poeta,
Tanto pessimus omnium poeta,
Quanto t(u) optimus omnium patronus. /Caius Valerius Catullus, 49/


LECTIO DUODECIMA (XII)
Stopniowanie przysłówków (& 47)
De belli Troiani fine
Troiani, ubi in medio oppido equum ligneum collocaverunt, convivia multa paraverunt et gaudio pleni omnes erant. Tandem ex conviviis defessi discesserunt et mox omnes dormiebant.
Tum Sinon nocte per oppidum celerrime cucurrit et milites iussit ex equo descendere. "Troiani",- inquit,- omnes dormiunt neque iam muros custodiunt. Nunc facilius nobis erit portas occupare et Graecos in oppidum vocare." Interea Graeci ab insula Tenedo silentio navigaverunt et mox per omnes portas Troiam intraverunt.
Clamores hostium Troianos excitaverunt. Qui, ubi oppidum Graecis plenum viderunt, primo stupebant et mortem miseri exspectabant. Deinde duces eis clamaverunt: "Nunc tempus est, o Troiani, fortissime pugnare et uxores liberosque servare." Diutissime et maxima virtute pugnabant Troiani, sed frustra: maximam eorum numerum Graeci occiderunt, Troiam incenderunt, ad Graeciam laetissimi navigaverunt.


ĆWICZENIA
I. Utwórz przysłówki i przestopniuj:
vehemens, entis; lentus, a, um; brevis, e; felix, icis; diligens, entis; turpis, e; stultus, a, um; miser, a, um; fortis, e; celer, is, e; gravis, e;

II. Przetłumacz.
1. Nota bene. 2. Maximae fortunae minime crede! 3. Plenus venter non studet libenter. 4. Honores mutant mores sed raro in meliores. 5. Nihil recte sine exemplo docetur aut discitur. 6. Festina lente! 7. Bis dat, qui cito dat. 8. Potius sero quam numquam. 9. Canis timidus vehementius latrat, quam mordet. 10. Qui multum habet, plus cupit.

Fortior est, qui se quam, qui fortissima vincit
moenia, nec virtus altius ire potest. ire = vadere
Quid magis est saxo durum? Quid mollius und�?
Durć tamen molli saxć cavantur aqu�. (Ovidius)


LECTIO TERTIA DECIMA (XIII)
Futurum I activi (& 77)
De Aeneae fuga et erroribus
Inter principes Troianorum erat Aeneas, vir clarus, qui patriam magnopere amabat. Ubi Graeci ex equo ligneo descendebant, Aeneas ignarus periculi dormiebat. Repente in somno formam vidit Hectoris iam mortui, qui longam barbam habebat multaque vulnera sua monstrabat. Timor animum Aeneae occupavit. Hector voce tristi multisque lacrimis fatum Troiae monstravit. "Hostes, - inquit, - muros Troiae habent et mox urbem nostram incendent. Nunc tempus est Troiam miseram relinquere. Mandat tibi patria tua deos suos Penates et Vestam, cuius ignis aeternus est. Tu mortem vitabis et ex Asia tutus navigabis. Inde per omnia maria diu errabis, tandem ad Italiam venies urbemque ibi condes, quae sociis tuis deisque aeterna sedes erit."
Quae ubi audivit, somnus Aenean reliquit. Undique Graecos feroces, undique ignes mortemque crudelem videt. Petit statim patrem, uxorem, filium; quos per vias, per tela, per hostes ad oram maritimam ducit. Ibi navem invenit et ex patria cum suis navigavit.
Inde diu multa per maria classe navigabat, multas per terras errabat sed per omnia pericula semper Italiam petebat, ubi Iuppiter novam urbem ei promisit. Tandem navibus ad Italiam appropinquabat.
Nox erat. Caelo sereno ventoque secundo Troiani navigabant. Iamque Aurora stellas fugabat, ubi repente luce obscura colles humiles viderunt. Haec erat Italia. "Italiam" omnes socii clamabant, Italiam omnes laetissimo clamore salutabant.
Sed dea Iuno, quae semper erat Troianis inimica, pericula nova eis parabat. Tempestatem magnam excitavit. Iactant undae magnae classem Troianorum, magnus aquae mons in naves descendit. Multas naves delevit tempestas. Ipse Aeneas cum navibus reliquis ad oram Africae venit. Sed quod vir pietate insignis erat, Iovis promissa semper in animo tenebat. Itaque non diu in Africa mansit sed iterum in Italiam petivit.


ĆWICZENIE
Zamień na futurum primum:
1. ducit 2. ducunt 3. rogamus 4. rogas 5. facis 6. faciunt 7. movet 8. movetis 9. audio 10. audimus



LECTIO QUARTA DECIMA (XIV)
Indicativus plusquamperfecti i futuri exacti activi (& 92, 94)
Aeneas in Italia
Erat fluvius Italiae latus et pulcher, cuius nomen Tiberis erat. Circum ripas fluvii aves volabant et cantabant. Huc mane gaudio magno Aeneas naves verterat. Hic tandem Troianis finis erat periculorum maris, et nautae post longum iter defessi ad terram venerant.
Incolae loci erant Latini, qui primo Troianos salutaverunt. Sed mox Iuno eos ad bellum excitavit. Itaque Aeneas magnum bellum in Italia gessit, tandem Latinos gentesque finitimas, qui Latinorum socii erant, superavit. Turnum, ducem Italorum, ad pugnam Aeneas provocavit et occidit. Inde pacem cum Latinis confirmavit, muros aedificavit, urbem Lavinium condidit, mores suos deosque Latinis dedit. Post Aeneae mortem eius filius Iulus Albam Longam condidit. Romulus ex gente Albana, post multos annos urbem Romam condidit.
Sic Roma ex urbe Troia originem habuit. C. Iulius Caesar, qui Galliam vicit primusque Romanorum Britanniam oppugnavit, nomen ab Iulo, filio Aeneae, habet.


ĆWICZENIA
I. Wstaw perfectum lub plusquamperfectum:
1. Caesar urbes Galliae, quas (expugnare), (delere). 2. Epistulas, quas tu (scribere), nos (legere). 3. Si milites Romani eum (capere), eum (interficere). 4. Dei eum, qui hoc argentum (furari), (punire). 5. Puella, quam in matrimonium tu (ducere), felicissima (esse).

II. Wstaw odpowiednie futurum:
1. Caesar urbes Galliae, quas (expugnare), (delere). 2. Epistulas, quas tu (scribere), nos (legere). 3. Si milites Romani eum (capere), eum (interficere). 4. Dei eum, qui hoc argentum (furari), (punire). 5. Puella, quam in matrimonium tu (ducere), felicissima (esse).


LECTIO QUINTA DECIMA (XV)
Passivum (& 70, 74, 78)
Romulus, Romae conditor
Urbs Roma a Romulo nomen habet. Inter Romulum Remumque fratrem rixa erat. Ambo enim simul urbem condere constituerunt. Inde Romulus "Aves,"- inquit, - "augurium nobis dabunt. Sic discordiae nostrae finis erit."
Itaque mane Romulus montem Palatinum, Remus montem Aventinum ascendit. A Remo in caelo sex aves, a fratre bis sex animadvertuntur. A Romulo hoc augurio laeto agrestes undique ex agris vocantur deique invocantur. Dei omina secunda dant: A Iove enim fulmen e caelo mittitur. Tum ab agrestibus studio magno murus urbis novae aedificabatur.
Iusserat Romulus servum, nomine Celerem, murum custodire hostesque omnes occidere. Sed Remus invidia plenus muros humiles contempsit. "Muris," - inquit, - "tam parivis populus non erit tutus" et murum insolenter transilit. Statim a Celere telo oppugnatur et mortuus ad terram cadit.
Quamquam movit Romulum fratris mors, lacrimas tamen celavit. Sic Romulus solus urbem Romam condidit.


ĆWICZENIA
I. Zamień na passivum:
1. rogatis 2. rogabatis 3. rogabitis 4. docemus 5. decebamus 6. docebimus 7. mittunt 8. mittebant 9. mittent 10. cupit 11. cupiebat 12. cupiet 13. punis 14. puniebas 15. punies

II. Przetłumacz i zamień
a/ na passivum:
1. Achilles Patroclum magnopere amabat.
2. Troiani principem mortuum ex muris vident.
3. Nos diu exspectant uxores nostrae.
4. Incendia mox urbem nostram delebunt.
5. In Italia, o Aenea, urbem condes.

b/ na activum:
1. Hostes ab Hecotre, duce Troianorum, magnis cum copiis exspectantur.
2. Copiae Graecorum ab urbe Troia ab Agamemnone reducebantur.
3. Sapientia et fallaciis Ulixis Troia deletur.
4. Mors a te vitabitur.
5. Omnes gentes a vobis, Romani, bello vincentur.

III. Przetłumacz:
1. Qui a multis timetur, plerumque multos timet. 2. Qui facile credit, facile decipitur. 3. Amor tussisque non celatur. 4. Honores laboribus magnis gignuntur. 5. Sapiens non terretur morte, quamquam cotidie imminet.
6. Mala conscientia agitamur et vexamur. 7. Numquam periculum sine periculo vincitur. 8. Futura sciri non possunt. 9. Tertium non datur. 10. Amare oportet non solum amari.


LECTIO SEXTA DECIMA (XVI)
Passivum cd (& 101, 103, 105). Accusativus duplex. (& 185)
Romulus Deus
Romulus, primus Romanorum rex, non solum urbem condidit, sed etiam bello firmavit. Sabini enim ab eo victi sunt et cum populo Romano coniuncti. Sic Roma non solum muros validos sed etiam cives multos habuit.
Romuli insignis erat vita, insignis erat mors. Dabat forte populo iura. Fuit repente tempestas: sol nubibus celatus est imberque magnus e caelo descendit. Populus timore magno motus est omnesque terga verterunt. Inde post tempestatem cives regem suum petunt, sed nec in sede regia nec usquam inveniunt. Romulus enim iam in terra non erat, in caelum, ut credebant, ad deos ascenderat.
Tum venit ad populum vir clarus, Proculus Iulius. "Romulus," - inquit, - "pater urbis nostrae, e caelo mihi repente descendit. Divina erat forma eius; mira verba dixit, quae me populo Romano nuntiare iussit: "Erit mea Roma caput orbis terrarum clarique armis erunt Romani omnesque gentes ab eis bello superabuntur."
Credebat populus: "Romulus ad caelum volavit neque iam eum inter nos videbimus." Romulum exinde Romani Quirinum deum vocabant.


ĆWICZENIA
I. Uzupełnij odpowiednią formą part. pf. pass.
1. Legistis epistulas a me (scribere) 2. Disputaverunt de oratione a se (exaudire) 3. Durae sunt leges ab hominibus (invenire) 4. Milites Romani incolas oppidorum a Caesare (vincere) necaverunt 5. Caesar nihil respondit legatis ad se (mittere) 6. Victores multum aurum invenerunt apud regem (vincere). 7. Mater mea recitavit carmina a poeta claro (scribere) 8. Verba carminum a vobis (cantare) misera sunt.

II. Uzupełnij odpowiednią formą
a/ ind. pf. pass.
1. Troia a Graecis (delere), sed memoria Troiae ab Homero (servare) nobis. 2. Alexander Magnus ab Aristotele, viro docto, (erudire). 3. Eloquentia (dare) multis, sapientia paucis. 4. Roma (condere) in Latio, in laeva ripa fluminis Tiberis. 5. Litterae a Phoenicibus (invenire).

b/ ind. plpf. pass.
6. Accepi omnes epistulas, quae a te (mittere) 7. Oppida, quae a Helvetiis (incendere), a Caesare restituta sunt. 8. Romulus et Remus, ut fama est, in eisdem locis, ubi flumine Tiberi (exponere) et a pastore (educare), urbem condere statuerunt.
c/ ind. fut. II pass.
9. Calchas sacerdos Graecis, in urbem Troiam navigantibus,: " Non solventur naves, - inquit - priusquam Agamemnonis filia (immolare)." 10. Cum copiae e castris (educere), in hostes ducentur. 11. Hominem, a quo hoc monumentum (tangere), dea puniet et in saxum mutabit.

III.Przetłumacz.
1. Divitiae neminem felicem faciunt. 2. Poetas Plato deorum filios et sapientiae patres et duces vocat. 3.Vitia vocamus animi morbos. 4. Roma patrem patriae Ciceronem dixit. 5. Malum panem fames reddit tibi bonum. 6. Iram bene Ennius initium dixit insaniae. 7. Populus Romanus Ciceronem consulem creavit. 8. Iucundiorem facit libertatem servitutis recordatio.


LECTIO SEPTIMA DECIMA (XVII)
IV i V deklinacja (& 34-37).

deklinacja IV (& 34 - 35)
(m) (n)
exercitus, us - wojsko cornu, us - róg
fructus, us - owoc genu, us - kolano
usus, us- używanie, praktyka gelu, us - mróz

VARIA
1. Usus omnium artium est magister. 2. Ad usum publicum. 3. Litterarum radices amarae sunt, fructus dulces. 4. Sensus sunt quinque: visus, auditus, odoratus, gustatus, tactus. 5. Lapsus linguae, lapsus calami. 6. De gustibus non est disputandum.
Manus manum lavat.
Parva domus, parva cura.
Pro domo sua quisque orat.
Domi suae quisque rex.
Pax huic domui.

deklinacja V (& 36 - 37)
RES
res secundae = res prosperae szczęście
res adversae = res arduae nieszczęście
res divinae religia
res publica sprawa publiczna, interes państwa, państwo,
rzeczpospolita
res publicae sprawy państwowe
res familiaris majątek osobisty
res gestae czyny wojenne, dzieje, historia
rerum scriptor dziejopisarz

DIES
1. Dies diem docet. 2. Nulla dies sine linea. 3. Medium diem Romani meridiem nominant. 4. Post meridiem (pm) 5. Ante meridiem (am) 6. Rapite, amici, occasionem de die!

dni tygodnia
poniedziałek dies Lunae dzień Księżyca
wtorek dies Martii dzień Marsa
środa dies Mercurii dzień Merkurego
czwartek dies Iovis dzień Jowisza
piątek dies Veneris dzień Wenery
sobota dies Saturni dzień Saturna
niedziela dies Solis dzień Słońca

francuski włoski niemiecki angielski
lundi lunedi Montag Monday
mardi martedi Dienstag Tuesday
mercredi mercoledi Mittwoch Wednesday
jeudi giovedi Donnerstag Thursday
vendredi venerdi Freitag Friday
samedi sabato Sonnabend Saturday
dimanche domenica Sonntag Sunday

Ioannes Cochanovius "Foricoenia sive Epigrammatum libellus" MDLXXXIIII

De Neaera (dymetr jambiczny)
Thebana bella tu quidem
Cantas et ille Troica:
Ego me(a) infortunia.
Me non eques, me non pedes
Aut classis ulla perdidit,
Sed sideribus certantia
Dulcis Neaerae lumina.

certo 1 - walczyć, spierać się pedes, itis (m) - pieszy; piechota
certans, antis - walczący perdo, didi, ditum - zgubić
eques, itis (m) - jeździec; jazda quidem - zaiste
infortunium, i - nieszczęście sidus, eris (n) - ciało niebieskie; gwiazda
lumen, inis (n) - światło (dnia, życia, oczu); oczy Thebanus 3 - tebański
ullus 3 - jakiś (po przeczeniu - żaden) Troicus 3 - trojański

Ad Crocalim (heksametr daktyliczny + dymetr jambiczny)
Dulces sunt ficus, pira dulcia, dulcia poma,
Mel dulce, dulc(e) est saccharum;
Suavis odoratu ros est maris et rosa suavis
Suavisqu(e) opobalsam(i) halitus.
Nec pira, nec ficus, nec sunt tam dulcia poma
Nec sacchar(um) aut mellis liquor
Nec ros(a) odorat(a) est tam suavis rosve marinus,
Fragransv(e) anim(a) opobalsami,
Quam tua dulcia sunt, Crocali, rose(a) ista labella,
Quam suave suavium (e)st tuum.

anima, ae - tchnienie pirum, i (n) - gruszka
ficus, us (f) - figa pomum, i (n) - jabłko
fragro 1 - mocno pachnieć quam - jak
fragrans, antis - mocno pachnący ros, roris (m) - rosa
halitus, us (m) - tchnienie, oddech ros marinus - rozmaryn
iste, ista, istud - ten twój, ten wasz (tu: Acc. pl., n) roseus 3 - różany, różowy
mel, mellis (n) - miód saccharum, i (n) - cukier
labellum, i - usteczka suavis, e - przyjemny, miły; słodki
liquor, oris (m) - płyn, sok, woda suavium, i - pocałunek (= osculum, basium)
odoratus 3 - wonny -ve - albo; albo - albo; ani - ani
odoratus, us - zapach
opobalsamum, i (n) - balsam

In culicem (dystych elegijny)
Quid mihi, parve culex, immiti sauci(o) amore
Tristis ad ingratas occinis auriculas?
Ad Pholoen potius querulos converte susurros,
Atqu(e) haec oblita blandus in aure cane:
"Ianus t(e), o Pholoe, manet, at tu ferrea dormis,
Et iuvenem lenta conficis usque mora."
Quod si forte tuo surrexerit excita cantu,
Atqu(e) in complexus venerit illa meos,
Vergiliana, culex, tibi praemia scito parata,
Ut numqu(am) in chartis emoriare meis.

auris, is (f) - ucho haec - Acc. pl. (n) od hic, haec, hoc - ten
auricula, ae - ucho Ianus, i - Jan
blandus 3 - pochlebny immitis, e - cierpki; okrutny, przykry
cano, cecini, cantatum 3 - śpiewać oblitus 3 - taki, który zapomniał
conficio, feci, fectum 3 - zrobić; niszczyć; dręczyć occino, occinui, - 3 - śpiewem ostrzegać
cantus, us - śpiew potius - raczej
charta, ae - papirus, papier; wiersz praemium, i - zapłata, nagroda
complexus, us - objęcie querulus 3 - żalący się; żałosny
culex, icis (m) - komar saucius 3 - zraniony, skaleczony
emoriare = emoriaris surgo, surrexi, surrectum 3 - podnieść; wstać
excio, civi, citum - wyciągnąć, wywołać susurrus, i - szept
ferreus 3 - żelazny; nieugięty; nieczuły usque - ciągle
forte - przypadkiem

scito praemia parata (esse) - wiedz, że zostały przygotowane nagrody
scito, ut numquam emoriare - wiedz, że nigdy nie umrzesz

ĆWICZENIA
I. Wstaw w odpowiednim przypadku:
1. (Exercitus) ................. Romani ab hostibus patriam defendebant.
2. (Exercitus) ................. Romanorum laus multorum populorum gloriam superabat.
3. Populi finitimi (exercitus) ................. Romanos timebant, de (exercitus) ................. Romanis cum metu narrabant.
4. (Exercitus) ................. Romano imperator praeerat.
5. Numquam (exercitus) ................. Romanum hostes vincent.

II. Wstaw w odpowiednim przypadku:
1. Usus optimus magister est (res) ........... humanarum.
2. Iustitia est fundamentum (res) ....... publicae.
3. Pulchrum est bene facere (res) ....... publicae.
4. Concordia (res) ....... parvas auget, discordia (res) ......... maximas delet.
5. Amicos (res) ...... secundae parant, (res) ....... adversae probant.

III. Określ deklinację.
1. iudex, icis (m) 5. mors, mortis (f) 9. ira, ae (f)
2. populus, i (m) 6. calcar, aris (n) 10. dens, ntis (m)
3. corpus, oris (n) 7. orbis, is (m) 11. insigne, is (n)
4. gradus, us (m) 8. urbs, urbis (f) 12. facies, ei (f)

LECTIO DUODEVICESIMA (XVIII)
Zaimki (& 58-60; 63-64). Złożenia z sum (& 146-147).


Memorabile dictum
Nemo nostrum idem est in senectute, qui fuit iuvenis; nemo nostrum est idem mane, qui fuit pridie. Corpora nostra rapiuntur fluminum more. Quidquid vides, currit cum tempore. Nihil ex iis, quae videmus, manet. Hoc est, quod ait Heraclitus: " In idem flumen bis descendimus et non descendimus." (Seneca)

Marcus Valerius Martialis (43 - ok. 103) "Epigrammata"
1. I 32
Non amo te, Sabidi, nec possum dicere quare: dystych elegijny
Hoc tantum possum dicere, non amo te.
2. III 8
"Thaida Quintus amat." "Quam Thaida?" "Thaida luscam."
Un(um) oculum Thais non habet, ille duos.
3. XII 46
Difficilis facilis, iucundus acerbus es idem:
Nec tecum possum vivere, nec sine te.
4.
Thais habet nigros, niveos Lacaenia dentes
Quae ratio (e)st? Emptos haec habet, illa suos.


ĆWICZENIA
I. Uzupełnij wskazanym zaimkiem:

idem, eadem, idem
1. ................ silvae 6. ............... matri
2. ................ artium 7. ............... verbo
3. ................ patrem 8. ............... civibus
4. ................ animalium 9. ............... ducum
5. ................ tempus 10. ............. lege

ille, illa, illud
1. Filia mea .......... iuveni saepe epistulas scripsit. 2. Filius meus ............... virginem amat. 3. Dux ad ........... montem milites duxit. 4. Amico meo .............. libros a me lectos misi. 5. Pater meus ............. epistulae statim respondit. 6. Dux ............ urbes defendere statuit. 7. Filia ........... hominis pulchra est. 8. Caesar ab .......... duce litteras accepit. 9. Canta mihi ............ carmen. 10. .......... animalia a nobis capta sunt.

hic, haec, hoc
1. Caesar ............. naves longas cum legato suo in Britanniam misit. 2. Caesar ........... milites ad se vocavit. 3. Da mihi .............. librum! 4. Divitiae ............. regis Asiae ingentes fuerunt. 5. Natura ............ regionis mihi ignota est. 6. Ab ............. homine invitati sumus. 7. In ........... insulam nobiscum navigate! 8. Potestisne mihi narrare de ......... arte? 9. Potesne prodesse .............. iuveni? 10. Nomina ................ hominum nobis ignota sunt.

II. Przetłumacz.
Martialis de medicis
1/
Nuper erat medicus, nunc est vispillo Diaulus:
Quod vispillo facit, fecerat et medicus. ( I 47)

2/
Languebam: sed tu comitatus protinus ad me
Venisti centum, Symmache, discipulis;
centum me tetigere manus aquilone gelatae: tetigere = tetigerunt
non habui febrem, Symmache, nunc habeo. ( V 9)
3/
Lotus nobiscum (e)st, hilaris cenavit et idem lotus est > lavo
inventus mane (e)st mortuus Andragoras.
Tam subitae mortis causam, Faustine, requiris?
In somnis medicum viderat Hermocraten. (VI 53)

III. Przetłumacz. Czasowniki postaw we wskazanym czasie:
1. Beata sum, quoniam adestis. (impf.) 2. Filius meus abest. (fut. I) 3. Mihi experientić deest. (pf.) 4. Consiliis vestris semper intersumus. (fut. I) 5. Si adsum amicis, amici mihi adsunt. (fut. II, fut.I) 6. Inter dominum et servum nullć amicitić esse potest. (impf.) 7. Nec servire vobis possumus, nec imperare cupimus. (pf.) 8. Facio, quod possum. (pf.)

IV. Przetłumacz. Czasowniki postaw w praesens:
1. Quis vestrum fabulam narratam recitare potuit? 2. Divitiae tibi defuerunt. 3. Dicere bene non potuisti, quod nescivisti. 4. Videre nostra vitia non potuimus. 5. Ecce vir bonus, qui patriae suae profuit, dum potuit.
6. Potuistisne nobis prodesse? 7. Cum potuerunt, tum profuerunt.


LECTIO UNDEVICESIMA (XIX)
Verba deponentia (& 129-134). Participium praesentis activi (& 86).

VARIA
1. Quidquid est natum, moritur. 2. Dulce et decorum est pro patria mori. (Horatius) 3. Non progredi est regredi 4. Ut arbitratur, ita loquitur. 5. Concordi� parvae res crescunt, discordi� dilabuntur. (Sallustius) 6. Aut vincere, aut mori. 7. "Turpissima est iactura, quae per neglegentiam fit. Magna pars vitae elabitur male agentibus, magna pars nihil agentibus, tota vita aliud agentibus. Quis nostrum aliquod pretium tempori ponit? Quis nostrum diem aestimat? (...) Omnia, mi Lucili, aliena sunt, tempus tantum nostrum est." /Seneca/

Horatius Carmen I, 23 Ad Chloen
Vitas inuleo me similis Chlo�,
Quaerenti pavidam montibus aviis
Matrem non sine vano
Aurar(um) et siluae metu. silua = silva

Nam seu mobilibus veris inhorruit
Adventus follis seu virides rubum
Dimovere lacertae dimovere = dimoverunt
Et cord(e) et genibus tremit.

Atqui non ego te tigris ut aspera
Gaetulusve leo frangere persequor:
Tandem desine matrem
Tempestiva sequi viro.


ĆWICZENIA

I. Postaw w pozostałych czasach.
1. sequitur 2. progrediuntur 3. colloqueris 4. morimur 5. loquor

II. Wstaw participium praesentis activi we wskazanym przypadku:
1. (audere - Acc. pl., m) ............... fortuna iuvat. 2. Tarde (venire - D pl., m) ............ ossa. 3. Sero (venire - N pl., m) ...................., male (sedere - N pl., m) ..................... 4. Nihil difficile (amare - D sg.) ................. 5. Nullus amicus nihil (habere - D sg., m ) .................. 6. Mores (dicere - G sg., m ) ............... persuadent, non oratio. 7. Dei (facere - Acc. pl., m) ........... adiuvant. 8. Nihil (agere - D sg., m) ............. dies longus est. 9. Omnia sunt hominum tenui (pendere - N pl., n ) filo. 10. Lumina sideribus (certare - N pl., n ) .................... .

III. Uzupełnij tekst:
Socrates, vir magnae doctrinae ac singulari prudenti�, Xanthippem (uxor) ................. duxerat, (mulier iurgiosa) ............................ et (aspera) ................ . Magna cum patientia philosophus crebras (uxor) ............... contumelias tolerabat. Quodam (dies) .......... Xanthippe quoniam Socrates nec aures praebebat (verbum - pl.) ................... eius nec (iniuria - pl.) .................... movebatur, (ira) .......... non continuit et vas aquae (plenus) ............. in (is) ......... caput effudit. Philosophus minime iratus, laeto (risus) ........... : "Tandem - inquit - post tanta tonitrua pluit!"

IV. Uzupełnij odpowiednim przyimkiem:
de
a(ab)
cum
sine
pro
e(ex)
ad
per
contra
inter
apud
ante
post
in
sub
trans

1. Omnes homines ......... pace pugnare debent.
2. Haec ........ officio faciemus.
3. Milites territi .......... silvam fugerunt.
4. ............ arma silent leges.
5. De Lesbia legimus ............ Catullum.
6. Nolite arma capere ........... patriam vestram!
7. ............. victoriam noli canere triumphum!
8. Otia ........... negotia.
9. Milites .......... armis pugnare non debent!
10. Bello Troiano atrox proelium ............... Hectorem et Achillem fuit.
11. Dareus, rex Persarum, .......... Asia ....... Europam exercitum duxit.
12. Etiam ............. Homerum poetae vixerunt.
13. Ager .......... cultura fructus non dabit.
14. Arbor ........ fructu cognoscitur.
15. Caesar "Commentarios ....... bello Gallico" scripsit.
16. Caesar .......... senatoribus occisus est.
17. ........ me veni et ........ me mane!
18. Populi victi ......... potestatem Romanorum redacti sunt.
19. Etiam ........ terr� animalia vivunt.
20. .......... asperć .......... astrć.
21. Caesar milites suos .......... Rhenum duxit.



POLONISTYKA - ŁACINA pierwszy rok nauki

Na zaliczeniu końcowym I semestru, które odbędzie się 18 stycznia 2000 roku należy wykazać się:
a/ pełną znajomością materiału gramatycznego przerobionego w pierwszym semestrze
b/ znajomością sentecji:
1. Dum spiro, spero. 2. Bis dat, qui cito dat. 3. Medicus curat, natura sanat. 4. Cogito, ergo sum. (Descartes) 5. Errare humanum est. (Seneca Retor) 6. Ego nihil timeo, quia nihil habeo. 7. Experientia docet. 8. Exemplum docet. 9. Primum (est) non nocere. 10. Quod nocet, docet. (Phaedrus) 11. Cum tacent, clamant. (Cicero) 12. Si vales, bene est, ego valeo. 13. Verba volant, scripta manent. 14. Movere, docere, delectare. 15. Aquila non captat muscas. 16. Aquilam volare doces. 17. Naturam mutare difficile est.
18. Pecuniae imperare oportet, non servire. (Seneca) 19. Ignorantia non est argumentum! 20. Nemo propheta in patri� su�. 21. Pecunia non olet. (Vespasianus) 22. Vivere est cogitare. (Cicero; dewiza Woltera) 23. Vivere militare est. (Seneca) 24. Festina lente. (Augustus) 25. Nota bene. 26. Si vis pacem, para bellum. 27. Ora et labora. (św. Benedykt z Nursji) 28. Nolite timere. 28. Vive valeque. 29. Habent sua fata libelli. (Terentius Maurus) 30. Annuntio vobis gaudium magnum: Habemus papam. 31. Curriculum vitae. (Cicero) 32. Otium post negotium. 33. Periculum in mora (Livius) 34. Malum necessarium. 35. Pro publico bono. (Livius) 36. Nemo nostrum vitio caret. 37. Aliena laudatis, vestra ignoratis. 38. Vita vestra est nobis magistra. 39. Qui multum habet, plus cupit. 40. Quorum (praesentia sufficit).
c/ znajomością słownictwa oraz treści czytanek nr XII - XVI
d/ znajomością realiów zawartych w czytankach oraz omawianych w trakcie zajęć (np. historią omawianych bohaterów, źródłem cytatów przedstawianych na zajęciach, wspominanymi terminami, jak epitalamion, enkomion, epinikion ...
e/ znajomością artykułu "Literatura rzymska"

Do zaliczenia końcowego mogą podejść jedynie osoby, które rozliczyły się z każdej części pierwszego sprawdzianu.

POLONISTYKA - ŁACINA pierwszy rok nauki

Na zaliczeniu końcowym I semestru, które odbędzie się 18 stycznia 2000 roku należy wykazać się:
a/ pełną znajomością materiału gramatycznego przerobionego w pierwszym semestrze
b/ znajomością sentecji:
1. Dum spiro, spero. 2. Bis dat, qui cito dat. 3. Medicus curat, natura sanat. 4. Cogito, ergo sum. (Descartes) 5. Errare humanum est. (Seneca Retor) 6. Ego nihil timeo, quia nihil habeo. 7. Experientia docet. 8. Exemplum docet. 9. Primum (est) non nocere. 10. Quod nocet, docet. (Phaedrus) 11. Cum tacent, clamant. (Cicero) 12. Si vales, bene est, ego valeo. 13. Verba volant, scripta manent. 14. Movere, docere, delectare. 15. Aquila non captat muscas. 16. Aquilam volare doces. 17. Naturam mutare difficile est.
18. Pecuniae imperare oportet, non servire. (Seneca) 19. Ignorantia non est argumentum! 20. Nemo propheta in patri� su�. 21. Pecunia non olet. (Vespasianus) 22. Vivere est cogitare. (Cicero; dewiza Woltera) 23. Vivere militare est. (Seneca) 24. Festina lente. (Augustus) 25. Nota bene. 26. Si vis pacem, para bellum. 27. Ora et labora. (św. Benedykt z Nursji) 28. Nolite timere. 28. Vive valeque. 29. Habent sua fata libelli. (Terentius Maurus) 30. Annuntio vobis gaudium magnum: Habemus papam. 31. Curriculum vitae. (Cicero) 32. Otium post negotium. 33. Periculum in mora (Livius) 34. Malum necessarium. 35. Pro publico bono. (Livius) 36. Nemo nostrum vitio caret. 37. Aliena laudatis, vestra ignoratis. 38. Vita vestra est nobis magistra. 39. Qui multum habet, plus cupit. 40. Quorum (praesentia sufficit).
c/ znajomością słownictwa oraz treści czytanek nr XII - XVI
d/ znajomością realiów zawartych w czytankach oraz omawianych w trakcie zajęć (np. historią omawianych bohaterów, źródłem cytatów przedstawianych na zajęciach, wspominanymi terminami, jak epitalamion, enkomion, epinikion ...
e/ znajomością artykułu "Literatura rzymska"

Do zaliczenia końcowego mogą podejść jedynie osoby, które rozliczyły się z każdej części pierwszego sprawdzianu.

powtórzenie

I. Połącz prawidłowo sentencje oraz przetłumacz.
1. nemo nostrum a/ non est argumentum
2. ignorantia b/ militare est.
3. vivere c/ in patri� su�
4. otium d/ in mora
5. periculum e/ post negotium.
6. nemo propheta f/ vitio caret

II. Uzupełnij zdania odpowiednimi formami, następnie prztłumacz.
1. In Graecia (vivere - impf.) olim Peleus, vir validus et (deus - pl.) carus.
2. Tandem (dea - pl.) Iuno, Minerva et Venus ad (Olympus) (venire - pf.)
3. Alexander in (oppidum) (Saprtanus - pl.) ubi (regere - impf) Menelaus et ubi Menelaus procul ab (oppidum) erat, Helenam (rapio, rapere - praes.)
4. (Miles) multi (dux suus) ob (mora) et (fames) culpabant.
5. Tu in castris tutus semper (manere - praes.) neque oppida (hostis - pl.) oppugnas, o Agamemnon, sed (ego) tibi (puella mea) tradere (iubeo - pf.). Non iam servus tuus (sum - fut.)

III. Przetłumacz na łacinę:
1. Siebie chwalimy. 2. Z jego powodu. 3. W waszej obronie = Za was 4. Z wami 5. O złotym owocu

IV. Napisz, czy prawda (+), czy fałsz (-). Fałszywe zdania popraw na prawdziwe. Prawdziwe przetłumacz.
1. Venus promissum suum violavit.
2. Minerva semper Graecos adiuvabat.
3. Sine lacrimis Agamemnon verba Dianae de necessaria morte Iphigeniae audivit.
4. Agamemnon parva oppida finitima, ubi Troianorum socii habitabant, oppugnare constituit.
5. Pater, non dea Diana causa mortis meae erit - Iphigenia inquit.
V. Podaj w znanych ci czasach:
1. sumus
2. mittit
VI. Podaj w wymaganym przypadku:
1. lex et ars pulchra - abl. sg.; nom. pl. gen. pl.
2. exemplum et exemplar, quod - dat. sg.; dat. pl.; voc. pl.
VII. Opisz krótko historię Heleny zwracając szczególną uwagę na
a/ jej pochodzenie
b/ jej związek z Wenus
c/ różny stosunek do jej ucieczki u różnych autorów (jakich?)
d/ różne wersje jej pobytu w Troi
e/ fragmenty, które czytaliśmy dotyczące tych tematów.
VIII. Omów znaczenie terminów:
a/ epitalamium
b/ enkomion
c/ Ab ovo
d/ pięta Achillesa

polonistyka
zaliczenie I semestru
grupa A
I. Podaj w znanych ci czasach:
1. sunt
2. dicis

II. Podaj w wymaganym przypadku:
1. homo et civis honestus - acc. sg., abl. sg., gen. pl.
2. periculum et mare, quod - dat. sg.; nom. pl.

III. Przetłumacz na łacinę:
1. O sobie opowiadasz. 2. Z powodu wojny. 3. Z nią i nim. 4. Do obozu 5. Ze statku

IV. Połącz prawidłowo sentencje oraz przetłumacz:
1. Aquilam a/ non servire.
2. Pecuniae imperare oportet b/ para bellum
3. Primum c/ delectare
4. Movere, docere d/ non nocere
5. Si vis pacem e/ volare doces

V. Uzupełnij zdania odpowiednimi formami, następnie prztłumacz.
1. Inde dea irata pomum aureum (fabricare - pf.) et in (conviva - pl.) turbam (iactare - pf.).
2. Iuno et Minerva (iratus - pl.) postea in (bellum Troianum) Graecos semper (adiuvare - impf.)
3. Priamus (ludus magnus - pl.) parat et (agricola - pl.) in oppidum venire iubet.
4. Diana irata (navis nostra - pl.) hic tenet et ob (mors, mortis) cervi sui vitam tuam rogat.
5. Achilles, Pelei filius, Graecos alios (virtus, -utis) superabat, itaque (is) in oppida (hostis - pl.) misit Agamemnon.

VI. Opisz krótko historię Ifigenii, zwracając szczególną uwagę na
a/ jej pochodzenie
b/ jej związek z Minerwą, Achillesem, Toasem, królem Taurów
c/ różne wersje jej śmierci
d/ fragmenty, które czytaliśmy dotyczące tych tematów.

VII. Omów znaczenie terminów:
a/ epinikion
b/epitalamium

VIII. Kogo dotyczą poniższe słowa?
1. "Bo przeznaczeniem jej dzielić łoże z śmiertelnikiem
I syna widzieć, co na wojnie zginie."
2. "Jakże więc można uważać za słuszny zarzut wobec niej , która czy to zakochana, czy nakłoniona słowami, czy też porwana siłą, czy wreszcie zmuszona przez boską konieczość, uczyniła to, co uczyniła, a w każdym przypadku uniknęła winy?"
3. "Krzyk był Greków i prawie jednomyślna zgoda,
Aby mu wrócić dziecko; lecz ojciec naroda,
Agamemnon, król dumny, w brance rozkochany,
Odepchnął klęczącego starca przed kolany
I rzekł: Przecz stąd, żebraku, włóczęgo i szpiegu..."
polonistyka
zaliczenie I semestru
grupa B
I. Podaj w znanych ci czasach:
1. es
2. audimus

II. Podaj w wymaganym przypadku:
1. mors et laus, quae - dat. sg., abl. sg., nom. pl. laus, laudis - chwała
2. animal ignotum, quod - gen. sg.; gen. pl.

III. Przetłumacz na łacinę:
1. Nie chwal się! 2. O nas. 3. Bez nich. 4. Za pokój (pax, pacis) 5. Do niego.

IV. Połącz prawidłowo sentencje oraz przetłumacz:
1. Pecunia a/ plus cupit.
2. Naturam mutare b/ docet.
3. Qui multum habet c/ fata libelli.
4. Habent sua d/ difficile est.
5. Quod nocet e/ non olet.

V. Uzupełnij zdania odpowiednimi formami, następnie prztłumacz.
1. Sed (dea Discordia) ad convivium non (invitare - 3 pl. ind. pf.), nam in (nuptiae - pl.) discordia non grata (sum - praes.)
2. Iudicium (Alexander) fuit causa (multus) periculorum (Troianus - pl.)
3. Itaque Alexander cum Priamo iterum (habitare - impf.); postea in (Graecia) navigat
ubi (locus clarus - pl.) videt.
4. Diana irata ventum (navis - pl.) Graecorum non (dare - impf.) sed (mors, mortis) Iphigeniae rogavit.
5. Sic virtus Iphigeniae Graecos (fames) liberavit et ad bellum misit.

VI. Opisz krótko historię Achillesa, zwracając szczególną uwagę na
a/ jego pochodzenie
b/ jego związek z Agamemnonem, Ifigenią, Patroklosem ...
c/ najważniejsze wątki "Iliady" związane bezpośrednio z nim
d/ fragmenty, które czytaliśmy dotyczące tych tematów.

VII. Omów znaczenie terminów:
a/ epinikion
b/epitalamium

VIII. Kogo dotyczą poniższe słowa?
1. "Tyranie - krzyknął- żółcią zaprawny i dumny!
Niewolniku łakomstwa własnego i zbytku!
Wiecznie tylko swojego patrzący pożytku!"
2. "Osłupiałem; lodowaty starch mi zjeżył włosy. Wtem uskrzydlony zwiastun rzekł mi: Nie lękaj się Tyś jest sędzią piękności."
3. "Żałosny jeno oczu grot, w ofiarniki godzi w krąg ...
Urodą jak z obrazu lśni ...
Tak by rada słowo rzec zabójcom!

polonistyka
zaliczenie I semestru
grupa C
I. Podaj w znanych ci czasach:
1. estis
2. habetis

II. Podaj w wymaganym przypadku:
1. frater et civis, qui - dat. sg., acc. sg., gen. pl.
2. mare, periculum et mors - abl. sg.; nom. pl.

III. Przetłumacz na łacinę:
1. Obwiniamy się. 2. Bez przyjaciół. 3. W obronie = za wolność (libertas, -atis) 4. Z powodu gniewu. 5. Do nich.

IV. Połącz prawidłowo sentencje oraz przetłumacz:
1. Medicus curat a/ quia nihil habeo.
2. Festina b/ praesentia sufficit.
3. Ego nihil timeo c/ scripta manent.
4. Verba volant d/ natura sanat.
5. Quorum e/ lente.

V. Uzupełnij zdania odpowiednimi formami, następnie prztłumacz.
1. Sic Discordia (conviva - pl.) ad (rixa) excitavit, nam (dea multa - pl.) clamabant et ira animos (dea - pl.) movit.
2. (Promissum suum) Venus victoriam reportavit.
3. (Miles - pl.) ad Menelaum (venire - pf.) cum (navis multa - pl.).
4. Tandem pater (Iphigenia) ad castra venire (iubere - pf.)
5. Puella erat Briseis (nomen); (is) delegit Achilles. "Tu mihi - inquit- (uxor) eris."

VI. Opisz krótko historię Agamemnona, zwracając szczególną uwagę na
a/ jego pochodzenie
b/ jego związek z Ifigenią , Chryzesem, Achillesem ...
c/ najważniejsze wątki "Iliady" związane bezpośrednio z nim
d/ inne fragmenty, które czytaliśmy, dotyczące tych tematów.

VII. Omów znaczenie terminów:
a/ epinikion
b/epitalamium

VIII. Kogo dotyczą poniższe słowa?
1. "Słuchaj matko, do czego doszłam rozmyślając:
Że przypadło mi umrzeć i tego też pragnę,
aby umrzeć ze sławą a uniknąć hańby"
2. Zgadzam się z tobą, jestem przekonany,
Że ona chętnie poszła z mego domu
W łoże obcego, a Kypridę wini
Tylko z przechwałek. Idź pod grad kamieni!"
3. A kiedy ustalone dni owe oczekiwane nadeszły,
Cała Tesalia w dom ich przybyła gromadnie
I pałac królewski, błyszczy od złota lśniącego i srebra"

polonistyka
zaliczenie I semestru
grupa D
I. Podaj w znanych ci czasach:
1. sumus
2. auditis

II. Podaj w wymaganym przypadku:
1. dux et animal et fames - acc. sg., abl. sg., gen. pl.
2. periculum et mors, quae - dat sg.; nom. pl.

III. Przetłumacz na łacinę:
1. Brońcie się. 2. Bez nich 3. W obronie = za wolność (libertas, -atis) 4. Z nami 5. Do niego

IV. Połącz prawidłowo sentencje oraz przetłumacz:
1. Aquila non a/ est nobis magistra
2. Vita vestra b/ praesentia sufficit
3. Quorum c/ vitae
4. Nota d/ captat muscas
5. Curriculum e/ bene

V. Uzupełnij zdania odpowiednimi formami, następnie prztłumacz.
1. (Miles) Graeci (navis) multas paraverunt.
2. Graeci (dux suus) ob (mora) culpabant et iam magna (cibus) inopia in (castra) erat.
3. Diana irata (navis Graeca - pl.) ventum non dabat sed (mors) Iphigeniae a (dux) Graecorum rogavit.
4. Agamemnon, ubi Troiae muros validos vidit, (copiae) ab (urbs) reduxit.
5. Agamemnon "Ego - inquit - (dux) Graecorum sum: (tu) iubeo puellam (ego) tradere.

VI. Opisz krótko historię Parysa, zwracając szczególną uwagę na
a/ jego pochodzenie
b/ jego związek z Menelaosem, Hektorem, Achillesem ...
c/ najważniejsze wątki "Iliady" związane bezpośrednio z nim
d/ inne fragmenty, które czytaliśmy, dotyczące tych tematów.
VII. Omów znaczenie terminów:
a/ epinikion
b/epitalamium
VIII. Kogo dotyczą poniższe słowa?
1. "Każdy z nich pragnął tę kobietę mieć za żonę,
Obu więziła miłość. Lecz do jej dopełnienia
nie dopuścił ich bogów rozum nieśmiertelny,
Gdy usłyszeli głos wyroczni,(...)
Że z przeznaczenia ta morska bogini
Syna ma wydać dzielniejszego od ojca"
2. Uwieńcz Helladę godnie i ją zabij!
Nadasz tak parwo i dla innych kobiet -
Niech ginie taka, która zdradzi męża"
3. "Oddam zatem ciało me Helladzie.
Ofiarujcie i spalcie Troję. To mój pomnik."
polonistyka
zaliczenie I semestru
grupa E
I. Podaj w znanych ci czasach:
1. sum
2. discimus

II. Podaj w wymaganym przypadku:
1. dux et animal et fames - acc. sg., abl. sg., gen. pl.
2. periculum et omen, quod - dat sg.; nom. pl. (omen, ominis - znak wróżebny)

III. Przetłumacz na łacinę:
1. Broń się. 2. Bez nich 3. W obronie = za wolność (libertas, -atis) 4. Z wami 5. Do niej

IV. Połącz prawidłowo sentencje oraz przetłumacz:
1. Aquila non a/ est nobis magistra
2. Vita vestra b/ praesentia sufficit
3. Quorum c/ vitae
4. Nota d/ captat muscas
5. Curriculum e/ bene

V. Uzupełnij zdania odpowiednimi formami, następnie prztłumacz.
1. (Miles) Graeci (navis) multas paraverunt.
2. Graeci (dux suus) ob (mora) culpabant et iam magna (cibus) inopia in (castra) erat.
3. Diana irata (navis Graeca - pl.) ventum non dabat sed (mors) Iphigeniae a (dux) Graecorum rogavit.
4. Agamemnon, ubi Troiae muros validos vidit, (copiae) ab (urbs) reduxit.
5. Agamemnon "Ego - inquit - (dux) Graecorum sum: (tu) iubeo puellam (ego) tradere.

VI. Opisz krótko historię Peleusa i Tetydy, zwracając szczególną uwagę na
a/ ich pochodzenie
b/ ich pośredni związek z wojną trojańską
c/ wątki "Iliady" związane z nimi
d/ inne fragmenty, które czytaliśmy, dotyczące tych postaci.
VII. Omów znaczenie terminów:
a/ epinikion
b/epitalamium
VIII. Kogo dotyczą poniższe słowa?
1. "Każdy z nich pragnął tę kobietę mieć za żonę,
Obu więziła miłość. Lecz do jej dopełnienia
nie dopuścił ich bogów rozum nieśmiertelny,
Gdy usłyszeli głos wyroczni,(...)
Że z przeznaczenia ta morska bogini
Syna ma wydać dzielniejszego od ojca"
2. Uwieńcz Helladę godnie i ją zabij!
Nadasz tak parwo i dla innych kobiet -
Niech ginie taka, która zdradzi męża"
3. "Oddam zatem ciało me Helladzie.
Ofiarujcie i spalcie Troję. To mój pomnik."


IV i V deklinacja. Participium praesentis activi.

deklinacja IV (& 34 - 35)
(m) (n)
exercitus, us - wojsko cornu, us - róg
fructus, us - owoc genu, us - kolano
usus, us- używanie, praktyka gelu, us - mróz

VARIA
1. Usus omnium artium est magister. 2. Ad usum publicum. 3. Litterarum radices amarae sunt, fructus dulces. 4. Sensus sunt quinque: visus, auditus, odoratus, gustatus, tactus. 5. Lapsus linguae, lapsus calami. 6. De gustibus non est disputandum.
Manus manum lavat.
Parva domus, parva cura.
Pro domo sua quisque orat.
Domi suae quisque rex.
Pax huic domui.

deklinacja V (& 36 - 37)
RES
res secundae = res prosperae szczęście
res adversae = res arduae nieszczęście
res divinae religia
res publica sprawa publiczna, interes państwa, państwo,
rzeczpospolita
res publicae sprawy państwowe
res familiaris majątek osobisty
res gestae czyny wojenne, dzieje, historia
rerum scriptor dziejopisarz

DIES
1. Dies diem docet. 2. Nulla dies sine linea. 3. Medium diem Romani meridiem nominant. 4. Post meridiem (pm) 5. Ante meridiem (am) 6. Rapite, amici, occasionem de die!

dni tygodnia
poniedziałek dies Lunae dzień Księżyca
wtorek dies Martii dzień Marsa
środa dies Mercurii dzień Merkurego
czwartek dies Iovis dzień Jowisza
piątek dies Veneris dzień Wenery
sobota dies Saturni dzień Saturna
niedziela dies Solis dzień Słońca

francuski włoski niemiecki angielski
lundi lunedi Montag Monday
mardi martedi Dienstag Tuesday
mercredi mercoledi Mittwoch Wednesday
jeudi giovedi Donnerstag Thursday
vendredi venerdi Freitag Friday
samedi sabato Sonnabend Saturday
dimanche domenica Sonntag Sunday


Ioannes Cochanovius "Foricoenia sive Epigrammatum libellus" MDLXXXIIII

De Neaera (dymetr jambiczny)
Thebana bella tu quidem
Cantas et ille Troica:
Ego me(a) infortunia.
Me non eques, me non pedes
Aut classis ulla perdidit,
Sed sideribus certantia
Dulcis Neaerae lumina.

vocabula:
certo 1 - walczyć, spierać się pedes, itis (m) - pieszy; piechota
certans, antis - walczący perdo, didi, ditum - zgubić
eques, itis (m) - jeździec; jazda quidem - zaiste
infortunium, i - nieszczęście sidus, eris (n) - ciało niebieskie; gwiazda
lumen, inis (n) - światło (dnia, życia, oczu); oczy Thebanus 3 - tebański
ullus 3 - jakiś (po przeczeniu - żaden) Troicus 3 - trojański


Ad Crocalim (heksametr daktyliczny + dymetr jambiczny)
Dulces sunt ficus, pira dulcia, dulcia poma,
Mel dulce, dulc(e) est saccharum;
Suavis odoratu ros est maris et rosa suavis
Suavisqu(e) opobalsam(i) halitus.
Nec pira, nec ficus, nec sunt tam dulcia poma
Nec sacchar(um) aut mellis liquor
Nec ros(a) odorat(a) est tam suavis rosve marinus,
Fragransv(e) anim(a) opobalsami,
Quam tua dulcia sunt, Crocali, rose(a) ista labella,
Quam suave suavium (e)st tuum.

vocabula:
anima, ae - tchnienie pirum, i (n) - gruszka
ficus, us (f) - figa pomum, i (n) - jabłko
fragro 1 - mocno pachnieć quam - jak
fragrans, antis - mocno pachnący ros marinus - rozmaryn
halitus, us (m) - tchnienie, oddech roseus 3 - różany, różowy
iste, ista, istud - ten twój, ten wasz (tu: Acc. pl., n)
mel, mellis (n) - miód saccharum, i (n) - cukier
labellum, i - usteczka suavis, e - przyjemny, miły; słodki
liquor, oris (m) - płyn, sok, woda suavium, i - pocałunek (= osculum, basium)
odoratus 3 - wonny -ve - albo; albo - albo
opobalsamum, i (n) - balsam


In culicem (dystych elegijny)
Quid mihi, parve culex, immiti sauci(o) amore
Tristis ad ingratas occinis auriculas?
Ad Pholoen potius querulos converte susurros,
Atqu(e) haec oblita blandus in aure cane:
"Ianus t(e), o Pholoe, manet, at tu ferrea dormis,
Et iuvenem lenta conficis usque mora."
Quod si forte tuo surrexerit excita cantu,
Atqu(e) in complexus venerit illa meos,
Vergiliana, culex, tibi praemia scito parata,
Ut numqu(am) in chartis emoriare meis.

vocabula:
auris, is (f) - ucho haec - Acc. pl. (n) od hic, haec, hoc - ten
auricula, ae - ucho Ianus, i - Jan
blandus 3 - pochlebny immitis, e - cierpki; okrutny, przykry
cano, cecini, cantatum 3 - śpiewać oblitus 3 - taki, który zapomniał
conficio, feci, fectum 3 - zrobić; niszczyć; dręczyć occino, occinui, - 3 - śpiewem ostrzegać
cantus, us - śpiew potius - raczej
charta, ae - papirus, papier; wiersz praemium, i - zapłata, nagroda
complexus, us - objęcie querulus 3 - żalący się; żałosny
culex, icis (m) - komar saucius 3 - zraniony, skaleczony
emoriare = emoriaris surgo, surrexi, surrectum 3 - podnieść; wstać
excio, civi, citum - wyciągnąć, wywołać susurrus, i - szept
ferreus 3 - żelazny; nieugięty; nieczuły usque - ciągle
forte - przypadkiem

scito praemia parata (esse) - wiedz, że zostały przygotowane nagrody
scito, ut numquam emoriare - wiedz, że nigdy nie umrzesz


"Foricenia" J. Kochanowskiego w przekładzie
Leopolda Staffa

(1) Do Piotra Myszkowskiego
Ty, co Muzom i bardziej poecie niż komu
Wzbraniasz na samotnika biesiadować w domu (coenare domi).
Przyjmij przy stole twoim powstałe dworzanki (foricoenia).
Nie źródła Aganippy rodzą je, lecz dzbanki.
Gdy pienią się puchary, pachną fiołków kwiaty,
Do ucha mi je skrycie szepce bóg rogaty.
Szkoda będzie twych ważnych chwil na ich czytanie.
Wśród kielichów pijane pieśni (ebria scripta) czytaj, panie.

(122) Do Andrzeja Patrycego
Chcę dziś u ciebie biesiady (Coenabo, Patrici diserte, apud te),
Nie wedle Katulla rady,
Który Fabullowi każe
Przynieść, jaką lubi, warzę.
Ja do kuchni twej nie kosze
Jadła, ale głód przynoszę.

(64) Do czytelnika
Jeżeli, czytelniku, znajdziesz w tej książczynie
Coś sprzecznego z tytułem, nie mojej to winie
Przypisz. Albowiem zawsze nie leniwo bieżę,
Jeśli mnie ktoś przypadkiem prosi na wieczerzę.
Oskarż tych raczej, którzy, gdy u nich przy winku
Rad bym gościć, mijają mnie na środku rynku.
Bo w domu jeść i pisać fraszki (Nam coenare domi et foricoenia scribere), to jak dzięki
Kubkowi wody śpiewać pijane piosenki.

"... Tradycja antyczna jawi się w Foricoeniach bogato i niejednorodnie, co nie dziwi u poety renesansowego tej miary, co Jan Kochanowski. Zasada kompozycji zbioru pochodzi od poetów rzymskich, przede wszystkim od Marcjalisa, choć nie jest żadnym prostym naśladownictwem. Z kolei pomysł połączenia poezji z biesiadą zawdzięcza poeta tradycji greckiej - wszak cała liryka solowa była przeznaczona do śpiewania w czasie uczty. Pomysły poszczególnych epigramatów pochodzą zarówno od poetów greckich, jak i łacińskich. Można więc pogodzić poglądy Janusza Pelca i Stanisława Łempickiego. Nie możemy tylko uznać porównywania układu Foricoeniów do swobodnej kompozycji Antologii greckiej, bo są to sparwy zbyt od siebie odległe.
Reasumując stwierdzamy, że Foricoenia to wyjątkowo przemyślany zbiór epigramatów, oparty na precyzyjnych i jednocześnie pojemnych formach: cenare foris/ cenare domi oraz cenabo apud te, przejętych od Marcjalisa i Katullusa; zbiór mieszczący się doskonale w tradycji antycznej, ale też bardzo samodzielnie, by nie rzec - nowatorsko skomponowany.
Lektura epigramatów Marcjalisa, a następnie porównanie ich do Foricoeniów, prowadzi do stwierdzenia, że Mistrz z Czarnolasu nie tyle naśladował, co raczej kontynuował i rozwijał ich dzieło, nie cofając się przed tworzeniem nowych wyrazów i nadawaniem nowych znaczeń już istniejącym" (z pracy Alicji Szastyńskiej - Siemion "Foricoenia Kochanowskiego oraz ich antyczne wzory" z tomu "Łacińska Poezja w Dawnej Polsce" IBL, Warszawa 1995)



ĆWICZENIA
I. Wstaw w odpowiednim przypadku:
1. (Exercitus) ................. Romani ab hostibus patriam defendebant.
2. (Exercitus) ................. Romanorum laus multorum populorum gloriam superabat.
3. Populi finitimi (exercitus) ................. Romanos timebant, de (exercitus) ................. Romanis cum metu narrabant.
4. (Exercitus) ................. Romano imperator praeeart.
5. Numquam (exercitus) ................. Romanum hostes vincent.

II. Wstaw w odpowiednim przypadku:
1. Usus optimus magister est (res) ........... humanarum.
2. Iustitia est fundamentum (res) ....... publicae.
3. Pulchrum est bene facere (res) ....... publicae.
4. Concordia (res) ....... parvas auget, discordia (res) ......... maximas delet.
5. Amicos (res) ...... secundae parant, (res) ....... adversae probant.

III. Określ deklinację.
1. iudex, icis (m) 5. mors, mortis (f) 9. ira, ae (f)
2. populus, i (m) 6. calcar, aris (n) 10. dens, ntis (m)
3. corpus, oris (n) 7. orbis, is (m) 11. insigne, is (n)
4. gradus, us (m) 8. urbs, urbis (f) 12. facies, ei (f)

IV. Wstaw participium praesentis activi we wskazanym przypadku:
1. (audere - Acc. pl., m) ............... fortuna iuvat. 2. Tarde (venire - D pl., m) ............ ossa. 3. Sero (venire - N pl., m) ...................., male (sedere - N pl., m) ..................... 4. Nihil difficile (amare - D sg.) ................. 5. Nullus amicus nihil (habere - D sg., m ) .................. 6. Mores (dicere - G sg., m ) ............... persuadent, non oratio. 7. Dei (facere - Acc. pl., m) ........... adiuvant. 8. Nihil (agere - D sg., m) ............. dies longus est. 9. Omnia sunt hominum tenui (pendere - N pl., n ) filo. 10. Lumina sideribus (certare - N pl., n ) .................... .

Rzym w oczach romantyków.

(...)Wprawdzie światem ty jesteś, o Rzymie, lecz, próżen miłości,
Nie byłby światem i świat, nie byłby Rzymem i Rzym.
(J. W. Goethe, Elegie rzymskie, I, 13-14)

"Rzym"
Nagle mnie trącił płacz na pustym błoniu:
"Rzymie! Nie jesteś ty już dawnym Rzymem".
Tak śpiewał pasterz trzód siedząc na koniu.

Przede mną mroczne błękitnawym dymem
Sznury pałaców pod Apeninami,
Nad nimi kościół ten, co jest olbrzymem.

Za mną był morski brzeg i nad falami
Okrętów tłum jako łabędzie stado,
Które ogarnął sen pod ruinami.

I zdjął mię wielki płacz, gdy tą gromadą
Poranny zachwiał wiatr i pędził dalej
Jakby girlandę dusz w błękitność bladą.

I zdjął mię wielki strach, gdy poznikali
Ci aniołowie fal - a ja zostałem
W pustyni sam - z Rzymem, co już się wali.

I nigdy w życiu takich łez nie lałem,
jak wtenczas - gdy mnie spytało w pustyni
Słońce, szydzący bóg - czy Rzym widziałem. (J. Słowacki)

(...)
O Rzymie - ciebie, że kiedyś kochano,
W kodeksie jeszcze widzę barbarzyńskim,
Którego krzyżem dotąd nie złamano,
W akademickim języku latyńskim,
W pofałszowanych Cezarach i w słowie
Roma; to odwróć - Amor ci odpowie! (C. Norwid, Pormethidion, Bogumił, 255-260)
sprawdzian ze słówek - grupa I

Podaj znaczenie oraz pozostałe formy podstawowe, wg wzoru:
bonus - dobry, (f) bona, (n) bonum
puella - dziewczyna, G sg. puellae
amo - kochać, amare, amavi, amatum 1

1. frater
2. venio
3. consilium
4. sedes
5. ingens
6. nox
7. nunc
8. diu
9. traho
10. multus

sprawdzian ze słówek - grupa II

Podaj znaczenie oraz pozostałe formy podstawowe, wg wzoru:
bonus - dobry, (f) bona, (n) bonum
puella - dziewczyna, G sg. puellae
amare - kochać, amo, amavi, amatum 1

1. iubeo
2. plenus
3. relinquo
4. mors
5. mox
6. filius
7. avis
8. periculum
9. nomen
10. insignis

sprawdzian ze słówek - grupa III

Podaj znaczenie oraz pozostałe formy podstawowe, wg wzoru:
bonus - dobry, (f) bona, (n) bonum
puella - dziewczyna, G sg. puellae
amare - kochać, amo, amavi, amatum 1

1. ventus
2. hostis
3. reduco
4. maneo
5. mos
6. nauta
7. repente
8. sic
9. auxilium
10. crudelis



sprawdzian ze słówek - grupa IV

Podaj znaczenie oraz pozostałe formy podstawowe, wg wzoru:
bonus - dobry, (f) bona, (n) bonum
puella - dziewczyna, G sg. puellae
amare - kochać, amo, amavi, amatum 1

1. castra
2. tempus
3. vito
4. lux
5. fluvius
6. promitto
7. occido
8. facilis
9. iam
10. sed


sprawdzian ze słówek - grupa V

Podaj znaczenie oraz pozostałe formy podstawowe, wg wzoru:
bonus - dobry, (f) bona, (n) bonum
puella - dziewczyna, G sg. puellae
amare - kochać, amo, amavi, amatum 1

1. advena
2. divitiae
3. dux
4. clamor
5. provoco
6. peto
7. origo
8. iratus
9. ubi
10. ibi

sprawdzian ze słówek - grupa VI

Podaj znaczenie oraz pozostałe formy podstawowe, wg wzoru:
bonus - dobry, (f) bona, (n) bonum
puella - dziewczyna, G sg. puellae
amare - kochać, amo, amavi, amatum 1

1. urbs
2. condo
3. pax
4. ripa
5. fatum
6. tristis
7. exspecto
8. classis
9. tandem
10. magnopere


sprawdzian ze słówek - grupa VII

Podaj znaczenie oraz pozostałe formy podstawowe, wg wzoru:
bonus - dobry, (f) bona, (n) bonum
puella - dziewczyna, G sg. puellae
amare - kochać, amo, amavi, amatum 1

1. augurium
2. video
3. gens
4. ora
5. navis
6. curro
7. excito
8. gaudium
9. etiam
10. tum

sprawdzian ze słówek - grupa VIII

Podaj znaczenie oraz pozostałe formy podstawowe, wg wzoru:
bonus - dobry, (f) bona, (n) bonum
puella - dziewczyna, G sg. puellae
amare - kochać, amo, amavi, amatum 1

1. iudicium
2. constituo
3. iniuria
4. miles
5. uxor
6. libero
7. sacerdos
8. insignis
9. inde
10. semper


sprawdzian ze słówek - grupa IX

Podaj znaczenie oraz pozostałe formy podstawowe, wg wzoru:
bonus - dobry, (f) bona, (n) bonum
puella - dziewczyna, G sg. puellae
amare - kochać, amo, amavi, amatum 1

1. invidia
2. pietas
3. deleo
4. mons
5. vox
6. tabernaculum
7. verto
8. humilis
9. postea
10. iterum


Indicativus praesentis, impefecti et futuri I
passivi


De aetate aurea
Quattuor mundi aetates a scriptoribus antiquis numerantur. Prima aetas aurea erat. Mira de prima aetate leguntur in Ovidii carminibus. Sine lege scripta tuti erant homines, nam homines tum pietatem et probitatem et iustitiam et veritatem amabant. Oppida non cingebantur fossis aut muris. Ferrum non acuebatur, urbes neque diruebantur neque incendebantur. Ager non arabatur, sed eius fructus, quos terra et arbores per se praebebant, a hominibus legebantur. Venti tepidi per totum annum flabant, sine semine flores crescebant, terra omnes res ad vitam necessarias praebebat.

acuo, ui, utum 3 - ostrzyć mirus 3 - dziwny
aetas, atis (f) - wiek mundus, i - świat
aureus 3 - złoty praebeo, ui, itum 2 - dostarczać
cingo, cinxi, cinctum 3 - opasywać, otaczać probitas, atis (f) - uczciwość
cresco, crevi, cretum 3 - rosnąć quattuor - cztery
diruo, rui, rutum 3 - burzyć scriptus 3 - napisany
ferrum, i - żelazo tepidus 3 - ciepły
flo 1 - dąć tutus 3 - bezpieczny
fossa, ae - rów semen, inis (n) - nasienie


ĆWICZENIA

I. Zamień na passivum:
1. rogatis 2. rogabatis 3. rogabitis 4. docemus 5. decebamus 6. docebimus 7. mittunt 8. mittebant 9. mittent 10. cupit 11. cupiebat 12. cupiet 13. punis 14. puniebas 15. punies

II. Przetłumacz i zamień
a/ na passivum:
1. Achilles Patroclum magnopere amabat.
2. Troiani principem mortuum ex muris vident.
3. Nos diu exspectant uxores nostrae.
4. Incendia mox urbem nostram delebunt.
5. In Italia, o Aenea, urbem condes.

b/ na activum:
1. Hostes ab Hecotre, duce Troianorum, magnis cum copiis exspectantur.
2. Copiae Graecorum ab urbe Troia ab Agamemnone reducebantur.
3. Sapientia et fallaciis Ulixis Troia deletur.
4. Mors a te vitabitur.
5. Omnes gentes a vobis, Romani, bello vincentur.

III. Przetłumacz:
1. Qui a multis timetur, plerumque multos timet. 2. Qui facile credit, facile decipitur. 3. Amor tussisque non celatur. 4. Honores laboribus magnis gignuntur. 5. Sapiens non terretur morte, quamquam cotidie imminet.
6. Mala conscientia agitamur et vexamur. 7. Numquam periculum sine periculo vincitur. 8. Futura sciri non possunt. 9. Tertium non datur. 10. Amare oportet non solum amari.

Publius Ovidius Naso, Metamorphoses I 89-112

Aurea prima sata (e)st aetas, quae vindice nullo, 89
sponte sua, sine lege fidem rectumque colebat.
Poena metusqu(e) aberant, nec verba minantia fixo
aere legebantur, nec supplex turba timebat
iudicis ora sui, sed erant sine vindice tuti.
...
Nondum praecipites cingebant oppida fossae;
Non tuba directi, non aeris cornua flexi,
non galeae, non ensis erat: sine militis usu
mollia securae peragebant otia gentes. 100
...
Ver erat aeternum, placidique tepentibus auris
mulcebant Zephyri natos sine semine flores;
Mox etiam fruges tellus inarata ferebat,
nec renovatus ager gravidis canebat aristis; 110
flumina iam lactis, iam flumina nectaris ibant,
flavaque de viridi stillabant ilice mella.


sata est - powsta3, nasta3 absum, afui - bya nieobecnym
vindex, icis (m) - obronca, mociciel minans, antis - gro?1cy
vindice nullo - bez obroncy fixus 3 - przybity
sponte sua - z w3asnej woli aer, aeris (n) - spi?
fides, ei - zaufanie fixo aere = in fixo aere - na umocowanych tablicach spi?owych
rectum, i - prawooa supplex, icis - pokorny, b3agalny
colo, ui, ultum 3 - pielegnowaa, hodowaa turba, ae - t3um
poena, ae - kara iudex, icis (m) - sedzia
metus, us - trwoga os, oris (n) - twarz, oblicze
...
nondum - jeszcz nie flexus 3 - zgiety
praeceps, ipitis - stromy, g3eboki galea, ae - he3m
tuba, ae - tr1bka ensis, is (m) - miecz
directus 3 - prosty mollis, e - miekki, 3agodny
cornu, us - róg perago, egi, actum 3 - przepedzaa; (czas) spedzaa
...
ver, veris (n) - wiosna gravidus 3 - cie?ki
aeternus 3 - wieczny caneo, ui 2 - bya siwym, bia3ym
placidus 3 - 3agodny, mi3y arista, ae - k3os
tepens, entis - ciep3y flumen, inis (n) - rzeka
aura, ae - powiew, wiatr lac, lactis (n) - mleko
mulceo, si, sum 2 - g3askaa, muskaa nectar, aris (n) - nektar
Zephyrus, i - wiatr zachodni, Zefir ibant (impf. od eo) - p3yne3y
natus 3 - urodzony flavus 3 - ?ó3ty
frux, frugis (f) - owoc, plon viridis, e - zielony
ianaratus 3 - nie orany stillo 1 - s1czya sie
fero, tuli, latum - nieoa ilex, ilicis (f) - d1b
renovo 1 - odnowia, odowie?ya mel, mellis (n) - mleko


Indicativus perfecti, plusquamperfecti et futuri II
passivi

Alea iacta est.
Acta est fabula.

ĆWICZENIA
I. Uzupełnij odpowiednią formą part. pf. pass.
1. Legistis epistulas a me (scribere) 2. Disputaverunt de oratione a se (exaudire) 3. Durae sunt leges ab hominibus (invenire) 4. Milites Romani incolas oppidorum a Caesare (vincere) necaverunt 5. Caesar nihil respondit legatis ad se (mittere) 6. Victores multum aurum invenerunt apud regem (vincere). 7. Mater mea recitavit carmina a poeta claro (scribere) 8. Verba carminum a vobis (cantare) misera sunt.

II. Uzupełnij odpowiednią formą
a/ ind. pf. pass.
1. Troia a Graecis (delere), sed memoria Troiae ab Homero (servare) nobis. 2. Alexander Magnus ab Aristotele, viro docto, (erudire). 3. Eloquentia (dare) multis, sapientia paucis. 4. Roma (condere) in Latio, in laeva ripa fluminis Tiberis. 5. Litterae a Phoenicibus (invenire).
b/ ind. plpf. pass.
6. Accepi omnes epistulas, quae a te (mittere) 7. Oppida, quae a Helvetiis (incendere), a Caesare restituta sunt. 8. Romulus et Remus, ut fama est, in eisdem locis, ubi flumine Tiberi (exponere) et a pastore (educare), urbem condere statuerunt.
c/ ind. fut. II pass.
9. Calchas sacerdos Graecis, in urbem Troiam navigantibus,: " Non solventur naves, - inquit - priusquam Agamemnonis filia (immolare)." 10. Cum copiae e castris (educere), in hostes ducentur. 11. Hominem, a quo hoc monumentum (tangere), dea puniet et in saxum mutabit.

Indicativus perfecti, plusquamperfecti et futuri II
passivi

Alea iacta est.
Acta est fabula.

ĆWICZENIA
I. Uzupełnij odpowiednią formą part. pf. pass.
1. Legistis epistulas a me (scribere) 2. Disputaverunt de oratione a se (exaudire) 3. Durae sunt leges ab hominibus (invenire) 4. Milites Romani incolas oppidorum a Caesare (vincere) necaverunt 5. Caesar nihil respondit legatis ad se (mittere) 6. Victores multum aurum invenerunt apud regem (vincere). 7. Mater mea recitavit carmina a poeta claro (scribere) 8. Verba carminum a vobis (cantare) misera sunt.

II. Uzupełnij odpowiednią formą
a/ ind. pf. pass.
1. Troia a Graecis (delere), sed memoria Troiae ab Homero (servare) nobis. 2. Alexander Magnus ab Aristotele, viro docto, (erudire). 3. Eloquentia (dare) multis, sapientia paucis. 4. Roma (condere) in Latio, in laeva ripa fluminis Tiberis. 5. Litterae a Phoenicibus (invenire).
b/ ind. plpf. pass.
6. Accepi omnes epistulas, quae a te (mittere) 7. Oppida, quae a Helvetiis (incendere), a Caesare restituta sunt. 8. Romulus et Remus, ut fama est, in eisdem locis, ubi flumine Tiberi (exponere) et a pastore (educare), urbem condere statuerunt.
c/ ind. fut. II pass.
9. Calchas sacerdos Graecis, in urbem Troiam navigantibus,: " Non solventur naves, - inquit - priusquam Agamemnonis filia (immolare)." 10. Cum copiae e castris (educere), in hostes ducentur. 11. Hominem, a quo hoc monumentum (tangere), dea puniet et in saxum mutabit.

verba deponentia (& 129 - 134)

VARIA
1. Quidquid est natum, moritur. 2. Dulce et decorum est pro patria mori. (Horatius) 3. Non progredi est regredi 4. Ut arbitratur, ita loquitur. 5. Concordi� parvae res crescunt, discordi� dilabuntur. (Sallustius) 6. Aut vincere, aut mori. 7. "Turpissima est iactura, quae per neglegentiam fit. Magna pars vitae elabitur male agentibus, magna pars nihil agentibus, tota vita aliud agentibus. Quis nostrum aliquod pretium tempori ponit? Quis nostrum diem aestimat? (...) Omnia, mi Lucili, aliena sunt, tempus tantum nostrum est." /Seneca/

STOPNIOWANIE PRZYMIOTNIKÓW (& 41 - 45)

ablativus comparationis (& 210)
Nemo est clarior quam vir ille. = Nemo est clarior viro illo.
Nemo est mihi quam tu carior. = Nemo est mihi carior te.

ablativus mensurae (& 220)
multo = o wiele;
paulo = nieco;
tanto = o tyle;
quanto - tanto = o ile - o tyle;
quo - eo = im - tym;
multo plus = o wiele więcej;
paulo post - nieco później;
paucis ante diebus = kilka dni przedtem;
duobus annis post = w dwa lata potem.

VARIA

Ad Ciceronem
Disertissime Romuli nepotum jedenastozgłoskowiec falacejski
Quot sunt quotque fuere, Marce Tulli,
Quotque post aliis erunt in annis, erunt = cz. przyszły od sum (3 pl.)
Gratias tibi maximas Catullus
Agit pessimus omnium poeta,
Tanto pessimus omnium poeta,
Quanto t(u) optimus omnium patronus. /Caius Valerius Catullus, 49/

"Sanctissima et gloriosissima" (ex carminibus Buranis)
Sanctissima et gloriosissima
et piissima virgo Maria!
Ego indignus peccator commendo tibi
esse, posse, vivere, valere
animam meam.

przysłówki - adverbia (& 46 - 47)
VARIA
1. Nota bene. 2. Maximae fortunae minime crede! 3. Plenus venter non studet libenter. 4. Honores mutant mores sed raro in meliores. 5. Nihil recte sine exemplo docetur aut discitur. 6. Potius sero quam numquam.

Fortior est, qui se quam, qui fortissima vincit
moenia, nec virtus altius ire potest. ire = vadere
Quid magis est saxo durum? Quid mollius und�?
Durć tamen molli saxć cavantur aqu�. (Ovidius)

ĆWICZENIA

I. Uzupełnij stopniowanie:
felix


celeres




prudentissimis
miserarum


facilem



peiores


breviora

bona (n)


sapienti



maiorem



doctissimas


plurimae

II. Wstaw w odpowiednim przypadku (genetiwie lub ablatiwie):
1. Nemo melior fuit (homo ille).
2. Cicero fuit (omnis civis) eloquentissimus.
3. Nullum vitium est peius (avaritia)
4. Nihil est dulcius veritatis (lux).
5. Socrates (omnis philosophus) Graeciae sapientissimus fuit.
6. Ferrum hominibus magis necessarium est (aurum) et (argentum).
7. Melior est canis vivus ( leo mortuus).
8. Optimi (mortalis) altissima cupiunt.

III. Utwórz przysłówki i przestopniuj:
vehemens, entis; lentus, a, um; verus, a, um; brevis, e; felix, icis; diligens, entis; turpis, e; stultus, a, um;
miser, a, um; fortis, e; celer, is, e; gravis, e;

IV. Przetłumacz
Martialis de medicis
1/
Nuper erat medicus, nunc est vispillo Diaulus:
Quod vispillo facit, fecerat et medicus. ( I 47)
2/
Languebam: sed tu comitatus protinus ad me
Venisti centum, Symmache, discipulis;
centum me tetigere manus aquilone gelatae: tetigere = tetigerunt
non habui febrem, Symmache, nunc habeo. ( V 9)
3/
Lotus nobiscum (e)st, hilaris cenavit et idem lotus est > lavo
inventus mane (e)st mortuus Andragoras.
Tam subitae mortis causam, Faustine, requiris?
In somnis medicum viderat Hermocraten. (VI 53)

4/ Horatius Carmen I, 23 Ad Chloen
Vitas inuleo me similis Chlo�,
Quaerenti pavidam montibus aviis
Matrem non sine vano
Aurar(um) et siluae metu. silua = silva

Nam seu mobilibus veris inhorruit
Adventus follis seu virides rubum
Dimovere lacertae dimovere = dimoverunt
Et cord(e) et genibus tremit.

Atqui non ego te tigris ut aspera
Gaetulusve leo frangere persequor:
Tandem desine matrem
Tempestiva sequi viro.

INDICATIVUS et INFINITIVUS PRAESENTIS ACTIVI czasowników koniugacji I - IV. Czasownik sum. (& 69 - 70, & 145)

VARIA
1. Dum spiro, spero. 2. Bis dat, qui cito dat. 3. Medicus curat, natura sanat. 4. Cogito, ergo sum. (Descartes) 5. Errare humanum est. (Seneca Retor) 6. Ego nihil timeo, quia nihil habeo. 7. Experientia docet. 8. Exemplum docet. 9. Primum (est) non nocere. (Horatius) 10. Quod nocet, docet. (Phaedrus) 11. Cum tacent, clamant. (Cicero) 12. Si vales, bene est, ego valeo. 13. Verba volant, scripta manent. 14. Movere, docere, delectare. 15. Si dormimus, nihil audimus. 16. Tantum scimus, quantum memori� tenemus. 17. Si rogatis, venimus. 18. Si narras, audire debeo. 19. Si scis, tacere non debes. 20. Vivere est cogitare. (Cicero; dewiza Woltera) 21. Vivere militare est. (Seneca) 22. Dum vivimus, laborare debemus. 23. Ita scribo, ut sentio. 24. Qui nihil agit, numquam errat. 25. Dum bene doces, bene discis.

rozkaz, zakaz (& 79 - 80; 274)
VARIA
1. Cur non audis? Audi. 2. Quid agitis? Nihil? Laborate. 3. Latine multum legite et scribite. 4. Cur dicis, si nescis. Tace. 5. Semper me audire debetis. Audite et tacete. 6. Si rogo, nolite tacere. 7. Noli desperare. 8. Numquam despera. 9. Noli punire. 10. Defendite semper amicas! 11. Festina lente. (Augustus) 12. Nota bene. 13. Si vis pacem, para bellum. 14. Si vis amari (Jeśli chcesz być kochany), ama. (Seneca) 15. Ora et labora. (św. Benedykt z Nursji) 16. Nolite timere. 17. Vive valeque.

zaimki osobowe, zaimek zwrotny, ablativus auctoris (& 55, 56, 57, 216)
VARIA
1. Da mihi basia mille. (Catullus) 2. Vade mecum. 3. Non credimus tibi. 4. Et tu Brute contra me? 5. Hodie mihi, cras tibi. 6. Cur nobis non creditis? 7. De vobis semper narramus. 8. Noli me tangere. 9. Amo te, ama me. 10. Vale et me ama. 11. Saepe me laudo. Et tu? Saepe te laudas? 12. Nolite vos defendere! 13. Se defendunt. 14. Nos defendimus. 15. Medicus de se non curat sed tu cura de te. 16. Nolite vobis nocere! 17. Non debes tibi nocere . 18. Non debes mihi nocere. 19. Semper vos laudate! 20. Quidquid discis, tibi discis.

INDICATIVUS et INFINITIVUS PRAESENTIS ACTIVI czasowników koniugacji I - IV. Czasownik sum. (& 69 - 70, & 145)

VARIA
1. Dum spiro, spero. 2. Bis dat, qui cito dat. 3. Medicus curat, natura sanat. 4. Cogito, ergo sum. (Descartes) 5. Errare humanum est. (Seneca Retor) 6. Ego nihil timeo, quia nihil habeo. 7. Experientia docet. 8. Exemplum docet. 9. Primum (est) non nocere. (Horatius) 10. Quod nocet, docet. (Phaedrus) 11. Cum tacent, clamant. (Cicero) 12. Si vales, bene est, ego valeo. 13. Verba volant, scripta manent. 14. Movere, docere, delectare. 15. Si dormimus, nihil audimus. 16. Tantum scimus, quantum memori� tenemus. 17. Si rogatis, venimus. 18. Si narras, audire debeo. 19. Si scis, tacere non debes. 20. Vivere est cogitare. (Cicero; dewiza Woltera) 21. Vivere militare est. (Seneca) 22. Dum vivimus, laborare debemus. 23. Ita scribo, ut sentio. 24. Qui nihil agit, numquam errat. 25. Dum bene doces, bene discis.

rozkaz, zakaz (& 79 - 80; 274)
VARIA
1. Cur non audis? Audi. 2. Quid agitis? Nihil? Laborate. 3. Latine multum legite et scribite. 4. Cur dicis, si nescis. Tace. 5. Semper me audire debetis. Audite et tacete. 6. Si rogo, nolite tacere. 7. Noli desperare. 8. Numquam despera. 9. Noli punire. 10. Defendite semper amicas! 11. Festina lente. (Augustus) 12. Nota bene. 13. Si vis pacem, para bellum. 14. Si vis amari (Jeśli chcesz być kochany), ama. (Seneca) 15. Ora et labora. (św. Benedykt z Nursji) 16. Nolite timere. 17. Vive valeque.

zaimki osobowe, zaimek zwrotny, ablativus auctoris (& 55, 56, 57, 216)
VARIA
1. Da mihi basia mille. (Catullus) 2. Vade mecum. 3. Non credimus tibi. 4. Et tu Brute contra me? 5. Hodie mihi, cras tibi. 6. Cur nobis non creditis? 7. De vobis semper narramus. 8. Noli me tangere. 9. Amo te, ama me. 10. Vale et me ama. 11. Saepe me laudo. Et tu? Saepe te laudas? 12. Nolite vos defendere! 13. Se defendunt. 14. Nos defendimus. 15. Medicus de se non curat sed tu cura de te. 16. Nolite vobis nocere! 17. Non debes tibi nocere . 18. Non debes mihi nocere. 19. Semper vos laudate! 20. Quidquid discis, tibi discis.

rozkaz, zakaz (& 79 - 80; 274)
VARIA
1. Cur non audis? Audi. 2. Quid agitis? Nihil? Laborate. 3. Latine multum legite et scribite. 4. Cur dicis, si nescis. Tace. 5. Semper me audire debetis. Audite et tacete. 6. Si rogo, nolite tacere. 7. Noli desperare. 8. Numquam despera. 9. Noli punire. 10. Defendite semper amicas! 11. Festina lente. (Augustus) 12. Nota bene. 13. Si vis pacem, para bellum. 14. Si vis amari (Jeśli chcesz być kochany), ama. (Seneca) 15. Ora et labora. (św. Benedykt z Nursji) 16. Nolite timere. 17. Vive valeque.

zaimki osobowe, zaimek zwrotny, ablativus auctoris (& 55, 56, 57, 216)
VARIA
1. Da mihi basia mille. (Catullus) 2. Vade mecum. 3. Non credimus tibi. 4. Et tu Brute contra me? 5. Hodie mihi, cras tibi. 6. Cur nobis non creditis? 7. De vobis semper narramus. 8. Noli me tangere. 9. Amo te, ama me. 10. Vale et me ama. 11. Saepe me laudo. Et tu? Saepe te laudas? 12. Nolite vos defendere! 13. Se defendunt. 14. Nos defendimus. 15. Medicus de se non curat sed tu cura de te. 16. Nolite vobis nocere! 17. Non debes tibi nocere . 18. Non debes mihi nocere. 19. Semper vos laudate! 20. Quidquid discis, tibi discis.

rozkaz, zakaz (& 79 - 80; 274)
VARIA
1. Cur non audis? Audi. 2. Quid agitis? Nihil? Laborate. 3. Latine multum legite et scribite. 4. Cur dicis, si nescis. Tace. 5. Semper me audire debetis. Audite et tacete. 6. Si rogo, nolite tacere. 7. Noli desperare. 8. Numquam despera. 9. Noli punire. 10. Defendite semper amicas! 11. Festina lente. (Augustus) 12. Nota bene. 13. Si vis pacem, para bellum. 14. Si vis amari (Jeśli chcesz być kochany), ama. (Seneca) 15. Ora et labora. (św. Benedykt z Nursji) 16. Nolite timere. 17. Vive valeque.

zaimki osobowe, zaimek zwrotny, ablativus auctoris (& 55, 56, 57, 216)
VARIA
1. Da mihi basia mille. (Catullus) 2. Vade mecum. 3. Non credimus tibi. 4. Et tu Brute contra me? 5. Hodie mihi, cras tibi. 6. Cur nobis non creditis? 7. De vobis semper narramus. 8. Noli me tangere. 9. Amo te, ama me. 10. Vale et me ama. 11. Saepe me laudo. Et tu? Saepe te laudas? 12. Nolite vos defendere! 13. Se defendunt. 14. Nos defendimus. 15. Medicus de se non curat sed tu cura de te. 16. Nolite vobis nocere! 17. Non debes tibi nocere . 18. Non debes mihi nocere. 19. Semper vos laudate! 20. Quidquid discis, tibi discis.

rozkaz, zakaz (& 79 - 80; 274)
VARIA
1. Cur non audis? Audi. 2. Quid agitis? Nihil? Laborate. 3. Latine multum legite et scribite. 4. Cur dicis, si nescis. Tace. 5. Semper me audire debetis. Audite et tacete. 6. Si rogo, nolite tacere. 7. Noli desperare. 8. Numquam despera. 9. Noli punire. 10. Defendite semper amicas! 11. Festina lente. (Augustus) 12. Nota bene. 13. Si vis pacem, para bellum. 14. Si vis amari (Jeśli chcesz być kochany), ama. (Seneca) 15. Ora et labora. (św. Benedykt z Nursji) 16. Nolite timere. 17. Vive valeque.

zaimki osobowe, zaimek zwrotny, ablativus auctoris (& 55, 56, 57, 216)
VARIA
1. Da mihi basia mille. (Catullus) 2. Vade mecum. 3. Non credimus tibi. 4. Et tu Brute contra me? 5. Hodie mihi, cras tibi. 6. Cur nobis non creditis? 7. De vobis semper narramus. 8. Noli me tangere. 9. Amo te, ama me. 10. Vale et me ama. 11. Saepe me laudo. Et tu? Saepe te laudas? 12. Nolite vos defendere! 13. Se defendunt. 14. Nos defendimus. 15. Medicus de se non curat sed tu cura de te. 16. Nolite vobis nocere! 17. Non debes tibi nocere . 18. Non debes mihi nocere. 19. Semper vos laudate! 20. Quidquid discis, tibi discis.
ACCUSATIVUS CUM INFINITIVO (ACI)


Amicum epistulam scribere video.
Widzę, że przyjaciel pisze list.
Amicos epistulam scribere video.
Widzę, że przyjaciele piszą list.

Accusativus cum ifinitivo występuje jako dopełnienie po czasownikach w stronie czynnej wyrażających:
a/ mówienie (verba dicendi), np.: dico - mówię, narro - opowiadam, nuntio - oznajmiam itd.,
b/ myślenie, spostrzeganie (verba sentiendi), np.: puto - sądzę, sentio - myślę, spero - spodziewam się, intelligo - rozumiem, scio - wiem itd.,
c/ wzruszenie (verba affectus), np.: gaudeo - cieszę się, doleo - martwię się itd.,
d/ chęć, wolę (verba voluntatis), np.: iubeo - rozkazuję, veto - zabraniam, sino - pozwalam, cupio - pragnę, chcę itd.

Accusativus cum infinitivo występuje jako podmiot:
a/ po czasowniku esse z rzeczownikiem lub przymiotnikiem, np.: opus est - trzeba, necesse est - jest rzeczą konieczną, verum est - jest prawdą, fas est - godzi się, nefas est - nie godzi się itd.,
b/ po czasownikach bezosobowych lub użytych bezosobowo, np.: decet - przystoi, constat - wiadomo, apparet - okazuje się itd.

PORÓWNAJ!
Me venire cupiunt. They want me to come.
Me Romam visitare iubet. He orders me to visit Rome.
Te legere video. I can see you read.
Nos puerum deridere audit. He can hear us laugh at the boy.


I. Przetłumacz i wskaż konstrukcję ACI.

1. Vos multos libros legere et de vita multa scire gaudeo. 2. Antiquos Romanos multos servos habere constat. 3. Antiqui servos instrumenta viva esse putant. 4. Dominum severum servos suos saepe punire legimus. 5. Servos iratos dominum malum capere, excruciare et interficere videmus. 6. Te valere spero. 7. Me beatum esse puto et vos beatos esse spero. 8. Sperare nos amici iubent. 9. Amicos meos semper honestos esse scio. 10. Gaudesne te nobiscum ambulare?

II. Zamień na ACI uzależniając od słów w nawiasie.

1. Historia est magistra vitae. (Antiqui dicunt ....) 2. Non scholae sed vitae discimus. (Magister scribit ...)
3. Ira est saepe causa iniuriae. (Constat ...) 4. Homerus poeta clarus est. (Constat ...) 5. Elephantum e musca facis. (Puto ...) 6. Barba non facit philosophum. (Constat ...) 7. Natura nihil facit frustra. (Philosophi scribunt ...) 8. Semper avarus eget. (Putasne ...) 9. Sententiam tuam semper defende! (Iubeo ...) 10. Aliena laudatis, vestra ignoratis. (Multi dicunt ...)

III. Przetłumacz tekst. Wykonaj polecenia do tekstu.

Femina aegra et medicus
Antiquos in libris suis medicos stultos et inhonestos saepe deridere scimus. Aesopus etiam in fabulis suis de medicis improbis scribit e. g. (exempli grati�):
Feminam oculis aegram esse et medicum in casam suam vocare Aesopus narrat. Medicus in feminae casam cotidie venit, aegrae medicamenta ex herbis variis praeparat et feminam oculos clausos habere iubet. Quando aegra oculos claudit, medicus semper aliquid e casa asportat. Tandem feminam sanam esse dicit et pretium petit. Feminam tamen medico pretium non dare legimus sed dicere: "Nihil me tibi, medice, debere dico, nam tu� culp� nunc modo me caecam esse puto. Antea utensilia varia in casa mea videbam (widziałam), nunc nihil videre possum."
utensilia - sprzęty

a/ Ułóż pytania do odpowiedzi.

1. in libris suis 6. pretium
2. Aesopus 7. nihil (debet)
3. de medicis improbis 8. antea
4. In feminae casam cotidie venit. 9. in casa mea
5. ex herbis variis 10. nihil

b/ Zamień na ACI, uzależniając od wybranego verbum regens.

1. Medicus aegrae medicamenta praeparat. 2. Vir improbus semper aliquid e casa asportat. 3. Romani medicis Graecis non credunt. 4. Tu� culp� miseri sumus. 5. Da mihi praemium. 6. Honesti semper cum honestis vivunt. 7. Honesta vita beata est. 8. Honesti estis. 9. In tumulis multos titulos invenimus. 10. Pompeiani tituli precipue clari sunt.

IV. Przetłumacz teksty.


DEKLINACJA I (&19 - 20)
(f) (m)
puella, ae - dziewczyna poeta, ae
magistra, ae - nauczycielka nauta, ae - żeglarz
epistula, ae - list propheta, ae - prorok
aquila, ae - orzeł agricola, ae - rolnik

VARIA
1. Aquila non captat muscas. 2. Aquilam volare doces. 3. Naturam mutare difficile est.
4. Pecuniae imperare oportet, non servire. (Seneca) 5. Ignorantia non est argumentum!
6. Nemo propheta in patri� su�. 7. Pecunia non olet. (Vespasianus)

ĆWICZENIA
I. Przetłumacz poniższe zdania. Zapytaj o podkreślone słowa.
1. Magistra discipulae fabulam narrat.
2. Amicae puellis villam pulchram monstrant.
3. Amicas semper amant amicae.
4. Diana est deć silvarum.
5. Diana bestiam sagitt� necat.

II. Przeczytaj tekst. Odpowidz na pytania.
De terris Europae
Multae terrae in Europ� sunt. Varia est terrarum Europae natura, nam aliae terrae, ut Hungaria, Niderlandia multaeque aliae terrae, plerumque planae sunt, aliae autem, ut Graecia, Italia, Helvetia, montuosae. Aliae terrae silvis abundant, aliae silvis fere carent. Nonnullae Europae terrae, ut Britannia, Hibernia, Islandia, in insulis sitae sunt, nonnullae, ut Italia, Graecia, Hispania - in paeninsulis. Forma Britanniae insulae triquetra est.
Graecia et Italia sunt antiquae terrae Europae. Italia caligae formam habet. Haud procul ab Itali� Sicilia et Sardinia, insulae magnae iacent. Incolae insularum Graeciae et Italiae etiam nunc plerumque nautae sunt. Graecia et Italia patria litterarum Europae sunt. Etiam nunc notae sunt multae fabulae poetarum Graeciae et Italiae.

abundo 1 - mam nadmiar, czegoś; multa - liczna
obfituję w coś (z abl.) nonnulla - niektóra
alia - inna, druga nunc - teraz
autem - zaś paeninsula, ae - półwysep
caliga, ae - półbut żołnierski plana - równa, płaska
careo, ui, - 2 - jestem wolny od czegoś (z abl.); plerumque - zwykle
jestem pozbawiony czegoś (z abl.) procul - daleko
etiam - także silva, ae - las
fere - prawie, niemal sita - położona
haud - nie triquetra - trójkątna
insula, ae - wyspa varia - różna, rożnorodna
montuosa - górska


1. Quid est in Europa?
2. Quae (Które) terrae sunt planae, quae montuosae?
3. Quae terrae sitae sunt in insulis, quae in paeninsulis?
4. Cuius formam habet Italia?
5. Quid iacet haud procul ab Italia?
6. Quid sunt Graecia et Italia?
7. Cuius fabulae notae sunt etiam nunc?

KONIUGACJA III na -io. DEKLINACJA II.

koniugacja III na - io (& 108)
capio, cap�re - łapię, chwytam
cupio, cup�re - pragnę
facio, fac�re - robię
fugio, fug�re - uciekam

VARIA
1. Barba non facit philosophum. 2. Tres faciunt collegium. 3. Natura nihil facit frustra.
4. Quid cupitis? 5. Noli fugere! 6. Nautae oppidum capiunt. 7. Quid facis? De te cogito. 8. Si timetis, fugere debetis. 9. Ad te venire cupiunt. 10. Vos capere cupimus.


DEKLINACJA II (& 21 - 24)
masculinum
dominus, i - pan magister, magistri - nauczyciel puer, pueri -chłopiec
medicus, i - lekarz ager, agri - pole
oculus, i - oko liber, libri - książka

VARIA
1. Noli turbare circulos meos. 2. Oculus domini saginat equum. 3. Semper avarus eget. (Horatius) 4. In hoc mundo non dolere impossibile est. 5. Lupus non mordet lupum. 6. Custodi me quasi pupillam oculi sui. (Ps. 16,8) 7. Deus ex machina. 8. Lupus in fabula. (Cicero) 9. Genius loci. (Vergilius, Eneida 5,70) 10. De mortuis aut nihil aut bene.

neutrum
verbum, i - słowo
fatum, i - los, przeznaczenie
vinum, i - wino

VARIA
11. Habent sua fata libelli. (Terentius Maurus) 12. Annuntio vobis gaudium magnum: Habemus papam. 13. Umbram suam metuit. 14. Vino pellite curas. (Horatius) 15. Vinum incendit iras. (Seneca) 16. Curriculum vitae. (Cicero) 17. Otium post negotium. 18. Periculum in mora (Livius) 19. Malum necessarium. 20. Pro publico bono. (Livius)

przymiotniki (adiectiva) I - II deklinacji (& 38)
bonus, a, um - dobry pulcher, chra, chrum - piękny miser, era, erum - biedny
malus, a, um - zły aeger, gra, grum - chory tener, era, erum - delikatny

zaimki dzierżawcze (& 57)
meus, mea, meum noster, nostra, nostrum
tuus, tua, tuum vester, vestra, vestrum
suus, sua, suum suus, sua, suum

VARIA
21. Nemo nostrum vitio caret. 22. Me ad cenam tuam voca! 23. Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt. (Seneca) 24. Aliena laudatis, vestra ignoratis. 25. Sententiam tuam semper defende! 26. Vita vestra est nobis magistra. 27. Nautae nostri insulam capiunt. 28. Nemo vestrum desperare debet. 29. Quis nostrum non desiderat amicum habere? 30. Ita tua defende, ut ego defendo mea!


ĆWICZENIA
I. Przetłumacz poniższe zdania, zapytaj o podkreślone słowa.
masculinum
1. Medici causas morborum invenire debent. 2. Stultitia morbus animi est. 3. Medicus oculos Marci curat.
4. Aeterna est clarorum virorum memoria. 5. Pueri legunt epistulam longam amici.

neutrum
1. Viri honesti sunt praesidium oppidorum. 2. Gaius Iulius Caesar occupat oppidum. 3. Magistri docent pueros verba.

II. Uzupełnij tabelkę:

ignotus
miser

clarus
pulcher
viro


a puella


nautae


verba


poetarum


librorum


o magister!


amice



III. Przetłumacz.
De titulis Latinis
Antiqui tituli Latini apud nos multum valent, nam Romanorum vitam privatam et publicam aperiunt. De linguae Latinae histori� quoque nobis narrant. Titulorum lingua cotidiana, saepe etiam poetica est. In tumulis multos titulos invenimus, qui mortuorum vitam laudant:
Donata pia iusta vale

D. M. S
L. ANNIVS OCTAVIVS VALERIANVS
Evasi, effugi. Spes et Fortuna valete.
nil mihi vobiscum est, ludificate alios.

Notus quoque nobis est titulus in lucerna:
NON SUM TUA M(arci) SUM

Etiam in muris titulos varios reperimus. Pompeiani tituli praecipue clari sunt. Exempli grati�:
At (=ad) quem non ceno, barbarus mihi est.
Aemilius Celer hic habitat.
Vae tibi
Marcus Spendusam amat.
Rogo, domna per Venerem te rogo - habeto mei memoriam.
Sarra, non belle facis, solum me relinquis.
Fonticulus pisciculo suo plurimam salutem.

VOCABULA:
aperio, rui, ertum 4 - otwieram; odkrywam multum valere - mieć wielkie znaczenie
Aemilius Celer - Emiliusz Szybki nil = nihil
bellus 3 - piękny notus 3 - znany
cotidianus 3 - codzienny pisciculus, i - rybeńka
domna = domina pius 3 - pobożny
Donata - imię żeńskie plurimam salutem (acc. sg.) - najserdeczniejsze pozdrowienie
ef-fugio, fugi,- 3 - uciekam poeticus 3 - poetycki
etiam = quoque - także Pompeianus 3 - pompejański
e-vado, vasi, vasum 3 - wychodzę praecipuus 3 - szczególny
exempli grati� = na przykład (e. g.) quoque = etiam
fonticulus, i - źródełko re-linquo, liqui, lictum 3 - opuszczam, zostawiam
habeto = habe! re-perio, repperi, repertum 4 - wynajduję
habito 1 - mieszkam Sarra - Sara
hic - tutaj solus 3 - sam
iustus 3 - sprawiedliwy Spendusa - imię żeńskie
lucerna, ae - lampa Spes - Nadzieja
ludifico 1 - drwię titulus, i - napis
multus 3 - liczny tumulus, i - grób

Pompejański napis ścienny. Przykład scriptura cursiva z I w. CIL IV 4091
/Quis/quis amat valeat, pereat qui
nescit amare bis tanto pereat
quisquis amare vetat.
Kto kocha, niech żyje. Niech zginie, kto
nie umie kochać. Dwa razy niech zginie,
kto kochać zabrania.


Postacie gladiatorów wydrapane na ścianie jednego z domów w Pompejach. Nad postaciami wypisano ich imiona, ilość zwycięstw i ostatnie zwycięstwo lub porażkę.


A A B C D E F G H/ I K L M N O P Q R S T V X
Alfabet zapisany na ścianie jednego z domów pompejańskich

Indicativus praesentis passivi


I. Zamień na passivum:
1. audis 2. puniunt 3. rogat 4. rogamus 5. deleo 6. deletis. 7. laudare 8. tenere 9. finire
10. finit

II. Przetłumacz.
1. Ut salutamus, ita salutamur. 2. Amare oportet, non solum amari. 3. Tertium non datur.
4. Nihil recte sine exemplo decetur. 5. In bello multi viri patriae ad arma vocantur. 6. Multa pericula prudentia vitantur. 7. Fas est et ab hoste doceri. 8. Virtus bona neque datur dono, neque accipitur. 9. Noscitur ex socio, qui non cognoscitur ex se. 10. Melius est praevenire quam praeveniri.

III. Zamień na passivum. Zdania w passivum zamień na ACI.
1. Morbus animum delet. 2. Semper inimicos vincis. 3. Dominus servos malos punit.
4. Deus semper te defendit. 5. Vos laudamus. 6. Viri Romani oppidum defendunt.
7. Epistulam tibi scribo. 8. Pueri tibi me monstrant. 9. Gaius Iulius occupat oppidum.
10. Exempla docent pueros.


Indicativus praesentis passivi


I. Zamień na passivum:
1. audis 2. puniunt 3. rogat 4. rogamus 5. deleo 6. deletis. 7. laudare 8. tenere 9. finire
10. finit

II. Przetłumacz.
1. Ut salutamus, ita salutamur. 2. Amare oportet, non solum amari. 3. Tertium non datur.
4. Nihil recte sine exemplo decetur. 5. In bello multi viri patriae ad arma vocantur. 6. Multa pericula prudentia vitantur. 7. Fas est et ab hoste doceri. 8. Virtus bona neque datur dono, neque accipitur. 9. Noscitur ex socio, qui non cognoscitur ex se. 10. Melius est praevenire quam praeveniri.

III. Zamień na passivum. Zdania w passivum zamień na ACI.
1. Morbus animum delet. 2. Semper inimicos vincis. 3. Dominus servos malos punit.
4. Deus semper te defendit. 5. Vos laudamus. 6. Viri Romani oppidum defendunt.
7. Epistulam tibi scribo. 8. Pueri tibi me monstrant. 9. Gaius Iulius occupat oppidum.
10. Exempla docent pueros.


I. Uzupełnij tabelkę:

celeber, is, e
utilis, e
felix, icis
ignotus, a, um
nomen




duci




regibus




matrum




animalia




nomina




mores




arte




civium





I. Uzupełnij tabelkę:

celeber, is, e
utilis, e
felix, icis
ignotus, a, um
nomen




duci




regibus




matrum




animalia




nomina




mores




arte




civium





I. Uzupełnij tabelkę:

celeber, is, e
utilis, e
felix, icis
ignotus, a, um
nomen




duci




regibus




matrum




animalia




nomina




mores




arte




civium





I. Uzupełnij tabelkę:

celeber, is, e
utilis, e
felix, icis
ignotus, a, um
nomen




duci




regibus




matrum




animalia




nomina




mores




arte




civium





Wstaw participium praesentis activi we wskazanym przypadku:
1. (audere - Acc. pl., m) ............... fortuna iuvat. 2. Tarde (venire - D pl., m) ............ ossa. 3. Sero (venire - N pl., m) ...................., male (sedere - N pl., m) ..................... 4. Nihil difficile (amare - D sg.) ................. 5. Nullus amicus nihil (habere - D sg., m ) .................. 6. Mores (dicere - G sg., m ) ............... persuadent, non oratio. 7. Dei (facere - Acc. pl., m) ........... adiuvant. 8. Nihil (agere - D sg., m) ............. dies longus est. 9. Omnia sunt hominum tenui (pendere - N pl., n ) filo. 10. Lumina sideribus (certare - N pl., n ) .................... .

ACCUSATIVUS CUM INFINITIVO (ACI)


Amicum epistulam scribere video.
Widzę, że przyjaciel pisze list.
Amicos epistulam scribere video.
Widzę, że przyjaciele piszą list.

Accusativus cum ifinitivo występuje jako dopełnienie po czasownikach w stronie czynnej wyrażających:
a/ mówienie (verba dicendi), np.: dico - mówię, narro - opowiadam, nuntio - oznajmiam itd.,
b/ myślenie, spostrzeganie (verba sentiendi), np.: puto - sądzę, sentio - myślę, spero - spodziewam się, intelligo - rozumiem, scio - wiem itd.,
c/ wzruszenie (verba affectus), np.: gaudeo - cieszę się, doleo - martwię się itd.,
d/ chęć, wolę (verba voluntatis), np.: iubeo - rozkazuję, veto - zabraniam, sino - pozwalam, cupio - pragnę, chcę itd.

Accusativus cum infinitivo występuje jako podmiot:
a/ po czasowniku esse z rzeczownikiem lub przymiotnikiem, np.: opus est - trzeba, necesse est - jest rzeczą konieczną, verum est - jest prawdą, fas est - godzi się, nefas est - nie godzi się itd.,
b/ po czasownikach bezosobowych lub użytych bezosobowo, np.: decet - przystoi, constat - wiadomo, apparet - okazuje się itd.

PORÓWNAJ!
Me venire cupiunt. They want me to come.
Me Romam visitare iubet. He orders me to visit Rome.
Te legere video. I can see you read.
Nos puerum deridere audit. He can hear us laugh at the boy.


I. Przetłumacz i wskaż konstrukcję ACI.
1. Discipulos multos libros legere et de vita multa scire magister gaudet. 2. Antiquos Romanos multos servos habere constat. 3. Antiqui servos instrumenta viva esse putant. 4. Dominum severum servos suos saepe punire legimus. 5. Servos iratos dominum malum capere, excruciare et interficere videmus. 6. Te valere spero. 7. Me beatum esse puto et vos beatos esse spero. 8. Sperare nos amici iubent. 9. Amicos meos semper honestos esse scio. 10. Gaudesne te nobiscum ambulare?

II. Zamień na ACI uzależniając od słów w nawiasie.

1. Historia est magistra vitae. (Antiqui dicunt ....) 2. Non scholae sed vitae discimus. (Magister scribit ...)
3. Ira est saepe causa iniuriae. (Constat ...) 4. Homerus poeta clarus est. (Constat ...) 5. Elephantum e musca facis. (Puto ...) 6. Barba non facit philosophum. (Constat ...) 7. Natura nihil facit frustra. (Philosophi scribunt ...) 8. Semper avarus eget. (Putasne ...) 9. Sententiam tuam semper defende! (Iubeo ...) 10. Aliena laudatis, vestra ignoratis. (Multi dicunt ...)


VERBA DEPONENTIA (& 129 - 134)

1. Quidquid est natum, moritur. 2. Dulce et decorum est pro patria mori. (Horatius) 3. Non progredi est regredi 4. Ut arbitratur, ita loquitur. 5. Concordi� parvae res crescunt, discordi� dilabuntur. (Sallustius) 6. Aut vincere, aut mori. 7. Vincere scis, Hannibal, victori� uti nescis. 8. Hic vivunt mortui, hic muti loquuntur.

natum est - urodziło się


NOMINATIVUS CUM INFINITIVO (& 237 - 239)

Zwróć uwagę
Nos discipulos bonos esse dicunt. Nos discipuli boni esse dicimur.
Inimicos ex oppido fugere tradunt. Inimici ex oppido fugere traduntur.


1. Qui tacet, consentire videtur. 2. Bonus esse diceris. 3. Multi homines non sunt tales, quales esse videntur. 4. Solem e mundo tollere videntur, qui amicitiam e vita tollunt. (Cic.) 5. Nos autem, fortes viri, satis facere rei publicae videmur, si istius furorem ac tela vitamus. (Cic.)

ĆWICZENIA

I. Przetłumacz.
1. Amicus librum legere videtur . 2. Amici librum legere videntur . 3. Videmur libros legere. 4. Librum legere videris. 5. Librum legere videmini. 6. Multa scire diceris. 7. Multa scire dicor. 8. Multa scire dicuntur. 9. Id facere videris. 10. Id a te faci videtur . 11. Galli a Caesare vinci traduntur. 12. Inimicos vincere videris. 13. Bonae amicae videmur. 14. Finitimi Romanorum saepe bellum parare dicuntur. 15. Beatus esse putaris.

II. Zamień na NCI i przetłumacz według wzoru: "Baetus sum" - dicere. Beatus esse dicor. Mówi się, że jestem szczęśliwy.

1. "Servi boni estis." - videre
2. "Tu� culp� morimur" - dicere
3. "Iam venitis" - dicere
4. "Piratae in oram Italiae egrediuntur." - videre
5. "Semper es mihi carus" - dicere
6. "Inhonseti estis." - videre
7. "Dona a Troianis dantur." - tradere
8. "Ab inimicis interficeris." - iubere
9. "Galli ad Caesarem legatos mittunt." dicere
10. "Pecuniam tibi mitto." - putare

III. Zdania z ACI zamień na zdania z NCI wedłu wzoru. Eum librum a te legi putant. = Is liber a te legi putatur.
1. Multa oppida Galliae a Caesare expugnari tradunt. 2. Te libros Vergilii ediscere dicunt. 3. Me venire dicunt. 4. Te domi (w domu) esse putant. 5. Vitam tuam etiam ab inimicis tuis laudari dicunt. 6. Nos ab inimicis vinci scribunt. 7. Te id facere iubent. 8. Longam epistulam a te scribi dicunt. 9. Vos id non inetllegere putant. 10. Verba mea a te intellegi putant.
Imperfectum activi et passivi

Przetłumacz czytankę uzupełniając odpowiednimi formami słów w nawiasie. Następnie tam, gdzie to mozliwe zamien czasowniki na imperfectum
De (Latona) et (agricolae)
(Latona) duo liberi sunt. Latona iram Herae fugit et per (agri varii) cum (liberi sui) migrat. Mox liberi vi� fessi bibere desiderant. Itaque Latona liberos suos ad (stagnum) ducere cupit sed a malis agricolis liberi deae ab (aqua) prohibentur et aqua ab eis turbantur. Tum Latona irata agricolas in (stagnum) pellit et in (ranae) mutat. Agricolae iam non agricolae
quamquam sunt sub (aqua) sub (aqua) maledicere temptant.


VOCABULA:
ad (z acc.) - do, ku, przy maledico, xi, ctum 3 - złorzeczę
ager, agri - pole mox - wnet
duco, duxi, ductum 3 - prowadzę muto 1 - zmieniam (w coś - in + acc.)
fessus 3 - zmęczony per (z acc.) - przez, poprzez
iratus 3 - rozgniewany prohibeo, ui, itum 2 - powstrzymuję
itaque - przeto stagnum, i - jezioro, staw
liberi, orum - dzieci sub (z abl.) - pod
tempto 1 - próbuję


deklinacja III - typ spółgłoskowy (& 25 - 26)
homo, -inis (m) - człowiek pax, pacis (f) - pokój tempus, -oris (n) - czas
artifex, -icis (m) - mistrz libertas, -atis (f) - wolność corpus, -oris (n) - ciało
fur, furis (m) - złodziej lex, legis (f) - prawo nomen, -inis (n) - nazwa
mos, moris (m) - obyczaj salus, -utis (f) - zdrowie carmen, -inis (n) - pieśń
color, -oris (m) - kolor
amor, -oris (m) - miłość

zaimek qui, quae, quod (&60)

VARIA
*
1. Homo artifex. 2. Homo faber. 3. Homo improbus beatus non est. 4. Homo locum ornat, non hominem locus. 5. Homo homini lupus. (Plautus) 6. Homo homini deus. 7. Quot homines, tot sententiae. 8. Hominem quaero. (Phaedrus) 9. Homines, dum docent, discunt.(Seneca) 10. Hominis est errare.
**
11. Tempus est magister vitae. 12. Amici - fures temporis. 13. O tempora, o mores! (Cicero)14. Pro patria, pro libertate, pro vita pugnamus. 15. Pacem cum hominibus, bellum cum vitiis habe! 16. Caecus non iudicat de colore. 17. Cantica gignit amor et amorem cantica gignunt. 18. Dura lex, sed lex. 19. Legibus servire debemus. 20. Et tibi et sorori tuae et matri salutem do.
***
21. Qui pingit florem, non pingit floris odorem. 22. Non est bonus, qui laborem fugit. 23. Qui quaerit, reperit. 24. Parva vitia aliorum ridetis, sed magna, quae vos dedecorant, non videtis. 25. Multos timere debet, quem multi timent. 26. Qui pro quo? 27. Quorum (praesentia sufficit). 28. Carum est, quod rarum est. 29. Condicio sine qua non.


ĆWICZENIA

I. Postaw we wskazanych przypadkach:
1. homo improbus, qui - Dat. sg. i pl.; Nom. pl.
2. carmen clarum, quod - Gen. sg. i pl. ;Acc. sg. i pl.
3. pax pulchra, quae - Abl. sg. i pl.; Acc. pl.
4. soror mea, quae - Dat. sg. i pl. Gen. pl.
5. tempus antiquum, quod - Abl. sg. i pl.; Gen. pl.

II. Uzupełnij odpowiednią formą zaimka qui, quae, quod:
1. Tempora, de .............. narratis, nobis ignota sunt.
2. Amici, ........... pecunia tibi paras, non sunt veri.
3. Feminae, apud ........... manetis, sunt pulchrae.
4. Homines, ................ vita est improba, non sunt beati.
5. Soror, a .......... epistulam lego, mortua est./ Soror, ............ epistulam lego, mortua est.

III. Przetłumacz poniższy tekst uzupełniając odpowiednimi formami czasowników podanych w nawiasie. Zachowaj stronę czasownika podaną w nawiasie!

De erinaceo et vipera
Erinaceus quidam viperam (rogare) narratur: "(Accipere) me, o bona, in cavernam tuam, frigore enim (vexari)." (Obtemperare) vipera precibus erinacei, quem angusto loco (accipere). Paulo post autem saepe erinacei spinis (pungi), itaque "(Relinquere) - inquit - casam meam et alio (demigrare)! Mihi enim et tibi nimis parva (esse)." Cui erinaceus (respondere) dicitur: "Mihi (placere) caverna tua, itaque mihi non est in animo casam tuam (relinquere). Tu autem, si tibi non (placere), alio (demigrare)!" Et vipera (cogi) ex casa (cedere) narratur.
Periculosum est amicitiam cum hominibus facere, in quorum potestate postea sumus.

angustus 3 - wąski paulo post - wkrótce potem
caverna, ae - jama potestas, -atis (f) - siła, moc,władza
cedo, cessi, cessum 3 - idę, odchodzę (z abl., ex, de) prex, -cis (f) - prośba
cogo, coegi, coactum 3 - zmuszam pungo, pupugi, punctum 3 - kłuję
erinaceus, i - jeż spina, ae - cierń, kolec
frigus, -oris (n) - zimno, mróz vexo 1 - poruszam, trzęsę
hiems, -emis (f) - zima vipera, ae - żmija
nimis - zbyt
quidam, quaedam, quoddam - jakiś, pewien *in animo mihi est - mam zamiar
obtempero 1 - słucham, sprzyjam, ulegam ( z dat.)

IV. Przetłumacz poniższy tekst.

De aetate aurea
Quattuor mundi aetates a scriptoribus antiquis numerantur. Prima aetas aurea erat. Mira de prima aetate leguntur in Ovidii carminibus. Sine lege scripta tuti erant homines, nam homines tum pietatem et probitatem et iustitiam et veritatem amabant. Oppida non cingebantur fossis aut muris. Ferrum non acuebatur, urbes neque diruebantur neque incendebantur. Ager non arabatur, sed eius fructus, quos terra et arbores per se praebebant, a hominibus legebantur. Venti tepidi per totum annum flabant, sine semine flores crescebant, terra omnes res ad vitam necessarias praebebat.

acuo, ui, utum 3 - ostrzyć mirus 3 - dziwny
aetas, atis (f) - wiek mundus, i - świat
aureus 3 - złoty praebeo, ui, itum 2 - dostarczać
cingo, cinxi, cinctum 3 - opasywać, otaczać probitas, atis (f) - uczciwość
cresco, crevi, cretum 3 - rosnąć quattuor - cztery
diruo, rui, rutum 3 - burzyć scriptus 3 - napisany
ferrum, i - żelazo tepidus 3 - ciepły
flo 1 - dąć tutus 3 - bezpieczny
fossa, ae - rów semen, inis (n) - nasienie





1