[4] Gajdzik B., Wyciślik A.: Wybrane aspekty ochrony środowiska i za-
nie, przyjmie więc w tej sytuacji typową formę obszernego
rzadzania środowiskowego, Politechnika Śląska, Gliwice 2007, na
 sprawozdania z realizacji równocześnie dwóch strategicz-
podst. Borys T., Ragali P. (red.) Jak opracowa! raport środowiskowy,
nych dokumentów  Programu Ochrony Środowiska i  Planu
wyd. Fundacja Karkonoska, s. 49, Jelenia Góra 2002
Gospodarki Odpadami .
[5] Pałasz J.: Gminne i powiatowe programy ochrony środowiska  uwa-
gi do ich formy, struktury, treści i wykonania. Problemy Ekologii nr
4/2006
L I T E R A T U R A
[1] Słownik języka polskiego. PWN, Warszawa 1989
[2] Słownik wyrazów obcych. PWN, Warszawa 1971
[3] Gajdzik B., Pałasz J.: Mapa kluczowych problemów w zarządzaniu
środowiskowym w samorządach terytorialnych, Problemy Ekologii nr
3, s.134 135, 2007
BARBARA BIA'ECKA
Gospodarka odpadami z przemysłu rolno spożywczego
w województwie śląskim
Struktura przemysłu rolno spo"ywczego w Polsce charakte- Odpady z sektora rolno spo"ywczego powstają w du"ych ilo-
ryzuje się du"ym rozproszeniem i przewa"ającą liczbą ma- ściach na terenie całego kraju, głównie w gospodarstwach rol-
łych i średnich przedsiębiorstw, co w pewnym stopniu utrud- nych, ogrodniczych i hodowlanych, cukrowniach, gorzelniach,
nia identy#kację skali problemów i potrzeb związanych ubojniach, mleczarniach, chłodniach oraz innych zakładach
z gospodarką odpadami. zajmujących się produkcją i przetwórstwem "ywności.
W du"ych przedsiębiorstwach przetwórstwa spo"ywczego
W zale"ności od bran"y praktyki gospodarowania odpadami
gospodarka odpadami spełnia podstawowe zalecenia i wy-
są odmienne. Z analizy literatury wynika [1,2,15], "e odpady
mogi prawa [1]. Firmy te wprowadzają działania usprawnia-
z przemysłu rolno spo"ywczego są w bardzo du"ym stopniu
jące procesy technologiczne, posiadają niezbędne urządzenia
poddawane procesom odzysku, głównie przeznaczane na pa-
ochronne czy te" realizują inwestycje proekologiczne. Od-
sze lub nawóz.
miennie w razie małych i średnich przedsiębiorstw, gdzie ob-
Znacznym problemem związanym z odpadami, szczególnie
serwuje się problemy związane z nieprzestrzeganiem wyma-
w małych i średnich zakładach spo"ywczych, jest nie pełna
ga$ obowiązującej ustawy o odpadach [9,12].
ewidencja rodzajów i ilości wytwarzanych odpadów, a tym
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej zainicjowało sze-
samym brak dokładnych danych o aktualnym stanie i potrze-
reg dynamicznych zmian w przedsiębiorstwach produkcji
bach gospodarki odpadami.
i przetwórstwa "ywności, dotyczących nie tylko standardów
Stąd dostępne, cytowane dane o ilościach i rodzaju wytwa-
jakości oraz bezpiecze$stwa zdrowotnego "ywności ale rów-
rzanych odpadów mogą by! znacznie zani"one.
nie" i ochrony środowiska, w tym gospodarki odpadami.
Poni"ej przedstawiono ogólną charakterystykę odpadów
Realizacja zada$ wynikających z przyjętego ustawodawstwa
z przemysłu rolno spo"ywczego, wskazano jak kształtuje
wymaga od przedsiębiorstw wprowadzenia wielu zmian oraz
się średni stopie$ odzysku i unieszkodliwiania tych odpadów
działa$ dostosowawczych o charakterze inwestycyjnym, moder-
w skali kraju, a następnie scharakteryzowano gospodarkę
nizacyjnym, jak równie" technologicznym i organizacyjnym.
tymi odpadami w województwie śląskim.
W artykule scharakteryzowano główne %ródła i stopie$
unieszkodliwienia odpadów z przemysłu rolno spo"ywczego
Odpady z produkcji podstawowej
w Polsce oraz w województwie śląskim. Wskazano kierun-
ki działa$, których realizacja jest niezbędna dla wdro"enia
Przewa"ające w tej podgrupie odpady to odchody zwierzę-
w województwie systemu gospodarki odpadami z przemysłu
ce oraz odpadowa masa roślinna, odpadowa tkanka zwierzę-
rolno spo"ywczego.
ca i padlina. Nale"y podkreśli! wysoki 95& stopie$ odzysku
odpadów tej grupy. W Polsce tylko około 0,1& generowane-
go strumienia odpadów jest składowana. Odpady tej grupy, ze
Charakterystyka przemys$u rolno spo%ywczego
względu na swój skład i właściwości, są głównie stosowane jako
Przemysł spo"ywczy charakteryzuje się znaczną liczbą nie-
pasze, nawóz organiczny lub czynnik strukturotwórczy w pro-
wielkich i rozproszonych zakładów. Zakłady przetwórcze na-
dukcji kompostów. Do odpadów produkcji podstawowej mo"na
wiązują głównie do bazy surowcowej terenu, na którym są
zaliczy! równie" odpady z przemysłu mięsnego w tym drobiar-
zlokalizowane, jak np. przemysł cukrowniczy i warzywno-
skiego, które zwykle są wykorzystywane jako pasza, kompo-
owocowy lub wykazują powiązania z bazą surowcową i ryn-
stowane lub składowane. W najmniejszym stopniu są unieszko-
kami zbytu, jak przemysł mięsny czy mleczarski.
Dr hab. in". B Białecka  Politechnika Śląska, Wydział Organizacji i Za- Kolumna do!nansowana ze "rodków Wojewódzkiego Funduszu
rządzania Ochrony #rodowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach
28 Problemy Ekologii, vol. 12 , nr 1, styczeń luty 2008
dliwiane osady ściekowe z zakładowych oczyszczalni ścieków. nadto, istniej! obecnie liczne mo"liwości w zakresie odzysku
Ich skład tłuszcze zwierzęce, białko, odchody zwierzęce i krew odpadów z przemysłu owocowo warzywnego: pasze, susze
predystynuje je do przyrodniczego wykorzystania. owocowe, pozyskiwanie pektyn, destylaty owocowe, produk-
cja kwasku cytrynowego, aromaty i barwniki; unieszkodli-
Odpady z przemys!u utylizacyjnego
wianie pestek owocowych na czyściwa polernicze, oleje, pro-
dukcja furfuralu [12].
Przemysł utylizacyjny unieszkodliwia odpady pochodzenia
Większoś$ odpadów z zakładów przetwórstwa owocowowa-
zwierzęcego powstaj!ce w procesie produkcji i przetwórstwa
rzywnego nadaje się do produkcji kompostu, zwłaszcza w po-
mięsa. Z odpadów tych s! wytwarzane m!czki mięsno kost-
ł!czeniu z innymi rodzajami odpadów, poprawiaj!cymi skład
ne oraz tłuszcze techniczne. Potencjał produkcyjny przemysłu
chemiczny lub uwodnienie. Wytwarzanie i ich właściwości
utylizacyjnego w kraju jest znaczny i silnie rozdrobniony, do-
zale"! od rodzaju i masy przerabianych surowców, techno-
minuj! zakłady małe o niskim standardzie technologicznym.
logii produkcji oraz lokalnych mo"liwości paszowego u"yt-
Polskie przepisy weterynaryjne, które weszły w "ycie 1 kwiet-
kowania poprodukcyjnych mas. Zmiennoś$ wymienionych
nia 2001 roku zakładaj!, "e warunkiem zbytu produktów po-
czynników utrudnia oszacowanie istniej!cych i prognozowa-
chodzenia zwierzęcego jest stworzenie szczelnego nadzoru
nie potencjalnych zasobów odpadów organicznych przydat-
weterynaryjnego nad procesem powstawania i niszczenia od-
nych do kompostowania.
padów pochodzenia zwierzęcego, zwłaszcza odpadów szcze-
gólnego oraz wysokiego ryzyka, w tym bydła, owiec i kóz oraz
Odpady z przemys!u cukrowniczego
ich wył!czenie z ła#cucha pokarmowego ludzi i zwierz!t.
Odpady w tym sektorze powstaj! okresowo, ze względu na
Unia Europejska decyzjami 2000/41/EC, 2000/766/EEC, 2001/2/
kampanijny charakter produkcji cukrowniczej. W okresie oko-
EEC, 2001/9/EEC, 2001/25/EEC wspartymi odpowiednimi
ło 3 miesięcy dokonuje się przerobu całej ilości skupionego su-
rozporz!dzeniami Parlamentu Europejskiego [11] zaostrzy-
rowca, wtedy równie" powstaj! główne rodzaje i ilości odpa-
ła istotnie przepisy dotycz!ce utylizacji odpadów pochodzenia
dów. Produkcja cukru z buraka zalicza się do odpadotwórczej
zwierzęcego na produkcję m!czek utylizacyjnych i zakazała ich
i obecnie nie s! znane technologie produkcji cukru mog!ce zmi-
stosowania w "ywieniu zwierz!t. Stan ten jest konsekwencj!
nimalizowa$ ilości powstaj!cych odpadów. Głównym rodzajem
wyst!pienia schorzenia zwanego g!bczast! encefalopati! mó-
generowanych w ci!gu technologicznym odpadów s! wysłodki
zgu (BSE) u bydła. Odpady pochodzenia zwierzęcego, zgodnie
a tak"e osady z mycia i czyszczenia buraków. Powstaj! równie"
z wymaganiami Unii, zostały podzielone na 3 grupy ryzyka:
nienormatywny węglan wapnia oraz wapno defekacyjne. Od-
" odpady niskiego ryzyka (LMR)
pady w przemyśle cukrowniczym stanowi! 20 40& ogólnej
" odpady wysokiego ryzyka (HRM)
masy buraków cukrowych a osady ściekowe ok. 50&.
" odpady szczególnego ryzyka (SRM).
Ponad 84& odpadów wytwarzanych w kraju w tym sektorze
Szacuje się, "e iloś$ odpadów pochodzenia zwierzęcego
jest poddawanych odzyskowi przewa"nie s! one odsprzeda-
w Polsce mo"e wynosi$ ok. 700 tys. ton, z czego odpady
wane rolnikom, którzy stosuj! osady spławiakowe i osady de-
szczególnego ryzyka (SRM) stanowi! ok. 45 tys. ton, odpady
fekosaturacyjne do nawo"enia gleby. Niespełna 5& odpadów
wysokiego ryzyka (HRM) ok. 60 tyś. ton oraz odpady niskie-
jest deponowana, przewa"nie na zakładowych składowiskach
go ryzyka (LRM) ok. 565 tys. ton.
Odpady te w większości mog! by$ stosowane tak"e w proce-
Nale"y nadmieni$, "e od 1 listopada 2003 roku, został wpro-
sie wspólnego kompostowania np. z osadami ściekowymi.
wadzony w Polsce, zgodnie z rozporz!dzeniem unijnym, zakaz
stosowania pasz na bazie m!czek mięsno kostnych do karmie-
Odpady z przemys!u napojów
nia zwierz!t hodowlanych (z wyj!tkiem zwierz!t futerkowych
Odpady z produkcji napojów alkoholowych oraz bezalkoho-
mięso"ernych). Zakaz ten spowodował wzrost zainteresowania
lowych stanowi! odpady pochodz!ce z procesów destylacji,
systemem niszczenia wytworzonej m!czki, tj. jej spalaniem
ł!cznie z transportem z zakładu utylizacyjnego do wyspecja- s! to równie" wytłoki, osady moszczowe i pofermentacyjne,
wywary, dro"d"e odpadowe oraz zu"yta ziemia okrzemko-
lizowanych miejsc termicznej destrukcji [14]. Rolę tak! mog!
wa. Stopie# odzysku tych odpadów jest bardzo wysoki i wy-
spełni$, po modernizacji, istniej!ce w województwie śl!skim
nosi ok. 96& [1,10], z wyj!tkiem osadów ściekowych z zakła-
instalacje energetyczne (kotłownie) lub cementownia.
dowych oczyszczalni ścieków (66,3& odzysku).
Odpady z przemys!u owocowo warzywnego
Odpady z browarów i gorzelni s! poddawane odzyskowi, np.
dro"d"e browarniane s! pozyskiwane do otrzymywania hy-
Głównymi %ródłami powstawania tych odpadów s!: zakłady
drolizatów dro"d"owych stosowanych do produkcji wielu
produkuj!ce "ywnoś$ dla ludzi i pasz dla zwierz!t, przecho-
środków spo"ywczych [10]. Ziemia okrzemkowa mo"e by$
walnie "ywności i pasz oraz roślinnych i zwierzęcych surow-
u"ywana w procesie kompostowania lub bioremediacji zanie-
ców słu"!cych do ich produkcji, ośrodki (punkty) dystrybucji
czyszczonych substancjami ropopochodnymi gruntów. Odpa-
"ywności i pasz, zakłady zbiorowego "ywienia (w tym ró"-
dy z tego przemysłu s! tak"e stosowane jako pasze lub w ce-
nego rodzaju stołówki), nierolnicze gospodarstwa domowe.
lach nawozowych.
Powstaj!ce odpady s! w znacznym stopniu sprzedawane. Po-
Odpady z przemys!u mleczarskiego
Kolumna do"nansowana ze #rodków Wojewódzkiego Funduszu
Ochrony $rodowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach
Blisko 99& odpadów tej bran"y w Polsce jest poddawanych
Problemy Ekologii, vol. 12 , nr 1, styczeń luty 2008 29
odzyskowi, składuje się jedynie 1,1% powstających odpadów.
Głównym odpadem jest serwatka, która powstaje w wyniku
wytwarzania serów. Około 50% skupionego mleka jest prze-
rabiana z powstawaniem serwatki. Ocenia się, że obecnie za-
ledwie 15 18% serwatki jest przetwarzane. Najpowszechniej-
sze obecnie metody postępowania z serwatką to: sprzedaż na
pasze i w niewielu wypadkach proszkowanie. Jako działania
Rys.1. Struktura gospodarki odpadami rolno-spożywczymi w woje-
nieprawidłowe należy ocenić kierowanie serwatki na wyle-
wództwie śląskim [6].
wiska. Istnieją obecnie inne metody odzysku serwatki, m.in.
przetwarzanie na wyroby jadalne, stosowanie do produkcji
mysł napojów alkoholowych i bezalkoholowych będący "ró-
alkoholu. odpad ten wykorzystuje się też do uzyskania bio-
dłem 52% odpadów. W największych ilościach są wytwarza-
masy drożdżowo białkowej i środków fermentacyjnych do
ne odpady z destylacji alkoholi, wytłoki, osady moszczowe
produkcji antybiotyków, paliw i białek jednokomórkowców.
i pofermentacyjne, wywary. Ogółem stopie# odzysku tych
odpadów jest bardzo wysoki i wynosi 95%. Odpady te są sto-
Charakterystyka gospodarki odpadami rolno spo!yw-
sowane głównie jako pasze lub w celach nawozowych.
czymi na "l#sku
Odpady z przemysłu cukrowniczego stanowią około 42% cał-
Województwo śląskie to olbrzymi rynek konsumencki, przy kowitej ilości odpadów z przemysłu rolno spożywczego. Od
czym większość towarów żywnościowych jest sprowadza- rozwoju przemysłu cukrowniczego zależy rozwój wielu in-
nych z innych regionów kraju lub z zagranicy. Z przemysłem nych branż przemysłu spożywczego, a cukrownie są głównie
rolno spożywczym jest związanych 38,7 tys. zatrudnionych zlokalizowane w rejonach uprawy buraka cukrowego. W wo-
zajmujących się produkcją artykułów spożywczych i napo- jewództwie do grupy przedsiębiorców, którzy w wyniku swo-
jów [2,7]. Większość !rm tej branży jest nastawionych na jej działalności wytworzyli największą ilość tych odpadów
przetwórstwo mięsa, produkcję napojów i wyrobów mleczar- należą: Cukrownia i Ra!neria  Chybie SA w Chybiu oraz
skich. Należy dodać, że w ostatnich latach na śląskim rynku Cukrownia  Racibórz SA w Raciborzu. Dominującym ro-
najszybciej wzrasta pozycja przemysłu spożywczego. dzajem odpadów są wysłodki wytwarzane w ilości 150 tys.
ton. W znacznych ilościach powstają także osady z mycia
Na podstawie przeprowadzonej w gminach i powiatach an-
i czyszczenia oraz nienormatywny węglan wapnia oraz kreda
kietyzacji [6] ustalono, że ilość odpadów z przemysłu rolno-
cukrownicza. Ponad 88% odpadów wytwarzanych w tym sek-
spożywczego w roku 2001 wyniosła 401,59 tys. ton. Podana
torze jest poddawana odzyskowi  przeważnie odsprzeda-
wielkość jest z pewnością zaniżona gdyż nie obejmuje odpa-
wana rolnikom do nawożenia gleb. Niecałe 12% odpadów jest
dów z dużej liczby małych zakładów tej branży. Strukturę
deponowane, przeważnie na zakładowych składowiskach.
gospodarki odpadami rolno spożywczymi przedstawiono na
rysunku 1. Przetwórstwo owoców i warzyw silnie nawiązuje do rejonów
upraw. Zakłady przetwórcze (np. SEKMAR, KRYSTMAR)
Pod względem ilości wytwarzanych odpadów dominuje prze-
Tab. 1. Bilans odpadów z przemysłu rolno-spożywczego województwa śląskiego wg powiatów,
miast na prawach powiatów [6]
Odpady wytworzone w ciągu roku,w tys. ton
Powiat ogółem wykorzystane unieszkodliwione
razem składowane
BIELSKI 1,3700 0,480 0,8900 0,775
CIESZY$SKI 85,0000 71,600 13,4000 11,500
CZ&STOCHOWSKI 1,5760 1,508 0,0680 0,022
JAWORZNO  miasto na prawach powiatu 0,0555 0,050 0,0055 -
K'OBUCKI 0,0480 - 0,0480 -
MIKO'OWSKI 0,3400 0,340 - -
MYSZKOWSKI 5,0900 5,090 - -
RACIBORSKI 82,0000 75,200 6,8000 6,800
RYBNICKI 9,8250 2,002 7,8230 -
TYSKI 45,3800 44,860 0,5200 0,520
m. TYCHY 89,5900 86,350 3,2400 -
ZAWIERCIA$SKI 1,4650 1,465 - -
m. ZABRZE 4,4850 4,017 0,4680 0,030
*ORY  miasto na prawach powiatu 0,2450 0,220 0,0250 0,015
Kolumna do$nansowana ze %rodków Woje-
*YWIECKI 75,1200 74,520 0,6000 0,600
wódzkiego Funduszu Ochrony "rodowiska i Go-
SUMA 401,5900 367,700 33,8900 20,260
spodarki Wodnej w Katowicach
30 Problemy Ekologii, vol. 12 , nr 1, styczeń luty 2008
koncentrują się głównie w południowym rejonie wojewódz- Obowi"zki wytwórców odpadów
twa w powiatach: żywieckim, tyskim i w mieście Tychy,
W zakresie gospodarki odpadami, przedsiębiorca wytwarza-
a powstające tu odpady stanowią 48% całkowitej ilości odpa-
jący odpady jest zobowiązany [9] do ich ewidencjonowania
dów z przemysłu rolno spożywczego w województwie. Od-
na przygotowanych do tego kartach odpadów, równocześnie
pady te są w ok. 90% sprzedawane lub kierowane do produk-
przekazując je podmiotowi odbierającemu odpady, musi wy-
cji kompostu.
pełni! kartę przekazania odpadów. Podmiot gospodarczy
Pozostałe branże przemysłu rolno spożywczego to przemysł
może zleci! wykonanie obowiązku gospodarowania odpada-
mleczarski dostosowujący się do miejskich chłonnych rynków
mi innemu podmiotowi, który posiada stosowne zezwolenia
zbytu oraz mięsny oparty na zakładach w rejonach hodowli
dotyczące gospodarki odpadami, ich zbierania, transportu,
zwierząt rzez
nych a także przemysł tłuszczowy. Branża mle-
odzysku lub unieszkodliwiania. Przedsiębiorstwa przemysłu
czarska jest rozdrobniona i składa się z kilkudziesięciu zakła-
spożywczego, należące do grupy wytwórców oraz importe-
dów. Zinwentaryzowano jedynie 4 tony odpadów z tego prze-
rów produktów w opakowaniach, mają obowiązek odzysku
mysłu wytworzone przez dwa czołowe zakłady. Odpady te, są
i recyklingu odpadów opakowaniowych na poziomie określo-
nieprzydatne do spożycia i przetwórstwa, są więc składowane.
nym przez przepisy prawa. Również jest wymagane prowa-
dzenie ewidencji opakowa" wprowadzonych wraz z produk-
Jak wykazały badania [6,8] odpadowa tkanka zwierzęca oraz
tem na rynek. Obowiązek recyklingu może by! realizowany
odchody zwierzęce (około 5,35% całkowitego strumienia od-
przez podmioty wprowadzające produkty w opakowaniach
padów rolno spożywczych) są w 100% odzyskiwane.
lub też przez specjalistyczne organizacje odzysku.
W tabeli 1 przedstawiono bilans odpadów z przemysłu rolno-
spożywczego województwa śląskiego wg powiatów i miast na
Podsumowanie i wnioski
prawach powiatów w 2001 r .
Skala oraz rodzaj problemów dotyczących gospodarowania
Uwagi do prognozy ilo!ci i jako!ci odpadów odpadami jest związana ze specy#ką poszczególnych branż
przemysłu spożywczego, rozproszeniem z
ródeł produkcji
oraz przeważającą liczbą małych i średnich przedsiębiorstw
Zmiany restrukturyzacyjne jakim jest poddawane polskie
przetwórstwa żywności.
rolnictwo powodują znaczne utrudnienia w prognozowaniu
ilości odpadów z przemysłu rolno spożywczego. Na etapie
Odpady z przemysłu rolno spożywczego powstają na terenie
konstrukcji Planu Gospodarki Odpadami dla województwa
województwa w dużych ilościach głównie w zakładach prze-
śląskiego zakładano, że iloś! odpadów w poszczególnych
twórstwa mięsnego, owocowo warzywnego, w cukrowniach,
sektorach tego przemysłu do 2006 roku wzrośnie o około
browarach, gorzelniach oraz zakładach gastronomicznych.
10% przy założeniu sprzyjającej koniunktury gospodarczej.
Dominują przede wszystkim odpady organiczne pochodzenia
zwierzęcego i roślinnego. Na podstawie dostępnych danych
Jednakże w ostatnich latach obserwuje się obniżenie poziomu
stwierdzono, że głównym kierunkiem zagospodarowywania
produkcji w niektórych sektorach przemysłu rolno spożyw-
odpadów z przetwórstwa, jak również produkcji żywności
czego [3,4], a tym samym zmniejszenie ilości wytworzonych
jest ich odzysk (92,0%) poprzez sprzedaż na pasze, nawozy
odpadów. Szczególny spadek odnotowuje przemysł cukrow-
czy też komponenty do produkcji kompostu. Przyjmuje się,
niczy, który wykorzystuje ok. 50 70% zainstalowanych mocy
że pozostałe odpady są składowane (5%) lub unieszkodliwia-
produkcyjnych. Jedynie przemysł browarniczy notuje istotny
ne poza składowaniem (3%). Osady ściekowe pochodzące
wzrost produkcji i ilości wytwarzanych odpadów.
z zakładowych oczyszczalni ścieków są zagospodarowywane
Przemysł cukrowniczy przy niskim wykorzystaniu mocy pro-
poprzez wspólne kompostowanie lub poddane biodegradacji
dukcyjnych pokrywa krajowe zapotrzebowanie na cukier oraz
z przeznaczeniem na cele rolnicze.
przekazuje ograniczoną iloś! na eksport. Wprowadzane w tym
Odpady organiczne z przetwórstwa rolno spożywczego, po-
przemyśle rozwiązania techniczne mają na celu ograniczenie
wstające w cukrowniach, gorzelniach i zakładach przetwór-
ilości zużywanych surowców nieorganicznych, jak też powsta-
stwa warzyw i owoców, są w całości wykorzystane lub podle-
jących z nich odpadów. Dlatego w tej branży nie obserwuje się
gają unieszkodliwianiu w procesie kompostowania.
istotnych zmian ilościowych wytwarzanych odpadów.
Odpady z przemysłu cukrowniczego, takie jak: wysłodki, nie-
W przemyśle mleczarskim, wraz ze spodziewanym wzro-
normatywny węglan wapnia oraz kreda cukrownicza (wapno
stem produkcji, nastąpił sprecyzowany w normach europej-
defekacyjne) są wykorzystane w rolnictwie na cele paszowe
skich, wzrost wymaga" jakościowych produktów, co spowo-
lub do nawożenia gleb.
dowało zmniejszenie ilości odpadów z tej branży, a co a tym
idzie ograniczenia stosowania odpadów na cele paszowe
Największa iloś! problemów związanych z gospodarowaniem
i nawozowe.
odpadami dotyczy zakładów przetwórstwa mięsa i drobiu
oraz powiązanych z nimi zakładów utylizacyjnych. W bran-
Wzrost całkowitej ilości odpadów w 2006 roku (niepotwier-
ży przetwórstwa mięsa oraz utylizacji odpadów zwierzęcych
dzony badaniami) mógł by! związany ze wzrostem spożycia
zaszły znaczące zmiany w ochronie środowiska, wywoła-
produktów przemysłu rolno spożywczego i wzrostem jego
ne dostosowaniem polskiego ustawodawstwa do wymaga"
pozycji na rynkach europejskich.
prawnych w krajach Unii Europejskiej. Nowe wymagania po-
wodują koniecznoś! budowy systemu unieszkodliwiania od-
Kolumna do#nansowana ze !rodków Wojewódzkiego Funduszu
Ochrony $rodowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach
padów poubojowych (zbiornice zwierząt padłych, moderni-
Problemy Ekologii, vol. 12 , nr 1, styczeń luty 2008 31
[4]  2004  2005  "ląski Wojewódzki Inspektorat Ochrony "rodowiska
zacja zakładów utylizacyjnych, budowa instalacji do spalania
w Katowicach. Biblioteka Monitoringu "rodowiska, Katowice 2006
itp.). W województwie śląskim opracowano strategię nadzoru
[5] Program Ochrony "rodowiska Województwa "ląskiego do 2004 r oraz
weterynaryjnego nad procesem powstawania i niszczenia od-
Cele Długoterminowe do roku 2015  Ministerstwo Gospodarki, Ka-
padów pochodzenia zwierzęcego, a także opracowano pod- towice, 2002
[6] Plan gospodarki odpadami dla województwa śląskiego. Urząd Mar-
stawy systemu nadzoru weterynaryjnego nad procesem po-
szałkowski, Katowice, 2003
wstawania i niszczenia odpadów pochodzenia zwierzęcego
[7] Zaktualizowany wojewódzki program operacyjny województwa ślą-
szczególnego ryzyka (SRM) oraz odpadów wysokiego ryzy-
skiego na rok 2004 obowiązujący w latach 2005 2006. Urząd Marszał-
ka (HRM) uwzględniającego ich wyłączenie z łańcucha po- kowski, Katowice, 2005
[8] Materiały Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi
karmowego ludzi i zwierząt
[9] Wymagania prawne w zakresie ochrony środowiska. 2004 www.prze-
Ze względu na bardzo duże rozproszenie odpadów pochodzą- myslspozywczy.com.pl/arch/1.2004/Ochronapop.htm
[10] Adjadowicz E., et al.: Charakterystyka i kierunki zagospodarowywa-
cych z sektora rolno spożywczego trudno oszacowa! fak-
nia odpadów w słodowniach. Przemysł Fermentacyjny i Owocowo
tyczną iloś! tych odpadów, dlatego jednym z najpilniejszych
 Warzywny, 10, 2000
zadań jest dokonanie pełnej inwentaryzacji miejsc wytwarza-
[11] Deja A.: Zadania przemysłu spożywczego z zakresu ochrony środowi-
nia odpadów i ich rzeczywistej ilości. ska w świetle przepisów polskich i UE. Częś! II. Przemysł Spo!ywczy
3, 2001
W gospodarce odpadami istnieje potrzeba ograniczenia i za-
[12] Kumider J.: Utylizacja odpadów przemysłu rolno spożywczego.
Aspekty towaroznawcze i ekologiczne. Poznań 1996
pobiegania powstawaniu odpadów poprzez analizę procesów
[13] Makosz E.: Program działań dostosowawczych w zakresie ochrony
technologicznych, w szczególności praktyk postępowania
środowiska w branży owocowo warzywnej. Przemysł Fermentacyj-
z surowcami produkcyjnymi.
ny i Owocowo Warzywny, 10, 2000
[14] Urban R.: Problemy modernizacji i restrukturyzacji przemysłu utyli-
LITERATURA zacyjnego. Przemysł Spo!ywczy 2003
[15] Białecka B: Odpady z przemysłu rolno spożywczego w wojewódz-
twie śląskim. Ekologia, nr 1 (23), 2004
[1] Krajowy Plan Gospodarki Odpadami. Ministerstwo "rodowiska
2002
[2] Rocznik Statystyczny Województwa "ląskiego 2005. Tom I i Tom II.
 Urząd Statystyczny w Katowicach
[3] Szczegółowe dane Urzędu Statystycznego opracowane dla potrzeb
"ląskiego Planu Gospodarki Odpadami, maj 2005
Instytut Organizacji i Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego
Zaprosili nas
na konferencję nt. Sukces organizacji  przejawy i uwarun-
kowania w Gdańsku, w dniach 13 15 września 2007
* * *
Zakład Inwestycji i Wyceny Przedsiębiorstw Wydziału Nauk
Wydział Transportu Politechniki Warszawskiej na Międzyna-
Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Szczecińskiego
rodową Konferencję Naukową  Transport XXI wieku w Sta-
na VIII Międzynarodową Konferencję  Zarządzanie #nansa-
rych Jabłonkach, w dniach 18 21 września 2007 r.
mi  zarządzanie ryzykiem i kreowanie wartości w Mię-
* * *
dzyzdrojach, w dniach 18 20 kwietnia 2007 r.
Instytut Inżynierii Mechanicznej Wydziału Budownictwa,
* * *
Mechaniki i Petrochemii Politechniki Warszawskiej na X
Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywat-
Międzynarodowe Sympozjum Inżynierii Systemów Bioagro-
nym oraz Wydział Ekonomiczny Uniwersytetu Gdańskiego na
technicznychw Płocku
I Krajową Konferencję Menadżerów i Nauki  Wpływ społecz-
W dniach20 21 września 2007 r.
nej odpowiedzialności biznesu i etyki biznesu na zarządzanie
* * *
przedsiębiorstwem w Sopocie, w dniu 15 maja 2007 r.
Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu "ląskiego na Geo Sym-
* * *
pozjum Młodych Badaczy Silesia 2007  Współczesne trendy
Katedra Automatyzacji Procesów Wydziału Inżynierii Me-
w naukach o Ziemi w Jurze Krakowsko Częstochowskiej,
chanicznej i Robotyki Akademii Górniczo Hutniczej na
w dniach 7 9 listopada 2007 r.
8. Konferencję  Metody aktywne redukcji drgań i hałasu
* * *
w Krasiczynie, w dniach 11 14 czerwca 2007 r.
Instytut Ogrzewnictwa i Wentylacji Wydziału Inżynierii "ro-
* * *
dowiska Politechniki Warszawskiej na IX Ogólnopolską Kon-
Politechnika Szczecińska  Instytut Technologii Chemicz-
ferencję  Problemy jakości powietrza wewnętrznego w Pol-
nej Nieorganicznej i Inżynierii "rodowiska na VII Konferen-
sce w Warszawie, w dniach15 16 listopada 2007 r.
cję  Technologie bezodpadowe i zagospodarowanie odpadów
* * *
w przemyśle chemicznym i rolnictwie w Międzyzdrojach,
Wydział Zarządzania Akademii Górniczo Hutniczej na Jubi-
w dniach 12 15 czerwca 2007 r.
leuszową Międzynarodową X Konferencję Naukowa nt.  Za-
* * *
rządzanie przedsiębiorstwem  teoria i praktyka w Krako-
Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warmińsko Ma-
wie, w dniach 22 23 listopada 2007 r.
zurskiego na konferencję nt.  Informacja w społeczeństwie
XXI wieku w $ańsku, w dniach 25 26 czerwca 2007 r.
32 Problemy Ekologii, vol. 12 , nr 1, styczeń luty 2008