Centrum Psychologii
Ekonomicznej i Badań Decyzji
Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania
im. Leona Koz
mińskiego
Raport z badań na temat:
WIEDZA EKONOMICZNA MIESZKAC
CÓW POLSKI:
BADANIE ZAMKNI
TE WA
AŚCIWE
Centrum Psychologii Ekonomicznej i Badań Decyzji
Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koz
mińskiego
Artur Domurat
Anna Macko
Krzysztof Przybyszewski
Tadeusz Tyszka
Przy współpracy:
Beaty Demidowicz
Grzegorza Banerskiego
SPIS TREŚCI
CEL BADNIA 3
METODA 5
Osoby badane 5
Procedura i narzędzia 7
WYNIKI 7
I. Rozumienie podstawowych pojęć i przekonania o uwarunkowaniu zjawisk 7
gospodarczych
1. Wiara w państwową gospodarkę i w opiekuńcze państwo 11
1.1. Nieznajomość podstawowych pojęć
13
1.2. Państwo powinno regulować wszystko, co się dzieje w gospodarce
15
(inflację, bezrobocie, wzrost gospodarczy, zarobki itd.)
1.3. Globalizacja i integracja europejska to sposób na wykorzystywanie
21
mniejszych i biedniejszych
1.4. Zróżnicowanie zarobków w Polsce to efekt nieetycznych praktyk
24
1.5. Przedsiębiorczość i wzrost wydajności pracy to efekt nieetycznych
26
praktyk
1.6. Prywatyzacja służy zwiększeniu zysków pojedynczych osób
28
1.7. Prywatyzacja prowadzi do pauperyzacji społeczeństwa
31
1.8. Bezrobocie bierze się z braku kontroli państwa nad gospodarką
34
1.9. Bezrobocie bierze się z póz
nego przechodzenie na emeryturę i
35
braku wsparcia rodzimej produkcji
1.10 Wiara w moc sprawczą Unii Europejskiej
37
1.11 Administracja, rząd i politycy służą sobie a nie społeczeństwu
39
1.12 Należy dbać przede wszystkim o poziom zarobków najmniej
41
zarabiających
2. Akceptacja mechanizmów rynkowych w gospodarce 43
2.1. Nadmierny fiskalizm i biurokracja hamują przedsiębiorczość i
44
rozwój gospodarczy
2.2. Pozytywne skutki wzrostu gospodarczego
46
2.3. Pozytywne skutki globalizacji i integracji europejskiej
48
2.4. Ekonomiczne i społeczne skutki bezrobocia
49
2.5. Czynniki hamujące wydajność pracy
52
2.6. Istota przedsiębiorczości, wydajności pracy i kodeksu pracy
55
2.7. Posiadanie orientacji w kwestiach oprocentowania kredytów i
57
oszczędności
3. Rozumienie mechanizmów rynkowych w gospodarce 59
3.1. Prywatyzacja korzystna w skali mikro i makro
60
3.2. Wiara w liberalny rynek pracy
63
3.3. Podatki przeznaczane na cele socjalne i inwestycyjne
65
3.4. Pracownicze uwarunkowania inflacji i bezrobocia
67
3.5. Pozytywne skutki rozwoju administracji
68
69
II. Ocena wybranych pojęć społeczno-ekonomicznych
73
III. Znajomość poziomu aktualnych wielkości makroekonomicznych
75
Załącznik 1 Pytania kwestionariusza użytego w badaniu B2-W
2
CEL BADANIA
Celem badania była identyfikacja wiedzy i przekonań społeczeństwa polskiego w
podstawowych kwestiach ekonomicznych. Kwestie te objęły zarówno poziom
makroekonomiczny (wzrost gospodarczy, przedsiębiorczość i związane z nią obciążenia
przedsiębiorców oraz kodeks pracy, prywatyzacja, wydajność pracy, inflacja, bezrobocie), jak
też poziom mikroekonomiczny (zarobki, ubezpieczenia emerytalne i zdrowotne, podatki)
oraz elementy finansów i bankowości (stopy procentowe, oprocentowanie kredytów oraz
oszczędności) i kwestie administracyjno-ustrojowe (administracja, biurokracja, integracja
europejska, globalizacja).
W badaniu skoncentrowano się na czterech kategoriach odpowiedzi: na rozumieniu
podstawowych pojęć, przekonaniu o uwarunkowaniach zjawisk gospodarczych, znajomości
poziomu wielkości makroekonomicznych i ocenie pojęć ekonomicznych na skali
negatywności  pozytywności.
Tak więc pytania dotyczyły:
rozumienia podstawowych pojęć, tj. rozumienia istoty podstawowych zjawisk społeczno-
ekonomicznych, takich jak: wzrost gospodarczy, przedsiębiorczość, prywatyzacja,
wydajność pracy, inflacja itp. (pytania zamknięte z czterostopniową skalą:
zdecydowanie nie  raczej nie  raczej tak  zdecydowanie tak);
Pozycje kwestionariusza odnoszące się do wiedzy obejmowały przekonania poprawne,
zgodne z teorią ekonomii oraz przekonania błędne i mity.
przekonań o uwarunkowaniach zjawisk gospodarczych, tj. opinii nt. przyczyn i skutków
podstawowych zjawisk społeczno-ekonomicznych, takich jak: wzrost gospodarczy,
przedsiębiorczość, prywatyzacja, wydajność pracy, inflacja itp. (pytania zamknięte z
czterostopniową skalą: zdecydowanie nie  raczej nie  raczej tak  zdecydowanie
tak);
znajomości poziomu kilku wielkości makroekonomicznych: inflacji, bezrobocia, wzrostu
gospodarczego i płac przeciętnych w gospodarce polskiej; pytania zamknięte
polegające na wyborze przedziałów liczbowych;
oceny pojęć ekonomicznych na skali negatywności  pozytywności, tj. oceny, czy dane
pojęcie jest wg badanego pozytywne czy negatywne (pytania zamknięte z
czterostopniową skalą: np. globalizacja jest zjawiskiem: zdecydowanie negatywnym 
raczej negatywnym  raczej pozytywnym  zdecydowanie pozytywnym).
3
W powyższej klasyfikacji wprowadziliśmy rozróżnienie między rozumieniem i
przekonaniami. Jest ono ważne. Rozumienie podstawowych pojęć, takich jak wzrost
gospodarczy, przedsiębiorczość, prywatyzacja, itd. może być oceniane w kategoriach wiedzy
 niewiedzy, albo innymi słowy prawdziwości  fałszywości pojęcia. Z drugiej strony, gdy
chodzi o uwarunkowania zjawisk gospodarczych, takich jak wzrost gospodarczy,
przedsiębiorczość, prywatyzacja, to najczęściej nie dają się one jednoznacznie
scharakteryzować w kategoriach prawdziwości  fałszywości. Rzecz w tym, że
uwarunkowania większości tych zjawisk są bardzo wielorakie i nie ma jednoznacznie
opisanych modeli tych zjawisk. Istnieją raczej różne  szkoły ekonomiczne podkreślające
albo jedne, albo inne z tych uwarunkowań. W tej sytuacji kwalifikacja wielu twierdzeń w
kategoriach prawdziwości  fałszywości staje się zależna od przyjętej teorii ekonomicznej. W
tej sytuacji przyjęliśmy w tych kwestiach zamiast kwalifikacji prawda  fałsz, kwalifikację
zgodności  niezgodności twierdzenia z modelem funkcjonowania mechanizmów rynkowych
w gospodarce. Przekonania niezgodne z funkcjonowaniem mechanizmów rynkowych w
gospodarce określamy tu jako przekonania błędne, albo mity.
4
METODA
Osoby badane
Zbadano reprezentatywną próbę losową 2000 mieszkańców Polski w wieku od 15 lat.
Struktura próby ze względu na osiem głównych zmiennych demograficznych (płeć, wiek,
wykształcenie, miejsce zamieszkania, województwo, zatrudnienie, przedsiębiorczość i dochód
respondenta) przedstawia się następująco:
Tabela 1. Płeć.
Płeć N %
Kobieta 1040 52,0
Mężczyzna 960 48,0
Razem 2000 100,0
Tabela 2. Wiek.
Wiek N %
15-17 lat 112 5,6
18-24 lata 287 14,4
25-39 lat 508 25,4
40-59 lat 687 34,4
60 lat i więcej 406 20,3
Razem 2000 100,0
Tabela 3. Wykształcenie.
Wykształcenie N %
podstawowe 622 31,1
zasadn. zawodowe 490 24,5
średnie 674 33,7
wyższe 214 10,7
Razem 2000 100,0
Tabela 4. Miejsce zamieszkania.
Wielkość miejscowości N %
miasto powyżej 200 tys. 455 22,8
miasto 50  200 tys. 337 16,9
miasto do 50 tys. 478 23,9
wieś 730 36,5
Razem 2000 100,0
5
Tabela 5. Województwo.
Województwo N %
dolnośląskie 153 7,7
kujawsko  pomorskie 106 5,3
lubelskie 114 5,7
lubuskie 53 2,7
łódzkie 136 6,8
małopolskie 167 8,4
mazowieckie 276 13,8
opolskie 54 2,7
podkarpackie 110 5,5
podlaskie 62 3,1
pomorskie 112 5,6
śląskie 253 12,7
świętokrzyskie 66 3,3
warmińsko-mazurskie 73 3,7
wielkopolskie 175 8,8
zachodniopomorskie 90 4,5
Razem 2000 100,0
Tabela 6. Zatrudnienie.
Zatrudnienie N %
przedsiębiorstwo państwowe 156 7,8
przedsiębiorstwo prywatne 505 25,3
sfera budżetowa 84 4,2
gospodarstwo rolne 90 4,5
emeryci i renciści 531 26,6
bezrobotni 261 13,1
niepracujący 244 12,2
uczeń/student 129 6,5
Razem 2000 100,0
Tabela 7. Przedsiębiorczość.
Przedsiębiorczość(a) N %
przedsiębiorcy 198 9,9
nie-przedsiębiorcy 1802 90,1
Razem 2000 100,0
(a)
Do przedsiębiorców zaklasyfikowano osoby, które kiedykolwiek (obecnie lub w przeszłości) prowadziły
własną działalność gospodarczą samodzielnie, bądz
ze wspólnikami.
Tabela 8. Dochody respondenta.
Dochody respondenta N %
brak dochodów 345 17,3
1-750 zł 491 24,5
751-1200 zł 476 23,8
1201 i więcej 324 16,2
odm.odpowiedzi, trudno pow. 364 18,2
Razem 2000 100,0
6
Procedura i narzędzia
Badanie przeprowadzono w dniach od 7 do 16 września 2005 roku. Badanie miało
charakter wywiadu kwestionariuszowego z pytaniami zamkniętymi, prowadzonego przez
ankieterów w technice papier-ołówek (PAPI). Ankieterzy czytali kolejno pytania, zapisując
odpowiedzi w odpowiednich miejscach kwestionariusza.
Kwestionariusz za pomocą którego badano respondentów zawierał 216 pytań
merytorycznych oraz pytania metryczkowe.
WYNIKI
Uzyskane wyniki zostaną przedstawione w następującej kolejności:
Rozumienie podstawowych pojęć i przekonania o uwarunkowaniu zjawisk
gospodarczych,
Ocena pojęć ekonomicznych na skali negatywności  pozytywności,
Znajomość poziomu wielkości makroekonomicznych.
I. ROZUMIENIE PODSTAWOWYCH POJ
Ć I PRZEKONANIA O
UWARUNKOWANIU ZJAWISK GOSPODARCZYCH
Główne wymiary poglądów ekonomicznych
Zdecydowaliśmy się poddać łącznej analizie rozumienie podstawowych pojęć i przekonania o
uwarunkowaniu zjawisk gospodarczych. Interesujące jest bowiem, czy rzeczywiście poglądy
ekonomiczne Polaków układają się według jakiejś (i jakiej?) zasady. W szczególności
interesowało nas, czy poglądy te podzielą się według podstawowej orientacji zgodności 
niezgodności z modelem funkcjonowania mechanizmów rynkowych w gospodarce.
Do badania takich ukrytych zasad organizujących myśli i zachowania ludzi 
nazywanych meta-wymiarami albo czynnikami  powszechnie używa się metody nazywanej
analizą czynnikową. Dzięki niej psychologowie odkryli na przykład, że inteligencję ludzi
można określić na głównych wymiarach takich jak: wymiar zdolności społecznych, wymiar
zdolności słownych i wymiar zdolności formalnych (logiczno-matematycznych). Podobnie
7
postąpimy wobec puli badanych poglądów ekonomicznych: zastosujemy analizę czynnikową,
by ujawnić główne wymiary światopoglądu ekonomicznego Polaków.
Przeprowadziliśmy zatem analizę czynnikową na 181 twierdzeniach odnoszących się
do rozumienia podstawowych pojęć i przekonań o uwarunkowaniu zjawisk gospodarczych.
Pierwszym krokiem w analizie czynnikowej jest ustalenie liczby czynników w ramach
których grupują się pojedyncze pytania. Powszechnie w tym celu używa się tzw. kryterium
osypiska dla wartości własnych kolejnych możliwych do uwzględnienia czynników.
Kryterium to zaleca, by w dalszej analizie uwzględniać najsilniejsze czynniki, czyli te,
których wartości własne są najwyższe  w tym celu należy przyjrzeć się wykresowi wartości
własnych i zidentyfikować grupę wyraz
nie wyróżniających się czynników. Jak widać na
rysunku 1, pierwsze trzy czynniki są najsilniejsze, należy więc przyjąć strukturę
trójczynnikową.
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
kolejne czynniki
Rysunek 1. Wykres wartości własnych w analizie czynnikowej na 181 twierdzeniach ekonomicznych 
pytaniach kwestionariusza.
Wiedząc, ile czynników ma tworzyć strukturę meta-wymiarów, należy w następnym
kroku przypisać poszczególne pytania do tych czynników, z którymi pytania te są najsilniej
związane.
Na podstawie treści pytań uzyskane czynniki dało się zinterpretować następująco:
Czynnik 1 (obejmujący 79 twierdzeń) to wiara w państwową gospodarkę i w
opiekuńcze państwo;
8
wartości własne
Czynnik 2 (obejmujący 66 twierdzeń) to akceptacja mechanizmów rynkowych w
gospodarce
Czynnik 3 (obejmujący 36 twierdzeń) to rozumienie mechanizmów rynkowych w
gospodarce.
Kontynuując taką samą analizę w obrębie twierdzeń przyporządkowanych każdemu z
trzech głównych czynników uzyskano następującą strukturę poglądów ekonomicznych
polskiego społeczeństwa.
I. Wiara w państwową gospodarkę i w opiekuńcze państwo
Nieznajomość podstawowych pojęć
Państwo powinno regulować wszystko, co się dzieje w gospodarce (inflację,
bezrobocie, wzrost gospodarczy, zarobki itd.)
Globalizacja i integracja europejska to sposób na wykorzystywanie mniejszych i
biedniejszych
Zróżnicowanie zarobków w Polsce to efekt nieetycznych praktyk
Przedsiębiorczość i wzrost wydajności pracy to efekt nieetycznych praktyk
Prywatyzacja służy zwiększeniu zysków pojedynczych osób
Prywatyzacja prowadzi do pauperyzacji społeczeństwa
Bezrobocie bierze się z braku kontroli państwa nad gospodarką
Bezrobocie bierze się z póz
nego przechodzenie na emeryturę i braku wsparcia
rodzimej produkcji
Wiara w moc sprawczą Unii Europejskiej
Administracja, rząd i politycy służą sobie a nie społeczeństwu
Należy dbać przede wszystkim o poziom zarobków najmniej zarabiających
II. Akceptacja mechanizmów rynkowych w gospodarce
Nadmierny fiskalizm i biurokracja hamują przedsiębiorczość i rozwój gospodarczy
Pozytywne skutki wzrostu gospodarczego
Pozytywne skutki globalizacji i integracji europejskiej
Ekonomiczne i społeczne skutki bezrobocia
Czynniki hamujące wydajność pracy
Istota przedsiębiorczości, wydajności pracy i kodeksu pracy
Posiadanie orientacji w kwestiach oprocentowania kredytów i oszczędności
9
III. Rozumienie mechanizmów rynkowych w gospodarce
Prywatyzacja korzystna w skali mikro i makro
Wiara w liberalny rynek pracy
Podatki przeznaczane na cele socjalne i inwestycyjne
Pracownicze uwarunkowania inflacji i bezrobocia
Pozytywne skutki rozwoju administracji
Tak więc, analiza czynnikowa przeprowadzona na pełnym zestawie twierdzeń
poddanych do oceny respondentom pozwoliła wyłonić trzy główne profile przekonań: profil
pierwszy obejmuje anty-rynkowe przekonania dotyczące wiary w państwową gospodarkę i
opiekuńcze państwo. Profil ten podzielony dalej (także w oparciu o analizę czynnikową) na
12 szczegółowych kategorii obejmuje duży wachlarz przekonań anty-rynkowych, które
można określić mianem mitów. (Jednakże pierwsza kategoria z tego profilu jest kategorią
odnoszącą się do wiedzy ekonomicznej). Tak, więc przekonania zmitologizowane
zgromadzone są w profilu pierwszym.
Drugi z wyodrębnionych profili obejmuje przekonania wyrażające akceptację
funkcjonowania mechanizmów rynkowych w gospodarce. Profil ten podzielony jest na pięć
szczegółowych kategorii przekonań.
W profilu III znalazły się kwestie dotyczące rozumienia niektórych (prostych)
mechanizmów rynkowych w gospodarce. W wyniku analizy czynnikowej zostały one
podzielone na siedem podkategorii, reprezentujących poszczególne dziedziny wiedzy
ekonomicznej. Tutaj twierdzenia w ramach tego profilu powinny być analizowane według
zasady prawda  fałsz.
W następnej części przedstawione zostaną uzyskane wyniki wg trzech czynników głównych
oraz 24 czynników szczegółowych. Dla poszczególnych grup twierdzeń przedstawione
zostaną częstości odpowiedzi oraz średni wynik uzyskany w badanej próbie. Ponadto
skomentowane zostaną wyraz
ne różnice otrzymane dla danego przekonania ze względu na
zmienne demograficzne opisane w części 2.1.
10
1. WIARA W PAC
STWOW
GOSPODARK
I W OPIEKUC
CZE PAC
STWO
W profilu pierwszym znalazły się przede wszystkim anty-rynkowe przekonania dotyczące
tego, czy państwo powinno regulować wszystko, co się dzieje w gospodarce. Dołączyły się do
nich oceny na temat funkcjonowania administracji, rządu i polityków oraz postulat, że należy
dbać przede wszystkim o poziom zarobków najmniej zarabiających. Zestaw ten obejmuje
wreszcie pytania wskazujące na ograniczony poziom wiedzy ekonomicznej.
Odpowiedzi respondentów w kwestiach dotyczących wiary w państwową gospodarkę i w
opiekuńcze państwo przedstawimy w kolejności: wiedza, przekonania, oceny.
Wnioski edukacyjne:
Jeśli chodzi o kwestię znajomości podstawowych pojęć, bez wątpienia znaczna część
społeczeństwa wymaga edukacji w zakresie takich pojęć jak: przedsiębiorczość, wzrost
gospodarczy, inflacja, funkcjonowanie banków, rola NBP itp.
Zespół przekonań, że państwo powinno regulować wszystko, co się dzieje w gospodarce jest
bez wątpienia anty-rynkową wizją gospodarczą i w tym sensie może być uznany za mit.
Trzeba przy tym zwrócić uwagę na to, że ten zespół przekonań to rodzaj ogólnej postawy
raczej niż zestaw twierdzeń typu poznawczego. Oznacza to, że poza poznaniem wchodzą tu w
grę oceny emocjonalne i skłonność do określonego działania. Wynika z tego ważny wniosek.
Postaw nie daje się zmieniać poprzez proste dostarczanie informacji. Wymaga to raczej
długotrwałych oddziaływań zarówno na sferę poznawczą jak i emocjonalną ludzi.
Opinie o globalizacji w jeszcze większym stopniu niż przekonania, że państwo powinno
regulować wszystko, co się dzieje w gospodarce to rodzaj ogólnej postawy raczej niż zestaw
twierdzeń typu poznawczego. Jeżeli uznać go za kategorię mitu, to jego zwalczanie wymaga
długotrwałych oddziaływań zarówno na sferę poznawczą jak i emocjonalną ludzi.
Cztery kolejne zespoły przekonań:
Zróżnicowanie zarobków w Polsce to efekt nieetycznych praktyk
Przedsiębiorczość i wzrost wydajności pracy to efekt nieetycznych praktyk
Prywatyzacja służy zwiększeniu zysków pojedynczych osób
Prywatyzacja prowadzi do pauperyzacji społeczeństwa
11
to bez wątpienia przekonania zmitologizowane, dotyczące zróżnicowania zarobków w
Polsce, przedsiębiorczości i prywatyzacji. W tym wypadku postawę można potraktować jako
schemat, który jest przyczyną selektywnej percepcji. Powoduje ona spostrzeganie jedynie
negatywnych cech przedmiotu postawy (tu: zróżnicowanie zarobków w Polsce
przedsiębiorczości i prywatyzacji). Zmiana tego typu nastawień wymaga
 odautomatyzowania procesu oceniania, tj. uczynienia tego procesu bardziej refleksyjnym.
Przekonania nt. z
ródeł bezrobocia - że bierze się ono z braku kontroli państwa nad
gospodarką albo, że jest skutkiem póz
nego przechodzenia na emeryturę i braku wsparcia
rodzimej produkcji to ewidentne mity. Fakt, że ulega im znaczna część społeczeństwa,
sugeruje pilną potrzebę edukacji.
Wiara w moc sprawczą Unii Europejskiej to bez wątpienia przekonanie zmitologizowane.
Jest z pewnością silnie naznaczona ocenami emocjonalnymi. Podstawowe znaczenie mogą w
tej sprawie odegrać media.
Dwa ostatnie zestawy:
Administracja, rząd i politycy służą sobie a nie społeczeństwu
Należy dbać przede wszystkim o poziom zarobków najmniej zarabiających
to głównie oceny i postulaty. Pierwszy postulat dotyczy administracji, rządu i polityków,
którym się zarzuca, że służą sobie a nie społeczeństwu, zaś drugi mówi, że  należy dbać
przede wszystkim o poziom zarobków najmniej zarabiających . Zmiany w pierwszej sprawie
mogą przede wszystkim następować w wyniku osobistego pozytywnego doświadczenia. Gdy
chodzi o postulat drugi, to postawy takie są ogromie trudne do zmieniania.
12
1.1. NIEZNAJOMOŚĆ PODSTAWOWYCH POJ
Ć.
Częstość odpowiedzi w kwestiach znajomości podstawowych pojęć
28,2
Przedsiębiorczość jest to zarządzanie i bycie
42,2
26
menedżerem w jakiejś firmie
3,7
31,6
Przedsiębiorczość jest to podejmowanie się różnych prac
43,5
22,7
aby zarobić parę złotych
2,3
47,9
O tym ile i na co Państwo wyda pieniędzy decyduje
26,5
12,6
Narodowy Bank Polski
13,1
61,9
Przedsiębiorczość jest to umiejętność omijania prawa
21
14,3
wchodzenia w układy, kombinowanie i korupcja
2,9
62,5
Podstawowa działalność banków komercyjnych polega na
15,9
5,7
drukowaniu pieniędzy i wprowadzaniu ich do obiegu
16
28,9
Inflacja powstaje wskutek dodrukowywania pustych
37,6
24,7
pieniędzy przez państwo na jego wydatki
8,9
Inflacja powstaje wskutek tego, że w obiegu są pieniądze
36,1
38,4
nie zapracowane , pochodzące nie z pracy, lecz z
13,6
12
.kapitału, giełdy, darowizn itp
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 2. Częstość odpowiedzi w kwestiach znajomości podstawowych pojęć.
W granicach 65-70% respondentów akceptuje niepoprawne rozumienie przedsiębiorczości:
" Przedsiębiorczość jest to zarządzanie i bycie menedżerem w jakiejś firmie;
" Przedsiębiorczość jest to podejmowanie się różnych prac, aby zarobić parę złotych.
W innych kwestiach orientacja społeczeństwa jest lepsza, chociaż ciągle procent
respondentów akceptujących niepoprawne twierdzenia waha się od 20 do 40% (spory też
procent respondentów przyznaje się do niewiedzy w tych kwestiach).
" O tym ile i na co Państwo wyda pieniędzy decyduje Narodowy Bank Polski;
" Podstawowa działalność banków komercyjnych polega na drukowaniu pieniędzy i
wprowadzaniu ich do obiegu;
" Przedsiębiorczość jest to umiejętność omijania prawa, wchodzenia w układy,
kombinowanie i korupcja.
13
Poziom błędnego rozumienia podstawowych pojęć
4
3,5
3
2,61
2,54
2,49
2,42
2,5
2,27
2
1,5
1
podstawowe zasadnicze średnie wyższe wszyscy
zawodowe
wykształcenie respondentów
Rysunek 3. Zróżnicowanie poziomu błędnego rozumienia podstawowych pojęć w grupach z różnym
wykształceniem.
Jak pokazuje Rysunek 3, poziom ignorancji ekonomicznej maleje naturalnie wraz z
wykształceniem
14
średni poziom akceptacji
1.2. PAC
STWO POWINNO REGULOWAĆ WSZYSTKO, CO SI
DZIEJE W GOSPODARCE
(INFLACJ
, BEZROBOCIE, WZROST GOSPODARCZY, ZAROBKI ITD.).
Częstość odpowiedzi w kwestii: Państwo powinno regulować wszystko, co
się dzieje w gospodarce (inflację, bezrobocie, wzrost gospodarczy, zarobki
itd.)
Aby zmniejszyć bezrobocie rząd powinien budować
10,9
25,3
nowe zakłady i fabryki i zapewnić w nich miejsca pracy
62,7
1,2
dla bezrobotnych
Aby podnieść poziom najniższych zarobków parlament
7,5
34,1
powinien ustawowo zwiększyć wynagrodzenie
56,5
2
minimalne
18,1
Zróżnicowanie zarobków powinno być uregulowane
40,2
37,8
poprzez odpowiednie ustawy wydane przez parlament
4
Aby zapewnić wzrost gospodarczy trzeba zwiększyć
16,1
45,3
płace, co zwiększy popyt, a to z kolei zwiększy
32,8
5,8
inwestycje i w efekcie będzie wzrost gospodarczy
23,2
Aby zmniejszyć bezrobocie rząd i parlament powinny
33,6
40,2
utrudnić zwalnianie pracowników
3,1
Aby podnieść poziom najniższych zarobków rząd
25,2
33,8
powinien wypłacać dodatkowe zasiłki osobom najmniej
38
3,1
zarabiającym
21,9
Inflacja powstaje wskutek braku kontroli państwa nad
43,5
28,7
cenami
6
Aby zapewnić wzrost gospodarczy rząd powinien
32,2
35,3
przekazywać większe dotacje dla przedsiębiorstw
26,5
6,1
.np.kopalni, hut, fabryk itd
31,7
Aby zmniejszyć inflację Sejm powinien wydać ustawę
36,8
20,4
regulującą wysokość inflacji
11,2
Aby zmniejszyć inflację powinno się zakazać
34,2
31,7
producentom podwyżek cen na własną rękę i
23
11,2
wprowadzić stałe ceny urzędowe
4,4
Aby zwiększyć wydajność pracy należyzwiększyć
42,2
51,9
wynagrodzenia pracownikom
1,6
15,6
Jest sprawiedliwie, kiedy bogatsi oddają w podatkach
36,3
44,8
większą część swoich dochodów niż ubożsi
3,4
15,9
Inflacja powstaje wskutek podnoszenia cen przez
47,8
29,6
przedsiębiorstwa
6,8
25,9
40,7
Zróżnicowanie zarobków powinno być jak najmniejsze
29,9
3,6
33
Przedsiębiorstwa państwowe należy prywatyzować, ale
32,9
26,9
rozdając ich udziały wszystkim Polakom
7,3
Kredyty i pożyczki nie powinny być w ogóle
56,3
19,5
oprocentowane, bo pobieranie odsetek jest po prostu
15,8
8,5
lichwiarstwem
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 4. Częstość odpowiedzi w kwestii czy państwo powinno regulować wszystko, co się dzieje w
gospodarce (inflację, bezrobocie, wzrost gospodarczy, zarobki itd.).
15
Rysunek 3 pokazuje rozkład poglądów w kwestii, czy państwo powinno regulować wszystko,
co się dzieje w gospodarce. Jak widać, w społeczeństwie zdecydowanie przeważają
przekonania anty-rynkowe, postulujące istotną rolę państwa w gospodarce.
Blisko. 90% społeczeństwa przyjmuje poglądy, że:
" Aby zmniejszyć bezrobocie rząd powinien budować nowe zakłady i fabryki i
zapewnić w nich miejsca pracy dla bezrobotnych;
" Aby zwiększyć wydajność pracy należy zwiększyć wynagrodzenia pracownikom;
" Aby podnieść poziom najniższych zarobków parlament powinien ustawowo
zwiększyć wynagrodzenie minimalne.
W okolicach 80% społeczeństwa akceptuje poglądy, że:
" Zróżnicowanie zarobków powinno być uregulowane poprzez odpowiednie ustawy
wydane przez parlament;
" Jest sprawiedliwie, kiedy bogatsi oddają w podatkach większą część swoich
dochodów niż ubożsi (podatek progresywny);
" Zróżnicowanie zarobków powinno być jak najmniejsze;
" Aby zapewnić wzrost gospodarczy trzeba zwiększyć płace, co zwiększy popyt, a to z
kolei zwiększy inwestycje i w efekcie będzie wzrost gospodarczy;
" Inflacja powstaje wskutek podnoszenia cen przez przedsiębiorstwa.
Około 75% społeczeństwa przyjmuje, że:
" Aby zmniejszyć bezrobocie rząd i parlament powinny utrudnić zwalnianie
pracowników;
" W celu podniesienia poziomu najniższych zarobków, rząd powinien wypłacać
dodatkowe zasiłki osobom najmniej zarabiającym;
" Inflacja powstaje wskutek braku kontroli państwa nad cenami.
Ponad 50% respondentów akceptuje nawet tezy, że:
" Aby zapewnić wzrost gospodarczy rząd powinien przekazywać większe dotacje dla
przedsiębiorstw (kopalni, hut, fabryk itd.);
" Aby zmniejszyć inflację sejm powinien wydać ustawę regulującą wysokość inflacji;
16
" Aby zmniejszyć inflację powinno się zakazać producentom podwyżek cen na własną
rękę i wprowadzić stałe ceny urzędowe.
Ponadto ponad połowa respondentów akceptuje tezę, że przedsiębiorstwa państwowe należy
prywatyzować, ale rozdając ich udziały wszystkim Polakom.
A 35 % akceptuje nawet tezę, że kredyty i pożyczki nie powinny być w ogóle
oprocentowane, bo pobieranie odsetek jest po prostu lichwiarstwem.
Warto jednak zwrócić uwagę, że spora część respondentów nie akceptowała wielu z
omówionych poglądów w sposób zdecydowanie mocny (odpowiedzi: zdecydowanie tak),
można więc przyjąć, że umiejętne oddziaływanie mogłoby je zmienić.
Państwo powinno regulować wszystko, co się dzieje w
gospodarce (inflację, bezrobocie, wzrost gospodarczy, zarobki
itd.)
4
3,5
3,26
3,2
3,01
2,92
3
2,68
2,5
2
1,5
1
podstawowe zasadnicze średnie wyższe wszyscy
zawodowe
wykształcenie respondentów
Rysunek 5. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń dotyczących kwestii czy państwo powinno
regulować wszystko co się dzieje w gospodarce, w grupach z różnym wykształceniem.
17
średni poziom akceptacji
Państwo powinno regulować wszystko, co się dzieje w
gospodarce (inflację, bezrobocie, wzrost gospodarczy, zarobki
itd.)
4
3,5
3,27
3,22
3,12 3,13
2,86
3
2,5
2
1,5
1
brak 1-750 zł 751-1200 zł 1201 i więcej wszyscy
dochodów
dochody respondentów
Rysunek 6. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń dotyczących kwestii czy państwo powinno
regulować wszystko co się dzieje w gospodarce, w grupach z różnym dochodem.
Państwo powinno regulować wszystko, co się dzieje w
gospodarce (inflację, bezrobocie, wzrost gospodarczy,
zarobki itd.)
4
3,5
3,13
3,1
2,82
3
2,5
2
1,5
1
nie- przedsiębiorcy wszyscy
przedsiębiorcy
Rysunek 7. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy państwo powinno regulować
wszystko co się dzieje w gospodarce, w grupie przedsiębiorców i nie-przedsiębiorców.
18
średni poziom akceptacji
średni poziom akceptacji
Państwo powinno regulować wszystko, co się dzieje w gospodarce
(inflację, bezrobocie, wzrost gospodarczy, zarobki itd.)
4
3,5
3,24
3,19
3,15
3,13
3,12
3,1
3,01
2,95
2,93
3
2,5
2
1,5
1
zatrudnienie respondentów
Rysunek 8. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń dotyczących kwestii czy państwo powinno
regulować wszystko co się dzieje w gospodarce w grupach z różnym zatrudnieniem.
Państwo powinno regulować wszystko, co się dzieje w gospodarce
(inflację, bezrobocie, wzrost gospodarczy, zarobki itd.)
4
3,34
3,3
3,5 3,29
3,27
3,25
3,21
3,16
3,13
3,1 3,1 3,1
3,05 3,04
3,02 3,01
2,99
2,94
3
2,5
2
1,5
1
województwo
Rysunek 9. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń dotyczących kwestii czy państwo powinno
regulować wszystko co się dzieje w gospodarce w grupach respondentów zamieszkujących różne
województwa.
19
średni poziom akceptacji
renciści
wszyscy
emeryci i
rolne
bezrobotni
niepracujący
prywatne
gospodarstwo
państwowe
uczeń/student
sfera budżetowa
przedsiębiorstwo
przedsiębiorstwo
średni poziom akceptacji
śląskie
łódzkie
opolskie
lubuskie
wszyscy
lubelskie
podlaskie
pomorskie
małopolskie
dolnośląskie
mazowieckie
wielkopolskie
podkarpackie
świętokrzyskie
zachodnio-pomorskie
warmińsko-mazurskie
kujawsko  pomorskie
Rysunki 5 - 9 pokazują, zróżnicowanie poglądów w kwestii regulowania przez państwo tego,
co się dzieje w gospodarce, w różnych grupach socjo-demograficznych.
Okazuje się, że największe znaczenie ma tu wykształcenie respondentów:
" w miarę wzrostu wykształcenia spada przekonanie, że państwo powinno regulować
wszystko, co się dzieje w gospodarce.
Pewne znaczenie ma też dochód respondentów:
" w miarę wzrostu dochodu spada przekonanie, że państwo powinno regulować
wszystko, co się dzieje w gospodarce.
Nieco rzadziej postulaty regulowania przez państwo tego, co się dzieje w gospodarce
obserwujemy też
" u przedsiębiorców;
" wśród zatrudnionych;
" wśród mieszkańców województw zawierających wielkie aglomeracje miejskie.
20
1.3. GLOBALIZACJA I INTEGRACJA EUROPEJSKA TO SPOSÓB NA WYKORZYSTYWANIE
MNIEJSZYCH I BIEDNIEJSZYCH.
Częstość odpowiedzi w kwestii: Globalizacja i integracja europejska to
sposób na wykorzystywanie mniejszych i biedniejszych
Globalizacja polega na tym, że wielkie koncerny 9,5
42,3
międzynarodowe pochłaniają i likwidują mniejsze firmy w
40,9
różnych państwach 7,4
16,3
Skutkiem wejścia Polski do Unii Europejskiej jest wzrost cen
41,4
40,3
wszystkich produktów i usług
2,1
18,7
Skutkiem globalizacji jest zwiększanie się różnic w poziomie
44,7
28,5
bogactwa w różnych krajach
8,1
Skutkiem globalizacji jest przejęcie władzy nad państwami 22
41,5
przez międzynarodowe instytucje, np. Międzynarodowy
25,3
Fundusz Walutowy i Bank Światowy 11,3
27,9
Skutkiem globalizacji jest kontrolowanie życia
38,8
24,8
gospodarczego przez małą garstkę ludzi
8,6
Globalizacja jest spowodowana przez gospodarkę 31,7
37,7
amerykańską, która dyktuje warunki gospodarkom innych
20,6
państw na świecie 10,1
Unia Europejska powstała po to, żeby bogaci ludzie i 37,5
35,5
organizacje mogli przejmować kontrolę nad biednymi
20,9
regionami 6,2
11,3
Kraje, w których wzrost gospodarczy jest największy, są
38,5
45,2
najbogatsze
5
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 10. Częstość odpowiedzi w kwestii czy globalizacja i integracja europejska to sposób na
wykorzystywanie mniejszych i biedniejszych.
Poniższy zestaw kwestii dotyczących przekonań nt. globalizacji i integracji europejskiej, ma
bez wątpienia zabarwienie emocjonalne.
W okolicach 80% społeczeństwa akceptuje poglądy, że:
" Globalizacja polega na tym, że wielkie koncerny międzynarodowe pochłaniają i
likwidują mniejsze firmy w różnych państwach; oraz
" Skutkiem wejścia Polski do Unii Europejskiej jest wzrost cen wszystkich produktów i
usług.
21
W okolicach 70% społeczeństwa akceptuje poglądy, że:
" Skutkiem globalizacji jest zwiększanie się różnic w poziomie bogactwa w różnych
krajach;
" Skutkiem globalizacji jest przejęcie władzy nad państwami przez międzynarodowe
instytucje, np. Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy;
" Skutkiem globalizacji jest kontrolowanie życia gospodarczego przez małą garstkę
ludzi.
W okolicach 60% społeczeństwa akceptuje poglądy, że:
" Globalizacja jest spowodowana przez gospodarkę amerykańską, która dyktuje warunki
gospodarkom innych państw na świecie;
" Unia Europejska powstała po to, żeby bogaci ludzie i organizacje mogli przejąć
kontrolę nad biednymi regionami.
Tej grupie ocen towarzyszy ponadto mało sensowne przekonanie, że
" kraje, w których wzrost gospodarczy jest największy, są najbogatsze
Globalizacja i integracja europejska to sposób na
wykorzystywanie mniejszych i biedniejszych
4
3,5
3,08
3,06
3,02
3
2,81
3
2,5
2
1,5
1
podstawowe zasadnicze średnie wyższe wszyscy
zawodowe
wykształcenie respondentów
Rysunek 11. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy globalizacja i integracja
europejska to sposób na wykorzystywanie mniejszych i biedniejszych w grupach z różnym
wykształceniem.
22
średni poziom akceptacji
Globalizacja i integracja europejska to sposób na wykorzystywanie
mniejszych i biedniejszych
4
3,5
3,24
3,14 3,13
3,08 3,07
3,05 3,04 3,03 3,03 3,02 3,02 3,02
3
2,92 2,92 2,91
2,85
3
2,5
2
1,5
1
województwo
Rysunek 12. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy globalizacja i integracja
europejska to sposób na wykorzystywanie mniejszych i biedniejszych w grupach respondentów
zamieszkujących różne województwa.
Rysunki 11-12 pokazują, zróżnicowanie poglądów w kwestii globalizacji i integracji
europejskiej w różnych grupach socjo-demograficznych.
Okazuje się, że pewne znaczenie ma tu wykształcenie respondentów i miejsce zamieszkania:
" w miarę wzrostu wykształcenia spostrzeganie globalizacji w kategoriach
wykorzystywania mniejszych i biedniejszych przez większych i bogatszych jest
rzadsze.
" nieco rzadziej globalizacja jako wykorzystywanie mniejszych i biedniejszych przez
większych i bogatszych jest spostrzegana przez osoby zamieszkujące województwa z
wielkimi aglomeracjami miejskimi.
23
średni poziom akceptacji
śląskie
łódzkie
opolskie
lubuskie
wszyscy
lubelskie
podlaskie
pomorskie
małopolskie
dolnośląskie
mazowieckie
wielkopolskie
podkarpackie
świętokrzyskie
zachodnio-pomorskie
warmińsko-mazurskie
kujawsko  pomorskie
1.4. ZRÓŻNICOWANIE ZAROBKÓW W POLSCE TO EFEKT NIEETYCZNYCH PRAKTYK
Częstość odpowiedzi w kwestii: Zróżnicowanie zarobków w Polsce to
efekt nieetycznych praktyk
6,3
Zróżnicowanie zarobków w Polsce jest wynikiem
33
59,9
.znajomości, układów, korupcji itp
0,9
6,3
Skutkiem dużego zróżnicowania zarobków jest: wzrost
33,2
59,7
kombinatorstwa, kradzieży i oszustwa, układów i korupcji
0,9
7,2
Niskie zarobki w Polsce biorą się z sytuacji gospodarczej
39
53,2
kraju - wysokie bezrobocie, brak miejsc pracy itp
0,8
11
Wysokie zarobki w Polsce biorą się z kombinatorstwa
32
56
kradzieży i oszustwa, układów i korupcji
1,1
11,8
Skutkiem dużego zróżnicowania zarobków jest wzrost
40,5
46,4
.ubóstwa w kraju
1,4
16,4
Niskie zarobki w Polsce biorą się z zaniżania płacy przez
40,1
42,8
chciwych i nieuczciwych pracodawców
0,8
17,5
Wysokie zarobki w Polsce biorą się z braku właściwych
39,1
38,4
.uregulowań prawnych
5,1
Niskie zarobki w Polsce biorą się z tego, że firmy zachodnie 20,1
38
wyzyskują pracowników w Polsce i przekazują wypracowane
38,6
zyski na zachód 3,4
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 13. Częstość odpowiedzi w kwestii czy zróżnicowanie zarobków w Polsce to efekt
nieetycznych praktyk
Powszechne jest wśród respondentów anty-rynkowe przekonanie (połączone z negatywną
oceną), że zróżnicowanie zarobków w Polsce to efekt nieetycznych praktyk.
Ponad 90% respondentów jest przekonana, że:
" Zróżnicowanie zarobków w Polsce jest wynikiem znajomości, układów, korupcji itp.;
" Skutkiem dużego zróżnicowania zarobków jest wzrost kombinatorstwa, kradzieży i
oszustwa, układów i korupcji;
" Niskie zarobki w Polsce biorą się z sytuacji gospodarczej kraju (wysokie bezrobocie, brak
miejsc pracy itp.);
24
" Wysokie zarobki w Polsce biorą się z kombinatorstwa, kradzieży i oszustwa, układów i
korupcji.
Tylko niewiele mniej, bo w okolicach 80% społeczeństwa akceptuje poglądy, że:
" Skutkiem dużego zróżnicowania zarobków jest wzrost ubóstwa w kraju;
" Niskie zarobki w Polsce biorą się z zaniżania płacy przez chciwych i nieuczciwych
pracodawców;
" Wysokie zarobki w Polsce biorą się z braku właściwych uregulowań prawnych;
" Niskie zarobki w Polsce biorą się z tego, że firmy zachodnie wyzyskują pracowników
w Polsce i przekazują wypracowane zyski na zachód.
Zróżnicowanie zarobków w Polsce to efekt nieetycznych praktyk
4
3,46
3,41
3,36
3,5 3,29
3,27
3,14
3
2,5
2
1,5
1
15 17 lat 18 24 lat 25 39 lat 40 59 lat 60 lat i wszyscy
więcej
wiek respondentów
Rysunek 14. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy zróżnicowanie zarobków w
Polsce to efekt nieetycznych praktyk w grupach o różnym wieku.
Rysunek 14 pokazuje, że pogląd, iż zróżnicowanie zarobków w Polsce to efekt nieetycznych
praktyk, narasta wraz z wiekiem respondentów.
Wnioski edukacyjne:
Wydaje się, że duża część społeczeństwa negatywnie ocenia sam fakt dużego zróżnicowania
zarobków. y
ródło tego zróżnicowania jest sprawą drugorzędną. Ten zespół przekonań jest bez
wątpienia silnie naznaczony ocenami emocjonalnymi, więc jego zwalczanie wymaga
długotrwałych oddziaływań zarówno na sferę poznawczą jak i emocjonalną ludzi.
Podstawowe znaczenie mogą tu odegrać media.
25
średni poziom akceptacji
1.5. PRZEDSI
BIORCZOŚĆ I WZROST WYDAJNOŚCI PRACY TO EFEKT NIEETYCZNYCH
PRAKTYK
Częstość odpowiedzi w kwestii: Przedsiębiorczość i wzrost wydajności
pracy to efekt nieetycznych praktyk
24,5
Wydajność pracy jest w ynikiem zagrożenia
41,7
31,5
bezrobociem - jest między kim w ybierać
2,4
Skutkiem przedsiębiorczości jest w zrost
40,3
30,5
kombinatorstw a, kradzieży i oszustw a, układów i
25,1
4,2
.korupcji
42
Wydajność pracy jest w ynikiem w yzysku
30,9
25,3
pracow ników , ich pracy ponad siły
1,9
46,9
Skutkiem przedsiębiorczości jest w iększy w yzysk i
32,1
17,1
eksploatow anie pracow ników
4
48,8
Skutkiem w ysokiej w ydajności pracy jest w zrost
32,2
14,7
bezrobocia
4,4
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydow anie tak trudno pow iedzieć
Rysunek 15. Częstość odpowiedzi w kwestii czy przedsiębiorczość i wzrost wydajności pracy to efekt
nieetycznych praktyk
Dosyć rozpowszechnione jest wśród respondentów anty-rynkowe przekonanie (połączone z
negatywną oceną), że przedsiębiorczość i wzrost wydajności pracy to efekt nieetycznych
praktyk.
Blisko 3/4 respondentów akceptuje pogląd, że
" Wydajność pracy jest wynikiem zagrożenia bezrobociem (jest między kim wybierać);
W pozostałych kwestiach opinie są podzielone:
" Skutkiem przedsiębiorczości jest wzrost kombinatorstwa, kradzieży i oszustwa,
układów i korupcji;
" Wydajność pracy jest wynikiem wyzysku pracowników, ich pracy ponad siły;
opinie są bardziej na tak. Z kolei w kwestiach:
" Skutkiem przedsiębiorczości jest większy wyzysk i eksploatowanie pracowników;
" Skutkiem wysokiej wydajności pracy jest wzrost bezrobocia.
opinie są podzielone prawie równo.
26
Przedsiębiorczość i wzrost wydajności pracy to efekt
nieetycznych praktyk
4
3,5
2,81
2,79
3
2,72
2,65
2,47
2,5
2
1,5
1
podstawowe zasadnicze średnie wyższe wszyscy
zawodowe
wykształcenie respondentów
Rysunek 16. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy przedsiębiorczość i wzrost
wydajności pracy to efekt nieetycznych praktyk w grupach z różnym wykształceniem.
Przedsiębiorczość i wzrost wydajności pracy to efekt
nieetycznych praktyk
4
3,5
2,85
2,81 2,82
3
2,72
2,68 2,69
2,62 2,62
2,55
2,5
2
1,5
1
zatrudnienie respondentów
Rysunek 17. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy przedsiębiorczość i wzrost
wydajności pracy to efekt nieetycznych praktyk w grupach z różnym zatrudnieniem.
Anty-rynkowe przekonanie (połączone z negatywną oceną), że przedsiębiorczość i wzrost
wydajności pracy to efekt nieetycznych praktyk:
maleje wraz z wykształceniem respondentów;
jest na najwyższym poziomie wśród osób prowadzących gospodarstwo rolne, emerytów i
rencistów oraz bezrobotnych.
27
średni poziom akceptacji
średni poziom akceptacji
renciści
wszyscy
emeryci i
rolne
bezrobotni
niepracujący
prywatne
gospodarstwo
państwowe
uczeń/student
sfera budżetowa
przedsiębiorstwo
przedsiębiorstwo
1.6. PRYWATYZACJA SA
UŻY ZWI
KSZENIU ZYSKÓW POJEDYNCZYCH OSÓB
Częstość odpowiedzi w kwestii: Prywatyzacja służy zwiększeniu zysków
pojedynczych osób
Przedsiębiorstwa i instytucje ważne dla całej 18,7
28,5
,gospodarki np. energetyczne, kopalnie i huty, banki
49,1
nie powinny być prywatyzowane 3,8
Prywatyzację przeprowadza się po to, aby wzbogaciły 25,6
31,2
się pojedyncze osoby mające odpowiednie układy lub
40,2
zajmujące odpowiednie stanowiska 3,1
31,6
,Prywatyzacja jest to złodziejstwo, okradanie biednych
31,3
35,2
rozkradanie majątku narodowego
2
32,3
Prywatyzacja to likwidowanie przedsiębiorstw
34,6
29,7
państwowych przynoszących zyski
3,4
51
Prywatyzacja jest to oddawanie zakładów
25,2
20,9
państwowych w prywatne ręce za darmo
3
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 18. Częstość odpowiedzi w kwestii czy prywatyzacja służy zwiększeniu zysków pojedynczych
osób.
Rozpowszechnione jest anty-rynkowe przekonanie (ca 80% respondentów), że
" Przedsiębiorstwa i instytucje ważne dla całej gospodarki (np. energetyczne, kopalnie i
huty, banki) nie powinny być prywatyzowane;
W granicach 65-70% akceptacji uzyskują inne anty-rynkowe przekonanie (połączone z
negatywną opinią):
" Prywatyzację przeprowadza się po to, aby wzbogaciły się pojedyncze osoby mające
odpowiednie układy lub zajmujące odpowiednie stanowiska;
" Prywatyzacja jest to złodziejstwo, okradanie biednych, rozkradanie majątku
narodowego;
" Prywatyzacja jest to likwidowanie przedsiębiorstw państwowych przynoszących
zyski.
Niewielka tylko większość nie zgadza się z twierdzeniem (oznacza to, że duża mniejszość się
z tym twierdzeniem zgadza), że:
" Prywatyzacja jest to oddawanie zakładów państwowych w prywatne ręce za darmo.
28
Prywatyzacja służy zwiększeniu zysków pojedynczych osób
4
3,5
3,07
2,98
2,92
2,83
2,81
3
2,73
2,5
2
1,5
1
15 17 lat 18 24 lat 25 39 lat 40 59 lat 60 lat i wszyscy
więcej
wiek respondentów
Rysunek 19. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy prywatyzacja służy
zwiększeniu zysków pojedynczych osób w grupach o różnym wieku.
Prywatyzacja służy zwiększeniu zysków pojedynczych osób
4
3,5
3,03
2,99
2,92
2,88
3
2,57
2,5
2
1,5
1
podstawowe zasadnicze średnie wyższe wszyscy
zawodowe
wykształcenie respondentów
Rysunek 20. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy prywatyzacja służy
zwiększeniu zysków pojedynczych osób w grupach z różnym wykształceniem.
29
średni poziom akceptacji
średni poziom akceptacji
Prywatyzacja służy zwiększeniu zysków pojedynczych osób
4
3,5
3,06
3,05 3,04
2,92
2,86
3 2,82
2,8
2,78
2,76
2,5
2
1,5
1
zatrudnienie respondentów
Rysunek 21. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy prywatyzacja służy
zwiększeniu zysków pojedynczych osób w grupach z różnym zatrudnieniem.
Rysunki 18-20 pokazują zróżnicowanie poglądów w kwestii, że prywatyzacja służy
zwiększeniu zysków pojedynczych osób, w różnych grupach socjo-demograficznych.
Okazuje się, że największe znaczenie ma tu wiek respondentów:
" w najmniejszym stopniu poddają się temu przekonaniu najmłodsi, i nasila się ono
wraz z wiekiem.
Pewne znaczenie ma też wykształcenie respondentów:
" w najmniejszym stopniu przekonaniu, że prywatyzacja służy zwiększeniu zysków
pojedynczych osób poddają respondenci z wyższym wykształceniem.
" nieco rzadziej przekonanie, że prywatyzacja służy zwiększeniu zysków pojedynczych
osób występuje wśród zatrudnionych w przedsiębiorstwach państwowych i
prywatnych i w sferze budżetowej.
30
średni poziom akceptacji
renciści
wszyscy
emeryci i
rolne
bezrobotni
niepracujący
prywatne
gospodarstwo
państwowe
uczeń/student
sfera budżetowa
przedsiębiorstwo
przedsiębiorstwo
1.7. PRYWATYZACJA PROWADZI DO PAUPERYZACJI SPOA
ECZEC
STWA
Częstość odpowiedzi w kwestii: Prywatyzacja prowadzi do pauperyzacji
społeczeństwa
13,7
Skutkiem prywatyzacji jest to, że wielu Polaków żyje w
35
48,9
biedzie i musi szukać pracy za granicą
2,6
Skutkiem prywatyzacji jest zmniejszenie świadczeń
16
42,1
pracowniczych i socjalnych -urlopy, wczasy pracownicze
38,5
3,5
.itp
22,5
38,7
Skutkiem prywatyzacji jest wzrost bezrobocia
36,4
2,5
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 22. Częstość odpowiedzi w kwestii czy prywatyzacja prowadzi do pauperyzacji
społeczeństwa.
Rozpowszechnione jest anty-rynkowe przekonanie, że prywatyzacja prowadzi do
pauperyzacji społeczeństwa. W tym powszechne są opinie (ca 80-85% respondentów), że:
" Skutkiem prywatyzacji jest to, że wielu Polaków żyje w biedzie i musi szukać pracy
za granicą;
" Skutkiem prywatyzacji jest zmniejszenie świadczeń pracowniczych i socjalnych
(urlopy, wczasy pracownicze itp.);
3/4 respondentów akceptuje opinię, że:
" Skutkiem prywatyzacji jest wzrost bezrobocia.
Jak pokazują Rysunki 23-25 anty-rynkowe przekonanie że prywatyzacja prowadzi do
pauperyzacji społeczeństwa:
" narasta wraz z wiekiem, a maleje wraz z wykształceniem respondentów;
" najwyższy poziom akceptacji tych twierdzeń występuje w grupie emerytów i
rencistów oraz bezrobotnych.
31
Prywatyzacja prowadzi do pauperyzacji społeczeństwa
4
3,34
3,5
3,25
3,2
3,13
3,12
3,02
3
2,5
2
1,5
1
15 17 lat 18 24 lat 25 39 lat 40 59 lat 60 lat i wszyscy
więcej
wiek respondentów
Rysunek 23. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy prywatyzacja prowadzi do
pauperyzacji społeczeństwa w grupach o różnym wieku.
Prywatyzacja prowadzi do pauperyzacji społeczeństwa
4
3,5 3,3
3,24
3,2
3,17
2,99
3
2,5
2
1,5
1
podstawowe zasadnicze średnie wyższe wszyscy
zawodowe
wykształcenie respondentów
Rysunek 24. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy prywatyzacja prowadzi do
pauperyzacji społeczeństwa w grupach z różnym wykształceniem.
32
średni poziom akceptacji
średni poziom akceptacji
Prywatyzacja prowadzi do pauperyzacji społeczeństwa
4
3,38
3,34
3,5
3,21
3,2
3,11 3,11
3,09
3,03
3,01
3
2,5
2
1,5
1
zatrudnienie respondentów
Rysunek 25. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy prywatyzacja prowadzi do
pauperyzacji społeczeństwa w grupach z różnym zatrudnieniem.
33
średni poziom akceptacji
renciści
wszyscy
emeryci i
rolne
bezrobotni
niepracujący
prywatne
gospodarstwo
państwowe
uczeń/student
sfera budżetowa
przedsiębiorstwo
przedsiębiorstwo
1.8. BEZROBOCIE BIERZE SI
Z BRAKU KONTROLI PAC
STWA NAD GOSPODARK

Częstość odpowiedzi w kwestii: Bezrobocie bierze się z braku kontroli
państwa nad gospodarką
2,5
Bezrobocie bierze się z tego, że zlikwidowano wiele
20,8
76,2
zakładów pracy
0,6
5,9
Bezrobocie bierze się z tego, że nie powstają nowe
21,6
71,7
zakłady pracy
0,9
Aby zmniejszyć bezrobocie rząd i samorządy gminne 5,4
34,5
powinny organizować prace interwencyjne i roboty
59,5
0,7
publiczne
15,1
Bezrobocie bierze się z tego, że w zakładach brakuje
26,1
58,2
miejsc pracy
0,7
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 26. Częstość odpowiedzi w kwestii czy bezrobocie bierze się z braku kontroli państwa nad
gospodarką.
Anty-rynkowe przekonanie, że bezrobocie bierze się z braku kontroli państwa nad
gospodarką jest bardzo rozpowszechnione.
Powszechne są zdecydowane opinie (ca 95% respondentów), że:
" Bezrobocie bierze się z tego, że zlikwidowano wiele zakładów pracy;
" Bezrobocie bierze się z tego, że nie powstają nowe zakłady pracy;
" Aby zmniejszyć bezrobocie rząd i samorządy gminne powinny organizować prace
interwencyjne i roboty publiczne;
A 85% respondentów zgadza się, że:
" Bezrobocie bierze się z tego, że w zakładach brakuje miejsc pracy.
Powszechność przekonania, że bezrobocie bierze się z braku kontroli państwa nad gospodarką
jest bardzo rozpowszechnione sprawia, że nie ma zróżnicowania w grupach socjo-
demograficznych.
34
1.9. BEZROBOCIE BIERZE SI
Z PÓy
NEGO PRZECHODZENIE NA EMERYTUR
I BRAKU
WSPARCIA RODZIMEJ PRODUKCJI.
Częstość odpowiedzi: Bezrobocie bierze się z póz
nego przechodzenie na
emeryturę i braku wsparcia rodzimej produkcji
14
Skutkiem póz
niejszego przechodzenia na emeryturę jest
35,9
47,9
wzrost bezrobocia wśród młodych
2,3
23,8
Bezrobocie bierze się z tego, że: wydłuża się czas pracy i
37,6
36
zatrudnia się emerytów
2,7
24,2
Skutkiem póz
niejszego przechodzenia na emeryturę jest
37,5
33,8
pogorszenie stanu zdrowia w społeczeństwie
4,6
26,1
Bezrobocie bierze się z tego, że: ludzie kupują
42,1
30,6
zagraniczne towary zamiast polskich
1,3
29,2
Skutkiem póz
niejszego przechodzenia na emeryturę jest
38,9
26,9
zmniejszenie wydatków państwa -bo mniej jest emerytów
5,1
51,9
Bezrobocie bierze się z tego, że: zatrudniani są
27,2
19,8
cudzoziemcy
1,2
25,5
Zróżnicowanie zarobków nie jest ważne, ważne jest żeby
37,5
33,4
średnio Polacy zarabiali jak najwięcej
3,7
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 27. Częstość odpowiedzi w kwestii czy bezrobocie bierze się z póz
nego przechodzenia na
emeryturę i braku wsparcia rodzimej produkcji.
Dosyć rozpowszechnione jest anty-rynkowe przekonanie, że bezrobocie bierze się z
póz
nego przechodzenia na emeryturę i braku wsparcia rodzimej produkcji.
Ok. 85% respondentów zgadza się z tym, że:
" Skutkiem póz
niejszego przechodzenia na emeryturę jest wzrost bezrobocia wśród
młodych.
W okolicach 65-75% społeczeństwa akceptuje poglądy, że:
" Bezrobocie bierze się z tego, że wydłuża się czas pracy i zatrudnia się emerytów;
" Bezrobocie bierze się z tego, że ludzie kupują zagraniczne towary zamiast polskich;
35
" Skutkiem póz
niejszego przechodzenia na emeryturę jest pogorszenie stanu zdrowia w
społeczeństwie;
" Skutkiem póz
niejszego przechodzenia na emeryturę jest zmniejszenie wydatków
państwa (bo mniej jest emerytów).
Jedynie mniej niż połowa akceptuje natomiast mit, że:
" Bezrobocie bierze się z tego, że zatrudniani są cudzoziemcy.
Bezrobocie bierze się z póz
nego przechodzenie na emeryturę i
braku wsparcia rodzimej produkcji
4
3,5
3,05
3,03
2,98 2,98
3
2,69
2,5
2
1,5
1
podstawowe zasadnicze średnie wyższe wszyscy
zawodowe
wykształcenie respondentów
Rysunek 28. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy bezrobocie bierze się z
póz
nego przechodzenia na emeryturę i braku wsparcia rodzimej produkcji w grupach z różnym
wykształceniem.
Anty-rynkowe przekonanie że bezrobocie bierze się z póz
nego przechodzenia na emeryturę
i braku wsparcia rodzimej produkcji maleje wraz z wykształceniem respondentów.
36
średni poziom akceptacji
1.10. WIARA W MOC SPRAWCZ
UNII EUROPEJSKIEJ
Częstość odpowiedzi w kwestii: Wiara w moc sprawczą Unii Europejskiej
46,8
,Biurokracja - nadmiar przepisów , procedur i regulacji
31,4
14,9
bierze się z wymogów Unii Europejskiej
7
56,5
25,9
Podatki podnosi się z nakazu Unii Europejskiej
10,7
7,1
Globalizacja polega na tym, że wszystko ma być takie 70,9
14
same, wszyscy mają tak samo ubierać się, to samo jeść i
7,8
7,3
mieć takie same obyczaje
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 29. Częstość odpowiedzi w kwestii wiary w moc sprawczą Unii Europejskiej.
Mało sensowne przekonanie że:
" Biurokracja (nadmiar przepisów, procedur i regulacji) bierze się z wymogów Unii
Europejskiej;
jest uznawane przez mniej więcej połowę respondentów.
Większość respondentów nie zgadza się natomiast z mało sensownymi opiniami, że:
" Podatki podnosi się z nakazu Unii Europejskiej;
" Globalizacja polega na tym, że wszystko ma być takie same, wszyscy mają tak samo
ubierać się, to samo jeść i mieć takie same obyczaje.
37
Wiara w moc sprawczą Unii Europejskiej
4
3,5
3
2,34
2,5
2,23 2,24
2,19
2,09
2
1,5
1
podstawowe zasadnicze średnie wyższe wszyscy
zawodowe
wykształcenie respondentów
Rysunek 30. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii wiary w moc sprawczą Unii
Europejskiej w grupach z różnym wykształceniem.
Jak widać na Rysunku 30, wiara w moc sprawczą Unii Europejskiej maleje wraz z
wykształceniem respondentów.
38
średni poziom akceptacji
1.11. ADMINISTRACJA, RZ
D I POLITYCY SA
UŻ
SOBIE A NIE SPOA
ECZEC
STWU
Częstość odpowiedzi w kwestii: Administracja, rząd i politycy służą sobie
a nie społeczeństwu
3
Zbyt duża część podatków jest przeznaczana na pensje
21,9
74,3
rządzących i polityków
0,8
5,7
Administracja (urzędnicy) dba przede wszystkim o interesy
29,8
63,6
.własne  urzędników
1
9,2
Podatki podnosi się żeby zapewnić wysokie pensje
29,4
60,1
rządzącym i politykom
1,3
7,2
Podatki podnosi się z powodu niegospodarności rządu i
35,8
54,3
innych organów państwowych
2,8
8,5
Administracja (urzędnicy) dba przede wszystkim o interesy
35,8
53,7
.rządu
2,1
11,4
Wzrost liczby urzędników prowadzi do wzrostu zbędnych
34,7
51,8
przepisów
2,2
12,9
35,2
Wzrost liczby urzędników prowadzi do wzrostu korupcji
48,8
3,2
13,8
Biurokracja -nadmiar przepisów, procedur i regulacji, bierze
43,1
40,3
się stąd, że nikt nie ma kontroli nad urzędami
2,9
Skutkiem wzrostu biurokracji (nadmiaru przepisów, procedur 24,4
36,5
i regulacji) jest spadek pensji pracowników spoza
33,6
.administracji 5,6
7,5
Aby zwiększyć wydajność pracy należy: zapewnić pewność
38,3
52,2
zatrudnienia pracownikom
2,2
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 31. Częstość odpowiedzi w kwestii czy administracja, rząd i politycy służą sobie a nie
społeczeństwu.
Pytania, w jakim stopniu administracja, rząd i politycy służą sobie niż społeczeństwu, to
kwestia raczej oceny niż przekonań typu poznawczego. Oceny w tych kwestiach mają bez
wątpienia zabarwienie emocjonalne.
Ujawnione w badaniu oceny administracji, rządu i polityków są ogromnie zgodne i
negatywne.
39
Aż 90 do 95 % respondentów twierdzi, że:
" Zbyt duża część podatków jest przeznaczana na pensje rządzących i polityków;
" Administracja (urzędnicy) dba przede wszystkim o interesy własne  urzędników;
" Podatki podnosi się żeby zapewnić wysokie pensje rządzącym i politykom;
" Podatki podnosi się z powodu niegospodarności rządu i innych organów
państwowych;
" Administracja (urzędnicy) dba przede wszystkim o interesy rządu.
W okolicach 80% respondentów twierdzi, że:
" Wzrost liczby urzędników prowadzi do wzrostu zbędnych przepisów;
" Wzrost liczby urzędników prowadzi do wzrostu korupcji;
" Biurokracja (nadmiar przepisów, procedur i regulacji) bierze się stąd, że nikt nie ma
kontroli nad urzędami.
Tej grupie ocen towarzyszą ponadto niezbyt sensowne przekonania, że:
" Skutkiem wzrostu biurokracji (nadmiaru przepisów, procedur i regulacji) jest spadek
pensji pracowników spoza administracji (w okolicach 70% respondentów);
" Aby zwiększyć wydajność pracy, należy zapewnić pewność zatrudnienia
pracownikom (ca 90% respondentów).
Duża powszechność ocen sprawia, że na temat funkcjonowania administracji, rządu i
polityków nie występują poważniejsze zróżnicowania w obrębie grup socjo-demograficznych.
40
1.12. NALEŻY DBAĆ PRZEDE WSZYSTKIM O POZIOM ZAROBKÓW NAJMNIEJ ZARABIAJ
CYCH
Częstość odpowiedzi w kwestii: Należy dbać przede wszystkim o poziom
zarobków najmniej zarabiających
14,9
Najw ażniejszy jest poziom zarobków najmniej
43
38,7
zarabiających
3,6
25,1
W kraju następuje w zrost przedsiębiorczości, gdy
37,6
33,5
podnosi się zarobki najmniej zarabiających
3,9
33,3
W kraju następuje w zrost gospodarczy w tedy, gdy
37,8
25,2
państw o dba o mało zarabiających i biednych
3,8
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydow anie tak trudno pow iedzieć
Rysunek 32. Częstość odpowiedzi w kwestii czy należy dbać przede wszystkim o poziom zarobków
najmniej zarabiających.
Rozpowszechniony jest socjalny postulat, że należy dbać przede wszystkim o poziom
zarobków najmniej zarabiających.
W okolicach 80% społeczeństwa akceptuje poglądy, że należy dbać przede wszystkim o
poziom zarobków najmniej zarabiających:
" Najważniejszy jest poziom zarobków najmniej zarabiających;
" W kraju następuje wzrost przedsiębiorczości, gdy podnosi się zarobki najmniej
zarabiających.
Nieco mniejszy procent (3/4 respondentów) postuluje, że:
" Zróżnicowanie zarobków nie jest ważne, ważne jest, żeby średnio Polacy zarabiali jak
najwięcej;
" W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy państwo dba o mało zarabiających i
biednych.
41
Należy dbać przede wszystkim o poziom zarobków najmniej
zarabiających
4
3,5
3,12
3,08
3,03
2,97
2,86
3
2,5
2
1,5
1
podstawowe zasadnicze średnie wyższe wszyscy
zawodowe
wykształcenie respondentów
Rysunek 33. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy należy dbać przede wszystkim
o poziom zarobków najmniej zarabiających w grupach z różnym wykształceniem.
Postulat, że należy dbać przede wszystkim o poziom zarobków najmniej zarabiających jest
najbardziej rozpowszechniony wśród respondentów z podstawowym wykształceniem i maleje
wraz z wykształceniem respondentów.
42
średni poziom akceptacji
2. AKCEPTACJA MECHANIZMÓW RYNKOWYCH W GOSPODARCE
Profil drugi obejmuje zestaw przekonań zgodnych z pro-rynkowym systemem gospodarczym.
Okazuje się, że akceptacja tych przekonań jest dużo słabsza niż akceptacja przekonań z
profilu I obejmującego zestaw przekonań zgodnych z anty-rynkowym systemem
gospodarczym. Należy zauważyć, że część opisanych niżej kwestii dotyczy oceniających
przekonań respondentów (np. czy prywatyzacja jest korzystna), a inna część to opis stanów
rzeczy (np. na jakie cele przeznaczane są podatki), które przypuszczalnie oparte są na
bezpośrednim doświadczeniu respondentów.
Wnioski edukacyjne:
Fakt, że znaczna część społeczeństwa nie akceptuje przekonań zgodnych z pro-rynkowym
systemem gospodarczym, sugeruje pilną potrzebę edukacji w tym zakresie. Winna ona
obejmować elementy poznawcze  np. pokazywanie pożytków prywatyzacji, ale także
wpływanie na postawy, co jest procesem trudniejszym i długotrwałym.
43
2.1. PRYWATYZACJA KORZYSTNA W SKALI MIKRO I MAKRO
Częstość odpowiedzi w kwestii: Prywatyzacja korzystna w skali mikro i
makro
30
Prywatyzację przeprowadza się po to, aby
44,7
21,2
przedsiębiorstwa były bardziej wydajne
4,2
31,5
Prywatyzacja jest to sprzedaż przedsiębiorstw
41
21,1
państwowych mająca na celu wzrost ich wydajności
6,6
37,2
Prywatyzację przeprowadza się po to, aby: poprawić
40,8
17,7
zarządzanie w zakładach pracy
4,4
42,9
39,9
Skutkiem prywatyzacji jest poprawa jakości produktów
13,6
3,7
47,3
Skutkiem prywatyzacji są większe wpływy do budżetu z
33,5
13,1
podatków
6,2
65,7
22,3
Skutkiem prywatyzacji jest wzrost zarobków pracowników
8,6
3,5
36,9
Prywatyzację przeprowadza się po to, aby spełnić wymogi
38,1
17,2
Unii Europejskiej
7,9
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 34. Częstość odpowiedzi w kwestii czy prywatyzacja jest korzystna w skali mikro i makro.
W kwestii, czy prywatyzacja jest korzystna w skali mikro i w skali makro opinie są
zdecydowanie podzielone: jedne są na tak, inne  na nie.
W kwestiach:
" Prywatyzację przeprowadza się po to, aby przedsiębiorstwa były bardziej wydajne;
" Prywatyzacja jest to sprzedaż przedsiębiorstw państwowych mająca na celu wzrost ich
wydajności;
" Prywatyzację przeprowadza się po to, aby poprawić zarządzanie w zakładach pracy;
" Skutkiem prywatyzacji jest poprawa jakości produktów;
" Prywatyzację przeprowadza się po to, aby spełnić wymogi Unii Europejskie;j
przeważają opinie na tak .
W kwestiach:
" Skutkiem prywatyzacji jest większe wpływy do budżetu z podatków;
" Skutkiem prywatyzacji jest wzrost zarobków pracowników.
przeważają opinie na nie.
44
Prywatyzacja korzystna w skali mikro i makro
4
3,5
3
2,81
2,78
2,7
2,68
2,66
2,65 2,65
2,6
2,57
2,55 2,55
2,52 2,52
2,51
2,46
2,44
2,5 2,32
2
1,5
1
województwo
Rysunek 35. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy prywatyzacja jest korzystna w
skali mikro i makro w grupach zamieszkujących różne województwa.
Jak pokazuje Rysunek 35, opinia, że prywatyzacja jest korzystna w skali mikro i w skali
makro występuje nieco częściej wśród mieszkańców województw wielkopolskiego,
pomorskiego, i warmińsko-mazurskiego, a najrzadziej wśród mieszkańców województw
świętokrzyskiego, lubelskiego i podlaskiego.
45
średni poziom akceptacji
śląskie
łódzkie
opolskie
lubuskie
wszyscy
lubelskie
podlaskie
pomorskie
pomorskie
pomorskie
mazurskie
zachodnio-
kujawsko 
warmińsko-
małopolskie
dolnośląskie
mazowieckie
wielkopolskie
podkarpackie
świętokrzyskie
2.2. WIARA W LIBERALNY RYNEK PRACY
Częstość odpowiedzi w kwestii: Wiara w liberalny rynek pracy
35,1
O zróżnicowaniu zarobków powinien decydować wolny
36,3
20,6
rynek  nie powinny być one ograniczane
8,1
38,3
Zróżnicowanie zarobków w Polsce jest wynikiem różnic w
40,7
19,6
poziomie wykształcenia i kwalifikacji
1,5
39,4
Bezrobocie bierze się z tego, że są trudności w
42,3
16,2
przekwalifikowaniu się pracowników
2,2
45,8
Wysokie zarobki w Polsce biorą się z: intensywnej pracy i
35,3
16,4
wysokich kwalifikacji
2,6
52,6
Zróżnicowanie zarobków w Polsce jest wynikiem różnic w
33,8
11,5
wydajności pracy
2,1
58,8
Niskie zarobki w Polsce biorą się z braku odpowiednich
27,6
11,8
kwalifikacji i wykształcenia
1,9
57,1
Skutkiem dużego zróżnicowania zarobków jest: wzrost
27,8
11,5
chęci ludzi do pracy
3,7
68,4
Niskie zarobki w Polsce biorą się z niskiej wydajności
20
8,5
wykonywanej pracy
3,2
73,1
Bezrobocie bierze się z tego, że ludzie po prostu nie chcą
18,2
7,8
pracować
1
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 36. Częstość odpowiedzi w kwestii wiara w liberalny rynek pracy.
Gdy chodzi o liberalny rynek pracy, to opinie respondentów są zdecydowanie podzielone:
jedne są na tak, inne  na nie.
W kwestiach:
" O zróżnicowaniu zarobków powinien decydować wolny rynek  nie powinny być one
ograniczane;
" Zróżnicowanie zarobków w Polsce jest wynikiem różnic w poziomie wykształcenia i
kwalifikacji;
" Bezrobocie bierze się z tego, że są trudności w przekwalifikowaniu się pracowników;
" Wysokie zarobki w Polsce biorą się z intensywnej pracy i wysokich kwalifikacji;
jest pewna przewaga opinii na tak.
46
W kwestiach:
" Zróżnicowanie zarobków w Polsce jest wynikiem różnic w wydajności pracy;
" Niskie zarobki w Polsce biorą się z braku odpowiednich kwalifikacji i wykształcenia;
" Skutkiem dużego zróżnicowania zarobków jest wzrost chęci ludzi do pracy;
" Niskie zarobki w Polsce biorą się z niskiej wydajności wykonywanej pracy;
" Bezrobocie bierze się z tego, że ludzie po prostu nie chcą pracować.
jest pewna przewaga opinii na nie. (Najbardziej stanowczo w kwestii, że bezrobocie bierze się
z tego, iż ludzie nie chcą pracować).
47
2.3. PODATKI PRZEZNACZANE NA CELE SOCJALNE I INWESTYCYJNE
Częstość odpowiedzi w kwestii: Podatki przeznaczane na cele socjalne
i inwestycyjne
43,8
Podatki podnosi się aby dopłacać do niew ydajnych
36,7
13,9
przedsiębiorstw państw ow ych
5,7
Kiedy bogatsi oddają w podatkach w iększą część
49,7
27,7
sw oich dochodów niż ubożsi, to następuje spadek
11,2
11,5
inw estycji
72,3
Podatki podnosi się aby państw o mogło zapew nić
20,7
4,8
pomoc dla mało zarabiających i biednych
2,2
74,8
Podatki podnosi się żeby państw o mogło tw orzyć now e
17,2
5,7
miejsca pracy
2,4
87,6
Zbyt duża część podatków jest przeznaczana na
7,2
4
pomoc dla mało zarabiających i biednych
1,2
89,1
Zbyt duża część podatków jest przeznaczana na
5,9
3,9
tw orzenie now ych miejsc pracy
1,2
37,9
Bezrobocie bierze się z tego, że jest postęp techniczny i
37,4
21,9
w zrost w ydajności pracy
2,8
37,9
Inflacja zmniejsza się gdy ludzie ograniczają w ydatki, a
34,4
14,6
zw iększają oszczędności
13,2
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydow anie tak trudno pow iedzieć
Rysunek 37. Częstość odpowiedzi w kwestiach przeznaczania podatków na cele socjalne i
inwestycyjne.
Opinie w sprawie, na jakie cele przeznaczane są (a także na jakie powinny być przeznaczane)
podatki (na cele socjalne, czy inwestycyjne) są podzielone i dalekie od pro-rynkowych.
Podzielone są opinie w kwestiach, że:
" Podatki podnosi się aby dopłacać do niewydajnych przedsiębiorstw państwowych;
" Kiedy bogatsi oddają w podatkach większą część swoich dochodów niż ubożsi, to
następuje spadek inwestycji;
Zdecydowana większość respondentów (70 do 90%) nie zgadza się z opiniami, że:
" podatki podnosi się aby państwo mogło zapewnić pomoc dla mało zarabiających i
biednych;
" podatki podnosi się żeby państwo mogło tworzyć nowe miejsca pracy;
" zbyt duża część podatków jest przeznaczana na pomoc dla mało zarabiających i
biednych;
" zbyt duża część podatków jest przeznaczana na tworzenie nowych miejsc pracy.
48
2.4. PRACOWNICZE UWARUNKOWANIA INFLACJI I BEZROBOCIA
Częstość odpowiedzi w kwestii: Pracownicze uwarunkowania inflacji i
bezrobocia
Bezrobocie bierze się z tego, że związki zawodowe
63,6
21,6
wymuszają nadmierny poziom płac dla tych, którzy mają
9,9
5
pracę
60,5
Inflacja powstaje wskutek: nadmiernych żądań ze strony
23,3
8,7
pracowników o podnoszenie płac
7,6
69,3
16,2
Rosnąca inflacja obniża poziom bezrobocia
6
8,7
Kodeks pracy (regulacja przepisami praw i obowiązków
57,3
25,8
pracowników i pracodawców) ogranicza swobodę
10,4
6,6
działalności gospodarczej
Wysokie stopy procentowe to więcej inwestycji, bo ludzie
55,5
21,6
chętniej oszczędzają i banki mają więcej pieniędzy na
11,1
11,9
udzielanie kredytów
72,7
Rosnąca inflacja jest korzystna dla ludzi, gdyż dzięki niej
14,9
4,6
ludzie zarabiają coraz więcej pieniędzy
7,9
,Oszczędności nie powinny być oprocentowane w ogóle
72,7
11,6
bo dochód z odsetek od oszczędności, a nie z pracy jest
8,7
7,2
zarobkiem nieuczciwym
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 38. Częstość odpowiedzi w kwestiach pracowniczych uwarunkowań inflacji i bezrobocia.
Przeważa odrzucanie opinii wiążących inflację i bezrobocie z żądaniami pracowniczymi.
Oznacza to nieświadomość istnienia takich związków.
Przeważają opinie niezgodne z twierdzeniami:
" Bezrobocie bierze się z tego, że związki zawodowe wymuszają nadmierny poziom
płac dla tych, którzy mają pracę;
" Inflacja powstaje wskutek nadmiernych żądań ze strony pracowników o podnoszenie
płac;
" Rosnąca inflacja obniża poziom bezrobocia;
" Kodeks pracy (regulacja przepisami praw i obowiązków pracowników i
pracodawców) ogranicza swobodę działalności gospodarczej;
" Wysokie stopy procentowe to więcej inwestycji, bo ludzie chętniej oszczędzają i banki
mają więcej pieniędzy na udzielanie kredytów;
49
" Rosnąca inflacja jest korzystna dla ludzi, gdyż dzięki niej ludzie zarabiają coraz
więcej pieniędzy;
" Oszczędności nie powinny być oprocentowane w ogóle, bo dochód z odsetek od
oszczędności, a nie z pracy jest zarobkiem nieuczciwym.
Opinie zgodnych z twierdzeniami wahają się w granicach 20-30%.
Pracownicze uwarunkowania inflacji i bezrobocia
4
3,5
3
2,42
2,5
2,23
2,16
2,14 2,14
2,12
2
1,5
1
15 17 lat 18 24 lat 25 39 lat 40 59 lat 60 lat i wszyscy
więcej
wiek respondentów
Rysunek 39. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestiach pracowniczych uwarunkowań
inflacji i bezrobocia w grupach o różnym wieku.
Pracownicze uwarunkowania inflacji i bezrobocia
4
3,5
3
2,5
2,27
2,18
2,15 2,16
2,01
2
1,5
1
brak 1-750 zł 751-1200 zł 1201 i więcej wszyscy
dochodów
dochody respondentów
Rysunek 40. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestiach pracowniczych uwarunkowań
inflacji i bezrobocia w grupach z różnym dochodem.
50
średni poziom akceptacji
średni poziom akceptacji
Pracownicze uwarunkowania inflacji i bezrobocia
4
3,5
3
2,4
2,5
2,3
2,24
2,22
2,16
2,11 2,11
2,03
1,96
2
1,5
1
zatrudnienie respondentów
Rysunek 41. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestiach pracowniczych uwarunkowań
inflacji i bezrobocia w grupach z różnym zatrudnieniem.
Jak pokazują rysunki 38-40, na zróżnicowanie poglądów w kwestiach pracowniczych
uwarunkowań inflacji i bezrobocia w różnych grupach socjo-demograficznych pewien wpływ
ma wiek i dochód respondentów:
" W miarę wzrostu wieku i dochodu spada przekonanie, że na inflacje i bezrobocie mają
wpływ pracownicze;
" Większy niż inni związek między inflacją i bezrobociem a żądaniami pracowniczymi
widzą studenci, niepracujący i rolnicy.
51
średni poziom akceptacji
renciści
wszyscy
emeryci i
rolne
bezrobotni
niepracujący
prywatne
gospodarstwo
państwowe
uczeń/student
sfera budżetowa
przedsiębiorstwo
przedsiębiorstwo
2.5. POZYTYWNE SKUTKI ROZWOJU ADMINISTRACJI
Częstość odpowiedzi w kwestii: Pozytywne skutki rozwoju administracji
71,7
Wzrost liczby urzędników prowadzi do spadku
21,3
5,3
bezrobocia
1,7
79,2
Administracja (urzędnicy) dba przede wszystkim o
15,2
4,5
interesy obywateli
1,2
78
Wzrost liczby urzędników prowadzi do lepszej obsługi
15,5
4,9
obywateli
1,7
Skutkiem zwiększenia stawek ubezpieczenia
67,9
20
zdrowotnego są wzrost jakości usług i poziomu opieki
9,3
2,9
lekarskiej
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 42. Częstość odpowiedzi w kwestiach pozytywnych skutków rozwoju administracji.
Respondenci w ogromnej przewadze nie zauważają pozytywnych skutków rozwoju
administracji. Pozytywne skutki rozwoju administracji zauważa jedynie 20-30%
respondentów.
Pozostałe 70  80% respondentów nie zgadza się, że:
" Wzrost liczby urzędników prowadzi do spadku bezrobocia;
" Administracja (urzędnicy) dba przede wszystkim o interesy obywateli;
" Wzrost liczby urzędników prowadzi do lepszej obsługi obywateli;
" Skutkiem zwiększenia stawek ubezpieczenia zdrowotnego są wzrost jakości usług i
poziomu opieki lekarskiej.
52
Pozytywne skutki rozwoju administracji
4
3,5
3
2,5 2,29
2,05
1,94
1,92
1,9 1,89
2
1,5
1
15 17 lat 18 24 lat 25 39 lat 40 59 lat 60 lat i wszyscy
więcej
wiek respondentów
Rysunek 43. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestiach pozytywnych skutków rozwoju
administracji w grupach o różnym wieku.
Pozytywne skutki rozwoju administracji
4
3,5
3
2,5
2,09
1,93
1,91 1,91
2 1,81
1,5
1
brak 1-750 zł 751-1200 zł 1201 i więcej wszyscy
dochodów
dochody respondentów
Rysunek 44. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestiach pozytywnych skutków rozwoju
administracji w grupach z różnym dochodem.
53
średni poziom akceptacji
średni poziom akceptacji
Pozytywne skutki rozwoju administracji
4
3,5
3
2,5 2,31
2,02
1,97
1,95
1,94
1,91 1,91
1,9
1,86
2
1,5
1
zatrudnienie respondentów
Rysunek 45. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestiach pozytywnych skutków rozwoju
administracji w grupach z różnym zatrudnieniem.
Pozytywne skutki rozwoju administracji
4
3,5
3
2,5
2,09 2,09
2,08
2,03
2
1,99 1,99
1,97
1,94 1,94
1,93 1,93 1,92
1,91
2
1,81
1,69
1,6
1,5
1
województwo
Rysunek 46. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestiach pozytywnych skutków rozwoju
administracji w grupach osób zamieszkujących różne województwa.
54
średni poziom akceptacji
renciści
wszyscy
emeryci i
rolne
bezrobotni
niepracujący
prywatne
gospodarstwo
państwowe
uczeń/student
sfera budżetowa
przedsiębiorstwo
przedsiębiorstwo
średni poziom akceptacji
śląskie
łódzkie
opolskie
lubuskie
wszyscy
lubelskie
podlaskie
pomorskie
pomorskie
pomorskie
mazurskie
zachodnio-
kujawsko 
warmińsko-
małopolskie
dolnośląskie
mazowieckie
wielkopolskie
podkarpackie
świętokrzyskie
Jak pokazują rysunki 43-46:
" W miarę wzrostu wieku i dochodu spada przekonanie, że rozwój administracji posiada
pozytywne skutki;,
" częściej niż inni zauważają je studenci i uczniowie (którzy przypuszczalnie nie mają
bogatych doświadczeń z administracją),
" niższe niż w innych regionach przekonanie, że rozwój administracji posiada
pozytywne skutki występuje w województwach: świętokrzyskim, lubuskim i śląskim.
2.6. ISTOTA PRZEDSI
BIORCZOŚCI, WYDAJNOŚCI PRACY I KODEKSU PRACY
Częstość odpowiedzi w kwestii: Istota przedsiębiorczości, wydajności
pracy i kodeksu pracy
28,2
Przedsiębiorczość jest to zarządzanie i bycie
42,2
26
menedżerem w jakiejś firmie
3,7
3,9
Wydajność pracy jest wynikiem dobrej organizacji i
38,5
57
zarządzania pracą
0,6
4
41,7
Wydajność pracy jest wynikiem postępu technicznego
53,5
1
7,5
Skutkiem przedsiębiorczości jest tworzenie nowych
44
47,6
miejsc pracy i spadek bezrobocia
1
9,2
Skutkiem wysokiej wydajności pracy jest wzrost
45,3
43
gospodarczy
2,7
12,8
Skutkiem przedsiębiorczości jest podnoszenie się
46,4
38,6
poziomu życia większości obywateli
2,3
13,1
Skutkiem przedsiębiorczości jest większa konkurencja na
51,5
32,3
rynku i spadek cen różnych produktów
3,2
17,8
Kodeks pracy zapewnia porządek i organizację
46
33,3
warunków pracy
3
23,4
Kodeks pracy zabezpiecza pracowników przed samowolą
40,3
33,8
pracodawców
2,7
32,6
Skutkiem wysokiej wydajności pracy jest wzrost zarobków
39
26,5
pracowniczych
2,1
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 47. Częstość odpowiedzi w kwestiach istoty przedsiębiorczości, wydajności pracy i kodeksu
pracy.
Ludzie wydają się rozumieć istotne przyczyny i skutki przedsiębiorczości i wydajności pracy
oraz sens kodeksu pracy, ale nie wszyscy wiążą wzrost wydajności pracy ze wzrostem
zarobków pracowniczych.
55
Prawie wszyscy (ca 95% respondentów) zgadzają się z twierdzeniami, że:
" Wydajność pracy jest wynikiem dobrej organizacji i zarządzania pracą;
" Wydajność pracy jest wynikiem postępu technicznego;
" Skutkiem przedsiębiorczości jest tworzenie nowych miejsc pracy i spadek bezrobocia.
W okolicach 80-90% społeczeństwa akceptuje poglądy, że:
" Skutkiem wysokiej wydajności pracy jest wzrost gospodarczy;
" Skutkiem przedsiębiorczości jest podnoszenie się poziomu życia większości
obywateli;
" Skutkiem przedsiębiorczości jest większa konkurencja na rynku i spadek cen różnych
produktów;
" Kodeks pracy (regulacja przepisami praw i obowiązków pracowników i
pracodawców) zapewnia porządek i organizację warunków pracy.
W okolicach 75% społeczeństwa uważa, że:
" Kodeks pracy (regulacja przepisami praw i obowiązków pracowników i
pracodawców) zabezpiecza pracowników przed samowolą pracodawców.
Ok. 30% respondentów uważa, że wzrost wydajności pracy nie prowadzi do wzrostu
zarobków pracowniczych, ok. 40% uważa, że raczej tak, a mniej niż 30% uważa, że
zdecydowanie tak.
56
2.7. POSIADANIE ORIENTACJI W KWESTIACH OPROCENTOWANIA KREDYTÓW I
OSZCZ
DNOŚCI
Częstość odpowiedzi w kwestii: Posiadanie orientacji w kwestiach
oprocentowania kredytów i oszczędności
10,5
Wysokie oprocentowanie oszczędności sprawia, że ludzie
34,5
49,7
chętniej oszczędzają
5,3
9,1
Oprocentowanie kredytów i pożyczek zależy od stóp
42,2
39,4
procentowych ustalanych przez Radę Polityki Pieniężnej
9,4
8,9
Oprocentowanie oszczędności zależy od stóp
43,8
37,7
procentowych ustalanych przez Radę Polityki Pieniężnej
9,6
11,3
Oprocentowanie oszczędności zależy od marży ustalanej
46
35,5
przez banki
7,4
11,6
Oprocentowanie kredytów i pożyczek zależy od marży
46,2
35,4
ustalanej przez banki
6,9
22,2
Oprocentowanie kredytów i pożyczek jest wyższe przy
37,5
27,6
wyższym oprocentowaniu oszczędności
12,7
13,7
Inflacja powstaje wskutek rosnących kosztów produkcji
48,4
30,6
np. cen surowców takich jak ropa naftowa
7,3
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 48. Częstość odpowiedzi dotyczących posiadanych orientacji w kwestiach oprocentowania
kredytów i oszczędności.
Ludzie wydają się posiadać podstawową orientację w kwestiach oprocentowania kredytów i
oszczędności, choć część respondentów przyznanie się do ignorancji w kwestii, czy
oprocentowanie kredytów i pożyczek jest wyższe przy wyższym oprocentowaniu
oszczędności.
Ca 80% respondentów ujawnia trafne poglądy, że:
" Wysokie oprocentowanie oszczędności sprawia, że ludzie chętniej oszczędzają;
" Oprocentowanie kredytów i pożyczek zależy od stóp procentowych ustalanych przez
Radę Polityki Pieniężnej;
" Oprocentowanie oszczędności zależy od stóp procentowych ustalanych przez Radę
Polityki Pieniężnej;
" Oprocentowanie oszczędności zależy od marży ustalanej przez banki.
57
" Oprocentowanie kredytów i pożyczek zależy od marży ustalanej przez banki;
Warto jednak zauważyć, że udzielane odpowiedzi mają częściej kwalifikację raczej tak niż z
kwalifikację zdecydowanie tak.
Opinie są mniej zgodne i częściej ma miejsce przyznanie się do ignorancji w kwestii, czy
oprocentowanie kredytów i pożyczek jest wyższe przy wyższym oprocentowaniu
oszczędności.
58
3. ROZUMIENIE MECHANIZMÓW RYNKOWYCH W GOSPODARCE
W profilu trzecim znalazły się głównie kwestie dotyczące rozumienia niektórych (prostych)
mechanizmów rynkowych w gospodarce. Warto zauważyć, że choć społeczeństwo masowo
zgadza się z twierdzeniami, że podatki są za duże oraz hamują przedsiębiorczość i rozwój
gospodarczy, albo rozumie przyczyny i skutki rozwoju gospodarczego, to jednak przyjmuje
równie powszechnie twierdzenia mało sensowne, np. że: W kraju następuje wzrost
gospodarczy wtedy, gdy rosną dochody budżetu państwa i rząd ma coraz więcej pieniędzy na
wydatki (skutek jest tu błędnie wzięty za przyczynę).
Wnioski edukacyjne:
Ponieważ sporo kwestii zawartych w tym profilu obejmuje kwestie typu poznawczego, prosta
edukacja w tym zakresie może być skuteczna.
59
3.1. NADMIERNY FISKALIZM I BIUROKRACJA HAMUJ
PRZEDSI
BIORCZOŚĆ I ROZWÓJ
GOSPODARCZY
Częstość odpowiedzi w kwestii: Nadmierny fiskalizm i biurokracja
hamują przedsiębiorczość i rozwój gospodarczy
4
Wysokie podatki zachęcają ludzi do ukrywania dochodów i
30,2
64,2
uchylania się od płacenia podatków
1,8
Skutkiem wzrostu biurokracji (nadmiaru przepisów procedur
3,1
34,2
i regulacji) jest utrudnianie życia ludziom - trudno jest
61,9
0,9
załatwić proste sprawy
5,3
Zbyt duża część podatków jest przeznaczana na
30,1
63,6
administrację
1,1
5
36
Wysokie podatki hamują przedsiębiorczość i inicjatywę
56,4
2,6
4,9
Jeśli podatki dla ludzi bogatych są dużo wyższe, niż podatki
37,5
53,6
dla ludzi ubogich, bogaci ukrywają swoje dochody
4,1
Skutkiem wzrostu biurokracji jest zniechęcenie do
5,9
37,3
prowadzenia własnej działalności gospodarczej -tłamszenie
55,4
1,5
przedsiębiorczości
5,5
W kraju następuje wzrost przedsiębiorczości, gdy mniejsze
38,5
53,8
są podatki i obciążenia przedsiębiorstw
2,3
7,8
34,6
Wysokie podatki zachęcają ludzi do emigracji za granicę
55,8
2
7,8
35,7
Wysokie podatki zniechęcają do inwestowania w kraju
54,3
2,3
5,1
W kraju następuje wzrost przedsiębiorczości, gdy państwo
43,8
48,7
pozwala na większą swobodę gospodarowania
2,4
7,3
Wysokie oprocentowanie kredytów i pożyczek prowadzi do
36,2
48,4
zahamowania inwestycji
8,2
4,4
Niskie stopy procentowe to więcej inwestycji, bo kredyty są
42,7
43,9
wtedy tanie i chętniej brane przez przedsiębiorców
9
8,8
Wzrost liczby urzędników prowadzi do: dodatkowego
4247,4
obciążenia budżetu i wzrostu podatków
1,9
11,5
37,1
Wysokie podatki zniechęcają ludzi do intensywnej pracy
50,2
1,4
10,8
W kraju następuje wzrost przedsiębiorczości, gdy mniejsze
41,7
45,2
są podatki dla ludzi
2,5
10,4
Skutkiem wzrostu biurokracji (nadmiaru przepisów procedur
46,1
40,3
i regulacji) jest hamowanie rozwoju gospodarczego
3,3
Skutkiem wzrostu biurokracji (nadmiaru przepisów procedur
12,4
40,5
i regulacji) jest przenoszenie działalności gospodarczej do
41,9
5,4
szarej strefy
6,7
Przedsiębiorczość jest to prowadzenie własnej działalności
36,1
55,9
gospodarczej, czyli zakładanie i prowadzenie własnej firmy
1,4
10,9
Skutkiem wysokiej wydajności pracy jest: wzrost zysków
38,3
48,7
pracodawców
2,2
Skutkiem zwiększenia stawek ubezpieczenia zdrowotnego
18,9
45,2
są wzrost obciążeń pracodawców utrudniający rozwój
29,9
6,1
przedsiębiorstw
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 49. Częstość odpowiedzi w kwestii czy nadmierny fiskalizm i biurokracja hamują
przedsiębiorczość i rozwój gospodarczy.
60
Panuje powszechne przekonanie, że podatki są za duże i że hamują one przedsiębiorczość i
rozwój gospodarczy. Jednakże trzeba pamiętać, że ludzie zawsze i wszędzie twierdzą, że
podatki są za duże.
Aż od 90 do 95% respondentów twierdzi, że:
" Zbyt duża część podatków jest przeznaczana na administrację;
" Wysokie podatki hamują przedsiębiorczość i inicjatywę;
" Jeśli podatki dla ludzi bogatych są dużo wyższe, niż podatki dla ludzi ubogich, bogaci
ukrywają swoje dochody;
" Skutkiem wzrostu biurokracji (nadmiaru przepisów, procedur i regulacji) jest
zniechęcenie do prowadzenia własnej działalności gospodarczej (tłamszenie
przedsiębiorczości);
" W kraju następuje wzrost przedsiębiorczości, gdy mniejsze są podatki i obciążenia
przedsiębiorstw;
" Wysokie podatki zachęcają ludzi do emigracji za granicę;
" Wysokie podatki zniechęcają do inwestowania w kraju;
" W kraju następuje wzrost przedsiębiorczości, gdy państwo pozwala na większą
swobodę gospodarowania;
" Wysokie oprocentowanie kredytów i pożyczek prowadzi do zahamowania inwestycji;
" Niskie stopy procentowe to więcej inwestycji, bo kredyty są wtedy tanie i chętniej
brane przez przedsiębiorców;
" Wzrost liczby urzędników prowadzi do dodatkowego obciążenia budżetu i wzrostu
podatków;
" Wysokie podatki zniechęcają ludzi do intensywnej pracy;
" W kraju następuje wzrost przedsiębiorczości, gdy mniejsze są podatki dla ludzi;
" Skutkiem wzrostu biurokracji (nadmiaru przepisów, procedur i regulacji) jest
hamowanie rozwoju gospodarczego;
" Skutkiem wzrostu biurokracji (nadmiaru przepisów, procedur i regulacji) jest
przenoszenie działalności gospodarczej do szarej strefy.
Tej grupie ocen towarzyszy poprawne rozumienie przedsiębiorczości, pozytywnych skutków
dla pracodawców wysokiej wydajności pracy oraz negatywnych skutków zwiększenia stawek
ubezpieczenia zdrowotnego dla rozwoju przedsiębiorstw.
61
Nadmierny fiskalizm i biurokracja hamują przedsiębiorczość i
rozwój gospodarczy
4
3,49 3,48
3,45 3,45
3,39
3,5
3,22
3
2,5
2
1,5
1
15 17 lat 18 24 lat 25 39 lat 40 59 lat 60 lat i wszyscy
więcej
wiek respondentów
Rysunek 50. Zróżnicowanie poziomu akceptacji twierdzeń w kwestii czy nadmierny fiskalizm i
biurokracja hamują przedsiębiorczość i rozwój gospodarczy w grupach o różnym wieku.
Duża powszechność ocen społeczeństwa polskiego w kwestii nadmiernego fiskalizmu i
biurokracji, które hamują przedsiębiorczość i rozwój gospodarczy sprawia, że nie występują
w tej kwestii poważne zróżnicowania w obrębie grup socjo-demograficznych. Przekonanie o
nadmiernym fiskalizmie rośnie wraz z wiekiem.
62
średni poziom akceptacji
3.2. POZYTYWNE SKUTKI WZROSTU GOSPODARCZEGO
Częstość odpowiedzi kwestii: Pozytywne skutki wzrostu gospodarczego
6,3
Wydajność pracy jest wynikiem wzrostu kwalifikacji i
40,9
52,1
wykształcenia pracowników
0,9
W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy
4,9
45,6
unowocześnia się technologie, modernizuje
47,2
2,4
przedsiębiorstwa
12,2
Skutkiem wzrostu gospodarczego kraju jest spadek
40,5
45
bezrobocia
2,3
12,8
W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy
39,1
44,2
przepisy nie krępują ludzkiej działalności
4
12,5
Skutkiem wzrostu gospodarczego kraju jest podnoszenie
42,7
43,1
się poziomu życia większości obywateli
1,8
11,8
W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy ludzie
45,4
40,4
zdobywają coraz wyższe kwalifikacje
2,5
W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy rosną
12,1
44,3
dochody budżetu państwa i rząd ma coraz więcej
40,8
2,9
pieniędzy na wydatki
16,5
Skutkiem wzrostu gospodarczego kraju jest: wzrost
41,8
39,7
zarobków wszystkich obywateli
2,1
17,8
Gdy zmniejsza się tempo wzrostu gospodarczego
43,4
34,1
gospodarka przeżywa kryzys
4,8
23,1
W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy są
39,5
31,8
niskie podatki
5,7
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 51. Częstość odpowiedzi w kwestiach pozytywnych skutków wzrostu gospodarczego.
Zdecydowana większość społeczeństwa rozumie pozytywne skutki wzrostu gospodarczego.
Prawie wszyscy (ca 95% respondentów) zgadzają się z twierdzeniami, że:
" Wydajność pracy jest wynikiem wzrostu kwalifikacji i wykształcenia pracowników;
" W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy unowocześnia się technologie,
modernizuje przedsiębiorstwa.
W okolicach 85% społeczeństwa akceptuje poglądy, że:
" Skutkiem wzrostu gospodarczego kraju jest spadek bezrobocia;
63
" W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy przepisy nie krępują ludzkiej
działalności;
" Skutkiem wzrostu gospodarczego kraju jest podnoszenie się poziomu życia większości
obywateli;
" W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy ludzie zdobywają coraz wyższe
kwalifikacje.
Jeszcze mniej, ale ciągle powyżej 70% akceptuje poglądy, że:
" Gdy zmniejsza się tempo wzrostu gospodarczego, gospodarka przeżywa kryzys;
" W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy są niskie podatki.
Powszechna akceptacja wzrostu gospodarczego sprawia, że respondenci akceptują nawet
mało sensowne twierdzenia w rodzaju:
" W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy rosną dochody budżetu państwa i
rząd ma coraz więcej pieniędzy na wydatki (skutek jest tu błędnie wzięty za
przyczynę);
" Skutkiem wzrostu gospodarczego kraju jest wzrost zarobków wszystkich obywateli.
Należy także zauważyć, że spośród tych którzy akceptują niekontrowersyjne poglądy w
sprawie wzrostu gospodarczego, mniej więcej połowa czyni to z kwalifikacją raczej tak niż z
kwalifikacją zdecydowanie tak .
64
3.3. POZYTYWNE SKUTKI GLOBALIZACJI I INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ
Częstość odpowiedzi w kwestii: Pozytywne skutki globalizacji i integracji
europejskiej
5,9
Skutkiem wejścia Polski do Unii Europejskiej jest
36,7
56,6
możliwość podejmowania legalnej pracy za granicą
1
Globalizacja polega na tym, że rozwijają się i są
8,2
42,4
powszechnie stosowane na świecie środki łączności takie
42,1
7,4
jak telefonia komórkowa i Internet
7,8
Globalizacja umożliwia swobodny przepływ dóbr usług
48,8
40,1
i kapitału między krajami europejskimi
3,4
8,7
wprowadzić jednolite normy na rozmaite produkty w
51,8
37,1
państwach europejskich
2,5
Globalizacja jest spowodowana przez rozwój
13,3
46,6
technologiczny (telewizja satelitarna, komputery, środki
32,5
7,7
.)transportu itd
16
Unia Europejska powstała po to, aby jej biedniejsze
50,5
30,7
regiony otrzymywały dotacje
2,9
16,8
Globalizacja polega na tym, że jest swobodny przepływ
48,3
26,5
dóbr i usług oraz kapitału między różnymi krajami świata
8,6
22,1
Skutkiem wejścia Polski do Unii Europejskiej jest
43,5
31,1
zwiększenie się eksportu polskich towarów rolnych
3,4
20,4
Skutkiem globalizacji jest wzrost postępu technicznego i
47,5
23,7
większa wydajność pracy
8,5
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 52. Częstość odpowiedzi w kwestiach pozytywnych skutków globalizacji i integracji
europejskiej.
Ludzie wydają się rozumieć pozytywne skutki globalizacji i integracji europejskiej. Ciekawe
przy tym, że przekonania te (o pozytywnych skutkach globalizacji i integracji europejskiej)
pojawia się z równie silnymi emocjonalnie zabarwionymi przekonaniami, że globalizacja i
integracja europejska to sposób na wykorzystywanie mniejszych i biedniejszych (por. str. 21).
Można zauważyć, że owe negatywnie zabarwione przekonania wiążą się bardziej z pojęciem
globalizacji, podczas gdy o pozytywnych skutkach mówi się raczej w odniesieniu do
integracji europejskiej.
Prawie wszyscy (ca 95% respondentów) zgadzają się z twierdzeniami, że:
" Skutkiem wejścia Polski do Unii Europejskiej jest możliwość podejmowania legalnej
pracy za granicą,
przy czym blisko 60% czyni to z kwalifikacją zdecydowanie tak .
65
W okolicach 85-90% społeczeństwa akceptuje poglądy, że:
" Globalizacja polega na tym, że rozwijają się i są powszechnie stosowane na świecie
środki łączności takie jak telefonia komórkowa i Internet;
" Umożliwiony jest swobodny przepływ dóbr, usług i kapitału między krajami
europejskimi;
" Wprowadzone są jednolite normy na rozmaite produkty w państwach europejskich.
W okolicach 70-80% społeczeństwa akceptuje poglądy, że:
" Globalizacja jest spowodowana przez rozwój technologiczny (telewizja satelitarna,
komputery, środki transportu itd.);
" Unia Europejska powstała po to, aby biedniejsze regiony otrzymywały dotacje;
" Globalizacja polega na tym, że jest swobodny przepływ dóbr i usług oraz kapitału
między różnymi krajami świata;
" Skutkiem wejścia Polski do Unii Europejskiej jest zwiększenie się eksportu polskich
towarów rolnych;
" Skutkiem globalizacji jest wzrost postępu technicznego i większa wydajność pracy.
Zwykle nieco więcej niż połowa z tych, którzy akceptują te niekotrowersyjne poglądy czyni
to z kwalifikacją raczej tak niż z kwalifikacją zdecydowanie tak .
66
3.4. EKONOMICZNE I SPOA
ECZNE SKUTKI BEZROBOCIA
Częstość odpowiedzi w kwestii: Ekonomiczne i społeczne skutki
bezrobocia
2,7
Skutkiem rosnącego bezrobocia jest zubożenie
25,2
71,9
społeczeństwa i brak środków do życia
0,3
6,2
Skutkiem rosnącego bezrobocia jest wzrost patologii
29,9
63,4
społecznych, alkoholizmu i przestępczości
0,6
12,5
Skutkiem rosnącego bezrobocia jest spadek rozwoju
41,1
43,6
gospodarczego
2,8
17,9
,Skutkiem rosnącego bezrobocia są straty państwa
42,7
37,8
ponieważ osoby, które nie mają pracy, nie płacą podatków
1,8
23,1
Skutkiem rosnącego bezrobocia jest wzrost wydatków
39,1
36,5
budżetowych na zasiłki dla bezrobotnych
1,4
28,6
Skutkiem rosnącego bezrobocia jest utrata posiadanych
38,9
29,7
wcześniej kwalifikacji przez pracowników
2,9
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 53. Częstość odpowiedzi w kwestiach ekonomicznych i społecznych skutków bezrobocia.
Ludzie powszechnie dostrzegają negatywne skutki ekonomiczne i społeczne bezrobocia.
Prawie wszyscy (ca 95% respondentów) zgadzają się z twierdzeniami, że:
" Skutkiem rosnącego bezrobocia jest zubożenie społeczeństwa i brak środków do
życia;
" Skutkiem rosnącego bezrobocia jest wzrost patologii społecznych, alkoholizmu i
przestępczości.
W okolicach 80-85% społeczeństwa akceptuje poglądy, że:
" Skutkiem rosnącego bezrobocia jest spadek rozwoju gospodarczego;
" Skutkiem rosnącego bezrobocia są straty państwa, ponieważ osoby, które nie mają
pracy, nie płacą podatków.
Jeszcze mniej, ale ciągle w okolicach 70% akceptuje poglądy, że:
" Skutkiem rosnącego bezrobocia jest wzrost wydatków budżetowych na zasiłki dla
bezrobotnych;
" Skutkiem rosnącego bezrobocia jest utrata posiadanych wcześniej kwalifikacji przez
pracowników.
67
3.5. CZYNNIKI HAMUJ
CE WYDAJNOŚĆ PRACY
Częstość odpowiedzi w kwestii: Czynniki hamujące wydajność pracy
Biurokracja (nadmiar przepisów, procedur i
15,6
45,7
regulacji) bierze się stąd, że państwo nadmiernie
33,4
5,4
ingeruje w życie gospodarcze
Biurokracja (nadmiar przepisów, procedur i
25,3
37,1
regulacji) jest spuścizną po poprzednim socjalistycznym
31,7
6,1
systemie gospodarczym w Polsce
20
Inflacja zmniejsza się, gdy obniża się stopy
45,3
16,9
procentowe
17,9
32,3
Aby zwiększyć wydajność pracy należy ułatwić
43,5
19,1
zwalnianie niewydajnych pracowników
5,2
45,2
Skutkiem wysokiej wydajności pracy jest
33,8
17,1
spadek cen produktów
4
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
nie raczej tak zdecydowanie tak trudno powiedzieć
Rysunek 54. Częstość odpowiedzi w kwestiach czynników hamujących wydajność pracy.
W okolicach 70-80% społeczeństwa akceptuje poglądy, że:
" Biurokracja (nadmiar przepisów, procedur i regulacji) bierze się stąd, że państwo
nadmiernie ingeruje w życie gospodarcze;
" Biurokracja (nadmiar przepisów, procedur i regulacji) jest spuścizną po poprzednim,
socjalistycznym systemie gospodarczym w Polsce.
W bardziej  technicznych kwestiach:
" Inflacja zmniejsza się, gdy obniża się stopy procentowe;
" Aby zwiększyć wydajność pracy należy ułatwić zwalnianie niewydajnych
pracowników;
" Skutkiem wysokiej wydajności pracy jest spadek cen produktów.
respondenci skłonni są unikać poglądów skrajnych (zdecydowanie nie, zdecydowanie tak),
(czasami też przyznają się do niewiedzy).
68
II. OCENA WYBRANYCH POJ
Ć SPOA
ECZNO-EKONOMICZNYCH
W tej części pokażemy stosunek emocjonalny (ważny składnik postawy) społeczeństwa
wobec podstawowych pojęć społeczno-ekonomicznych.
Tabela 9. Ocena pojęć ekonomicznych na skali negatywności  pozytywności.
raczej zdecyd. trudno
zdecyd. raczej
... jest zjawiskiem: negatywnym negatywnym pozytywnym Pozytywnym powiedzieć
przedsiębiorczość 1,1 3,3 46,3 46,8 2,5
ustawowo określona płaca minimalna 3,9 11,1 46,6 35,2 3,3
rozb. system świadczeń i pomocy socj. 4,2 11,8 45,3 36,0 2,9
integracja europejska 3,7 10,0 53,7 25,5 7,2
wstąpienie Polski do Unii Europejskiej 4,9 11,0 49,2 29,4 5,6
obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne 6,3 18,4 50,1 22,8 2,6
obowiązkowe ubezpieczenie emeryt. 7,7 22,3 44,4 22,5 3,2
wysokie zasiłki dla bezrobotnych 8,3 30,7 37,9 19,3 4,0
prywatyzacja 12,2 29,6 41,7 10,8 5,8
globalizacja 8,0 31,2 39,4 6,4 15,1
narzuty na wynagrodzenia i płace 13,6 45,7 29,7 5,6 5,5
podatek progresywny 8,7 32,4 24,9 8,4 25,7
podatek liniowy 13,5 32,5 24,4 8,7 21,0
wysokie stopy procentowe 29,7 50,7 10,4 2,1 7,2
69
100,0
pozytyw nym
90,0 negatyw nym
trudno pow iedzieć
80,0
70,0
60,0
50,0
40,0
30,0
20,0
10,0
0,0
Rysunek 55. Ocena pojęć ekonomicznych na skali negatywności  pozytywności.
Jak pokazują tabela 9 i rysunek 55, w zdecydowanej większości społeczeństwa (powyżej 80-
90%) pozytywne oceny emocjonalne uzyskują:
" Przedsiębiorczość;
" Ustawowo określona płaca minimalna;
" Rozbudowany system świadczeń i pomocy socjalnej.
Ciekawe, że najwyższą ocenę uzyskała tu przedsiębiorczość, która posiada też sporo
(wcześniej opisanych) negatywnych skojarzeń, a także nie zawsze jest poprawnie rozumiana.
Przypuszczalnie do większości społeczeństwa dotarło, że bez przedsiębiorczości nie ma
gospodarki.
Równocześnie jednak dwa kolejne najwyżej oceniane pojęcia to  pojęcia socjalne :
ustawowo określona płaca minimalna i rozbudowany system świadczeń i pomocy socjalnej.
Także wyraz
ną przewagę pozytywnych ocen (70-80%) uzyskały pojęcia:
" integracja europejska,
" wstąpienie Polski do Unii Europejskiej
70
globalizacja
procentowe
prywatyzacja
wysokie stopy
podatek liniowy
bezrobotnych
narzuty na
Europejskiej
płaca minimalna
obowiązkowe
przedsiębiorczość
wysokie zasiłki dla
i pomocy socj.
obowiązkowe
ustawowo określona
integracja europejska
ubezpieczenie emeryt.
wynagrodzenia i płace
podatek progresywny
wstąpienie Polski do Unii
rozb. system świadczeń
ubezpieczenie zdrowotne
i w dalszym ciągu  pojęcia socjalne :
" obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne,
" obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne
oraz nieco mniejszą przewagę pozytywnych ocen
" wysokie zasiłki dla bezrobotnych.
Jest wyraz
ny podział społeczeństwa, gdy chodzi o ocenę
" prywatyzacji.
W tej sprawie pojawia się niewielka przewaga ocen pozytywnych nad negatywnymi.
Niejednoznaczne są oceny pojęcia
" globalizacja,
które wydaje się pojęciem słabo rozumianym w społeczeństwie.
Przewagę negatywnych ocen, ale nie-skrajnych, posiada pojęcie
" narzuty na wynagrodzenia i płace.
Przewagę negatywnych ocen, ale też przyznanie się do słabego rozumienia tych pojęć,
uzyskują często debatowane pojęcia
" podatek progresywny,
" podatek liniowy.
Najbardziej negatywna ocena dotyczy słabo rozumianego (co opisano wcześniej) pojęcia
" wysokie stopy procentowe.
Bez wątpienia ocena ta jest w dużej mierze efektem intensywnych debat medialnych nad tym
pojęciem, zwłaszcza w okresie kampanii wyborczej (w którym to okresie było prowadzone
badanie).
Podsumowując, chociaż Polacy zrozumieli (i doceniają) znaczenie przedsiębiorczości w
gospodarce, to jednak najwyższe ich oceny uzyskują pojęcia związane ze sprawami
socjalnymi a nie związane z funkcjonowaniem gospodarki rynkowej.
Na tle opisanych ocen pouczający wynik uzyskaliśmy, gdy pytanie o preferowany system
podatkowy zostało sformułowane nie abstrakcyjnie, jaki powinien być system podatkowy
71
(liniowy, czy progresywny?), ale konkretnie. Przy tym drugim rodzaju pytano po prostu, ile
razy więcej podatku powinna zapłacić osoba, która zarabia osiem razy więcej niż inna.
Zadano w tej kwestii dwa pytania:
Anna zarabia miesięcznie 1.000 zł przed opodatkowaniem, a Barbara zarabia
miesięcznie 8.000 zł przed opodatkowaniem. Anna płaci 200 złotych podatku. Ile
podatku powinna zapłacić Barbara, żeby było sprawiedliwie?
Adam zarabia miesięcznie 1.000 zł przed opodatkowaniem, a Marcin zarabia miesięcznie
8.000 zł przed opodatkowaniem. Ile podatku powinien zapłacić Marcin w porównaniu
do Adama, żeby było sprawiedliwie?
Tabela 10. Skumulowana częstość odpowiedzi na pytania dotyczące wysokości podatków.
% skum. % skum.
Anna(1000) Barbara (8000) % odp. odp. Adam(1000) Marcin(8000) % odp. odp.
ważnych ważnych
200 zł 5,8 6,3% tę samą kwotę co Adam 10,5 11,6%
400 zł 7,2 14,1% dwa razy tyle 15,6 28,8%
800 zł 16,2 31,7% cztery razy tyle 19,7 50,6%
1600 zł 47,6 83,4% osiem razy tyle 39,2 93,8%
2400 zł 10,6 94,9% dwanaście razy tyle 4,4 98,7%
3200 zł 4,7 100,0% szesnaście razy tyle 1,2 100,0%
Trudno powiedzieć 8,0 Trudno powiedzieć 9,5
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
400 zł 800 zł 1 600 zł 2 400 zł 3 200 zł
Rysunek 56. Skumulowana częstość odpowiedzi na pytanie:  Anna zarabia miesięcznie 1.000 zł przed
opodatkowaniem, a Barbara zarabia miesięcznie 8.000 zł przed opodatkowaniem. Anna płaci 200
złotych podatku. Ile podatku powinna zapłacić Barbara, żeby było sprawiedliwie?
72
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
dwa razy tyle cztery razy tyle osiem razy tyle dwanaście razy szesnaście
tyle razy tyle
Rysunek 57. Skumulowana częstość odpowiedzi na pytanie:  Adam zarabia miesięcznie 1.000 zł przed
opodatkowaniem, a Marcin zarabia miesięcznie 8.000 zł przed opodatkowaniem. Ile podatku powinien
zapłacić Marcin w porównaniu do Adama, żeby było sprawiedliwie?
Jak pokazuje powyższa tabela i rysunki, wyniki odpowiedzi na tak konkretnie
sformułowane pytania o to, jaki powinien być system podatkowy, okazały się bardzo
zaskakujące. Bardzo niewielki odsetek respondentów udzielił odpowiedzi zgodnych z
systemem progresywnym. Znakomita większość udzieliła odpowiedzi zgodnych z systemem
podatku liniowego, a część wręcz - odpowiedzi zgodnych z systemem podatku degresywnego
(tj. im więcej ktoś zarabia, tym mniejszą część dochodu musi oddać). Wynika z tego, że
publiczne dyskusje na temat kształtu systemu podatkowego (liniowy czy progresywny?)
mogą być poza rozumieniem zwykłych ludzi.
III. ZNAJOMOŚĆ POZIOMU AKTUALNYCH WIELKOŚCI
MAKROEKONOMICZNYCH
W kwestionariuszu zadano pytania o znajomość poziomu kilku wielkości
makroekonomicznych: inflacji, bezrobocia, wzrostu gospodarczego i płac przeciętnych w
gospodarce polskiej. Jak wynika z tabeli 11 i rysunku *** ludzie są całkiem dobrze
zorientowani w poziomie bezrobocia w kraju, znacznie gorzej  w poziomie przeciętnych
zarobków i inflacji i są całkiem kiepsko zorientowani w poziomie wzrostu gospodarczego.
Wyniki te są zapewne po części efektem bliskości danej kwestii wobec codziennego życia
(nie obserwuje się na co dzień wielkości wzrostu gospodarczego), a po części też efektem
nagłośnienia poszczególnych wielkości w mediach. W świetle takiego wyniku debaty
73
polityków na temat większego lub mniejszego wzrostu gospodarczego mogą stanowić jałowe
dywagacje pozbawione jakiegokolwiek znaczenia dla przeciętnego odbiorcy.
Tabela 11. .Przekonania o wielkościach ekonomicznych.
Wyn. przeciętne Bezrobocie inflacja wzrost gospodarczy
poniżej 1000 zł 19,9 5% i mniej 0,2 0 % (nie było) 0,4 1% lub mniej 2,1
1001  1300 zł 16,7 5,1 - 10 % 2,0 0,1-1,0 % 2,3 1,1 - 2% 9,1
1301  1500 zł 18,4 10,1  15% 8,0 1,1  2% 7,3 2,1  4% 23,6
1501  1700 zł 14,2 15,1  20% 38,4 2,1  3% 16,9 4,1  5% 17,0
1701  2000 zł 12,6 20,1  30% 29,3 3,1  4% 17,0 5,1  6% 8,2
Powyżej 2001 zł 8,2 30,1  40% 9,0 4,1  5% 14,5 6,1  8% 2,4
trudno
powiedzieć 10,2 powyżej 40% 2,1 5,1  10% 9,9 8,1  10% 0,8
trudno powiedzieć 11,2 10,1  20% 2,7 powyżej 10 % 0,6
trudno powiedzieć 29,2 trudno powiedzieć 36,4
45,0
popraw ne
bliskie popraw nym
40,0
niepopraw ne
brak zdania
35,0
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
bezrobocie w ynagr. przeciętne inflacja w zrost gospodarczy
Rysunek 58. Znajomość wielkości ekonomicznych.
74
ZAA

CZNIK 1. Pytania kwestionariusza użytego w badaniu B2-W.
(Dla czytelności załącznika i zmniejszenia jego objętości, przy pytaniach, których jest
kafeteria przyjmuje postać następującą:
zdecydowanie trudno powiedzieć
raczej nie raczej tak zdecydowanie tak
nie (NIE CZYTAĆ!)
1 2 3 4 97
pominięto ją przy opisie pytań, dla pozostałych pytań zamieszczono przy nich odpowiadające
im kafeterie)
NZ1. Niskie zarobki w Polsce biorą się z:
NZ1_
1. zaniżania płacy przez chciwych i nieuczciwych pracodawców
1
2. sytuacji gospodarczej kraju (wysokie bezrobocie, brak miejsc pracy itp.) NZ1_2
3. braku odpowiednich kwalifikacji i wykształcenia NZ1_3
4. niskiej wydajności wykonywanej pracy NZ1_4
5. tego, że firmy zachodnie wyzyskują pracowników w Polsce i przekazują
NZ1_5
wypracowane zyski na zachód
NZ2_1. W roku 2004 najniższe miesięczne zarobki netto (na rękę) w Polsce
wyniosły:
Trudno
powiedzieć
501-600 601-700 powyżej
do 500 zł 701-800 zł 801-900 zł
zł zł 900 zł
(NIE
CZYTAĆ!)
1 2 3 4 5 6 97 NZ2_1
NZ2_2. Właściwy poziom najniższych miesięcznych zarobków (netto  na rękę) to:
Trudno
powiedzieć
pow. 1500
do 500 zł 501-600 zł 601-700 zł 701-800 zł 801-1500 zł
zł
(NIE
CZYTAĆ!)
NZ2
1 2 3 4 5 6 97
_2
NZ3. Aby podnieść poziom najniższych zarobków:
NZ3_
1. parlament powinien ustawowo zwiększyć wynagrodzenie minimalne.
1
NZ3_
2. rząd powinien wypłacać dodatkowe zasiłki osobom najmniej zarabiającym.
2
75
WZ1. Wysokie zarobki w Polsce biorą się z:
WZ1_
1. intensywnej pracy i wysokich kwalifikacji
1
WZ1_
2. kombinatorstwa, kradzieży i oszustwa, układów i korupcji
2
WZ1_
3. braku właściwych uregulowań prawnych
3
WZ2_1. Na jakim mniej więcej poziomie kształtowały się najwyższe miesięczne zarobki
netto (na rękę) w Polsce w ubiegłym roku?
Trudno
10 001 20 001 50 001 100 001 500 001
powied
5 001- powyżej
do 5      1
zieć
10 1 000
000 20 50 100 500 000
000 000
(NIE
zł 000 000 000 000 000
zł zł
CZYTA
zł zł zł zł zł
Ć!)
1 2 3 4 5 6 7 8 97 WZ2_1
WZ2_2. Jaki poziom najwyższych miesięcznych zarobków netto (na rękę) byłby właściwy
dla gospodarki polskiej?
500 001
100 001
Trudno
5 001-
10 001  20 001  50 001  powyżej

 powiedzieć
do 5 000
20 000 50 000 100 000 1000000
10 000
500 000
zł 1000000 (NIE
zł zł zł zł
zł
CZYTAĆ!)
zł
zł
1 2 3 4 5 6 7 8 97 WZ2_2
ZZ1_1. W roku 2004 przeciętne miesięczne wynagrodzenie (netto, na rękę) wyniosło w
Polsce:
Trudno
powiedzieć
poniżej 1001  1301  1501  1701  powyżej
1000 zł 1300 zł 1500 zł 1700 zł 2000 zł 2001 zł
(NIE
CZYTAĆ!)
1 2 3 4 5 6 ZZ1_1
97
ZZ1_2. Właściwy poziom przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (netto, na rękę) dla
gospodarki polskiej to:
Trudno
powiedzieć
poniżej 1001  1301  1501  1701  powyżej
1000 zł 1300 zł 1500 zł 1700 zł 2000 zł 2001 zł
(NIE
CZYTAĆ!)
1 2 3 4 5 6 ZZ1_2
97
76
ZZ2. Zróżnicowanie zarobków w Polsce jest wynikiem:
1. różnic w poziomie wykształcenia i kwalifikacji ZZ2_1
2. różnic w wydajności pracy ZZ2_2
3. znajomości, układów, korupcji itp. ZZ2_3
ZZ3. Skutkiem dużego zróżnicowania zarobków jest:
1. wzrost ubóstwa w kraju ZZ3_1
2. wzrost kombinatorstwa, kradzieży i oszustwa, układów i korupcji ZZ3_2
3. wzrost chęci ludzi do pracy ZZ3_3
ZZ4. Zróżnicowanie zarobków powinno być:
1. jak najmniejsze. ZZ4_1
2. uregulowane poprzez odpowiednie ustawy wydane przez parlament. ZZ4_2
3. Najważniejszy jest poziom zarobków najmniej zarabiających. ZZ4_3
4. Zróżnicowanie zarobków nie jest ważne, ważne jest, żeby średnio Polacy
ZZ4_4
zarabiali jak najwięcej.
5. O zróżnicowaniu zarobków powinien decydować wolny rynek  nie powinny być
ZZ4_5
one ograniczane.
DS1. Proszę sobie wyobrazić taką oto sytuację:
Adam i Marcin są w tym samym wieku. Adam zarabia miesięcznie 1.000 zł przed
opodatkowaniem, a Marcin zarabia miesięcznie 8.000 zł przed opodatkowaniem. Ile podatku
powinien zapłacić Marcin w porównaniu do Adama, żeby było sprawiedliwie?
Trudno
Tę samą
cztery dwanaście szesnaście
powiedzieć
kwotę dwa razy osiem razy
razy razy razy
co tyle tyle
(NIE
tyle tyle tyle
Adam
CZYTAĆ!)
1 2 4 8 12 16 DS_1
97
IN1. Inflacja powstaje wskutek:
1. tego, że w obiegu są pieniądze  nie zapracowane , pochodzące nie z pracy, lecz z
IN1_1
kapitału, giełdy, darowizn itp.
2. dodrukowywania pustych pieniędzy przez państwo na jego wydatki IN1_2
3. rosnących kosztów produkcji (np. cen surowców takich jak ropa naftowa itd.) IN1_3
4. braku kontroli państwa nad cenami IN1_4
5. podnoszenia cen przez przedsiębiorstwa IN1_5
6. nadmiernych żądań ze strony pracowników o podnoszenie płac IN1_6
IN2. Rosnąca inflacja:
1. jest korzystna dla ludzi, gdyż dzięki niej ludzie zarabiają coraz więcej pieniędzy IN2_1
2. obniża poziom bezrobocia IN2_2
3. jest korzystna dla ludzi, gdyż dzięki niej ludzie zarabiają coraz więcej pieniędzy IN2_3
77
IN3_1. W roku 2004 inflacja w Polsce wyniosła:
Trudno
powiedzi
0 %
0,1- 5,1  10,1  eć
1,1  2,1  3,1  4,1 
(nie było
2% 3% 4% 5% (NIE
1,0 % 10% 20%
inflacji)
CZYTAĆ!
)
1 2 3 4 5 6 7 8 IN3_1
97
IN3_2. Właściwy poziom inflacji dla gospodarki polskiej to:
Trudno
powiedzi
0 %
0,1- 5,1  10,1  eć
1,1  2,1  3,1  4,1 
(brak
2% 3% 4% 5% (NIE
1,0 % 10% 20%
inflacji)
CZYTAĆ!
)
1 2 3 4 5 6 7 8 IN3_2
97
IN4. Inflacja zmniejsza się, gdy:
1. obniża się stopy procentowe IN4_1
2. ludzie ograniczają wydatki, a zwiększają oszczędności
IN4_2
3. Aby zmniejszyć inflację Sejm powinien wydać ustawę regulującą wysokość
IN4_3
inflacji
4. Aby zmniejszyć inflację powinno się zakazać producentom podwyżek cen na
IN4_4
własną rękę i wprowadzić stałe ceny urzędowe
B1. Bezrobocie bierze się z tego, że:
1. w zakładach brakuje miejsc pracy B1_1
2. zatrudniani są cudzoziemcy
B1_2
3. ludzie kupują zagraniczne towary zamiast polskich
B1_3
4. związki zawodowe wymuszają nadmierny poziom płac dla tych, którzy mają
B1_4
pracę
5. zlikwidowano wiele zakładów pracy
B1_5
6. nie powstają nowe zakłady pracy
B1_6
7. jest postęp techniczny i wzrost wydajności pracy
B1_7
8. ludzie po prostu nie chcą pracować
B1_8
9. są trudności w przekwalifikowaniu się pracowników
B1_9
10. wydłuża się czas pracy i zatrudnia się emerytów
B1_10
B2. Skutki rosnącego bezrobocia są następujące:
1. zubożenie społeczeństwa i brak środków do życia B2_1
2. wzrost wydatków budżetowych na zasiłki dla bezrobotnych
B2_2
3. straty państwa, ponieważ osoby, które nie mają pracy, nie płacą podatków
B2_3
4. wzrost patologii społecznych, alkoholizmu i przestępczości
B2_4
5. spadek rozwoju gospodarczego
B2_5
6. utrata posiadanych wcześniej kwalifikacji przez pracowników
B2_6
78
B3_1. W roku 2004 bezrobocie w Polsce wyniosło:
Trudno
5,1  powiedzieć
poniżej 10,1  15,1  20,1  30,1  powyżej
5% 15% 20% 30% 40% 40%
10 % (NIE
CZYTAĆ!)
1 2 3 4 5 6 7 B3_1
97
B3_2. Właściwy poziom bezrobocia dla gospodarki polskiej to:
Trudno
5,1  powiedzieć
poniżej 10,1  15,1  20,1  30,1  powyżej
5% 15% 20% 30% 40% 40%
10 % (NIE
CZYTAĆ!)
1 2 3 4 5 6 7 B3_2
97
B4. Aby zmniejszyć bezrobocie:
1. rząd powinien budować nowe zakłady i fabryki i zapewnić w nich miejsca pracy
B4_1
dla bezrobotnych.
2. rząd i samorządy gminne powinny organizować prace interwencyjne i roboty
B4_2
publiczne
3. rząd i parlament powinny utrudnić zwalnianie pracowników
B4_3
KR. Oprocentowanie kredytów i pożyczek:
1. zależy od marży ustalanej przez banki KR_1
2. zależy od stóp procentowych ustalanych przez Radę Polityki Pieniężnej
KR_2
3. jest wyższe przy wyższym oprocentowaniu oszczędności
KR_3
4. Wysokie oprocentowanie kredytów i pożyczek prowadzi do zahamowania
KR_4
inwestycji
5. Kredyty i pożyczki nie powinny być w ogóle oprocentowane, bo
KR_5
pobieranie odsetek jest po prostu lichwiarstwem.
OS. Oprocentowanie oszczędności:
1. zależy od marży ustalanej przez banki OS_1
2. zależy od stóp procentowych ustalanych przez Radę Polityki Pieniężnej.
OS_2
3. Wysokie oprocentowanie oszczędności sprawia, że ludzie chętniej oszczędzają.
OS_3
4. Oszczędności nie powinny być oprocentowane w ogóle, bo dochód z odsetek od
OS_4
oszczędności, a nie z pracy jest zarobkiem nieuczciwym.
DS2. Proszę sobie wyobrazić taką oto sytuację:
Anna i Barbara są w tym samym wieku. Anna zarabia miesięcznie 1.000 zł przed
opodatkowaniem, a Barbara zarabia miesięcznie 8.000 zł przed opodatkowaniem.
Anna płaci 200 złotych podatku. Ile podatku powinna zapłacić Barbara, żeby było
sprawiedliwie?
79
Trudno
powiedzieć
200 zł 400 zł 800 zł 1600 zł 2400 zł 3200 zł
(NIE
CZYTAĆ!)
1 2 3 4 5 6 DS2
97
PR1. Prywatyzacja jest to:
1. oddawanie zakładów państwowych w prywatne ręce za darmo PR1_1
2. złodziejstwo, okradanie biednych, rozkradanie majątku narodowego PR1_2
3. likwidowanie przedsiębiorstw państwowych przynoszących zyski PR1_3
4. sprzedaż przedsiębiorstw państwowych mająca na celu wzrost ich wydajności PR1_4
5. Przedsiębiorstwa i instytucje ważne dla całej gospodarki (np. energetyczne,
PR1_5
kopalnie i huty, banki) nie powinny być prywatyzowane.
6. Przedsiębiorstwa państwowe należy prywatyzować, ale rozdając ich udziały
PR1_6
wszystkim Polakom.
PR2. Prywatyzację przeprowadza się po to, aby:
1. przedsiębiorstwa były bardziej wydajne PR2_1
2. wzbogaciły się pojedyncze osoby mające odpowiednie układy lub zajmujące
PR2_2
odpowiednie stanowiska
3. poprawić zarządzanie w zakładach pracy PR2_3
4. spełnić wymogi Unii Europejskiej PR2_4
PR3. Skutkiem prywatyzacji jest:
1. poprawa jakości produktów PR3_1
2. wzrost zarobków pracowników PR3_2
3. większe wpływy do budżetu z podatków PR3_3
4. wzrost bezrobocia PR3_4
5. zmniejszenie świadczeń pracowniczych i socjalnych (urlopy, wczasy pracownicze
PR3_5
itp.)
6. to, że wielu Polaków żyje w biedzie i musi szukać pracy za granicą PR3_6
WG1. W kraju następuje wzrost gospodarczy wtedy, gdy:
1. unowocześnia się technologie, modernizuje przedsiębiorstwa WG1_1
2. rosną dochody budżetu państwa i rząd ma coraz więcej pieniędzy na wydatki WG1_2
3. są niskie podatki WG1_3
4. państwo dba o mało zarabiających i biednych WG1_4
5. ludzie zdobywają coraz wyższe kwalifikacje WG1_5
6. przepisy nie krępują ludzkiej działalności WG1_6
WG2. Skutkiem wzrostu gospodarczego kraju jest:
1. wzrost zarobków wszystkich obywateli WG2_1
2. podnoszenie się poziomu życia większości obywateli WG2_2
3. spadek bezrobocia WG2_3
4. Gdy zmniejsza się tempo wzrostu gospodarczego, gospodarka przeżywa kryzys. WG2_4
5. Kraje, w których wzrost gospodarczy jest największy, są najbogatsze. WG2_5
80
WG3_1. W roku 2004 wzrost gospodarczy wyniósł w Polsce:
Trudno
8,1  powyżej powiedzieć
1% lub 1,1 - 2,1  4,1  5,1  6,1 
mniej 2% 4% 5% 6% 8%
10% 10 % (NIE
CZYTAĆ!)
1 2 3 4 5 6 7 8 WG3_1
97
WG3_2. Właściwy poziom wzrostu gospodarczego dla gospodarki polskiej to:
Trudno
8,1  powyżej powiedzieć
1% lub 1,1 - 2,1  4,1  5,1  6,1 
mniej 2% 4% 5% 6% 8%
10% 10 % (NIE
CZYTAĆ!)
1 2 3 4 5 6 7 8 WG3_2
97
WG4. Aby zapewnić wzrost gospodarczy:
1. rząd powinien przekazywać większe dotacje dla przedsiębiorstw (kopalni, hut,
WG4_1
fabryk itd.).
2. trzeba zwiększyć płace, co zwiększy popyt, a to z kolei zwiększy inwestycje i w
WG4_2
efekcie będzie wzrost gospodarczy.
PF1. Zbyt duża część podatków jest przeznaczana na:
pensje rządzących i polityków PF1_1
administrację PF1_2
tworzenie nowych miejsc pracy PF1_3
pomoc dla mało zarabiających i biednych PF1_4
PF2. Podatki podnosi się:
1. z powodu niegospodarności rządu i innych organów państwowych PF2_1
2. żeby państwo mogło tworzyć nowe miejsca pracy PF2_2
3. żeby zapewnić wysokie pensje rządzącym i politykom PF2_3
4. z nakazu Unii Europejskiej PF2_4
5. aby państwo mogło zapewnić pomoc dla mało zarabiających i biednych PF2_5
6. aby dopłacać do niewydajnych przedsiębiorstw państwowych PF2_6
PF3. Wysokie podatki:
1. hamują przedsiębiorczość i inicjatywę
PF3_1
2. zniechęcają ludzi do intensywnej pracy
PF3_2
3. zachęcają ludzi do ukrywania dochodów i uchylania się od płacenia podatków
PF3_3
4. zniechęcają do inwestowania w kraju
PF3_4
5. zachęcają ludzi do emigracji za granicę
PF3_5
6. Jest sprawiedliwie, kiedy bogatsi oddają w podatkach większą część swoich
PF3_6
dochodów niż ubożsi
7. Kiedy bogatsi oddają w podatkach większą część swoich dochodów niż ubożsi, to
PF3_7
następuje spadek inwestycji.
8. Jeśli podatki dla ludzi bogatych są dużo wyższe, niż podatki dla ludzi ubogich,
PF3_8
bogaci ukrywają swoje dochody.
81
UE1. Unia Europejska powstała po to, aby:
1. umożliwić swobodny przepływ dóbr, usług i kapitału między krajami
UE1_1
europejskimi
2. wprowadzić jednolite normy na rozmaite produkty w państwach europejskich
UE1_2
3. jej biedniejsze regiony otrzymywały dotacje
UE1_3
4. żeby bogaci ludzie i organizacje mogły przejąć kontrolę nad biednymi regionami
UE1_4
UE2. Skutkiem wejścia Polski do Unii Europejskiej jest:
1. możliwość podejmowania legalnej pracy za granicą
UE2_1
2. zwiększenie się eksportu polskich towarów rolnych
UE2_2
3. wzrost cen wszystkich produktów i usług
UE2_3
AD1. Administracja (urzędnicy) dba przede wszystkim o interesy:
1. rządu
AD1_1
2. obywateli
AD1_2
3. własne  urzędników
AD1_3
AD2. Wzrost liczby urzędników prowadzi do:
1. lepszej obsługi obywateli
AD2_1
2. spadku bezrobocia
AD2_2
3. dodatkowego obciążenia budżetu i wzrostu podatków
AD2_3
4. wzrostu korupcji
AD2_4
5. wzrostu zbędnych przepisów
AD2_5
BR1. Biurokracja (nadmiar przepisów, procedur i regulacji):
1. bierze się stąd, że państwo nadmiernie ingeruje w życie gospodarcze
BR1_1
2. bierze się stąd, że nikt nie ma kontroli nad urzędami
BR1_2
3. jest spuścizną po poprzednim, socjalistycznym systemie gospodarczym w Polsce
BR1_3
4. bierze się z wymogów Unii Europejskiej
BR1_4
BR2. Skutkiem wzrostu biurokracji (nadmiaru przepisów, procedur i regulacji)
jest:
1. hamowanie rozwoju gospodarczego
BR2_1
2. utrudnianie życia ludziom (trudno jest załatwić proste sprawy)
BR2_2
3. zniechęcenie do prowadzenia własnej działalności gospodarczej (tłamszenie
BR2_3
przedsiębiorczości)
4. spadek pensji pracowników spoza administracji
BR2_4
5. przenoszenie działalności gospodarczej do szarej strefy
BR2_5
82
GL1. Globalizacja polega na tym, że:
1. wielkie koncerny międzynarodowe pochłaniają i likwidują mniejsze firmy w
GL1_1
różnych państwach
2. jest swobodny przepływ dóbr i usług oraz kapitału między różnymi krajami
GL1_2
świata
3. rozwijają się i są powszechnie stosowane na świecie środki łączności takie jak
GL1_3
telefonia komórkowa i Internet
4. wszystko ma być takie same, wszyscy mają tak samo ubierać się, to samo jeść i
GL1_4
mieć takie same obyczaje
GL2. Globalizacja jest spowodowana przez:
1. gospodarkę amerykańską, która dyktuje warunki gospodarkom innych państw na
GL2_1
świecie
2. rozwój technologiczny (telewizja satelitarna, komputery, środki transportu itd.)
GL2_2
GL3. Skutkiem globalizacji jest:
1. zwiększanie się różnic w poziomie bogactwa w różnych krajach
GL3_1
2. kontrolowanie życia gospodarczego przez małą garstkę ludzi
GL3_2
3.wzrost postępu technicznego i większa wydajność pracy
GL3_3
4. przejęcie władzy nad państwami przez międzynarodowe instytucje, np.
GL3_4
Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy
WD1. Wydajność pracy jest wynikiem:
1. dobrej organizacji i zarządzania pracą
WD1_1
2. postępu technicznego, stosowania nowoczesnych technik pracy
WD1_2
3. wzrostu kwalifikacji i wykształcenia pracowników
WD1_3
4. wyzysku pracowników, ich pracy ponad siły
WD1_4
5. zagrożenia bezrobociem (jest między kim wybierać)
WD1_5
WD2. Skutkiem wysokiej wydajności pracy jest:
1. wzrost gospodarczy
WD2_1
2. wzrost zarobków pracowniczych
WD2_2
3. spadek cen produktów
WD2_3
4. wzrost bezrobocia
WD2_4
5. wzrost zysków pracodawców
WD2_5
WD3. Aby zwiększyć wydajność pracy należy:
1. zwiększyć wynagrodzenia pracownikom
WD3_1
2. ułatwić zwalnianie niewydajnych pracowników
WD3_2
3. zapewnić pewność zatrudnienia pracownikom
WD3_3
83
PD1. Przedsiębiorczość jest to:
1. prowadzenie własnej działalności gospodarczej, czyli zakładanie i prowadzenie
PD1_1
własnej firmy
2. umiejętność omijania prawa, wchodzenia w układy, kombinowanie i korupcja
PD1_2
3. podejmowanie się różnych prac, aby zarobić parę złotych
PD1_3
4. zarządzanie i bycie menedżerem w jakiejś firmie
PD1_4
PD2. Aby odnieść sukces jako przedsiębiorca trzeba:
1. mieć dużo pieniędzy
PD2_1
2. mieć dużo szczęścia
PD2_2
3. wykazać się pomysłowością
PD2_3
4. umieć dostrzec okazję na rynku
PD2_4
5. mieć liczne kontakty biznesowe
PD2_5
6. mieć wiedzę ekonomiczną
PD2_6
7. być skłonnym do podjęcia ryzyka
PD2_7
PD3. W kraju następuje wzrost przedsiębiorczości, gdy:
1. państwo pozwala na większą swobodę gospodarowania
PD3_1
2. mniejsze są podatki i obciążenia przedsiębiorstw
PD3_2
3. mniejsze są podatki dla ludzi
PD3_3
4. podnosi się zarobki najmniej zarabiających
PD3_4
PD4. Skutkiem przedsiębiorczości jest:
1. podnoszenie się poziomu życia większości obywateli
PD4_1
2. tworzenie nowych miejsc pracy i spadek bezrobocia
PD4_2
3. większy wyzysk i eksploatowanie pracowników
PD4_3
4. większa konkurencja na rynku i spadek cen różnych produktów
PD4_4
5. wzrost kombinatorstwa, kradzieży i oszustwa, układów i korupcji
PD4_5
UZ. Skutkiem zwiększenia stawek ubezpieczenia zdrowotnego są:
1. wzrost jakości usług i poziomu opieki lekarskiej
UZ_1
2. wzrost obciążeń pracodawców, utrudniający rozwój przedsiębiorstw
UZ_2
EM1. Ubezpieczenia emerytalne powinny być:
1. dobrowolne, żeby każdy pracownik miał swobodę wyboru, czy chce czy
1
nie chce odkładać na emeryturę
EM1
2. obowiązkowe, żeby każdemu zapewnić emeryturę na starość
4
3. trudno powiedzieć (NIE CZYTAĆ)
97
84
EM2. Skutkiem póz
niejszego przechodzenia na emeryturę jest:
1. wzrost bezrobocia wśród młodych
EM2_1
2. zmniejszenie wydatków państwa (bo mniej jest emerytów)
EM2_2
3. pogorszenie stanu zdrowia w społeczeństwie
EM2_3
KP. Kodeks pracy (regulacja przepisami praw i obowiązków pracowników i
pracodawców):
1. zapewnia porządek i organizację warunków pracy
KP_1
2. zabezpiecza pracowników przed samowolą pracodawców
KP_2
3. ogranicza swobodę działalności gospodarczej
KP_3
SP. Stopy procentowe i pieniądze
1. Niskie stopy procentowe to więcej inwestycji, bo kredyty są wtedy tanie i chętniej
SP_1
brane przez przedsiębiorców.
2. Wysokie stopy procentowe to więcej inwestycji, bo ludzie chętniej oszczędzają i
SP_2
banki mają więcej pieniędzy na udzielanie kredytów.
3. Podstawowa działalność banków komercyjnych polega na drukowaniu pieniędzy i
SP_3
wprowadzaniu ich do obiegu
4. O tym ile i na co Państwo wyda pieniędzy decyduje Narodowy Bank Polski.
SP_4
... jest zjawiskiem:
X. Proszę ocenić, w jakim stopniu Trudno
powiedzi
zdecydowan
Pana(i) zdaniem następujące
raczej raczej
eć
zdecydowanie ie
zjawiska są negatywne lub
negatywny pozytywny
negatywnym pozytywny
(NIE
pozytywne: m m
m
CZYTAĆ
!)
globalizacja
narzuty na wynagrodzenia i płace (podatki,
ubezpieczenia chorobowe i emerytalne itd.)
wysokie stopy procentowe
obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne
obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne
podatek liniowy
podatek progresywny
prywatyzacja
przedsiębiorczość
rozbudowany system świadczeń i pomocy
socjalnej
ustawowo określona płaca minimalna
wstąpienie Polski do Unii Europejskiej
wysokie zasiłki dla bezrobotnych
integracja europejska
85
OPRACOWANIE BADAC

WIEDZA EKONOMICZNA MIESZKAC
CÓW POLSKI
Celem badań była identyfikacja wiedzy i przekonań społeczeństwa polskiego w
podstawowych kwestiach ekonomicznych. Badanie przeprowadzono w dwóch etapach.
Pierwszy, były to badania jakościowe, obejmujące 202 osoby w wieku 18-65 lat. Pierwsze
badanie pozwoliło zidentyfikować podstawowe mity ekonomiczne (błędną wiedzę i błędne
przekonania funkcjonujące w społeczeństwie). Dopiero po identyfikacji najczęściej
powtarzających się twierdzeń i przekonań, przeprowadzono badanie ilościowe na
reprezentatywnej próbie losowej 2000 mieszkańców Polski w wieku od 15 lat.
Kwestionariusz zawierał 216 pytań zamkniętych, z których 181 dotyczyło bezpośrednio
rozumienia podstawowych pojęć ekonomicznych i przekonań o uwarunkowaniu zjawisk
gospodarczych.
I. Profile przekonań
Z wyników badań wyłaniają się trzy profile przekonań Polaków (w nawiasach podano
odsetek respondentów mających dane przekonania):
a) złe, zmitologizowane przekonania na temat gospodarki rynkowej występujące w
powiązaniu ze złą wiedzą o ekonomii. Profil najpowszechniejszy (43,6%) - skupia
ludzi, którzy opowiadają się za zdecydowanym zaangażowaniem państwa w
gospodarkę i wierzą w państwo opiekuńcze. To profil, który wyznaje silne
antyrynkowe przekonania przy jednoczesnym niskim poziomie wiedzy ekonomicznej.
Są to przekonania silnie zakorzenione w głębokiej i płytkiej świadomości
ekonomicznej. Respondenci nie opierają swych postaw na wiedzy, ale na wierze.
Profil ten w najmniejszym stopniu potrafi zrozumieć zależności występujące
pomiędzy zjawiskami gospodarczymi (mamy tu do czynienia ze złą wiedzą, co jest
znacznie gorsze niż brak wiedzy);
b) poprawne przekonania na temat gospodarki rynkowej pomimo występujących
lukach w wiedzy ekonomicznej. Drugi profil (36,4%) - dość to ludzie, którzy w
mniejszym lub większym stopniu akceptują mechanizmy rynkowe w gospodarce, a
niższy stopień akceptacji dla niektórych zjawisk w gospodarce wynika przede
wszystkim z indywidualnych luk w wiedzy ekonomicznej. W tym profilu istnieje
ścisły związek między deklarowaną postawą, a posiadanym zasobem wiedzy
ekonomicznej, z którego wynikają określone przekonania. Im mniejszy zasób wiedzy,
tym częściej ujawniają się przekonania niezgodne z mechanizmami rynkowymi
(błędna wiedza skutkuje błędnymi przekonaniami). Przekonania respondentów są
przeważnie zakorzenione w płytkiej sferze świadomości ekonomicznej.
c) akceptacja mechanizmów gospodarki rynkowej przy niewielkich lukach w
wiedzy ekonomicznej. Ostatni profil - najmniej powszechny (20%) - osoby te nie
tylko akceptują, ale również rozumieją mechanizmy rynkowe, co ma ścisły związek z
ich poziomem wiedzy ekonomicznej. W tym profilu największy odsetek osób rozumie
rozmaite zależności występujące w gospodarce i stosunkowo rzadko uwidaczniają się
braki w wiedzy ekonomicznej skutkujące błędnymi postawami wobec wolnego rynku.
Dominujące znaczenie ma tu wiedza ekonomiczna, która skutkuje określonymi
postawami.
II. Mity ekonomiczne - przekonania oparte na złej wiedzy
Wyniki badań pozwalają na uporządkowanie występujących w tym profilu przekonań. Można
wyodrębnić dziewięć podstawowych mitów ekonomicznych, na które składa się od kilku do
kilkunastu błędnych przekonań. W nawiasach podano częstość odpowiedzi akceptujących
dane twierdzenie:
1. państwo powinno regulować wszystko, co się dzieje w gospodarce;
" aby zmniejszyć bezrobocie rząd powinien budować nowe zakłady, fabryki i
zapewnić w nich miejsca pracy dla bezrobotnych (88%), a rząd i parlament
powinny utrudnić zwalnianie pracowników (73,8%);
" aby podnieść poziom płac parlament powinien ustawowo zwiększyć
wynagrodzenie minimalne (90,6%), a rząd powinien wypłacać dodatkowe
zasiłki osobom najmniej zarabiającym (71,8%); zróżnicowanie zarobków
powinno być uregulowane przez odpowiednie ustawy (78%) i powinno być jak
najmniejsze (70,6%); należy również sprywatyzować przedsiębiorstwa
państwowe, ale rozdając akcje i udziały wszystkim Polakom (59,8%);
" aby zapewnić wzrost gospodarczy, trzeba zwiększyć płace, co zwiększy
popyt, a to z kolei zwiększy inwestycje i w efekcie będzie wzrost gospodarczy
(78,1%); rząd powinien też przekazywać większe dotacje dla przedsiębiorstw
(kopalni, hut, fabryk, itd) (61,8%); wzrost gospodarczy następuje też wtedy,
gdy państwo dba o mało zarabiających i biednych (63%);
" inflacja powstaje wskutek podnoszenia cen przez przedsiębiorstwa (77,4%) i
wskutek braku kontroli państwa nad cenami (72,2%), aby zmniejszyć inflację
Sejm powinien wydać ustawę regulującą wysokość inflacji (69,2%); powinno
się zakazać producentom podwyżek cen na własną rękę i wprowadzić stałe
ceny urzędowe (54,7%);
" aby zwiększyć wydajność pracy należy zwiększyć wynagrodzenia (94,1%)
oraz zagwarantować pracownikom pewność zatrudnienia (90,5%);
" sprawiedliwe jest kiedy bogatsi oddają w podatkach większą część dochodów
niż ubożsi (81,1%);
" kredyty i pożyczki nie powinny być w ogóle oprocentowane, bo pobieranie
odsetek jest lichwiarstwem (35,3%).
Zróżnicowanie poziomu akceptacji poszczególnych ww. twierdzeń zależy od poziomu
wykształcenia (wyższe wykształcenie, mniejsza akceptacja). Paradoksalnie poziom
akceptacji jest dość duży w grupie przedsiębiorców. Z kolei analizując odpowiedzi w
odniesieniu do miejsca zatrudnienia respondenta, najniższy poziom akceptacji dla tych
mitów jest w grupie osób zatrudnionych w sferze budżetowej (brak wiary w
możliwości państwa?). W najbardziej rozwiniętych województwach (wielkopolskie,
mazowieckie) jest najniższy poziom akceptacji dla tych przekonań.
2. globalizacja i integracja europejska to sposób na wykorzystywanie mniejszych i
biedniejszych państw;
" globalizacja polega na tym, że wielkie koncerny międzynarodowe pochłaniają
i likwidują mniejsze firmy w różnych państwach (83,2%); skutkiem
globalizacji jest: zwiększanie się różnic w poziomie bogactwa w różnych
krajach (72,2%), przejęcie władzy nad państwami przez międzynarodowe
instytucje takie jak MFW czy Bank Światowy (66,8%), czy też kontrolowanie
życia gospodarczego przez małe grono osób (63,6%);
" Unia Europejska powstała po to, aby bogaci ludzie i organizacje przejmowały
kontrolę nad biednymi regionami (56,4%).
Zróżnicowanie poziomu akceptacji poszczególnych ww. twierdzeń zmniejsza się wraz
z wyższym poziomem wykształcenia.
3. zróżnicowanie zarobków w Polsce to efekt nieetycznych praktyk;
" zróżnicowanie zarobków w Polsce jest wynikiem znajomości, układów,
korupcji [tzn. ten zarabia lepiej, kto ma takie znajomości, itd.] (92,9%),
wysokie zarobki biorą się też z braku właściwych uregulowań prawnych
(77,5%);
" skutkiem dużego zróżnicowania zarobków jest wzrost kombinatorstwa,
kradzieży, oszustw, układów i korupcji (92,9%), a także wzrost ubóstwa w
kraju (86,9%);
" niskie zarobki biorą się z zaniżania płacy przez chciwych i nieuczciwych
pracodawców (82,9%), z sytuacji gospodarczej kraju - bezrobocia, braku
miejsc pracy (92,2%), jak również z tego, że firmy zachodnie wyzyskują
polskich pracowników w Polsce i przekazują wypracowane zyski na zachód
(76,6%).
Przekonania te są silnie naznaczone emocjonalnie. Zróżnicowanie poziomu akceptacji
poszczególnych ww. twierdzeń wyraz
nie zwiększa się wraz z wiekiem.
4. przedsiębiorczość i wzrost wydajności to wynik nieetycznych praktyk;
" wydajność pracy jest wynikiem zagrożenia bezrobociem [tzn. ludzie pracują
wydajniej bo wiedzą, że ktoś już czeka na jego miejsce pracy] (73,2%), jak
również wynikiem wyzysku pracowników, pracy ponad siły (56,2%);
" skutkiem wysokiej wydajności pracy jest wzrost bezrobocia (46,9%);
" skutkiem przedsiębiorczości jest wzrost kombinatorstwa, kradzieży, oszustw,
układów i korupcji (55,6%), jak również większy wyzysk i eksploatowanie
pracowników (49,2%).
Poziom akceptacji zmniejsza się wraz z wyższym poziomem wykształcenia.
Najrzadziej przekonania te podzielają ci, którzy są zatrudnieni w sferze budżetowej, z
kolei poziom akceptacji dla tych twierdzeń jest na najwyższym poziomie wśród osób
prowadzących gospodarstwa rolne, emerytów i rencistów oraz bezrobotnych.
5. prywatyzacja służy zwiększeniu zysków pojedynczych osób;
" prywatyzację przeprowadza się po to, aby wzbogaciły się poszczególne osoby
mające odpowiednie układy i zajmujące odpowiednie stanowiska (71,4%);
prywatyzacja to złodziejstwo, okradanie biednych, rozkradanie majątku
narodowego (66,5%) oraz likwidowanie przedsiębiorstw państwowych
przynoszących zyski (64,3%), oddawanie zakładów państwowych w prywatne
ręce za darmo (46,1%);
" przedsiębiorstwa i instytucje ważne dla całej gospodarki, np. energetyczne,
kopalnie i huty, banki - nie powinny być prywatyzowane (77,6%).
Przekonania te są silnie naznaczone emocjonalnie. Poziom akceptacji zmniejsza się
wraz z wyższym poziomem wykształcenia, z kolei wyraz
nie zwiększa się wraz z
wiekiem. Paradoksalnie, najniższy poziom akceptacji dla tych przekonań jest w grupie
osób zatrudnionych w przedsiębiorstwach państwowych.
6. skutkiem prywatyzacji jest zubożenie społeczeństwa;
" skutkiem prywatyzacji jest to, że wielu Polaków żyje w biedzie i musi szukać
pracy za granicą (83,9%), że następuje zmniejszenie świadczeń pracowniczych
i socjalnych (80,6%) i że następuje wzrost bezrobocia (75,1%).
Poziom akceptacji zmniejsza się wraz z wyższym poziomem wykształcenia i wyraz
nie
zwiększa się wraz z wiekiem. Najniższy poziom akceptacji dla tych przekonań jest w
grupie młodzieży uczącej się / studiującej i osób zatrudnionych w sferze budżetowej
7. bezrobocie bierze się z braku kontroli państwa nad gospodarką;
" bezrobocie bierze się z tego, że zlikwidowano wiele zakładów pracy (97%) i
nie powstają nowe zakłady pracy (93,3%), a w istniejących firmach brakuje
miejsc pracy (84,3%);
" aby zmniejszyć bezrobocie rząd i samorządy gminne powinny organizować
prace interwencyjne i roboty publiczne (94%).
Przekonania te są na tyle rozpowszechnione, że nie ma zróżnicowania w poziomie
akceptacji w poszczególnych grupach socjo-demograficznych.
8. bezrobocie to wynik póz
nego przechodzenia na emeryturę i braku wsparcia
rodzimej produkcji;
" skutkiem póz
niejszego przechodzenia na emeryturę jest wzrost bezrobocia
wśród młodych (83,8%), pogorszenie się stanu zdrowia w społeczeństwie
(71,3%), zmniejszenie wydatków państwa na emerytów, bo jest mniej
emerytów [co jest negatywnie oceniane przez respondentów] (65,8%);
" przyczyny bezrobocia - bierze się z tego, że wydłuża się czas pracy i
zatrudnia się emerytów (73,6%), jak również z tego, że ludzie kupują
zagraniczne towary zamiast polskich (72,7%) i zatrudnia się cudzoziemców
(47%).
Antyrynkowe przekonania maleją wraz z wyższym poziomem wykształcenia
respondentów.
9. Unia Europejska winna wielu problemom;
" skutkiem wejścia Polski do UE jest wzrost cen wszystkich produktów i usług
(81,7%);
" biurokracja, nadmiar przepisów, procedur i regulacji bierze się z wymogów
Unii Europejskiej (46,3%);
" podatki w Polsce podnosi się z nakazu instytucji UE (36,3%).
Przekonania te maleją wraz z wyższym poziomem wykształcenia respondentów.
Poza zestawem pytań dotyczących przekonań, część kwestii dotyczyła oceny administracji
państwowej oraz poziomu zarobków. W nawiasach podano częstość odpowiedzi
akceptujących dane twierdzenie:
1. brak wiary w administrację państwową - rząd, urzędnicy, politycy służą sobie, a
nie społeczeństwu
" zbyt duża część podatków jest przeznaczana na pensje rządzących i
polityków (96,2%), urzędnicy dbają przede wszystkim o interesy własne
(93,4%) albo interesy rządu (89,5%);
" podatki podnosi się, żeby zapewnić wysokie pensje rządzącym i politykom
(89,5%), albo z powodu niegospodarności rządu i innych organów
państwowych (90,1%);
" wzrost liczby urzędników prowadzi do wzrostu zbędnych przepisów (86,5%)
i korupcji (84%);
" biurokracja (rozumiana jako nadmiar przepisów, procedur i regulacji) bierze
się stąd, że nikt nie ma kontroli nad urzędami (83,4%), a skutkiem wzrostu
biurokracji jest spadek pensji pracowników spoza administracji (70,1%)
Przekonania te są na tyle rozpowszechnione, że nie ma zróżnicowania w poziomie
akceptacji w poszczególnych grupach socjo-demograficznych.
2. należy dbać przede wszystkim o poziom zarobków najmniej zarabiających
" najważniejszy [dla respondenta] jest poziom zarobków osób najmniej
zarabiających (81,7%);
" zróżnicowanie zarobków nie jest ważne, jednak dobrze, aby średnio Polacy
zarabiali jak najwięcej (70,9%).
Te prosocjalne postulaty są najsilniejsze wśród osób z najniższym wykształceniem i
maleją wraz z poziomem wykształcenia. Postulat ten ma duży wpływ na inne
przekonania, np. co do roli państwa w gospodarce.
III. Przekonania częściowo oparte na wiedzy
W profilu drugim mamy do czynienia przekonaniami respondentów, które są racjonalnie
powiązane z ich zasobem wiedzy ekonomicznej. W wielu miejscach widać wyraz
ne braki
wiedzy ekonomicznej, co ma wpływ na deklarowane przekonania (widać to również po
wyższych niż w profilu pierwszym odpowiedziach trudno powiedzieć). W nawiasach podano
częstość występowania ocen (na tak lub na nie) danego zjawiska ekonomicznego:
1. prywatyzacja
" większość respondentów zgadza się z twierdzeniami, że: prywatyzację
przeprowadza się po to, aby przedsiębiorstwa były bardziej wydajne (65,9%),
aby poprawić zarządzanie w zakładach pracy (58,5%), aby spełnić wymogi
Unii Europejskiej (55,3%), a skutkiem prywatyzacji jest wzrost jakości
produktów (53,5%);
" większość respondentów nie zgadza się z twierdzeniami, że: skutkiem
prywatyzacji jest wzrost zarobków pracowników (65,7%), czy większe
wpływy do budżetu państwa z podatków (47,3%).
2. rynek pracy
" większość respondentów zgadza się z twierdzeniami, że: o zróżnicowaniu
zarobków powinien decydować wolny rynek - nie powinny być one
ograniczane (56,9%), zróżnicowanie zarobków wynika z różnic w poziomie
wykształcenia i kwalifikacji (60,3%), wysokie zarobki biorą się z intensywnej
pracy i wysokich kwalifikacji (51,7%), bezrobocie zaś bierze się z tego, że są
trudności w przekwalifikowaniu się pracowników (58,5%); kodeks pracy
zapewnia porządek i organizację warunków pracy (79,3%) i zabezpiecza
pracowników przed samowolą pracodawców (74,1%);
" większość respondentów nie zgadza się z twierdzeniami, że: zróżnicowanie
zarobków jest wynikiem różnic w wydajności pracy (52,6%), niskie zarobki
biorą się z braku odpowiednich kwalifikacji i wykształcenia (58,8%), skutkiem
dużego zróżnicowania zarobków jest wzrost chęci ludzi do pracy (57,1%),
niskie zarobki w Polsce biorą się z niskiej wydajności pracy (68,4%), czy
bezrobocie bierze się z tego, że ludzie po prostu nie chcą pracować (73,1%);
kodeks pracy ogranicza swobodę działalności gospodarczej (57,3%).
3. podatki
" większość respondentów zgadza się z twierdzeniem, że podatki podnosi się,
aby dopłacać do niewydajnych przedsiębiorstw państwowych (50,6%);
" większość respondentów nie zgadza się z twierdzeniami, że: państwo podnosi
podatki, żeby zapewnić pomoc dla biednych i mało zarabiających (72,3%) albo
żeby tworzyć nowe miejsca pracy (74,8%); zbyt duża część podatków
przeznaczana jest na pomoc dla mało zarabiających i biednych (87,6%), czy
tworzenie miejsc pracy (89,1%); kiedy bogatsi oddają w podatkach większą
część swych dochodów niż ubożsi, to następuje spadek inwestycji (49,7%).
4. inflacja
" większość respondentów zgadza się z twierdzeniami, że: inflacja zmniejsza
się, gdy ludzie ograniczają wydatki, a zwiększają oszczędności (48%); inflacja
powstaje wskutek rosnących cen surowców i kosztów produkcji (79%).
" większość respondentów nie zgadza się z twierdzeniami, że: inflacja powstaje
wskutek nadmiernych żądań płacowych ze strony pracowników (60,5%),
rosnąca inflacja obniża poziom bezrobocia (69,3%), rosnąca inflacja jest
korzystna dla ludzi, gdyż dzięki niej ludzie zarabiają więcej pieniędzy (72,7%)
5. bezrobocie
" większość respondentów zgadza się z twierdzeniem, że bezrobocie bierze się z
tego, że jest postęp techniczny i wzrost wydajności pracy (59,3%),
" większość respondentów nie zgadza się z twierdzeniem, że bezrobocie bierze
się z tego, że związki zawodowe wymuszają nadmierny poziom płac dla tych,
którzy mają pracę (63,6%),
6. przedsiębiorczość
" większość respondentów zgadza się z twierdzeniami, że: przedsiębiorczość jest
to zarządzanie i bycie menedżerem w firmie (68,2%); skutkiem
przedsiębiorczości jest tworzenie nowych miejsc pracy i spadek bezrobocia
(91,6%) oraz podnoszenie się poziomu życia większości obywateli (85%);
skutkiem przedsiębiorczości jest też większa konkurencja na rynku i niższe
ceny (83,8%).
7. wydajność pracy
" większość respondentów zgadza się z twierdzeniami, że: wydajność pracy jest
wynikiem dobrej organizacji pracy i zarządzania (95,5%) oraz wynikiem
postępu technicznego (95,2%), a skutkiem wysokiej wydajności pracy jest
wzrost gospodarczy (88,3%).
8. oszczędzanie
" większość respondentów zgadza się z twierdzeniami, że: oprocentowanie
kredytów i pożyczek zależy od stóp procentowych ustalanych przez RPP
(81,6%), podobnie decyzje RPP mają wpływ na oprocentowanie oszczędności
(81,5%), wysokie oprocentowanie oszczędności sprawia, że ludzie chętniej
oszczędzają (84,2%); oprocentowanie oszczędności zależy od marży ustalanej
przez banki (81,5%), podobnie oprocentowanie kredytów i pożyczek (81,6%);
oprocentowanie kredytów i pożyczek jest wyższe przy wyższym
oprocentowaniu oszczędności (65,1%).
" większość respondentów nie zgadza się z twierdzeniami, że: oszczędności nie
powinny być oprocentowane w ogóle, bo dochód z odsetek od oszczędności, a
nie z pracy jest nieuczciwy (72,7%); kiedy są wysokie stopy procentowe i
ludzie chętniej oszczędzają, to wówczas jest więcej inwestycji i banki mają
więcej pieniędzy na udzielanie kredytów (55,5%).
IV. Wiedza ekonomiczna jako z
ródło określonych przekonań
W profilu trzecim znalazły się kwestie dotyczące wiedzy ekonomicznej respondentów, która
ma dominujący wpływ na ich przekonania ekonomiczne (choć i można dostrzec błędną
wiedzę respondentów)). W nawiasach podano częstość odpowiedzi akceptujących dane
twierdzenie:
1. nadmierny fiskalizm i biurokracja hamują przedsiębiorczość i rozwój
gospodarczy
" wysokie podatki zachęcają ludzi do ukrywania dochodów i uchylania się od
płacenia podatków (94,4%), hamują przedsiębiorczość i inicjatywę (92,4%),
zachęcają ludzi do emigracji za granicę (90,4%), zniechęcają inwestorów do
inwestowania w Polsce (90%), zniechęcają ludzi do intensywnej pracy; jeśli
podatki dla ludzi bogatych są dużo wyższe niż podatki dla ubogich, bogaci
ukrywają swoje dochody (91,1%);
" przedsiębiorczość - w kraju następuje wzrost przedsiębiorczości, gdy
mniejsze są podatki i obciążenia przedsiębiorstw (92,3%), mniejsze podatki
dla ludzi (86,9%), a państwo pozwala na większą swobodę gospodarowania
(92,5%); zwiększenie stawek ubezpieczenia zdrowotnego powoduje wzrost
obciążeń pracodawcy i utrudnia rozwój przedsiębiorstw (75,1%);
" biurokracja - jej skutkiem jest utrudnianie życia ludziom, bo trudno jest
załatwić proste sprawy (96,1%), zniechęcenie do prowadzenia własnej
działalności gospodarczej (92,7%), hamowanie rozwoju gospodarczego
(86,4%), przenoszenie działalności do szarej strefy (82,4%); zbyt dużo
podatków jest przeznaczane na urzędników (93,7%), wzrost liczby urzędników
prowadzi do dodatkowego obciążenia budżetu i wzrostu podatków (89,4%);
" niskie stopy procentowe - to więcej inwestycji, bo kredyty są tańsze (86,6%),
wysokie oprocentowanie kredytów i pożyczek prowadzi do zahamowania
inwestycji (84,6%).
2. rozwój gospodarczy
" wydajność pracy - jest wynikiem wzrostu kwalifikacji i wykształcenia
pracowników (93%); gdy ludzie zdobywają coraz wyższe kwalifikacje,
następuje wzrost gospodarczy (85,8%);
" wzrost gospodarczy następuje wówczas, gdy unowocześnia się technologie,
modernizuje przedsiębiorstwa (92,8%), gdy przepisy nie krępują ludzkiej
działalności (83,3%), gdy są niskie podatki (71,3%); skutkiem wzrostu
gospodarczego jest spadek bezrobocia (85,5%), podnoszenie się poziomu życia
większości obywateli (85,8%), wzrost zarobków obywateli (81,5%); gdy
zmniejsza się tempo wzrostu gospodarczego, gospodarka przeżywa kryzys
(77,5%);
" wydatki rządowe - gdy rosną dochody budżetu państwa, rząd ma więcej
pieniędzy na wydatki i przekłada się to na wzrost gospodarczy w kraju
(85,1%).
3. dobre strony procesu globalizacji i integracji europejskiej
" skutkiem wejścia Polski do UE jest możliwość podejmowania legalnej pracy
za granicą (93,3%), zwiększenie się eksportu polskich towarów rolnych
(74,6%);
" globalizacja umożliwia swobodny przepływ dóbr, usług i kapitału pomiędzy
krajami europejskimi (88,9%) i różnymi krajami świata (74,8%); skutkiem
globalizacji jest wzrost postępu technicznego i większa wydajność pracy
(71,2%);
" integracja europejska - UE powstała po to, by biedniejsze regiony
otrzymywały dotacje (81,2%), ale także aby wprowadzić jednolite normy na
rozmaite produkty w państwach europejskich (88,9%).
4. ekonomiczne skutki bezrobocia
" skutkiem rosnącego bezrobocia jest: zubożenie społeczeństwa i brak środków
do życia (97,1%), wzrost patologii społecznych, alkoholizmu i przestępczości
(93,3%), spadek rozwoju gospodarczego (84,7%), straty państwa, ponieważ
osoby, które nie mają pracy, nie płacą podatków (80,5%), wzrost wydatków
budżetowych na zasiłki dla bezrobotnych (75,6%), a także utrata posiadanych
wcześniej kwalifikacji przez pracowników, którzy stracili pracę (68,6%).
5. czynniki hamujące wydajność pracy
" biurokracja - państwo nadmiernie ingeruje w życie gospodarcze (79,1%);
" nie elastyczne prawo pracy - aby zwiększyć wydajność należy ułatwić
zwalnianie niewydajnych pracowników (62,6%).
V. Stosunek emocjonalny do wybranych pojęć ekonomicznych
Respondentów poproszono o ocenę wybranych pojęć ekonomicznych na skali odczuć
pozytywnych i negatywnych:
" przedsiębiorczość - pozytywne: 93,1% / negatywne: 4,4%
" płaca minimalna - pozytywne: 81,8% / negatywne: 15%
" rozbudowany system świadczeń i pomocy socjalnej - pozytywne: 81,3% /
negatywne: 16%
" integracja europejska - pozytywne: 79,2% / negatywne: 13,7%
" wstąpienie Polski do UE - pozytywne: 78,6% / negatywne: 15,9%
" obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne - pozytywne: 72,9% / negatywne:
24,7%
" obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne - pozytywne: 66,9% / negatywne:
30%
" wysokie zasiłki dla bezrobotnych - pozytywne: 57,2% / negatywne: 39%
" prywatyzacja - pozytywne: 52,5% / negatywne: 41,8%
" globalizacja - pozytywne: 45,8% / negatywne: 39,2%
" narzuty na płace i wynagrodzenia - pozytywne: 35,3% / negatywne: 59,3%
" podatek progresywny - pozytywne: 33,3% / negatywne: 41,1%
" podatek liniowy - pozytywne: 33,1% / negatywne: 46%
" wysokie stopy procentowe - pozytywne: 12,5% / negatywne: 80,4%
VI. Eksperyment badawczy - jakiego systemu podatkowego chcą obywatele?
W ramach badań przeprowadzono również eksperyment polegający na przedstawieniu
respondentom konkretnie zadanych pytań na temat tego, jaki powinien być płacony podatek.
Zadaniem respondenta było wyliczyć "sprawiedliwy" podatek osoby B zarabiającej osiem
razy więcej od osoby A. Bardzo niewielki odsetek respondentów udzielił odpowiedzi
zgodnych z systemem progresywnym. Znakomita większość udzieliła odpowiedzi
zgodnych z systemem podatku liniowego. Pojawiły się również odpowiedzi świadczące o
zwolennikach podatku degresywnego.
VII. Wnioski z badań
Analizując trzy profile postaw społecznych można sformułować wniosek, że podział wśród
mieszkańców Polski, na zwolenników państwa opiekuńczego i zwolenników wolnego rynku,
jest bardzo głęboki (43,6% do 56,4%). Może to być dość dokładne odzwierciedlenie
rzeczywistych postaw wśród Polaków. Odsetek ten nie powstał w wyniku jednego pytania
zadanego respondentom (czy jesteś za państwem opiekuńczym, czy jesteś za wolnym
rynkiem), lecz w wyniku zsumowania różnego typu przekonań społecznych (tzw. analiza
czynnikowa). Implikuje to poważne wyzwania w zakresie edukacji ekonomicznej polskiego
społeczeństwa. Bez podjęcia zdecydowanych działań, podział ten będzie się jeszcze pogłębiał.
Największym wyzwaniem dla planowanych działań z zakresu edukacji ekonomicznej
społeczeństwa, jest przeciwdziałanie i ograniczanie zmitologizowanych przekonań, które
wyznaje blisko połowa mieszkańców Polski. Zwalczanie tych przekonań wymaga
długotrwałych oddziaływań na sferę poznawczą i emocjonalną ludzi. Wyniki badań
uwidaczniają bezpośredni związek pomiędzy przekonaniami a poziomem wiedzy
ekonomicznej. Przy jednoczesnych działaniach edukacyjnych kierowanych do profilu
pierwszego nie należy zapominać o profilu drugim i trzecim, zwłaszcza, że tu edukacja może
być prowadzona prostszymi metodami.