dr inż. Ryszard Dębkowski
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Stan:
� warunków pracy,
� organizacji pracy,
� zachowań pracowników
zapewniający wymagany poziom ochrony zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy to
bezpieczeństwo i higiena pracy.
1. y
ródła prawne ochrony pracy
Przepisy o ochronie pracy - prawo bezwzględnie obowiązujące, jego postanowienia nie mogą być zmienione na
niekorzyść pracownika choćby obie strony stosunku pracy wyraziły taką wolę.
Konstytucja RP
art.24
 Praca znajduje się pod ochroną RP. Państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy
art.66
 Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa i obowiązki
pracodawcy określa ustawa
Ustawa Kodeks Pracy  rozwija i normuje wynikające z Konstytucji RP
� prawa i obowiązki pracowników bez względu na charakter i miejsce wykonywania pracy,
� podstawę nawiązywania stosunku pracy,
� podstawowe zasady prawne określające ochronę pracy.
Ustawy i Rozporządzenia Ministrów i Rady Ministrów do tych ustaw,
Układy zbiorowe pracy  wypracowany w drodze rokowań pomiędzy pracodawcą a organizacjami związkowymi
reprezentującymi pracowników układ nie naruszający praw osób trzecich, określający:
1) warunki, jakim powinna odpowiadać treść stosunku pracy
2) wzajemne zobowiązania stron układu, w tym dotyczące stosowania układu i przestrzegania jego postanowień.
Regulaminy pracy  lokalne z
ródło prawa o zasięgu wewnątrzzakładowym, konkretyzują obowiązki stron stosunku pracy
w zakresie BHP oraz przestrzegania przepisów p-poż.
Ustawa - Kodeks pracy
Dział X  Bezpieczeństwo i higiena pracy
Rozdział I: Podstawowe obowiązki pracodawcy
Rozdział II: Prawa i obowiązki pracownika
Rozdział III: Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy
Rozdział IV: Maszyny i inne urządzenia techniczne
Rozdział V: Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia
Rozdział VI: Profilaktyczna ochrona zdrowia
Rozdział VII: Wypadki przy pracy i choroby zawodowe
Rozdział VIII: Szkolenie
Rozdział IX: Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze
Rozdział X: Służba bezpieczeństwa i higieny pracy
Rozdział XI: Konsultacje w zakresie bhp oraz komisja bhp
Rozdział XII: Obowiązki organów sprawujących nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi
państwowymi albo samorządowymi
Rozdział XIII: Przepisy bhp dotyczące wykonywania prac w różnych gałęziach pracy
2. Materialne środowisko pracy
Wszelkie przejawy działalności człowieka (twórczej, artystycznej, gospodarczej, finansowej, ochrony zdrowia, itd.)
wiążą się z wykorzystaniem maszyn, urządzeń, narzędzi i materiałów niezbędnych do osiągnięcia zamierzonych wyników
pracy. Stopień zaawansowania technicznego tych środków zależy od aktualnego stanu wiedzy i techniki w dziedzinach
odpowiadających prowadzonej działalności. Sięganie w nowych rozwiązaniach do dotąd nieznanych technologii,
wykazujących większą sprawność, wydajność, elastyczność i dokładność, może być związane z pojawieniem się nowych
zagrożeń, na które narażone są osoby je wykorzystujące. Natomiast wydłużająca się eksploatacja urządzeń powoduje ich
zużycie, które z kolei może się przyczynić do intensyfikacji występujących zagrożeń. Stąd zabezpieczając pracownikowi
określone warunki pracy, wśród których istotne miejsce zajmują:
 treść pracy, czyli zakres powierzonych czynności bądz
funkcji na stanowiskach pracy i związany z tym zakres
odpowiedzialności, samodzielności i złożoności pracy,
 czas pracy, czyli długość i organizacja czasu pracy w którym pracownik winien oddawać do dyspozycji swój
potencjał pracy,
 zabezpieczenie socjalno-bytowe,
należy zwrócić szczególną uwagę na materialne warunki pracy, kształtowane przez udostępnione pracownikowi czynniki
rzeczowe:
 maszyny i urządzenia,
 wyposażenie pomocnicze,
 pomieszczenia pracy,
 wyposażenie stanowisk pracy,
a których funkcjonowanie może być przyczyną emisji do środowiska:
 czynników fizycznych w postaci hałasu, wibracji, promieniowania IR, UV, VIS, WCZ, jonizującego lub laserowego,
itd. a także zapylenia
 czynników chemicznych,
 czynników biologicznych,
lub formowania niekorzystnego mikroklimatu.
Warunki środowiskowe wynikające z poziomu ww czynników oraz sposób wykonywania pracy mogą wpływać
niekorzystnie na zdrowie pracownika. Efekt tego oddziaływania może być:
Niebezpieczny - powodujący uraz.
Szkodliwy - powodujący zmiany w stanie zdrowia, doprowadzający nawet do choroby zawodowej.
Uciążliwy - powodujący zmęczenie i dolegliwości, które mijają po wypoczynku.
Poziom czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy nie może przekroczyć wartości dopuszczalnych
określonych przepisami prawa. Wartości dopuszczalne podawane są w przepisach dotyczących najwyższych
dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (aktualnie obowiązujące:
Dz.U.02.217.1833, Dz.U.05.212.1769, Dz.U.07.161.1142, Dz.U.09.105.873, Dz.U.10.141.950). Graniczne wartości, jakie
mogą osiągać czynniki szkodliwe w środowisku pracy, opisano jako:
a) dla czynników chemicznych i pyłowych:
NDS najwyższe dopuszczalne stężenie  wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w
ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez
okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz stanie
zdrowia jego przyszłych pokoleń.
NDSCh najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe  wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować
ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie
częściej niż dwa razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż jedna godzina.
NDSP najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe  wartość stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia
pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie.
b) dla czynników fizycznych:
NDN najwyższe dopuszczalne natężenie czynników fizycznych  ustalone jako poziomy ekspozycji odpowiednio do
właściwości poszczególnych czynników, których oddziaływanie na pracownika w okresie jego aktywności
zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego
przyszłych pokoleń.
Strona 2 z 36
3. Czynniki niebezpieczne
3.1. Czynniki mechaniczne
Czynniki mechaniczne  czynniki fizyczne, które mogą doprowadzić do urazów powodowanych mechanicznym działaniem
czynniki fizyczne, które mogą doprowadzić do urazów powodowanych mechanicznym działaniem
na człowieka maszyn lub innych przedmiotów pracy oraz wynikające z poślizgnięcia, potknięcia lub upadku.
na człowieka maszyn lub innych przedmiotów pracy oraz wynikające z poślizgnięcia, potknięcia lub upadku.
na człowieka maszyn lub innych przedmiotów pracy oraz wynikające z poślizgnięcia, potknięcia lub upadku.
y
ródła
a) przemieszczające się maszyny oraz transportowane przedmioty,
przemieszczające się maszyny oraz transportowane przedmioty,
b) ruchome elementy,
c) ostre, wystające elementy,
d) spadające elementy,
e) płyny pod ciśnieniem,
f) śliskie, nierówne, chybotliwe powierzchnie,
śliskie, nierówne, chybotliwe powierzchnie,
g) ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia),
ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia),
h) położenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża (praca na wysokości, w zagłębieniach).
położenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża (praca na wysokości, w zagłębieniach)
położenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża (praca na wysokości, w zagłębieniach)
Ruchome elementy maszyn mogą spow uderzenie lub zgniecenie części ciała.
spowodować pochwycenie, obcięcie, złamanie uderzenie lub zgniecenie części ciała
Rys.1.
Stopień zagrożenia czynnikami mechanicznymi zależy od:
Stopień zagrożenia czynnikami mechanicznymi zależy od:
 energii kinetycznej elementów i części maszyn,
energii kinetycznej elementów i części maszyn,
 energii potencjalnej elementów i części maszyn (napięcie sprężyn, ciśnienie płynów),
energii potencjalnej elementów i części maszyn (napięcie sprężyn, ciśnienie płynów),
 rodzaju, kształtu i gładkości elementów, z którymi może stykać się człowiek, nawet wówczas gdy się nie poruszają
rodzaju, kształtu i gładkości elementów, z którymi może stykać się człowiek, nawet wówczas gdy się nie poruszają
rodzaju, kształtu i gładkości elementów, z którymi może stykać się człowiek, nawet wówczas gdy się nie poruszają
(np. ostre krawędzie),
 położenia względem siebie elementów mogących przy poruszaniu tworzyć strefy niebezpieczne.
położenia względem siebie elementów mogących przy poruszaniu tworzyć strefy niebezpieczne
położenia względem siebie elementów mogących przy poruszaniu tworzyć strefy niebezpieczne
Ochrona
ZAPOBIEGANIE ZAGROŻENIOM CZYNNIKAMI
MECHANICZNYMI
ograniczanie ekspozycji
ograniczanie ekspozycji
eliminowanie lub ograniczenie
eliminowanie lub ograniczenie
człowieka na niewyeliminowane
człowieka na niewyeliminowane
czynników
czynniki
eliminowanie lub ograniczanie zapobieganie niezamierzonemu
zapobieganie niezamierzonemu
eliminowanie lub ograniczanie
zapobieganie sytuacjom
zapobieganie sytuacjom
kontaktowi z mechanicznymi
potrzebnych ingerencji w kontaktowi z mechanicznymi
czynników towarzyszących
anormalnym
strefach niebezpiecznych czynnikami niebezpiecznymi
czynnikami niebezpiecznymi
normalnemu funkcjonowaniu
Zapobieganie anormalnemu funkcjonowaniu przedmiotów pracy
Zapobieganie anormalnemu funkcjonowaniu przedmiotów pracy:
 nieprzekraczanie dopuszczalnych naprężeń lub odkształceń,
nieprzekraczanie dopuszczalnych naprężeń lub odkształceń,
 stosowanie urządzeń zabezpieczających przed naruszeniem normalnych warunków funkcjonowania maszyn
stosowanie urządzeń zabezpieczających przed naruszeniem normalnych warunków funkcjonowania maszyn
stosowanie urządzeń zabezpieczających przed naruszeniem normalnych warunków funkcjonowania maszyn
� ograniczniki udz
wigu, sprzęgła przeciążeniowe, zawory bezpieczeństwa
zniki udz
wigu, sprzęgła przeciążeniowe, zawory bezpieczeństwa
� wyłączniki krańcowe
� zabezpieczenia w przypadku zaniku mediów roboczych
zabezpieczenia w przypadku zaniku mediów roboczych
Ograniczenie ekspozycji na czynniki mechaniczne
Ograniczenie ekspozycji na czynniki mechaniczne
a) rozdzielenie w przestrzeni i czasie człowieka i maszyny
rozdzielenie w przestrzeni i czasie człowieka i maszyny
przestrzeń  człowiek przy pełnej swobodzie ruchów nie może sięgnąć strefy niebezpiecznej (odległość
owiek przy pełnej swobodzie ruchów nie może sięgnąć strefy niebezpiecznej (odległość
owiek przy pełnej swobodzie ruchów nie może sięgnąć strefy niebezpiecznej (odległość
bezpieczeństwa)
Strona 3 z 36
Odległości bezpieczeństwa przy zapobieganiu zgnieceniom
Odległości bezpieczeństwa przy zapobieganiu zgnieceniom
Rys. 2.
czas  zastosowanie urządzeń odległościowych samoczynnych, tj. urządzeń powodujących np.
zastosowanie urządzeń odległościowych samoczynnych, tj. urządzeń powodujących np.
zastosowanie urządzeń odległościowych samoczynnych, tj. urządzeń powodujących np. zatrzymanie maszyny w
czasie krótszym niż czas, w którym człowiek zdoła dosięgnąć do granicy strefy niebezpiecznej lub uniemożliwiających
czasie krótszym niż czas, w którym człowiek zdoła dosięgnąć do granicy strefy niebezpiecznej lub uniemożliwiających
czasie krótszym niż czas, w którym człowiek zdoła dosięgnąć do granicy strefy niebezpiecznej lub uniemożliwiających
uruchomienie, gdy w niej się znajduje.
uruchomienie, gdy w niej się znajduje.
" Podatne urządzenia ochronne
Podatne urządzenia ochronne
" Urządzenia czułe na nacisk  iej wokół stanowisk zmechanizowanych lub
 instalowane najczęściej wokół stanowisk zmechanizowanych lub
zrobotyzowanych
" Urządzenia oburęczne  uruchomienie maszyny po jednoczesnym naciśnięciu obiema rękami elementów
uruchomienie maszyny po jednoczesnym naciśnięciu obiema rękami elementów
uruchomienie maszyny po jednoczesnym naciśnięciu obiema rękami elementów
sterowniczych
" Bezdotykowe urządzenia odległościowe urządzenia fotoelektryczne, pojemnościowe, indukcyjne,
Bezdotykowe urządzenia odległościowe  urządzenia fotoelektryczne, pojemnościowe, indukcy
ultradz
więkowe (rys.3a).
Rys. 3.
b) przegrodzenie zasięgu granic naturalnego oddziaływania człowieka oraz maszyny
przegrodzenie zasięgu granic naturalnego oddziaływania człowieka oraz maszyny
osłona  materialna przegroda między człowiekiem a niebezpiecznym czynnikiem mechanicznym
przegroda między człowiekiem a niebezpiecznym czynnikiem mechanicznym
przegroda między człowiekiem a niebezpiecznym czynnikiem mechanicznym (rys.3b)
3.2. Porażenie prądem elektryczn
Porażenie prądem elektrycznym
Prąd rażeniowy  prąd płynący przez ciało człowieka podczas jednoczesnego dotknięcia dwóch punktów o różnych
prąd płynący przez ciało człowieka podczas jednoczesnego dotknięcia dwóch punktów o różnych
prąd płynący przez ciało człowieka podczas jednoczesnego dotknięcia dwóch punktów o różnych
potencjałach elektrycznych.
potencjałach elektrycznych.
Dotyk bezpośredni występuje, gdy człowiek ma kontakt z c (części, które w warunkach normalnej pracy
występuje, gdy człowiek ma kontakt z częściami czynnymi (części, które w warunkach normalnej pra
znajdują się pod napięciem)
Dotyk pośredni występuje, gdy człowiek ma kontakt z c
występuje, gdy człowiek ma kontakt z częściami przewodzącymi dostępnymi (części, które wskutek
uszkodzenia znalazły się pod napięciem
uszkodzenia znalazły się pod napięciem)
Strona 4 z 36
Wynikiem działania prądu elektrycznego na organizm ludzki , które może spowodować zmiany
prądu elektrycznego na organizm ludzki jest porażenie elektryczne, które może spowodować
w organizmie wynikające z:
- oddziaływania cieplnego,
- oddziaływania na układ nerwowy
na układ nerwowy,
- elektrolizy krwi i płynów fizjologicznych
krwi i płynów fizjologicznych.
-
Porażenie elektryczne może objawiać się:
Porażenie elektryczne może objawiać się:
� odczuwaniem przepływu prądu, uczuciem bólu, lekkimi kurczami mięśni
odczuwaniem przepływu prądu, uczuciem bólu, le
� silnymi kurczami mięśni dłoni uniemożliwiającymi samouwolnienie się rażonego
silnymi kurczami mięśni dłoni uniemożliwiającymi samouwolnienie się rażonego
� zatrzymaniem oddechu, zaburzeniami krążenia krwi
zatrzymaniem oddechu, zaburzeniami krążenia krwi
� zaburzeniami wzroku, słuchu i zmysłu równowagi
zaburzeniami wzroku, słuchu i zmysłu równowagi
� utratą przytomności
� migotaniem komór sercowych - bardzo groz
nym dla życia człowieka
� oparzeniami skóry i wewnętrznych części ciała.
oparzeniami skóry i wewnętrznych części ciała.
Ciężkość następstw wynikających z przepływu prądu przez ciało człowieka zależy od natężenia prądu, czasu przepływu
Ciężkość następstw wynikających z przepływu prądu przez ciało człowieka zależy od natężenia prądu, czasu przepływu
Ciężkość następstw wynikających z przepływu prądu przez ciało człowieka zależy od natężenia prądu, czasu przepływu
jego częstotliwości oraz drogi przepływu. Najbardziej niebezpieczny przypadek, gdy na drodze przepływu znajduje się
jego częstotliwości oraz drogi przepływu. Najbardziej niebezpieczny przypadek, gdy na drodze przepływu znajduje się
serce. Prąd rażenia może wówczas spowodować fibrylację komór serca, która jest główną przyczyną śmierci osób
serce. Prąd rażenia może wówczas spowodować fibrylację komór serca, która jest główną przyczyną śmierci osób
porażonych prądem elektrycznym. Na rys. 4 przedstawiono granice skutków patofizjologicznych oddziaływ
Na rys. 4 przedstawiono granice skutków patofizjologicznych oddziaływania prądu w
Na rys. 4 przedstawiono granice skutków patofizjologicznych oddziaływ
zależności od jego rodzaju i natężenia oraz czasu przepływu.
od jego rodzaju i natężenia oraz czasu przepływu.
Strefy
1. brak reakcji organizmu
2. brak skutków fizjologicznych
brak skutków fizjologicznych
3. nie ma uszkodzeń organizmu,
nie ma uszkodzeń organizmu,
pojawiają się skurcze mięśni,
pojawiają się skurcze mięśni,
trudności w oddychaniu, odwracalne
trudności w oddychaniu, odwracalne
zakłócenia powstawania i
zakłócenia powstawania i
przewodzenia impulsów w sercu
przewodzenia impulsów w sercu
włącznie z migotaniem przedsionków
taniem przedsionków
i przejściową blokadą pracy serca
i przejściową blokadą pracy serca
4. skutki strefy 3 + pojawienie się
skutki strefy 3 + pojawienie się
migotania komór, zatrzymanie pracy
migotania komór, zatrzymanie pracy
serca i oddychania oraz ciężkie
serca i oddychania oraz ciężkie
poparzenia
Rys. 4. Skutki przepływu przez ciało człowieka lewa dłoń
przez ciało człowieka prądu o różnym natężeniu (droga lewa dłoń  stopy)
a - prąd przemienny, b - prąd stały
Skutki przepływu prądu stałego są łagodniejsze niż przemiennego. Do wystąpienia takich samych objawów wartość prądu
ego są łagodniejsze niż przemiennego. Do wystąpienia takich samych objawów wartość prądu
ego są łagodniejsze niż przemiennego. Do wystąpienia takich samych objawów wartość prądu
stałego musi być 2  4 razy większa niż przemiennego.
4 razy większa niż przemiennego.
Natężenie prądu, które przypływając długotrwale nie powoduje migotania komór serca wynosi:
Natężenie prądu, które przypływając długotrwale nie powoduje migotania komór serca wynosi:
Natężenie prądu, które przypływając długotrwale nie powoduje migotania komór serca wynosi:
 30 mA dla prądu przemiennego,
 70 mA dla prądu stałego,
i nazywane jest granicznym prądem niebezpiecznym
granicznym prądem niebezpiecznym.
Ciało ludzkie charakteryzuje się pewną impedancją, której wartość zależy od rozpatrywanej drogi przepływu prądu. Składa
uje się pewną impedancją, której wartość zależy od rozpatrywanej drogi przepływu prądu. Składa
uje się pewną impedancją, której wartość zależy od rozpatrywanej drogi przepływu prądu. Składa
się z impedancji wewnętrznej i impedancji skóry. O ile wartość impedancji wewnętrznej dla rozpatrywanej drogi
się z impedancji wewnętrznej i impedancji skóry. O ile wartość impedancji wewnętrznej dla rozpatrywanej drogi
przepływu prądu można uznać za stałą, o tyle impedancja skóry może się zmieniać w szerokim zakresie w zależności m.in.
przepływu prądu można uznać za stałą, o tyle impedancja skóry może się zmieniać w szerokim zakresie w zależności m.in.
przepływu prądu można uznać za stałą, o tyle impedancja skóry może się zmieniać w szerokim zakresie w zależności m.in.
od stopnia wilgotności skóry, temperatury, wywieranego nacisku w miejscach styku. W tabeli 1 przestawiono wartość
od stopnia wilgotności skóry, temperatury, wywieranego nacisku w miejscach styku. W tabeli 1 przestawiono wartość
impedancji ciała ludzkiego odpowiadający jej prąd płynący przez ciało człowieka oraz odpowiedni czas wyłączenia dla
odpowiadający jej prąd płynący przez ciało człowieka oraz odpowiedni czas wyłączenia dla
odpowiadający jej prąd płynący przez ciało człowieka oraz odpowiedni czas wyłączenia dla
różnych wartości spodziewanego napięcia dotykowego w warunkach normalnych. Należy tutaj wyjaśnić, że za
różnych wartości spodziewanego napięcia dotykowego w warunkach normalnych. Należy tutaj wyjaśnić, że za
różnych wartości spodziewanego napięcia dotykowego w warunkach normalnych. Należy tutaj wyjaśnić, że za napięcie
dotykowe uważa się to, które pojawia się między dwiema częściami jednocześnie dostępnymi w przypadku uszkodzenie
pojawia się między dwiema częściami jednocześnie dostępnymi w przypadku uszkodzenie
pojawia się między dwiema częściami jednocześnie dostępnymi w przypadku uszkodzenie
izolacji, natomiast warunki normalne występują w lokalach mieszkalnych i biurowych, salach widowiskowych i teatralnych
występują w lokalach mieszkalnych i biurowych, salach widowiskowych i teatralnych
występują w lokalach mieszkalnych i biurowych, salach widowiskowych i teatralnych
itp.
Warunki środowiskowe szczególne występują w pomieszczeniach o wysokiej wilgotności (łazienki, natryski, sauny),
rodowiskowe szczególne występują w pomieszczeniach o wysokiej wilgotności (
pomieszczenia dla zwierząt domowych, bloki operacyjne szpitali, hydrofornie, przestrzenie ograniczone powierzchniami
pomieszczenia dla zwierząt domowych, bloki operacyjne szpitali, hydrofornie, przestrzenie ograniczone powierzchniami
pomieszczenia dla zwierząt domowych, bloki operacyjne szpitali, hydrofornie, przestrzenie ograniczone powierzchniami
przewodzącymi, kanały rewizyjne, kempingi, tereny budowy i rozbiórki, tereny otwarte itp.
pingi, tereny budowy i rozbiórki, tereny otwarte
Strona 5 z 36
Tabela 1
Spodziewane napięcie dotyku [V] Impedancja [&! Natężenie prądu [mA] Czas wyłączenia [s]
&!]
&!
&!
50 1725 29 5,0
75 1625 46 0,6
100 160 62 0,4
150 1550 97 0,28
230 1500 153 0,17
300 1480 203 0,12
400 1450 276 0,07
500 1430 350 0,04
Napięcie dotykowe bezpieczne jest to najwieksza dopuszczalna watość napiecia dotykowego, które może się długotrwale
utrzymywać w określonych warunkach. Za wartości napięć bezpiecznych przyjeto wartości napięć dotykowych, dla
których dopuszczalny czas wyłączenia wynosi 5s. W tabeli 2 podano obowiązujące wartości tych napięć w zalezności od
warunków środowiskowych i rodzaju prądu.
Tabela 2
Warunki środowiskowe Prąd przemienny [V] Prąd stały [V]
normalne 50 120
szczególne 25 60
Ochrona przed porażeniem
Ochrona przed dotykiem bezpośrednim  ochrona podstawowa
 izolacja części czynnych,
 ogrodzenia i obudowy,
 bariery,
 części czynne poza zasięgiem ręki
dodatkowo
 wyłączniki różnicowo-prądowe o prądzie wyzwalania 30 mA
Ochrona przed dotykiem pośrednim  ochrona dodatkowa
poprzez zastosowanie
 samoczynnego wyłączania zasilania,
� urządzenia ochronne przetężeniowe (np. bezpieczniki topikowe)
� urządzenia ochronne różnicowoprądowe
 izolowanie stanowiska (izolowanie od ziemi stanowiska, na którym może znalez
ć się człowiek (np. rezystancja
podłogi dla U=<500V - 50k&!),
 separacja elektryczna (odizolowanie obwodu odbiorczego od obwodu sieci zasilającej za pomocą np.
transformatora separacyjnego),
Równoczesna ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim polega na zastosowanie w urządzeniach napięcia nie
przekraczającego 50V (prąd przemienny) 120V (prąd stały)
� bardzo niskiego napięcia bezpiecznego SELV w obwodach izolowanych od ziemi
� bardzo niskiego napięcia ochronnego PELV w obwodach uziemionych
Użytkowana instalacja elektryczna winna być okresowo sprawdzana. Zakres sprawdzania okresowego powinien w
szczególności obejmować:
- oględziny dotyczące ochrony przed dotykiem bezpośrednim,
- pomiar rezystancji izolacji,
- badanie ciągłości przewodów ochronnych,
- sprawdzenie ochrony przed dotykiem pośrednim,
- próby działania urządzeń różnicowoprądowych.
W tabeli 3 przedstawiono wymaganą częstotliwość sprawdzania instalacji w budynkach w zależności od sposobu
użytkowania pomieszczenia.
Strona 6 z 36
Tabela 3.
3.3. Zagrożenie poparzeniem
Poparzenie  trwałe uszkodzenie części miękkich organizmu człowieka na skutek bezpośredniego działania (najczęściej w
krótkim czasie) skrajnych (wysokich lub niskich) temperatur, skoncentrowanej różnego rodzaju energii oraz substancji
chemicznych, głównie żrących i parzących.
Tabela 4.
Czynnik Przykład
" wysoka temperatura
" niska temperatura
Skoncentrowana
" promieniowanie jonizujące (np. RTG)
energia fizyczna
" promieniowanie optyczne (IR, UV, laserowe)
" promieniowanie elektromagnetyczne i pole elektrostatyczne
" substancje parzące, żrące (np. stężone kwasy nieorganiczne,
stężone zasady - ługi nieorganiczne)
Substancje chemiczne " substancje gwałtownie reagujące z powietrzem, wodą, z
tkankami miękkimi ciała
" związki piroforyczne (np. fosfor biały)
4. Czynniki szkodliwe
4.1. Hałas
Hałas  każdy niepożądany dz
więk, który może być uciążliwy albo szkodliwy dla zdrowia lub zwiększać ryzyko wypadku
przy pracy.
Zagrożenie narządu słuchu wywołane hałasem zależy od ilości energii akustycznej przekazywanej do ucha. Wydłużanie
czasu narażenia i/lub zwiększanie poziomu ciśnienia akustycznego powoduje wzrost wartości tej energii. Zatem, by nie
zwiększać zagrożenia słuchu, w przypadku podniesienia poziomu hałasu należy zmniejszyć czas narażenia (ekspozycji), a
wydłużającej się ekspozycji powinno towarzyszyć zmniejszenie poziomu dz
więku.
W zależności od czasu narażenia i poziomu hałasu skutki oddziaływania na organ słuchu mogą przybierać różną postać:
adaptacja  czasowe przesunięcie progu słuchu i zmiany w odczuwaniu wysokości tonu,
zmęczenie fizjologiczne  upośledzenie słuchu, cofające się po wypoczynku,
trwałe uszkodzenie słuchu  trwałe przesunięcie progu słuchu, wynikające z nałożenia się kolejnych ekspozycji na
hałas, uniemożliwiających odzyskanie przez ucho pełnej sprawności.
Ciągła ekspozycja na hałas powoduje kumulację skutków jego działania i jest bardziej niebezpieczna od ekspozycji
przerywanej, w której może następować regeneracja słuchu.
W tabeli 5 zestawiono, obowiązujące jednocześnie, dopuszczalne wartości wyznaczników ekspozycji zawodowej na hałas
oraz tzw. progi działania.
Tabela 5.
Parametr Wartość dopuszczalna NDN [dB] Wartość progu działania[dB]
LEX,8h 85 80
LEX,W 85 80
LA, max 115 -
LC, peak 135 135
Strona 7 z 36
Użyte w tabeli symbole oznaczają:
LEX,8h - poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy
Te
LEX ,8h = LAeq,Te + 10 log (1)
T0
T0  czas odniesienia = 8h = 28 800s
Te  czas ekspozycji w ciągu dnia roboczego
LEX,W - poziom ekspozycji na hałas odniesiony do tygodnia pracy (Parametr ten stosuje się tylko w przypadku hałasu
oddziałującego na organizm człowieka nierównomiernie w ciągu poszczególnych dni tygodnia)
n
1 0,1(LEX ,8 h)
łł
i
LEX ,w = 10 lg�ł 10 (2)
"
�ł5 i=1 śł
�ł �ł
LA, max - maksymalna wartość skuteczna poziomu dz
więku A, występująca w czasie obserwacji
LC, peak - maksymalna wartość chwilowa poziomu dz
więku C, występująca w czasie obserwacji
W indeksach oznaczeń parametrów opisujących dopuszczalne wartości hałasu używane są symbole A i C. Są to nazwy
filtrów korekcyjnych, jakie się stosuje w miernikach dz
więku podczas pomiaru. Zadaniem tych filtrów jest skorygowanie
czułości urządzenia tak, by odpowiadała wrażeniom słuchowym odbieranym przez człowieka. Filtry przystosowują
charakterystykę przyrządu do charakterystyki wrażliwości ucha w zakresie:
filtr A  niskich poziomów intensywności dz
więków
filtr C  wysokich poziomów intensywności dz
więków
Ponieważ w trakcie wykonywania czynności pracownik może być narażony na hałas o zmiennym natężeniu, występujący
we wzorze (1) składnik LAeq,Te wskazuje jego wartość uśrednioną, jest to tzw. równoważny poziom dz
więku. Wielkość ta
wskazuje, jaki byłby poziom hałasu niezmiennego w czasie, który dostarczałby tą samą ilość energii jak hałas nieustalony.
Wartość tej wielkości wyznacza się za pomocą całkujących mierników dz
więku lub stosując odpowiednie metody
przeprowadzania pomiaru miernikami poziomu dz
więku.
Szczegółowe przepisy, dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas,
znajdują się rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy, które zostało opublikowane w DU 05.157.1318. Przepisy te, w
przypadku stwierdzenia przekroczenia na stanowisku pracy wartości NDN, nakładają na pracodawcę obowiązek
sporządzenia i wprowadzenia programu działań org.-techn. ograniczających narażenie na hałas oraz Wyznaczenie oraz
oznaczenie znakami bezpieczeństwa i ograniczenie dostępu do stref, w których przekroczona jest wartość NDN, jeśli jest
to technicznie wykonalne. W przypadku, gdy pracodawca nie może zredukować ryzyka zawodowego wynikającego z
narażenia na hałas za pomocą środków ochrony zbiorowej lub organizacji pracy, ma obowiązek:
1. udostępnienia środków ochrony indywidualnej słuchu, jeżeli wielkości charakteryzujące hałas w środowisku
pracy przekraczają wartości progów działania (tabela 2),
2. udostępnienia środków ochrony indywidualnej słuchu oraz nadzorowania prawidłowości ich stosowania, jeżeli
wielkości charakteryzujące hałas w środowisku pracy osiągają lub przekraczają wartości NDN.
Wyjątki:
przy pracach, przy których właściwe stosowanie ŚOI przez cały czas mogłoby spowodować większe zagrożenie dla zdrowia
i bezpieczeństwa pracownika niż rezygnacja z ich stosowania, wykonywanych w szczególności przez:
" kierujących pojazdami samochodowymi, ciągnikami rolniczymi lub maszynami samobieżnymi po drogach
publicznych lub drogach komunikacyjnych i transportowych na terenie zakładu pracy,
" osoby prowadzące akcję ratowniczą w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska,
usunięcia awarii albo przeciwdziałania klęsce żywiołowej,
a także
" w pracach wykonywanych przez artystów-wykonawców widowisk muzycznych i rozrywkowych.
Ochrona przed hałasem
1. Eliminacja z
ródła lub zmniejszenie natężenia hałasu (zmiana lub unowocześnienie technologii, tłumiki, poprawne
akustycznie rozplanowanie zakładu)
2. Ograniczenie rozprzestrzeniania się hałasu (obudowy dz
więkochłonne, ekrany akustyczne, przegrody budowlane)
Strona 8 z 36
3. Zmniejszenie czasu ekspozycji na hałas (rotacja pracowników, stosowanie przerw w pracy, przenoszenie prac
hałaśliwych na 2 i 3 zmianę  zmniejsza liczbę osób narażonych)
4. Stosowanie ochron osobistych słuchu (wkładki, nauszniki, hełmy przeciwhałasowe)
5. Profilaktyka medyczna
4.2. Hałas ultradz
więkowy
Energia fal ultradz
więkowych wykorzystywana jest w technologii zgrzewania tworzyw sztucznych, lutowaniu,
drążeniu oraz myciu części maszyn. Ultradz
więki mogą pojawiać się także jako efekt uboczny pracy narzędzi i urządzeń
pneumatycznych (palniki, zawory, sprężarki) oraz wysokoobrotowych maszyn.
Z punktu widzenia ochrony zdrowia pracowników za hałas ultradz
więkowy uznano hałas, w widmie którego występują
składowe o wysokich częstotliwościach słyszalnych i niskich ultradz
więkowych (10 do 40 kHz).
Ze względu na ochronę zdrowia pracowników eksponowanych na hałas ultradz
więkowy, ustalono wartości dopuszczalne
niżej wymienionych wielkości charakteryzujących hałas ultradz
więkowy na stanowiskach pracy:
" równoważny poziom ciśnienia akustycznego odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy (lub wyjątkowo tygodnia
pracy, jeśli oddziaływanie hałasu ultradz
więkowego w poszczególnych dniach tygodnia jest nierównomierne)
wyznaczony we wszystkich pasmach tercjowych zakresu częstotliwości od 10 do 40kHz.
" maksymalny poziom ciśnienia akustycznego wyznaczony we wszystkich pasmach tercjowych zakresu
częstotliwości od 10 do 40kHz
Jeżeli w ciągu dnia pracy wykonywanych jest przez pracownika n-czynności, z których każda charakteryzuje się inną
intensywnością hałasu ultradz
więkowego, pomiary przeprowadza się dla każdej czynności, a równoważny poziom
ciśnienia akustycznego odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy wyznacza się z zależności:
n
1
i
Leq,8h = 10 log�ł �" ti �"100,1Leq,t łł
"
�łT i=1 śł
�ł �ł
T  czas odniesienia = 8h
n  liczba czynności
t  czas trwania i-tej czynności
i
Leq,ti  wartość poziomu ciśnienia akustycznego zmierzona w paśmie częstotliwości przy wykonywaniu i-
tej czynności
Natomiast ze zmierzonych maksymalnych wartości poziomu ciśnienia akustycznego każdej czynności dla każdego pasma
tercjowego, wybiera się wartość największą.
Wyznaczone wyniki konfrontuje się z wartościami dopuszczalnymi zestawionymi w tabeli 6.
Hałas ultradz
więkowy jest stosunkowo dobrze tłumiony już w powietrzu, tłumienie jest tym większe, im wyższa jest
częstotliwość drgań akustycznych. Szkodliwe działanie tego czynnika można skutecznie ograniczyć przez hermetyzację,
bądz
obudowanie z
ródeł (można uzyskać tłumienie rzędu 40-60dB). Zalecane jest także stosowanie ochronników słuchu
właściwych dla hałasu wysokoczęstotliwościowego. Wielowarstwowy ubiór chroni powierzchnię ciała przed
oddziaływaniem ultradz
więków. Nie można natomiast dopuszczać do bezpośredniego kontaktu ciała pracownika z
obudową przetwornika ultradz
więkowego, elementem obrabianym lub badanym, bądz
cieczą kąpieli czyszczącej, w
których zastosowano ultradz
więki.
Tabela 6.
Częstotliwość Dopuszczalny poziom ciśnienia
Maksymalny dopuszczalny
środkowa pasm akustycznego odniesiony do 8-
poziom ciśnienia akustycznego
tercjowych godzinnego dnia lub tygodnia
[dB]
[kHz] pracy [dB]
10 80 100
12,5 80 100
16 80 100
20 90 110
25 105 125
31,5; 40 110 130
Strona 9 z 36
Krotność NDN
Ocena ryzyka zawodowego osób narażonych na hałas wymaga określenia krotności przekroczenia wartości dopuszczalnej.
Wielkość ta potrzebna jest także podczas określania częstotliwości badań czynników szkodliwych dla zdrowia. Niżej
zaprezentowano wzory, które są stosowane do tych obliczeń.
1. Dla poziomu ekspozycji na hałas odniesiony do 8 godz. dnia pracy ( 5-dniowego tygodnia pracy)
0 ,1�"( Lwyzn - Ldop )
K = 10
2. Dla maksymalnych i szczytowych poziomów dz
więku
0 ,05 �"( L - L )
wyzn dop
K = 10
4.3. Wibracje
Narządy i części ciała człowieka mają charakterystyczne wielkości częstotliwości drgań własnych. Narażenie
organizmu na drgania o tych częstotliwościach doprowadza do wzbudzania drgań rezonansowych, których skrajnym
skutkiem może być mechaniczne uszkodzenie określonego narządu.
Z uwagi na sposób wnikania, zasięg działania oraz skutki zdrowotne, w ekspozycji zawodowej na drgania rozróżnia się:
drgania o ogólnym oddziaływaniu na organizm (przekazywane za pośrednictwem nóg, miednicy i pleców) 
wibracja ogólna,
drgania o oddziaływaniu miejscowym (przekazywane za pośrednictwem kończyn górnych)  wibracja miejscowa.
Uznaje się, że ujemne oddziaływanie drgań ogólnych ogranicza się do zakresu częstotliwości 0  90Hz. Najsilniej
odczuwane są drgania o niskich częstotliwościach rzędu 1-2Hz w płaszczyz
nie poziomej i 4-8Hz w kierunku pionowym.
Natomiast szkodliwe działanie drgań miejscowych ma miejsce, gdy ich częstotliwość zawiera się w zakresie 5-1400Hz.
Skutki zdrowotne wibracji
Drgania mechaniczne przekazywane do organizmu człowieka są przyczyną powstawania zaburzeń obejmujących:
układ nerwowy
układ naczyniowy
układ kostny
Wywoływane zmiany chorobowe noszą miano zespołu wibracyjnego. Zespół wibracyjny jest chorobą ujętą w wykazie
chorób zawodowych.
Wibracja miejscowa może doprowadzić do dolegliwości w postaci drętwienia i mrowienia palców i rąk. Długie i
powtarzające się narażenia jest przyczyną zmian patologicznych, które w zależności od stadium rozwoju choroby
objawiają się stopniowym pogorszeniem czucia drgań, bólu, dotyku i temperatury. Występuje nadwrażliwość na chłód
oraz napadowe blednięcie palców rąk. Zmiany w układzie kostno-stawowym ręki powstają głównie na skutek drgań o
częstotliwościach ok. 30Hz. Następuje zniekształcenia szpar stawowych, zwapnienie torebek, zmiany okostnej.
Wibracja ogólna jest przyczyną dolegliwości ze strony najczęściej odcinka lędz
wiowego kręgosłupa, zaburzeń
naczyniowych w kończynach dolnych, zaburzeń przedsionkowych i wzrokowych.
Narażenie zawodowe na wibracje
y
ródłem ekspozycji na drgania miejscowe są ręczne narzędzia o napędzie elektrycznym, spalinowym, pneumatycznym,
wykonujące ruch obrotowy lub oscylacyjny, a także trzymane bądz
prowadzone dłońmi przedmioty obrabiane.
Zagrożeniami związanymi z wibracją ogólną obciążeni są przede wszystkim kierowcy, motorniczowie, maszyniści,
operatorzy maszyn rolniczych, budowlanych i drogowych a także pracownicy obsługujący prasy, młoty kuz
nicze, kafary.
Ocena narażenia i dopuszczalna intensywność drgań.
Podstawową wielkością mierzoną w celu oceny intensywności drgań przekazywanych do organizmu człowieka jest
wartość skuteczna przyspieszenia drgań.
Wielkość zawodowego narażenia na drgania mechaniczne ograniczono wskazując dla obu sposobów wnikania drgań do
organizmu:
wartości NDN
wartości progów działania.
Strona 10 z 36
W tabeli 7 podano aktualnie obowiązujące wartości wymienionych wielkości. Wskazane wielkości charakteryzujące
drgania mechaniczne oznaczają:
ąhv(eq,8h)  równoważna energetycznie dla 8-godzin działania suma wektorowa skutecznych, ważonych częstotliwościowo
przyspieszeń drgań wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych.
ąhv(30min)  maksymalna wartość sumy wektorowej skutecznych, ważonych częstotliwościowo przyspieszeń drgań
wyznaczonych dla trzech składowych kierunkowych dla ekspozycji trwających do 30 minut.
Tabela 7.
Wartość progu
Wartość dopuszczalna
Rodzaj narażenia Parametr działania
NDN [m/s2]
[m/s2]
ahv(eq,8h) 2,8 2,5
miejscowe
ahv(30min) 11,2 -
ahv(eq,8h) 0,8 0,5
ogólne
ahv(30min) 3,2 -
Obowiązki pracodawcy w zakresie bhp w przypadku występowania prac związanych z narażeniem na drgania
mechaniczne wynikają z Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005r. (DU 2005 nr 157 p.1317).
Gdy na stanowisku pracy zostaną przekroczone wartości przyspieszeń drgań, odpowiadających progom działania,
pracodawca jest obowiązany:
1. sporządzić i wprowadzić program działań org.-techn. ograniczających narażenie na drgania, uwzględniając:
� unikanie procesów i metod pracy powodujących narażenie na drgania i zastępowanie innymi, stwarzającymi
mniejsze narażenie,
� zastosowanie środków technicznych powodujących izolację i tłumienie drgań (amortyzowane siedziska,
uchwyty, rękawice antywibracyjne). Rozmieszczenie stanowisk pracy umożliwiające izolację od z
ródeł drgań i
jednoczesne oddziaływanie wielu z
ródeł,
� konserwację środków pracy, obiektów budowlanych i środków izolujących i tłumiących drgania,
� szkolenie w zakresie posługiwania się środkami pracy. Ograniczenie czasu i liczby pracowników narażonych na
drgania (skrócony czas pracy, rotacja, przerwy w pracy),
2. jeśli występuje konieczność ochrony przed zimnem i wilgocią należy zapewnić odzież ochronną (drgania ogólne)
oraz rękawice ochronne (drgania miejscowe)
Ograniczenia ekspozycji na drgania
1. Redukcja drgań
udoskonalenie konstrukcji (producenci maszyn),
zapewnienie właściwego stanu technicznego (przeglądy, remonty),
wyrównoważenie, eliminacja uderzeń,
2. Wibroizolacja (fundamenty, wibroizolatory, rękawice antywibracyjne)
3. Organizacja i metody pracy
zmniejszenie czasu narażenia
wybór narzędzi generujących niższe drgania
ograniczenie ekspozycji na wilgoć i zimno
minimalizacja nacisku na uchwyt narzędzia
4. Profilaktyka medyczna
badania wstępne  eliminacja osób z przeciwwskazaniami zdrowotnymi (układ krążenia, nerwowy i kostny)
badania okresowe  profilaktyka zdrowotna
4.4. Mikroklimat środowiska pracy
W wyniku przebiegającej w organizmie człowieka przemiany materii następuje uwalnianie ciepła (ciepło endogenne).
Jego ilość zależy od tempa metabolizmu, który nasila się wraz ze zwiększaniem wysiłku fizycznego Ciepło dostarczane do
organizmu może pochodzić także ze z
ródeł zewnętrznych związanych ze środowiskiem pracy (ciepło egzogenne).
Właściwe funkcjonowanie organizmu człowieka jest możliwe tylko w warunkach stałej ciepłoty ciała (homeotermii). Za
utrzymanie prawidłowej temperatury odpowiedzialny jest umiejscowiony w mózgu ośrodek termoregulacji. Na podstawie
dostarczonych poprzez układ nerwowy sygnałów z termoreceptorów skórnych steruje on mechanizmami uwalniania i
oddawania ciepła.
W przypadku stresu termicznego zimnego następuje skurcz naczyń krwionośnych skóry, przez co ograniczony jest w niej
przepływ krwi, a co za tym idzie następuje obniżenie temperatury i szybkości oddawania ciepła. Wzrasta natomiast ilość
wytwarzanego ciepła endogennego. Odwrotna sytuacja występuje w stresie termicznym gorącym. W celu zwiększenia
Strona 11 z 36
wydajności przekazywania ciepła do otoczenia ośrodek termoregulacji wywołuje wzrost ukrwienia i temperatury skóry
oraz uaktywnia działanie gruczołów potowych. Intensywność funkcjonowania poszczególnych mechanizmów,
zapewniających homotermię, uzależniona jest od stanu środowiska zewnętrznego. Odczuwanie ciepła/zimna przez
organizm człowieka zależy od czterech czynników:
 temperatury powietrza,
 średniej temperatury promieniowania,
 ciśnienia pary wodnej,
 prędkości ruchu powietrza.
Wymiana ciepła między człowiekiem a otoczeniem może zachodzić w wyniku następujących procesów:
Przewodzenie  przekazywanie ciepła na skutek styku bezpośredniego. Szybkość oddawania ciepła zależy od
rodzaju czynnika, z którym styka się ciało, np. powietrze/woda/stalowa płyta: 1/25/1000.
Konwekcja  naturalny ruch powietrza wynikający z ogrzania lub oziębienia jego cząsteczek stykających się z
ciałem.
Promieniowanie  emisja przez skórę promieniowania elektromagnetycznego o długości fali 2 - 20źm.
Wydzielanie potu  odbieranie skórze ciepła w ilości równej ciepłu parowania wody.
Ustrój człowieka nie może sprostać każdym obciążeniom związanym z wykonywaną pracą i warunkami
środowiska. Wzrost tętna, który musi zrównoważyć zmniejszenie ciśnienia żylnego, związany z rozszerzeniem naczyń
krwionośnych skóry, nie może przekroczyć 140 uderzeń/minutę, a ilość wydzielonego potu oraz temperatura wnętrza
ciała nie mogą przekraczać odpowiednio 4l/8h i 380C. Warunek zachowania homeotermii wymaga więc kreowanie
właściwych warunków pracy i jej organizacji. Dla ułatwienia tego zadania opracowano miary i wielkości opisujące
środowiska termiczne oraz ich wartości dopuszczalne, nie wywołujące ujemnych skutków zdrowotnych u pracowników.
Środowiska umiarkowane
Określenie wartości parametrów środowiska umiarkowanego, przy których przebywający ludzie będą odczuwali komfort
cieplny umożliwia wskaz
nik PMV (ang. predicted mean vote)  przewidywanej oceny średniej. PMV został skorelowany z
wrażeniami cieplnymi dużej grupy osób oceniającej środowisko w skali 7-stopniowej:
+3 gorąco
+2 ciepło
+1 dość ciepło
0 obojętne
-1 dość chłodno
-2 chłodno
-3 zimno
i został opisany złożonym równaniem pokazującym zależność jego wartości od:
PMV = f ( M, W, Icl, fcl, ta, tr, var, pa, hc, tcl )
metabolizmu,
energii zużytej na pracę zewnętrzną,
oporności cieplnej odzieży,
stosunku pola powierzchni ciała okrytego do odkrytego,
temperatury powietrza,
średniej temperatury promieniowania,
względnej prędkości powietrza,
ciśnienia cząstkowego pary wodnej,
współczynnika wymiany ciepła przez konwekcję
temperatury powierzchni odzieży.
Podstawiając za PMV wartość zero można dobrać dla określonej aktywności fizycznej wartości parametrów odzieży i
środowiska, które zapewnią neutralne wrażenia cieplne. Na rysunku 5 pokazano optymalną temperaturę operacyjną w
funkcji tempa metabolizmu oraz ciepłochronności odzieży.
Zaleca się, by stosowanie wskaz
nika PMV w zakresie kreowania środowisk umiarkowanych, ograniczyć do wartości
zawartych w granicach  2 do +2, a wartości parametrów od których zależy, znajdowały się w przedziałach pokazanych w
tabeli 8.
Strona 12 z 36
Tabela 8
Parametr Zakres wartości
Z
M [W/m2] 58  232
Icl [m2 oC/W] 0  0,310
ta [oC] 10  30
tr [oC] 10  40
var [m/s] 0  1
pa [Pa] 0 - 2700
Rys. 5.
Wskaz
nik PMV uśrednia ocenę warunków termicznych grupy osób wśród której, z uwagi na indywidualne preferencje,
Wskaz
nik PMV uśrednia ocenę warunków termicznych grupy osób wśród której, z uwagi na indywidualne preferencje,
część osób będzie odmiennego zdania. Wskaz
nik PPD (ang. predicted percentage of dessatisfied)
część osób będzie odmiennego zdania. Wskaz
nik PPD (ang. predicted percentage of dessatisfied)
część osób będzie odmiennego zdania. Wskaz
nik PPD (ang. predicted percentage of dessatisfied)  przewidywanego
odsetka niezadowolonych określa procent osób odczuwających nadmierne gorąco lub zimno w konkretnym środowisku.
odsetka niezadowolonych określa procent osób odczuwających nadmierne gorąco lub zimno w konkre
odsetka niezadowolonych określa procent osób odczuwających nadmierne gorąco lub zimno w konkre
Na rysunku 6 przedstawiono rozkład odsetka niezadowolonych w funkcji przewidywanej oceny średniej.
Na rysunku 6 przedstawiono rozkład odsetka niezadowolonych w funkcji przewidywanej oceny średniej.
Na rysunku 6 przedstawiono rozkład odsetka niezadowolonych w funkcji przewidywanej oceny średniej.
Ponieważ zawsze istnieje pewien odsetek ludzi określających negatywnie warunki określonego środowiska, niemożliwe
Ponieważ zawsze istnieje pewien odsetek ludzi określających negatywnie warunki określonego środowiska, niemożliwe
Ponieważ zawsze istnieje pewien odsetek ludzi określających negatywnie warunki określonego środowiska, niemożliwe
jest zaprojektowanie takich warunków, które spełniałyby oczekiwania wszystkich. Stąd zaleca się, by te warunki uznawać
h warunków, które spełniałyby oczekiwania wszystkich. Stąd zaleca się, by te warunki uznawać
za komfortowe, przy których co najwyżej 10% osób wyrazi swoje niezadowolenie. Dla wartości wskaz
nika PPD = 10%,
towe, przy których co najwyżej 10% osób wyrazi swoje niezadowolenie. Dla wartości wskaz
nika PPD = 10%,
towe, przy których co najwyżej 10% osób wyrazi swoje niezadowolenie. Dla wartości wskaz
nika PPD = 10%,
wartość PMV mieści się w granicach (-0,5 , 0,5).
0,5 , 0,5).
Rys. 6.
Środowiska gorące
Osoby wykonujące prace w środowiskach charakteryzujących się m.in. wysoką temperaturą powietrza (odlewnie, huty,
Osoby wykonujące prace w środowiskach charakteryzujących się m.in. wysoką temperaturą powietrza (odlewnie, huty,
Osoby wykonujące prace w środowiskach charakteryzujących się m.in. wysoką temperaturą powietrza (odlewnie, huty,
itp.) narażeni są na przegrzanie i zachwianie równowagi cieplnej organizmu. Niekorzystne warunki pogłębiają się
itp.) narażeni są na przegrzanie i zachwianie równowagi cieplnej organizmu. Niekorzystne warunki pogłębiają się
itp.) narażeni są na przegrzanie i zachwianie równowagi cieplnej organizmu. Niekorzystne warunki pogłębiają się w
okresie letnim, gdy ciepło z prowadzonych procesów technologicznych nie może być w sposób wydajny przekazywane do
okresie letnim, gdy ciepło z prowadzonych procesów technologicznych nie może być w sposób wydajny przekazywane do
okresie letnim, gdy ciepło z prowadzonych procesów technologicznych nie może być w sposób wydajny przekazywane do
otoczenia. Wynikiem narażenie na stres termiczny w środowisku gorącym może być:
otoczenia. Wynikiem narażenie na stres termiczny w środowisku gorącym może być:
udar cieplny (porażenie cieplne) powodowany przekroczeniem możliwości termoregulacyj
udar cieplny (porażenie cieplne) powodowany przekroczeniem możliwości termoregulacyjnych i porażeniem ośrodka
termoregulacji; najczęściej jest groz
ny dla życia, ponieważ temperatura wewnętrzna ciała podnosi się ponad 41�C,
termoregulacji; najczęściej jest groz
ny dla życia, ponieważ temperatura wewnętrzna ciała podnosi się ponad 41�C,
wyczerpanie cieplne spowodowane utratą wody i soli przez pocenie się, któremu towarzyszą:
wyczerpanie cieplne spowodowane utratą wody i soli przez pocenie się, któremu towarzyszą:
wyczerpanie cieplne spowodowane utratą wody i soli przez pocenie się, któremu towarzyszą:
 ogólne osłabienie,
 zawroty głowy,
 nudności,
 bóle głowy,
 chwiejność układu krążenia,
 czasem omdlenie cieplne,
bolesne skurcze mięśni i inne dolegliwości ze strony mięśni spowodowane zaburzeniem równowagi wodno-
bolesne skurcze mięśni i inne dolegliwości ze strony mięśni spowodowane zaburzeniem równowagi wodno
bolesne skurcze mięśni i inne dolegliwości ze strony mięśni spowodowane zaburzeniem równowagi wodno
elektrolitowej,
odwodnienie
silne obciążenie układu sercowo-naczyniowego
naczyniowego
Obciążenie termiczne działające na człowieka podczas pracy oceniane jest na podstawie wskaz
nika WBGT (ang. wet bulb
Obciążenie termiczne działające na człowieka podczas pracy oceniane jest na podstawie wskaz
nika WBGT (ang. wet bulb
Obciążenie termiczne działające na człowieka podczas pracy oceniane jest na podstawie wskaz
nika WBGT (ang. wet bulb
globe temperature). Jest to wskaz
nik empiryczny wiążący trzy wielkości środowiska gorącego: temperaturę p
globe temperature). Jest to wskaz
nik empiryczny wiążący trzy wielkości środowiska gorącego: temperaturę p
globe temperature). Jest to wskaz
nik empiryczny wiążący trzy wielkości środowiska gorącego: temperaturę powietrza,
średnią temperaturę promieniowania i wilgotność bezwzględną. Wyznaczany jest jako średnia ważona:
średnią temperaturę promieniowania i wilgotność bezwzględną. Wyznaczany jest jako średnia ważona:
średnią temperaturę promieniowania i wilgotność bezwzględną. Wyznaczany jest jako średnia ważona:
Strona 13 z 36
 wewnątrz i na zewnątrz budynków bez nasłonecznienia
WBGT= 0,7�"tnw +0,3�"tg
na zewnątrz budynków z nasłonecznieniem
WBGT = 0,7�" tnw + 0,2�" tg + 0,1�"ta
gdzie:
tnw  temperatura wilgotna naturalna
tg  temperatura poczernionej kuli
ta  temperatura powietrza
są wielkościami pomiarowymi [0C].
Wpływ wilgotności i ruchu powietrza oddaje temperatura wilgotna naturalna, a miarą promieniowania cieplnego jest
temperatura poczernionej kuli.
Wartość dopuszczalna wskaz
nika WBGT jest uzależniona od poziomu ciężkości pracy (miarą którego jest wielkość
metabolizmu), stopnia aklimatyzacji pracownika oraz prędkości przepływu powietrza, a ustalona została przy założeniu, że
pracownik jest ubrany w odzież letnią (slipy, długie lekkie spodnie, koszula z długimi rękawami i otwartym kołnierzem oraz
lekkie skarpety i półbuty) o izolacyjności cieplnej Icl = 0,6clo. W tabeli 9 zestawiono aktualnie obowiązujące wartości.
Tabela 9.
Poziom metabolizmu M w Dopuszczalne wartości WBGT [0C]
Poziom
stosunku do powierzchni osoba zaaklimatyzowana w osoba niezaaklimatyzowana w
ciężkości pracy
skóry [W/m2] środowisku gorącym środowisku gorącym
0 M<65 33 32
1 652 130nieodczuwalny odczuwalny nieodczuwalny odczuwalny
ruch powietrza ruch powietrza ruch powietrza ruch powietrza
2003
25 26 22 23
4 M>260 23 25 18 20
W przypadku stosowania odzieży o innej ciepłochronności należy wartość wskaz
nika WBGT zmodyfikować (obniżyć, np.
przy stosowaniu odzieży wodoodpornej przepuszczającej parę wodną lub podwyższyć przy używaniu odzieży
odblaskowej).
Wartości podane w tabeli odpowiadają poziomom ekspozycji, na które mogą być eksponowani pracownicy bez żadnych
szkodliwych skutków, jeśli wcześniej nie stwierdzono u nich stanów chorobowych.
Tempo metabolizmu pracownika można oszacować na podstawie:
� pomiarów pochłanianego przez pracownika tlenu
lub
� tablic
Tablice klasyfikują czynności w pięciu głównych klasach, tj. spoczynku, małego tempa metabolizmu (np. rysowanie, szycie,
księgowanie), umiarkowanego (np. wbijanie gwoz
dzi, zbieranie owoców, warzyw), dużego (np. przenoszenie ciężkich
materiałów, kucie ręczne) i bardzo dużego (np. intensywne kopanie) tempa metabolizmu i przedstawione są w normie
EN27243 z 1993r.
W wyniku fizjologicznej adaptacji tolerancja organizmu osoby eksponowanej na określone środowisko wzrasta, stąd
wartości dopuszczalne WBGT ustalono dla dwóch przypadków: osoby nie i zaaklimatyzowanej w środowisku.
Aklimatyzację osiąga się przez stopniowe wydłużanie czasu pracy na stanowisku w mikroklimacie gorącym. Uznaje się, że
stan zaaklimatyzowania osiąga się w ciągu 7 dni. Za osobę niezaaklimatyzowaną uważa się pracownika, który w ciągu
tygodnia poprzedzającego pracę nie był eksponowany na działanie gorąca (także urlop, zwolnienie lekarskie).
Środkami zaradczymi wprowadzanymi przez pracodawcę, mającymi na celu obniżenie obciążenia termicznego
pracownika, są:
� obniżenie temperatury i wilgotności powietrza,
� zmniejszenie aktywności zawodowej pracownika,
� zmniejszenie czasu przebywania w środowisku gorącym.
Strona 14 z 36
Właściwa organizacja cykli praca / wypoczynek może przyczynić się do obniżenia stresu cieplnego osoby eksponowanej na
środowisko gorące. Przebiegi krzywych wartości odniesienia wskaz
nika WBGT (rys.7), pokazujące równoważne cieplne
obciążenie pracownika dla różnych cykli praca-wypoczynek, mogą być wskazówką, jak właściwie organizować czas pracy.
Krzywe te wyznaczono przy założeniu, że wartość wskaz
nika WBGT w miejscu pracy i odpoczynku są sobie równe lub
bardzo zbliżone, a ekspozycji poddana jest osoba zaaklimatyzowana.
Rys.7.
Środowiska zimne
Za środowiska zimne uznaje się te, w których wskaz
nik PMV (przewidywanej oceny średniej) ma wartość
mniejszą od -2. Takimi warunkami środowiska pracy charakteryzują się prace wykonywane w chłodniach,
przechowalniach produktów żywnościowych, zamrażalniach, podczas kontaktu z wodą, solanką i innymi płynami, a także
roboty ziemne w mokrym gruncie oraz w warunkach narażenia na stałe przemakanie odzieży. Krańcowymi skutkami
narażenia są odmrożenia oraz hipotermia (obniżenie temperatury ciała, utrata świadomości, zwolnienie lub zatrzymanie
oddychania, zatrzymanie krążenia).
Ryzyko odmrożeń dłoni oraz twarzy związane jest z działaniem miejscowym środowiska zimnego. Stres zimny miejscowy
oceniany jest za pomocą wskaz
nika siły chłodzącej powietrza WCI (ang. wind chill index). Jego wartość zależy od
temperatury oraz prędkości ruchu powietrza, wyznaczany jest z zależności
twc =13,12 + 0,6215�"ta -11,37 �"v100,16 + 0,3965�"ta �"v100,16
gdzie
V10  prędkość wiatru na wysokości 10m, m/s (gdy pomiar przy powierzchni ziemi x1,5)
ta  temperatura powietrza, oC
Wskaz
nik twc wyznacza się w celu oceny zagrożenia odmrożeniami, gdy praca wykonywana jest na zewnątrz budynków.
Dopuszczalne czasy ekspozycji przedstawiono w tabeli 10.
Tabela 10.
Temperatura chłodzenia Dozwolony czas narażenia
powietrzem twc [oC]
twc > -24 Ekspozycja ciągła
-24 e" twc > -34 Ekspozycja skrócona
-34 e" twc> -59 Ekspozycja skrócona
twc d" -59 Ekspozycja zabroniona
Chłodzenie całego ciała może doprowadzić do hipotermii, dlatego należy stosować odzież o wymaganej ciepłochronności.
Dobór odzieży o właściwych parametrach przeprowadza się stosując metodę obliczania wskaz
nika wymaganej
ciepłochronności odzieży IREQ (ang. required chlothing insulation). Metoda ta polega na pomiarze: temperatury i
prędkości ruchu powietrza, średniej temperatury promieniowania oraz oznaczeniu tempa metabolizmu. Po wyznaczeniu
wartości średnich uwzględniających zmianę wartości tych parametrów w czasie i w przestrzeni otaczającej pracownika,
przechodzi się do wyznaczenia wskaz
nika IREQ z istniejących wykresów (przykład podano na rys.8) lub równań.
Strona 15 z 36
Rys.8.
4.5. Promieniowanie elektromagnetyczne
Promieniowanie elektromagnetyczne
Pole elektromagnetyczne jest polem wektorowym, w którym każdy punkt przestrzeni charakteryzowany jest
Pole elektromagnetyczne jest polem wektorowym, w którym każdy punkt przestrzeni charakteryzowany jest
przez dwie składowe: elektryczną i magnetyczną. Wielkością opisującą składową elektryczną jest natężenie pola
przez dwie składowe: elektryczną i magnetyczną. Wielkością opisującą składową elektryczną jest natężenie pola
przez dwie składowe: elektryczną i magnetyczną. Wielkością opisującą składową elektryczną jest natężenie pola
elektrycznego E [V/m], a magnetycznego indukcja magnetyczna B (jednostka tesla[T]), bądz
natężenie pola
elektrycznego E [V/m], a magnetycznego indukcja magnetyczna B (jednostka  tesla[T]), bądz
natężenie pola
magnetycznego H [A/m].
Pole magnetyczne istnieje wokół magnesów trwałych bądz
w przestrzeni otaczającej poruszający się ładunek elektryczny.
Pole magnetyczne istnieje wokół magnesów trwałych bądz
w przestrzeni otaczającej poruszający się ładunek elektryczny.
Pole magnetyczne istnieje wokół magnesów trwałych bądz
w przestrzeni otaczającej poruszający się ładunek elektryczny.
Pole elektryczne towarzyszy każdemu ładunkowi elektrycznemu niezależnie od tego czy pozostaje w spoczynku, czy też si
Pole elektryczne towarzyszy każdemu ładunkowi elektrycznemu niezależnie od tego czy pozostaje w spoczynku, czy też si
Pole elektryczne towarzyszy każdemu ładunkowi elektrycznemu niezależnie od tego czy pozostaje w spoczynku, czy też się
porusza.
Pole magnetostatyczne
y
ródłami pól magnetostatycznych są magnesy stałe, elektromagnesy oraz instalacje stałoprądowe. W środowisku
y
ródłami pól magnetostatycznych są magnesy stałe, elektromagnesy oraz instalacje stałoprądowe. W środowisku
y
ródłami pól magnetostatycznych są magnesy stałe, elektromagnesy oraz instalacje stałoprądowe. W środowisku
pracy silne pola magnetostatyczne występują wokół tomografów i spektrometrów wykorzystujących zjawisko jądrowego
pracy silne pola magnetostatyczne występują wokół tomografów i spektrometrów wykorzystujących zjawisko jądrowego
pracy silne pola magnetostatyczne występują wokół tomografów i spektrometrów wykorzystujących zjawisko jądrowego
rezonansu magnetycznego, przemysłowych urządzeń do elektrolizy oraz zespołów napędowych zasilających elektrowozy i
rezonansu magnetycznego, przemysłowych urządzeń do elektrolizy oraz zespołów napędowych zasilających elektrowozy i
rezonansu magnetycznego, przemysłowych urządzeń do elektrolizy oraz zespołów napędowych zasilających elektrowozy i
tramwaje, chwytaków i separatorów magnetycznych, cyklotronach, obrabiarkach do magnetycznego tłoczenia metali.
tramwaje, chwytaków i separatorów magnetycznych, cyklotronach, obrabiarkach do magnetycznego tłoczenia metali.
tramwaje, chwytaków i separatorów magnetycznych, cyklotronach, obrabiarkach do magnetycznego tłoczenia metali.
Pole magnetostatyczne generuje siły w implantach, np. o indukcji większej od 0,5 mT może zakłócać pracę
siły w implantach, np. o indukcji większej od 0,5 mT może zakłócać pracę
siły w implantach, np. o indukcji większej od 0,5 mT może zakłócać pracę
elektrostymulatorów serca. Silne pola (3 mT) powodują przemieszczanie się obiektów z materiałów magnetycznych: mogą
elektrostymulatorów serca. Silne pola (3 mT) powodują przemieszczanie się obiektów z materiałów magnetycznych: mogą
elektrostymulatorów serca. Silne pola (3 mT) powodują przemieszczanie się obiektów z materiałów magnetycznych: mogą
to być wszczepy w organizmie człowieka ale również przedmioty metalowe, które nabierając szybkości mogą stanowić
to być wszczepy w organizmie człowieka ale również przedmioty metalowe, które nabierając szybkości mogą stanowić
potencjalne zagrożenie dla ludzi i wyposażenia technicznego. Bardzo silne pole o indukcji 4T wywoływało u osób
potencjalne zagrożenie dla ludzi i wyposażenia technicznego. Bardzo silne pole o indukcji 4T wywoływało u osób
potencjalne zagrożenie dla ludzi i wyposażenia technicznego. Bardzo silne pole o indukcji 4T wywoływało u osób
eksponowanych zawroty głowy, nudności, metaliczny smak w ustach. Objawy ustępowały po ustaniu dzia
eksponowanych zawroty głowy, nudności, metaliczny smak w ustach. Objawy ustępowały po ustaniu dzia
eksponowanych zawroty głowy, nudności, metaliczny smak w ustach. Objawy ustępowały po ustaniu działania pola. Skutki
wieloletniej ekspozycji na stałe pole magnetyczne nie zostały jak dotąd jednoznacznie opisane. O występowaniu silnych
wieloletniej ekspozycji na stałe pole magnetyczne nie zostały jak dotąd jednoznacznie opisane.
wieloletniej ekspozycji na stałe pole magnetyczne nie zostały jak dotąd jednoznacznie opisane.
pól magnetostatycznych należy informować używając właściwych znaków ostrzegawczych, rys.
pól magnetostatycznych należy informować używając właściwych znaków ostrzegawczych, rys.
pól magnetostatycznych należy informować używając właściwych znaków ostrzegawczych, rys.9.
Rys.9.
ostrzeżenie o silnych polach magnetostatycznych,
ostrzeżenie o silnych polach magnetostatycznych,
zakaz wnoszenia przedmiotów metalowych
zakaz wnoszenia przedmiotów metalowych
zakaz wstępu dla osób z elektrostymulatorem serca
zakaz wstępu dla osób z elektrostymulatorem serca
Pole elektrostatyczne
Stałe pole elektryczne towarzyszy działaniu filtrów i separatorów elektrostatycznych, kserokopiarek, drukarek
Stałe pole elektryczne towarzyszy działaniu filtrów i separatorów elektrostatycznych, kserokopiarek, drukarek
Stałe pole elektryczne towarzyszy działaniu filtrów i separatorów elektrostatycznych, kserokopiarek, drukarek
oraz elektrostatycznych urządzeń malarskich. Wytwarza się także w wyniku kontaktowo
oraz elektrostatycznych urządzeń malarskich. Wytwarza się także w wyniku kontaktowo
oraz elektrostatycznych urządzeń malarskich. Wytwarza się także w wyniku kontaktowo-tarciowego mechanizmu
elektryzacji pomiędzy dwoma materiałami. Materiały mogą występować w różnych fazach, może to być układ dwóch ciał
elektryzacji pomiędzy dwoma materiałami. Materiały mogą występować w różnych fazach, może to być układ dwóch ciał
stałych, ciało stałe  gaz, ciało stałe  ciecz.
ciecz.
Oddziaływanie pola elektrostatycznego na organizm człowieka objawia się efektem mrowienia w różnych okolicach skóry,
Oddziaływanie pola elektrostatycznego na organizm człowieka objawia się efektem mrowienia w różnych okolicach skóry,
Oddziaływanie pola elektrostatycznego na organizm człowieka objawia się efektem mrowienia w różnych okolicach skóry,
bólem głowy oraz zwiększoną pobudliwością i rozdrażnieniem. W polu elektrostatycznym na powierzchniach
raz zwiększoną pobudliwością i rozdrażnieniem. W polu elektrostatycznym na powierzchniach
raz zwiększoną pobudliwością i rozdrażnieniem. W polu elektrostatycznym na powierzchniach
przedmiotów oraz ciele człowieka indukują się ładunki elektryczne. Wstrząs elektryczny, będący następstwem przeskoku
przedmiotów oraz ciele człowieka indukują się ładunki elektryczne. Wstrząs elektryczny, będący następstwem przeskoku
przedmiotów oraz ciele człowieka indukują się ładunki elektryczne. Wstrząs elektryczny, będący następstwem przeskoku
iskry, wywołuje niekontrolowane odruchy bezwarunkowe pracownika. Na skutek niezamierzonego kontaktu z
iskry, wywołuje niekontrolowane odruchy bezwarunkowe pracownika. Na skutek niezamierzonego kontaktu z
poruszającymi się, bądz
ostrymi obiektami znajdującymi się w przestrzeni pracy dochodzi do urazów. W środowiskach
poruszającymi się, bądz
ostrymi obiektami znajdującymi się w przestrzeni pracy dochodzi do urazów. W środowiskach
poruszającymi się, bądz
ostrymi obiektami znajdującymi się w przestrzeni pracy dochodzi do urazów. W środowiskach
pracy, w których używane są materiały palne występuje dodatkowo zagrożenie pożarem lub wy
pracy, w których używane są materiały palne występuje dodatkowo zagrożenie pożarem lub wy
pracy, w których używane są materiały palne występuje dodatkowo zagrożenie pożarem lub wybuchem.
Strona 16 z 36
Wypadki przy pracy w polach elektrostatycznych mogą mieć swoje z
ródło w zakłóceniach pracy elektronicznych układów
sterowania procesami wytwarzania lub nadzoru, do których dochodzi na skutek wysokoenergetycznych wyładowań
iskrowych.
Ochronę pracowników zapewnia się poprzez
� ekranowanie pól elektrostatycznych,
� stosowanie jonizatorów powietrza, neutralizujących powstające w wyniku elektryzacji kontaktowo-tarciowej
ładunki,
� ograniczenie czasu ekspozycji,
� stosowanie indywidualnych środków ochrony zapobiegających powstawaniu ładunku na powierzchni ciała
człowieka (ubranie, obuwie oraz rękawice antyelektrostatyczne, opaski przewodzące na nadgarstki lub obuwie
 uziemiające pracownika).
Pozytywną rolę odgrywa także wykonywanie podłóg z materiałów o podwyższonej przewodności elektrycznej oraz
właściwa wilgotność w pomieszczeniach pracy.
Zmienne pole elektromagnetyczne
Zmienne pola elektromagnetyczne powszechnie występują wokół urządzeń przesyłających oraz wykorzystujących
energię zmiennego prądu elektrycznego. Najsilniejsze pola elektryczne generowane są przez urządzenia
wysokonapięciowe, których przykładem mogą być stacje elektroenergetyczne i linie przesyłowe. Największe zmienne pola
magnetyczne powstają w otoczeniu torów prądowych podczas przepływu prądu o wysokim natężeniu. Stanowiska pracy
przy piecach indukcyjnych mogą być zagrożone polem magnetycznym o natężeniu 7-10 mT. W wielu dziedzinach
działalności człowieka szerokie zastosowanie znalazły urządzenia elektryczne z generatorami wysokiej częstotliwości.
Prądy w.cz. wykorzystywane są w nagrzewnicach indukcyjnych (rys10a), zgrzewarkach (rys.10b), suszarkach,
elektrodrążarkach, w medycynie w diatermiach krótkofalowych i aparatach do elektrochirurgii, w radiokomunikacji w
nadajnikach radiowych i telewizyjnych, w badaniach w spektrometrach i akceleratorach.
W polach e-m o częstotliwości do ok. 100 kHz, w wyniku indukowania się w ciele prądów stymulujących, następuje
pobudzenie tkanek nerwowych i mięśniowych .
Natomiast głównym skutkiem działania promieniowania o większej częstotliwości (liczonej w MHz) jest oddziaływanie
termiczne, które może wywołać gorączkę lub miejscowy wzrost temperatury. Efekt termiczny łagodzony jest przez układ
termoregulacji, którego obciążenie w spotykanych w praktyce natężeniach pola elektromagnetycznego nie jest
nadmierne.
Następstwa ekspozycji na pola w.cz. można opisać w dwóch grupach:
1. Dolegliwości subiektywne
- osłabienie ogólne,
- utrudnienie koncentracji uwagi,
- osłabienie pamięci,
- senność, depresja,
- bóle i zawroty głowy,
- dolegliwości sercowe, np. uczucie ucisku, kłucia,
- nadmierna potliwość.
2. Dolegliwości obiektywne
- objawy ze strony układu nerwowego: drżenie rąk, zmiany w zapisie EEG,
- objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego: obniżenie ciśnienia krwi, zwolnienie akcji serca,
- zmiany w krwi i układzie krwiotwórczym.
a) b)
Rys.10.
Strona 17 z 36
Strefy ochronne w otoczeniu urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne
W otoczeniu z
ródeł pól elektromagnetycznych należy wyznaczyć i oznakować zgodnie z PN (szkice znaków  rys. 11),
obszary występowania silnych pól e-m, jako zasięg trzech stref ochronnych:
� niebezpiecznej  rozumianej jako obszar, w którym przebywanie pracowników jest zabronione,
� zagrożenia  rozumianej jako obszar, w którym dopuszczone jest przebywanie pracowników zatrudnionych przy
z
ródłach przez czas ograniczony (zasady przedstawiono poniżej),
� pośredniej  rozumianej jako obszar, w którym dopuszczone jest przebywanie pracowników zatrudnionych przy
z
ródłach w ciągu całej zmiany roboczej.
Obszar poza zasięgiem stref ochronnych uznawany jest jako bezpieczny. Należy jednak zwrócić uwagę, że strefa
bezpieczna może nadal tworzyć zagrożenie dla osób z wszczepionymi elektrostymulatorami serca. Granice poszczególnych
stref wyznaczane są na podstawie dopuszczalnych wartości natężenia pola elektrycznego i magnetycznego o ogólnym
działaniu na organizm człowieka.
T = 0h
strefa niebezpieczna
T = ograniczony
E2, H2 strefa zagrożenia
E1, H1
E0, H0
strefa pośrednia
T d" 8h
E2 = 10E1 H2 = 10H1
E0 =E1 /3 H0 = H1/3
Pola elektryczne 0E2 = 2E1
E0 = E1/2
Rys.11.
Dopuszczalna ekspozycja w strefie zagrożenia
Czas przebywania w strefie zagrożenia nie może spowodować przekroczenia którejkolwiek z trzech niżej przedstawionych
wartości
1. DE(f) < DdE(f)
2. DH(f) < DdH(f)
3. W < 1
gdzie
DE(f), DH(f)  doza rzeczywista pola elektrycznego i magnetycznego o częstotliwości f
DdE(f), DdH(f)  doza dopuszczalna pola elektrycznego i magnetycznego o częstotliwości f (tabl.1)
W  wskaz
nik ekspozycji dla dozy rzeczywistej pola elektrycznego dozy rzeczywistej pola magnetycznego
W = [ DE(f) / DdE(f) ] + [ DH(f) / DdH(f) ]
DE(f) = [E(f)]2t
DH(f) = [H(f)]2t
t  czas występowania pola o natężeniu E(f), H(f)
Dalsze szczegółowe uregulowania, dotyczące wartości dopuszczalnych natężeń pola elektrycznego i magnetycznego,
znajdują się Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29.11.2002r.
Strona 18 z 36
Działania zmierzające do ograniczenia narażenia na działanie zmiennych pól elektromagnetycznych można zawrzeć w
trzech grupach:
1. Techniczne zabezpieczenie przed ekspozycją
- ograniczanie emisji pól poprzez właściwe projektowanie i wytwarzanie urządzeń,
- ekranowanie z
ródeł (nie tylko elementu wykonawczego urządzenia, ale także linii przesyłowych energii w.cz.
począwszy od generatora). Stosowane są blachy żelazne i aluminiowe oraz mosiężne lub miedziane siatki o
wielkości oczek dostosowanej do częstotliwości promieniowania,
- rozmieszczenie z
ródeł zapewniające rozdzielenie stref ochronnych,
- stosowanie barier, ogrodzeń.
2. Działania organizacyjne
- ograniczenie czasu narażenia,
- oznakowanie z
ródeł i stref ochronnych,
- profilaktyka medyczna (przeciwwskazania: choroby ośrodkowego układu nerwowego, padaczka, choroby
gruczołów dokrewnych, choroby aparatu przeziernego oka),
3. Ochrony osobiste (ubrania ekranujące, hełmy)
4.6. Promieniowania UV i IR
Promieniowanie nadfioletowe (UV) oraz podczerwone (IR) jest zarówno naturalnym składnikiem promieniowania
słonecznego, jak i wytwarzane jest sztucznie w celu wykorzystania go w procesach technologicznych, medycynie czy
kosmetyce. Obszar promieniowania UV i IR dzieli się na pasma A (bliskie), B (średnie) i C (dalekie). Pasma te obejmują
następujące długości fal:
UVA  315 � 400 nm
UVB  280 � 315 nm
UVC  100 � 280 nm
IRA  780 � 1400 nm
IRB  1400 � 3000 nm
IRC  3000 � 106 nm
Techniczne z
ródła promieniowania UV
Do sztucznych z
ródeł UV zalicza się elektryczne z
ródła nadfioletu, które znalazły zastosowanie w medycynie, przemyśle
farmaceutycznym i spożywczym (sterylizacja żywności, wykrywanie zanieczyszczeń bakteryjnych i odchodami gryzoni),
poligrafii (utrwalanie tuszu drukarskiego), przemyśle meblowym, lakierniach (utwardzanie lakieru), salonach
kosmetycznych (solaria), itp. y
ródłem promieniowania UV są urządzenia stosowane do dezynfekcji sprzętu i pomieszczeń
(gabinety i sale zabiegowe) w służbie zdrowia. Dezaktywacja mikroorganizmów następuje przez naświetlenie ich
promieniowaniem o długości fali 260  265 nm (UVC), powodującym uszkodzenie DNA. UVC stosowane też jest w
lampach do dezynfekcji ścieków, wody w basenach kąpielowych i wody pitnej. Promienniki UV znalazły także
zastosowanie do identyfikacji banknotów, dokumentów, dzieł sztuki a także w urządzeniach do badań naukowych
(spektroskopia).
y
ródłem promieniowania UV o bardzo dużym natężeniu jest elektryczny łuk spawalniczy. W otoczeniu łuku skuteczne
natężenie promieniowania przekracza kilkakrotnie dopuszczalne wartości. W tabeli 11 przedstawiono przykłady
uzyskanych natężeń promieniowania UV w różnych technikach spawalniczych.
Promieniowanie IR
y
ródłami promieniowania IR o szczególnie dużym natężeniu są ciała rozgrzane do wysokich temperatur. W procesach
produkcyjnych do takich z
ródeł należą powierzchnie pieców, kotłów, rozżarzone i stopione metale, szkło itp. Hutnictwo
jest gałęzią przemysłu, w której występują największe i najsilniejsze z
ródła IR pochodzenia temperaturowego. Największe
narażenie występuje przy otworze spustowym pieca oraz przy obsłudze pieca martenowskiego. Silne promieniowanie
cieplne występuje także podczas procesu elektrolizy metali, obróbki cieplnej, w hutnictwie szkła, w przemyśle
chemicznym i ceramicznym.
y
ródłem promieniowania IR są promienniki podczerwieni stosowane do ogrzewania, nagrzewania i suszenia.
Promiennikowe nagrzewanie materiałów stosuje się przy przetwarzaniu metali, tworzyw sztucznych i ceramicznych.
Szeroko stosowana jest podczerwień w procesie suszenia lakierów, emalii i farb. Silne pochłanianie przez wodę
promieniowania podczerwonego wykorzystuje się w procesach suszenia, w których wymagane jest odparowanie wody. W
ten sposób suszy się żywność (zboża, owoce, warzywa), drewno, celulozę, papier i materiały włókiennicze.
Strona 19 z 36
Tabela 11.
WARTOŚCI DOPUSZCZALNE
Oddziaływanie nadmiernych dawek promieniowania UV i/lub IR może powodować uszkodzenia oczu l
Oddziaływanie nadmiernych dawek promieniowania UV i/lub IR może powodować uszkodzenia oczu l
Oddziaływanie nadmiernych dawek promieniowania UV i/lub IR może powodować uszkodzenia oczu lub skóry. Skutki
narażenia na promieniowanie zależą od parametrów fizycznych promieniowania, wielkości pochłoniętej dawki oraz
narażenia na promieniowanie zależą od parametrów fizycznych promieniowania, wielkości pochłoniętej dawki oraz
narażenia na promieniowanie zależą od parametrów fizycznych promieniowania, wielkości pochłoniętej dawki oraz
właściwości optycznych i biologicznych eksponowanej tkanki.
właściwości optycznych i biologicznych eksponowanej tkanki.
Jako kryterium oceny zagrożenia promieniowaniem nadfioletowym przyjęto niedopuszczenie do powstania rumienia
promieniowaniem nadfioletowym przyjęto niedopuszczenie do powstania
skóry, zapalenia rogówki i spojówki oka, rozwoju zmian nowotworowych skóry i zaćmy soczewki
skóry, zapalenia rogówki i spojówki oka, rozwoju zmian nowotworowych skóry i zaćmy soczewki
skóry, zapalenia rogówki i spojówki oka, rozwoju zmian nowotworowych skóry i zaćmy soczewki. Dopuszczalna ekspozycja
na promieniowanie UV została ograniczona wartościami dwóch parametrów:
na promieniowanie UV została ograniczona wartościami dwóch parametrów:
1. Najwyższe dopuszczalne napromienienie skuteczne Ns oka i skóry w ciągu dobowego wymiaru czasu pracy, bez
ne napromienienie skuteczne N oka i skóry w ciągu dobowego wymiaru czasu pracy, bez
względu na długość jego trwania, wyznaczane wg krzywej skuteczności biologicznej nadfi
względu na długość jego trwania, wyznaczane wg krzywej skuteczności biologicznej nadfi
względu na długość jego trwania, wyznaczane wg krzywej skuteczności biologicznej nadfioletu w zakresie
180 � 400 nm nie powinno przekroczyć 30 J/m2,
nie powinno przekroczyć 30 J/m
2. Całkowite napromienienie oczu N promieniowaniem z pasma 315 � 400 nm, nie powinno być większe od 10 000
nie oczu Nc promieniowaniem z pasma 315 � 400 nm, nie powinno być większe od 10 000
J/m2 w ciągu dobowego wymiaru czasu pracy.
w ciągu dobowego wymiaru czasu pracy.
Jako kryterium zagrożenia promieniowaniem podczerwonym przyjęto niedopuszczenie do powstania uszkodzenia
promieniowaniem podczerwonym przyjęto niedopuszczenie do powstania uszkodzenia
termicznego oka (rogówka, soczewka, siatkówka) oraz skóry
a, soczewka, siatkówka) oraz skóry.
OCHRONA
Jeżeli na stanowisku pracy występuje promieniowanie podczerwone i nie jest możliwa jego eliminacja poprzez zmianę
Jeżeli na stanowisku pracy występuje promieniowanie podczerwone i nie jest możliwa jego eliminacja poprzez zmianę
Jeżeli na stanowisku pracy występuje promieniowanie podczerwone i nie jest możliwa jego eliminacja poprzez zmianę
technologii, do podstawowych działań związanych z ochroną pracownika przed jego niekorzystnym od
technologii, do podstawowych działań związanych z ochroną pracownika przed jego niekorzystnym od
technologii, do podstawowych działań związanych z ochroną pracownika przed jego niekorzystnym oddziaływaniem
należą:
" kształtowanie mikroklimatu (wilgotność powietrza, ruch powietrza, temperatura powietrza),
kształtowanie mikroklimatu (wilgotność powietrza, ruch powietrza, temperatura powietrza),
kształtowanie mikroklimatu (wilgotność powietrza, ruch powietrza, temperatura powietrza),
" odsunięcie ludzi ze strefy narażenia (automatyzacja, mechanizacja),
odsunięcie ludzi ze strefy narażenia (automatyzacja, mechanizacja),
" organizacja pracy (skrócenie czasu ekspozycji tak, by nie przekraczać wartości dopuszczalnych, zapewnić
organizacja pracy (skrócenie czasu ekspozycji tak, by nie przekraczać wartośc
organizacja pracy (skrócenie czasu ekspozycji tak, by nie przekraczać wartośc
wypoczynek),
" stosowanie ekranów i osłon (wykonane z materiałów litych metalowych, szklanych bądz
z tworzyw sztucznych, jak
stosowanie ekranów i osłon (wykonane z materiałów litych metalowych, szklanych bądz
z tworzyw sztucznych, jak
stosowanie ekranów i osłon (wykonane z materiałów litych metalowych, szklanych bądz
z tworzyw sztucznych, jak
też wykonanych z siatek metalowych o wielkości oczek dobranych do długości fali promieniowania. Skutecznoś
też wykonanych z siatek metalowych o wielkości oczek dobranych do długości fali promieniowania. Skutecznoś
też wykonanych z siatek metalowych o wielkości oczek dobranych do długości fali promieniowania. Skuteczność
ekranów wzrasta w przypadku zraszania ich wodą),
ekranów wzrasta w przypadku zraszania ich wodą),
" środki ochrony osobistej (odzież  w wyniku pochłaniania promieniowania przez tkaniny ich temperatura może
środki ochrony osobistej (odzież w wyniku pochłaniania promieniowania przez tkaniny ich temperatura może
wzrastać, przez co zwiększa się termiczne obciążenie organizmu. Najlepszym zatem rozwiązaniem jest stosowanie
wzrastać, przez co zwiększa się termiczne obciążenie organizmu. Najlepszym zatem rozwiązaniem jes
wzrastać, przez co zwiększa się termiczne obciążenie organizmu. Najlepszym zatem rozwiązaniem jes
tkanin jasnych i błyszczących, które odbijają promieniowanie IR. Osłony twarzy należy stosować, gdy istnieje
tkanin jasnych i błyszczących, które odbijają promieniowanie IR. Osłony twarzy należy stosować, gdy istnieje
tkanin jasnych i błyszczących, które odbijają promieniowanie IR. Osłony twarzy należy stosować, gdy istnieje
prawdopodobieństwo przekroczenia wartości dopuszczalnej promieniowania dla skóry. Mogą być wykonane z
prawdopodobieństwo przekroczenia wartości dopuszczalnej promieniowania dla skóry. Mogą być wykonane z
prawdopodobieństwo przekroczenia wartości dopuszczalnej promieniowania dla skóry. Mogą być wykonane z
lekkiego metalu z otworem na filtr, bądz
z siatki drucianej lub tworzywa sztucznego. Okulary ochronne z filtrami
ltr, bądz
z siatki drucianej lub tworzywa sztucznego. Okulary ochronne z filtrami
Strona 20 z 36
chroniącymi wzrok przed IR powinny być dobrane w zależności od intensywności promieniowania z
ródła a ich
chromatyczność nie ograniczała widzenia przedmiotu pracy. Przy dużym poziomie promieniowania zaleca się
stosować filtry mające powierzchnię odbijającą IR, dzięki czemu ogranicza się wzrost temperatury filtra).
Głównymi środkami ochrony na stanowiskach z występującym promieniowaniem UV są:
" obudowy z
ródeł promieniowania lub ekrany chroniące pracowników (np. stanowisko spawalnicze musi być osłonięte
ekranami zabezpieczającymi osoby postronne przed narażeniem na promieniowanie),
" odzież ochronna (materiały ściśle tkane o ciemnych barwach odznaczają się większą skutecznością pochłaniania UV),
" okulary, gogle, maski ochronne wyposażone w filtry eliminujące promieniowanie UV.
Zarówno promieniowanie IR jak i UV może ulegać odbiciu od powierzchni gładkich, jasnych i metalizowanych. By
promieniowanie odbite nie stanowiło wtórnego zagrożenia dla wzroku, ekrany osłaniające oraz pomieszczenia pracy
winny być malowane farbami matowymi.
4.7. Promieniowanie laserowe
Coraz szersze zastosowanie zarówno w urządzeniach powszechnego użytku jak i urządzeniach produkcyjnych znajdują
lasery (Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation), które emitują wiązkę promieniowania
elektromagnetycznego charakteryzującą się wysoką spójnością, monochromatycznością oraz dużą gęstością mocy. W
zależności od rodzaju zastosowanego w laserze ośrodka czynnego, którego wzbudzenie skutkuje emisją promieniowania,
można otrzymać promieniowanie z zakresu widzialnego lub niewidzialnego dla człowieka. W tabeli 12 przedstawiono
przykłady zastosowania wybranych typów laserów.
Tabela 12. Przykłady zastosowania laserów
Długość fali Rodzaj pracy, długość
Typ lasera Zastosowanie
[nm] Impulsu Moc[W]
technologiczne spawanie, topienie,
Laser rubinowy 694,3 impulsowa(930-102ns) 103-109
wiercenie, dentystyka, biologia
ciągła lub telekomunikacja, laserowe układy śledzące,
Laser neodymowy 1060 10-103
impulsowa(15ns) kontrolowane reakcje jądrowe
Laser półprzewodnikowy ciągła lub impulsowa
800-900 10-3-10 telekomunikacja
GaAs (102ns)
laserowe układy śledzące, chirurgia,
ciągła lub impulsowa dentystyka, obróbka materiałów, cięcie i
Laser CO2 10600 10-104
(102-5x104ns) spawanie metali, kontrolowane reakcje
jądrowe, rozdzielanie izotopów
Oddziaływanie promieniowania laserowego na tkankę biologiczną
Występują trzy podstawowe efekty szkodliwego oddziaływania laserów:
Efekt termiczny  większość uszkodzeń laserowych jest spowodowana nagrzewaniem absorbującej tkanki lub tkanek.
Komórki w obszarze absorpcji wykazują cechy spalenia, a uszkodzenie tkanki spowodowane jest
denaturacją białek.
Efekt fotochemiczny  w przypadku małych poziomów ekspozycji reakcja fotochemiczna (reakcja chemiczna uaktywniona
absorpcją energii promieniowania) jest główną przyczyną uszkodzenia struktur biologicznych. Skóra,
soczewka oka, siatkówka mogą ulegać nieodwracalnym zmianom na skutek długotrwałej ekspozycji
(w jednym odcinku czasowym lub krótkim powtarzającym się) na promieniowanie UV lub
promieniowanie krótkofalowe.
Efekt nieliniowy  w przypadku narażenia na krótkotrwałe impulsy promieniowania laserowego o dużej mocy
szczytowej tkanki poddawane są bardzo szybkiemu wzrostowi temperatury przez co ich składniki
ciekłe przekształcają się w gaz, powodując eksplozję i pękanie komórek.
Zestawienie zagrożeń oczu i skóry wynikających z ekspozycji na promieniowanie laserowe o różnej długości fali
przedstawiono w tabeli 13.
Strona 21 z 36
Tabela 13. Skutki nadmiernej ekspozycji na promieniowanie laserowe
Rodzaj promieniowania Długość fali [nm] Oczy Skóra
rumień, działania rakotwórcze,
UVC 100 - 280 uszkodzenie rogówki
przyśpieszone starzenie skóry
UVB 280 - 315 uszkodzenie rogówki
oparzenie skóry, ciemnienie
UVA 315 - 400 katarakta fotochemiczna
pigmentu
fotochemiczne i termiczne oparzenie skóry, reakcje
VIS 400 - 780
uszkodzenie siatkówki fotoczułe
katarakta, poparzenie
IRA 780 - 1400 oparzenie skóry
siatkówki
przymglenie rogówki,
IRB 1400 - 3000 oparzenie skóry
katarakta, oparzenie rogówki
IRC 3000 nm - 1 mm oparzenie rogówki oparzenie skóry
Ponieważ moc lasera nie jest jedynym wyznacznikiem potencjalnych szkodliwych skutków zdrowotnych, klasyfikacji
laserów ze względu na bezpieczeństwo użytkowania dokonuje się na podstawie skali możliwych zagrożeń. Do tej samej
klasy mogą należeć lasery różnej mocy, które z uwagi na inne właściwości (długość fali, sposób pracy - ciągły/impulsowy)
wywołują podobne skutki podczas oddziaływania z tkanką biologiczną. Klasa lasera informuje o skali zagrożeń związanych
z ich użytkowaniem. W tabeli 14 zestawiono obowiązujący podział laserów, który wyznacza wspólne granice
bezpieczeństwa dla różnego typu laserów.
Tabela 14. Klasyfikacja laserów
Klasa Opis
1 Lasery, które są bezpieczne w racjonalnych warunkach pracy
Lasery emitujące promieniowanie w zakresie długości fal od 302,5nm do 4000nm, które są bezpieczne w
1M
racjonalnych warunkach pracy, ale mogą być niebezpieczne podczas patrzenia w wiązkę przez przyrządy optyczne
Lasery emitujące promieniowanie widzialne w przedziale długości fal od 400nm do 700nm. Ochrona oka jest
2
zapewniona w sposób naturalny przez instynktowne reakcje obronne.
Lasery emitujące promieniowanie widzialne w przedziale długości fal od 400nm do 700nm. Ochrona oka jest
2M zapewniona w sposób naturalny przez instynktowne reakcje obronne, ale mogą być niebezpieczne podczas
patrzenia w wiązkę przez przyrządy optyczne.
Lasery emitujące promieniowanie w zakresie długości fal od 302,5 nm do 106 nm, dla których bezpośrednie
3R
patrzenie w wiązkę jest potencjalnie niebezpieczne.
Lasery zazwyczaj zagrażające przy bezpośrednim patrzeniu w wiązkę. Patrzenie na odbicia rozproszone jest
3B
zazwyczaj bezpieczne.
Lasery, które wytwarzają niebezpieczne odbicia rozproszone. Mogą one powodować uszkodzenie skóry oraz
4
stwarzają zagrożenie pożarem. Podczas obsługi laserów klasy 4 należy zachować szczególną ostrożność.
Laser jako z
ródło promieniowania wykorzystywany jest w różnego rodzaju urządzeniach. Z uwagi rodzaj zastosowania
mogą w tych urządzeniach być użyte lasery wysokich klas. Jeśli zastosowane są właściwe środki ochrony zbiorowej
(obudowy, osłony, ograniczniki lub tłumiki wiązki laserowej, itp.), które nie pozwalają na ekspozycję ludzi na
promieniowania laserowe lub ograniczają do poziomu bezpiecznego, wówczas urządzenie to może być zaklasyfikowane
do niższej klasy.
Na urządzeniach laserowych umieszczane są etykiety:
objaśniające - wymagane na wszystkich urządzeniach laserowych z wyjątkiem klasy 1. Etykieta ta zawiera informacje o
maks. mocy lub energii promieniowania, czasie trwania impulsu (jeśli laser pracuje impulsowo) i emitowanej długości fali
oraz tytuł i datę publikacji normy, wg której sklasyfikowano laser. Dla urządzeń klasy 1 powyższe informacje mogą być
zawarte w informacji dla użytkownika. Przykład etykiety podano na rys.12.
PROMIENIOWANIE LASEROWE
UNIKAĆ EKSPOZYCJI NA WI
ZK

URZ
DZENIE LASEROWE KLASY 3B
maks. moc < 0,5W
praca ciągła
długość fali 635nm
klasyfikacja wg PN-EN-60825-1:2005
Rys. 12. Rys.13.
ostrzegawcze  dla urządzeń zakwalifikowanych powyżej klasy 1M (rys.13)
Strona 22 z 36
Poza tym, dla laserów powyżej klasy 3B umieszczane są etykiety otworu wyjściowego, z którego emitowane jest
klasy 3B umieszcza etykiety otworu wyjściowego, z którego emitowane jest
promieniowanie. Etykietowane są także płyty obudowy ochronnej, płyty dostępu osłony zabezpieczającej, a także płyty
także płyty obudowy ochronnej, płyty dostępu osłony zabezpieczającej, a także płyty
także płyty obudowy ochronnej, płyty dostępu osłony zabezpieczającej, a także płyty
blokad bezpieczeństwa. W przypadku emitowania promieniowania laserowego spoza zakresu widzialnego na etykietach
blokad bezpieczeństwa. W przypadku emitowania promieniowania laserowego spoza zakresu widzialnego na etykietach
objaśniających podawana jest informacja  Niewidzialne promieniowanie laserowe .
objaśniających podawana jest informacja  Niewidzialne promieniowanie laserowe .
OCHRONA
Rozporządzenie MPiPS z 29.11.2002r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników
Rozporządzenie MPiPS z 29.11.2002r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników
Rozporządzenie MPiPS z 29.11.2002r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy określa dopuszczalne wartości MDE (maksymalnej dopuszczalnej ekspozycji)
zdrowia w środowisku pracy określa dopuszczalne wartości MDE (maksymalnej dopuszczalnej ekspozycji)
zdrowia w środowisku pracy określa dopuszczalne wartości MDE (maksymalnej dopuszczalnej ekspozycji)
związanej z promieniowaniem laserowym. Parametr ten precyzuje maksymalny poziom promieniowania, na który oko lub
związanej z promieniowaniem laserowym. Parametr ten precyzuje maksymalny poziom promieniowania, na który oko lub
związanej z promieniowaniem laserowym. Parametr ten precyzuje maksymalny poziom promieniowania, na który oko lub
skóra mogą być eksponowane bez wynikających z tego obrażeń, natychmiast lub po długim czasie.
skóra mogą być eksponowane bez wynikających z tego obrażeń, natychmiast lub po długim czasie.
Wartość MDE jest funkcją:
- długości fali promieniowania,
długości fali promieniowania,
- czasu trwania impulsu lub czasu ekspozycji,
czasu trwania impulsu lub czasu ekspozycji,
- rodzaju tkanki narażonej na obrażenie,
rodzaju tkanki narażonej na obrażenie,
- rozmiaru obrazu na siatkówce oka ( dla VIS i IRA).
rozmiaru obrazu na siatkówce oka ( dla VIS i IRA).
Przekroczenie wartości MDE wymaga zastosowania ochron oczu i skóry. Zaleca się, by ochrony oczu stosować w
ekroczenie wartości MDE wymaga zastosowania ochron oczu i skóry. Zaleca się, by ochrony oczu stosować w
ekroczenie wartości MDE wymaga zastosowania ochron oczu i skóry. Zaleca się, by ochrony oczu stosować w
obszarach zagrożenia, gdzie używane są urządzenia laserowe klasy 3R emitujące promieniowanie poza zakresem
bszarach zagrożenia, gdzie używane są urządzenia laserowe klasy 3R emitujące promieniowanie poza zakresem
bszarach zagrożenia, gdzie używane są urządzenia laserowe klasy 3R emitujące promieniowanie poza zakresem
widzialnym oraz lasery klasy 3B lub 4.
Przy wyborze ochrony oczu należy zwrócić uwagę na następujące wymagania:
wyborze ochrony oczu należy zwrócić uwagę na następujące wymagania:
- wygoda noszenia i dopasowanie do twarzy,
wygoda noszenia i dopasowanie do twarzy,
- szerokie pole widzenia,
- dostatecznie duże tłumienie promieniowania laserowego,
dostatecznie duże tłumienie promieniowania laserowego,
- transmisja światła w zakresie widzialnym,
transmisja światła w zakresie widzialnym,
- odporność na promieniowanie laserowe.
e laserowe.
Ochrony oczu dobiera się indywidualnie do konkretnego promieniowania laserowego.
chrony oczu dobiera się indywidualnie do konkretnego promieniowania laserowego.
Na rysunku 14 przedstawiono przykładowy wykres tłumienia filtru absorpcyjnego stosowanego w okularach ochronnych.
przedstawiono przykładowy wykres tłumienia filtru absorpcyjnego stosowanego w okularach ochronnych.
przedstawiono przykładowy wykres tłumienia filtru absorpcyjnego stosowanego w okularach ochronnych.
Na rysunku widoczne jest tłumienie jakiego doznaje wiązka promieniowania o długości fali w zakresach emitowanych
Na rysunku widoczne jest tłumienie jakiego doznaje wiązka promieniowania o długości fali w zakresach emitowanych
przez laser argonowy i Nd:YAG.
Gdy występuje możliwość przekroczenia MDE dla skóry, należy stosować odpowiednią odzież ochronną. W przypadku
Gdy występuje możliwość przekroczenia MDE dla skóry, należy stosować odpowiednią odzież ochronną. W przypadku
Gdy występuje możliwość przekroczenia MDE dla skóry, należy stosować odpowiednią odzież ochronną. W przypadku
korzystania z urządzeń klasy 4 należy zwrócić uwagę na potencjalne zagrożenia pożarowe i zapewnić odzież odporną na
korzystania z urządzeń klasy 4 należy zwrócić uwagę na potencjalne zagrożenia pożarowe i zapewnić odzież odporną na
płomienie i nagrzewanie.
Rys. 14.
4.8. Pyły
W wyniku niepełnej hermetyzacji procesów technologicznych może dochodzić do zanieczyszczenia przestrzeni
W wyniku niepełnej hermetyzacji procesów technologicznych może dochodzić do zanieczyszczenia przestrzeni
W wyniku niepełnej hermetyzacji procesów technologicznych może dochodzić do zanieczyszczenia przestrzeni
środowiska pracy substancjami i związkami, które są używane w tych procesach, są ich efektem lub skutkiem ubocznym.
środowiska pracy substancjami i związkami, które są używane w tych procesach, są ich efektem lub skutkiem ubocznym.
Do środowiska pracy mogą się one uwalniać w postaci gazów, drobin cieczy lub pyłów, tworząc z powietrzem układy
Do środowiska pracy mogą się one uwalniać w postaci gazów, drobin cieczy lub pyłów, tworząc z powietrzem układy
Do środowiska pracy mogą się one uwalniać w postaci gazów, drobin cieczy lub pyłów, tworząc z powietrzem układy
fazowe, niektóre zwane aerozolami (rys.1
ne aerozolami (rys.15).
Pyły są cząstkami ciał stałych powstałych np. w wyniku mechanicznego rozdrabniania lub technologii produkcji
łych powstałych np. w wyniku mechanicznego rozdrabniania lub technologii produkcji
łych powstałych np. w wyniku mechanicznego rozdrabniania lub technologii produkcji
proszków. W zależności od wielkości drobin pyłu, może on trwale unosić się powietrzu lub podlegać siłom grawitacji.
proszków. W zależności od wielkości drobin pyłu, może on trwale unosić się powietrzu lub podlegać siłom grawitacji.
proszków. W zależności od wielkości drobin pyłu, może on trwale unosić się powietrzu lub podlegać siłom grawitacji.
Cząstki o wielkości mniejszej od 1 źm wykonuj te ruchy w przestrzeni (ruchy Browna), a większe, jeśli nie
źm wykonują zygzakowate ruchy w przestrzeni (ruchy Browna), a większe, jeśli nie
będą poddane innym siłom oprócz grawitacji, opadają i osadzają się na występujących powierzchniach.
będą poddane innym siłom oprócz grawitacji, opadają i osadzają się na występujących powierzchniach.
będą poddane innym siłom oprócz grawitacji, opadają i osadzają się na występujących powierzchniach.
Dym jest zawiesiną cząstek stałych w powietrzu powstałych w wyniku kondensacji par procesów termicznych lub
jest zawiesiną cząstek stałych w powietrzu powstałych w wyniku kondensacji par procesów term
jest zawiesiną cząstek stałych w powietrzu powstałych w wyniku kondensacji par procesów term
chemicznych. Dymy tworzą się także w podczas niepełnego spalania substancji organicznych i zawierają uwolnione z nich
chemicznych. Dymy tworzą się także w podczas niepełnego spalania substancji organicznych i zawierają uwolnione z nich
chemicznych. Dymy tworzą się także w podczas niepełnego spalania substancji organicznych i zawierają uwolnione z nich
zanieczyszczenia.
Mgła jest zawiesiną drobin cieczy w powietrzu. Może powstać na skutek mechanicznego rozpylania, kondensacji
drobin cieczy w powietrzu. Może powstać na skutek mechanicznego rozpylania, kondensacji
drobin cieczy w powietrzu. Może powstać na skutek mechanicznego rozpylania, kondensacji par
lub reakcji chemicznych.
Strona 23 z 36
Rys. 15.
Szkodliwe oddziaływanie pyłów rozpoczyna się w momencie przedostania się do układu oddechowego człowieka.
Szkodliwe oddziaływanie pyłów rozpoczyna się w momencie przedostania się do układu oddechowego człowieka.
Szkodliwe oddziaływanie pyłów rozpoczyna się w momencie przedostania się do układu oddechowego człowieka.
W zależności od wielkości cząstki, sposobu oddychania (częstotliwość, szybkość przepływu powietrza) i wielkości
W zależności od wielkości cząstki, sposobu oddychania (częstotliwość, szybkość przepływu powietrza) i wielkości
W zależności od wielkości cząstki, sposobu oddychania (częstotliwość, szybkość przepływu powietrza) i wielkości
przekroju kanałów dróg oddechowych, pył może zostać zdeponowany w różnych częściach układu. W otworach nosowych
oju kanałów dróg oddechowych, pył może zostać zdeponowany w różnych częściach układu. W otworach nosowych
oju kanałów dróg oddechowych, pył może zostać zdeponowany w różnych częściach układu. W otworach nosowych
pył zatrzymywany jest przez warstwę włosów, dalej odkłada się na pokrytych śluzem ściankach dróg oddechowych obrębu
pył zatrzymywany jest przez warstwę włosów, dalej odkłada się na pokrytych śluzem ściankach dróg oddechowych obrębu
pył zatrzymywany jest przez warstwę włosów, dalej odkłada się na pokrytych śluzem ściankach dróg oddechowych obrębu
głowy, tj. tylnej części gardła i jamy ustnej. Usuwanie złogów z tych miejsc następuje przez wycieranie nosa i połykanie.
jamy ustnej. Usuwanie złogów z tych miejsc następuje przez wycieranie nosa i połykanie.
jamy ustnej. Usuwanie złogów z tych miejsc następuje przez wycieranie nosa i połykanie.
Przepływający dalej wraz z powietrzem pył dostaje się następnie do tchawicy i oskrzeli, które pokryte są nabłonkiem
Przepływający dalej wraz z powietrzem pył dostaje się następnie do tchawicy i oskrzeli, które pokryte są nabłonkiem
Przepływający dalej wraz z powietrzem pył dostaje się następnie do tchawicy i oskrzeli, które pokryte są nabłonkiem
migawkowym. Zadaniem nabłonka jest Prędkość przepływu powietrza pomiędzy
migawkowym. Zadaniem nabłonka jest zbieranie i usuwanie z zanieczyszczeń. Prędkość przepływu powietrza pomiędzy
tchawicą a końcami oskrzeli stopniowo maleje, co sprzyja osadzaniu się pyłu na pokrytym śluzem nabłonku migawkowym.
tchawicą a końcami oskrzeli stopniowo maleje, co sprzyja osadzaniu się pyłu na pokrytym śluzem nabłonku migawkowym.
tchawicą a końcami oskrzeli stopniowo maleje, co sprzyja osadzaniu się pyłu na pokrytym śluzem nabłonku migawkowym.
Ta część zgromadzonego pyłu, która nie ulegnie rozpuszczeniu zostaje poprzez fal rzęsek nabłonka przenoszona z
Ta część zgromadzonego pyłu, która nie ulegnie rozpuszczeniu zostaje poprzez falowy ruch rzęs
oskrzeli i tchawicy w kierunku krtani, skąd jest odkrztuszana lub połykana. Oczyszczanie przez ruch nabłonka
oskrzeli i tchawicy w kierunku krtani, skąd jest odkrztuszana lub połykana. Oczyszczanie przez ruch nabłonka
oskrzeli i tchawicy w kierunku krtani, skąd jest odkrztuszana lub połykana. Oczyszczanie przez ruch nabłonka
migawkowego jest procesem powolnym, trwającym kilka godzin.
migawkowego jest procesem powolnym, trwającym kilka godzin.
Jeśli cząstki pyłu są małych rozmiarów mogą dot płuc. Tę część pyłu przyjęto nazywać
mogą dotrzeć do obszaru wymiany gazowej - płuc. Tę część pyłu przyjęto nazywać
frakcją respirabilną. Płuca nie posiadają nabłonka migawkowego przez co zaleganie osadzonego pyłu trwa bardzo długo,
frakcją respirabilną. Płuca nie posiadają nabłonka migawkowego przez co zaleganie osadzonego pyłu trwa bardzo długo,
frakcją respirabilną. Płuca nie posiadają nabłonka migawkowego przez co zaleganie osadzonego pyłu trwa bardzo długo,
powodując zmiany patologiczne. Pyły mogą być przyczyną dwóch rodzajów pylic: kolagenowych i niekolagenowych. Pylice
powodując zmiany patologiczne. Pyły mogą być przyczyną dwóch rodzajów pylic: kolagenowych i niekolagenowych. Pylice
niekolagenowe są potencjalnie odwracalne, natomiast w pylicach kolagenowych dochodzi do rozwoju tkanki łącznej w
niekolagenowe są potencjalnie odwracalne, natomiast w pylicach kolagenowych dochodzi do rozwoju tkanki łącznej w
niekolagenowe są potencjalnie odwracalne, natomiast w pylicach kolagenowych dochodzi do rozwoju tkanki łącznej w
postaci włókien kolagenowych, które uszkadzają strukturę pęcherzyków płucnych. Szczególnie niebezpieczne dla płuc są
postaci włókien kolagenowych, które uszkadzają strukturę pęcherzyków płucnych. Szczególnie nie
postaci włókien kolagenowych, które uszkadzają strukturę pęcherzyków płucnych. Szczególnie nie
pyły o strukturze włóknistej. Długie i cienkie włókna są przyczyną zmian nowotworowych.
pyły o strukturze włóknistej. Długie i cienkie włókna są przyczyną zmian nowotworowych.
W tabeli 15 przedstawiono klasyfikację pyłów wraz z przykładami substancji wywołujących określony sposób
przedstawiono klasyfikację pyłów wraz z przykładami substancji wywołujących określony sposób
przedstawiono klasyfikację pyłów wraz z przykładami substancji wywołujących określony sposób
oddziaływania na układ oddechowy człowie
oddziaływania na układ oddechowy człowieka.
W środowisku pracy poziom stężenia nie może przekraczać wartości dopuszczalnych określonych trzema
W środowisku pracy poziom stężenia pyłów nie może przekraczać wartości dopuszczalnych określonych trzema
wartościami NDS:
- pyłu całkowitego (zbiór wszystkich cząstek otoczonych powietrzem w określonej objętości powietrza
zbiór wszystkich cząstek otoczonych powietrzem w określonej objętości powietrza
zbiór wszystkich cząstek otoczonych powietrzem w określonej objętości powietrza),
- pyłu respirabilnego (zbiór cząstek (.....) ze średnią wartością średnicy aerodynamicznej 3,5 ą0,3�m i z
zbiór cząstek (.....) ze średnią wartością średnicy aerodynamicznej 3,5
zbiór cząstek (.....) ze średnią wartością średnicy aerodynamicznej 3,5
geometrycznym odchyleniem standardowym 1,5 ą0,1�m),
eometrycznym odchyleniem standardowym 1,5
- włókien respirabilnych (włókna o długości powyżej 5 �m o maksymalnej średnicy poniżej 3 �m i o stosunku
włókna o długości powyżej 5 m o maksymalnej średnicy poniżej 3
długości do średnicy >3).
-
Tabela 15. Szkodliwe oddziaływanie pyłów
. Szkodliwe oddziaływanie pyłów
Oddziaływanie Przykład pyłu Skutki
drażniące cząstki węgla, żelaza, karborundu, szkła, aluminium zmiany zapalne w drogach oddechowych
cząstki węgla, żelaza, karborundu, szkła, aluminium zmiany zapalne w drogach oddechowych
uczulające pyły pochodzenia roślinnego, zwierzęcego oraz kaszel, trudności w oddychaniu (sapanie,
pyły pochodzenia roślinnego, zwierzęcego oraz kaszel, trudności w oddychaniu (sapanie,
chemicznego, np.: arsen, miedz
, cynk, chrom, puder skrócenie oddechu),
o, np.: arsen, miedz
, cynk, chrom, puder skrócenie oddechu), astma
ryżowy, kalafonia
zwłókniające krystaliczne odmiany dwutlenku krzemu (np. kwarc), rozwój tkanki łącznej powodujący
e odmiany dwutlenku krzemu (np. zwój tkanki łącznej powodujący
krzemiany (azbest, talk), pył rud żelaza, pyły kopalniane uszkodzenie struktur pęcherzyków płucnych
krzemiany (azbest, talk), pył rud żelaza, pyły kopalniane uszkodzenie struktur pęcherzyków płucnych
kancerogenne arsen, chrom, nikiel, pyły o strukturze włóknistej rak płuc, oskrzeli, jamy nosowej i zatok
arsen, chrom, nikiel, pyły o strukturze włóknistej rak płuc, oskrzeli, jamy nosowej
(azbest, mineralne włókna sztuczne), krystaliczny
(azbest, mineralne włókna sztuczne), krystaliczny nosowych
dwutlenek krzemu, pył buku, dębu
dwutlenek krzemu, pył buku, dębu
Strona 24 z 36
W tabeli 16 przedstawiono wybrane wartości NDS [1].
W przypadku występowania w przestrzeni oddychania
Tabela 16
pracownika jednocześnie kilku rodzajów pyłów
NDS [ mg/m3 ]
NDS
narażenie łączne szacuje wyznaczając sumę ilorazów
pył pył
Nazwa czynnika szkodliwego
włókien w cm3
stężeń poszczególnych pyłów i odpowiadających im
całkowity respirabilny
wartości NDS. Wartość tej sumy nie powinien
Pył z zaw. krzemionki >50% 2 0,3 -
przekraczać jedności [2].
Pył z zaw. krzemionki 2-50% 4 1 -
Cw1 Cw2 Cwn
Pyły zawierające azbest 1 - 0,2
+ +... + d" 1
NDS1 NDS2 NDSn
Pyły cementów 6 2 -
Pyły drewna (buk, dąb) 2 - -
gdzie Cw1, Cw2, & , Cwn  średnie stężenia ważone
poszczególnych pyłów
NDS1, NDS2, & , NDSn  najwyższe dopuszczalne stężenie poszczególnych pyłów
Wartość średniego stężenia ważonego dla 8-godzinnego narażenia oblicza się wg wzoru
c1 �"t1 + c2 �"t2 +.... + cn �"tn
Cw =
t1 + t2 +....tn
gdzie cn  stężenia otrzymane w wyniku oznaczania poszczególnych próbek
tn  czas pobierania poszczególnych próbek
n  liczba próbek
Pylice płuc obok chorób narządu głosu oraz chorób zakaz
nych i pasożytniczych są najczęściej występującymi
chorobami zawodowymi. Ujawniają się już po 5 latach narażenia, a wydłużanie ekspozycji zawodowej zwiększa
prawdopodobieństwo wystąpienia tego typu choroby. Przyjmuje się rozwój pylicy płuc trwa ok. 15 lat. W zależności od
typu pyłu powodującego chorobę rozróżnia się następujące typy pylic:
- pylica krzemowa
- pylica górników kopalń węgla,
- pylico-gruz
lica,
- pylica spawaczy,
- pylica talkowa,
- pylica azbestowa,
- pylica grafitowa,
- pylice wywołane pyłami metali.
Zapobieganie występowaniu chorób układu oddechowego, będących następstwem wdychania pyłów środowiska
pracy polega na ograniczaniu tworzenia pyłów w procesie technologicznym, hermetyzacji procesów, stosowaniu i
zapewnieniu sprawności środków ochrony zbiorowej (urządzeń odpylających, wyciągowych i filtrujących). Jeśli
wyeliminowanie pyłów wymienionymi metodami nie jest możliwe należy stosować środki ochrony indywidualnej układu
oddechowego.
4.9. Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy
W celu oceny stopnia zagrożenia pracowników czynnikami szkodliwymi należy wykonywać badania i pomiary
poziomu ich występowania w środowisku pracy. Wskazanie czynników szkodliwych, dla których należy wykonać pomiary
winno być poprzedzone rozpoznaniem z
ródeł ich emisji oraz warunków wykonywania pracy, które mają wpływ na poziom
stężeń lub natężeń tych czynników lub na poziom narażenia na oddziaływanie tych czynników, ze szczególnym
uwzględnieniem:
1) rodzaju tych czynników oraz ich właściwości;
2) procesów technologicznych i ich parametrów;
3) wyposażenia technicznego, w tym maszyn, urządzeń, instalacji i narzędzi, które mogą być z
ródłem emisji
czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem wyników pomiarów tej emisji dostarczanych przez
producentów;
4) środków ochrony zbiorowej i danych dotyczących ich użytkowania;
5) organizacji pracy i sposobu wykonywania pracy;
6) rzeczywistego czasu narażenia na oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem
obowiązującego u pracodawcy systemu i rozkładu czasu pracy.
Strona 25 z 36
Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy pracodawca winien zlecić
akredytowanemu laboratorium, nie póz
niej niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności. Częstotliwość
przeprowadzania kolejnych badań zależy od rodzaju czynnika szkodliwego oraz wyniku ostatniego badania. Maksymalne
odstępy czasowe wykonania badań normuje Rozporządzenie Ministra Zdrowia (Dz.U.11.33.166). Niezależnie od tych
wymagań badania wykonuje się każdorazowo, jeżeli nastąpiły zmiany w wyposażeniu technicznym, w procesie
technologicznym lub w warunkach wykonywania pracy, które mogły mieć wpływ na zmianę poziomu emisji, poziomu
narażenia albo wystąpiły okoliczności, które uzasadniają ich ponowne wykonanie.
O wynikach badań i pomiarów należy niezwłocznie informować pracowników narażonych na oddziaływanie czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Należy również udostępnić te wyniki i wyjaśnić ich znaczenie.
Obowiązkiem pracodawcy jest:
a) prowadzenie rejestru czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy,
b) bieżąca rejestracja w karcie badań i pomiarów wyników prowadzonych badań i pomiarów,
c) przechowywanie rejestrów i kart badań przez okres 40 lat, licząc od daty ostatniego wpisu, a w przypadku likwidacji
zakładu przekazania właściwemu miejscowo państwowemu inspektorowi sanitarnemu,
d) udostępnienie na pisemne żądanie pracownika, byłego pracownika, jego przedstawiciela ustawowego lub
pełnomocnika dokumentów zawierających wyniki badań i pomiarów wpisanych do rejestru i karty.
5. Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia
1. Niedopuszczalne jest stosowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich
szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych.
2. Niedopuszczalne jest stosowanie substancji chemicznych i ich mieszanin nieoznakowanych w sposób widoczny,
umożliwiający ich identyfikację.
3. Niedopuszczalne jest stosowanie substancji niebezpiecznej, mieszaniny niebezpiecznej, substancji stwarzającej
zagrożenie lub mieszaniny stwarzającej zagrożenie bez posiadania aktualnego spisu tych substancji i mieszanin
oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub
wybuchem.
4. Stosowanie substancji niebezpiecznej, mieszaniny niebezpiecznej, substancji stwarzającej zagrożenie lub
mieszaniny stwarzającej zagrożenie jest dopuszczalne pod warunkiem zastosowania środków zapewniających
pracownikom ochronę ich zdrowia i życia.
Pracodawca w razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na czynniki rakotwórcze, mutagenne, szkodliwe
czynniki biologiczne:
- podejmuje działania eliminujące te czynniki oraz stosuje środki obniżające narażenie,
- rejestruje pracowników i prace wykonywane w warunkach narażenia na czynniki.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby prace, przy których istnieje możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia
dla zdrowia lub życia ludzkiego, były wykonywane przez co najmniej dwie osoby, w celu zapewnienia asekuracji.
6. Ocena ryzyka zawodowego
Pracodawca
a) ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki
profilaktyczne zmniejszające ryzyko,
b) informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony
przed zagrożeniami.
Ryzyko zawodowe oznacza prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą,
powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku
zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobie wykonywania pracy.
Ocenę ryzyka należy przeprowadzić
" przed oddaniem nowego stanowiska do eksploatacji,
" po wprowadzeniu zmian w stosowanych środkach ochronnych,
" po wprowadzeniu zmian technologicznych lub organizacyjnych na stanowisku pracy,
" po zmianie obowiązujących wymagań, odnoszących się do dopuszczalnych bądz
wymaganych poziomów
czynników środowiska pracy ocenianego stanowiska pracy,
" po zaistnieniu wypadku na stanowisku pracy.
Ocena ryzyka zawodowego jest systematycznym badaniem zagrożeń występujących w procesach pracy. W wyniku tego
badania, tam gdzie jest to wymagane, podejmowane są działania zmierzające do zmniejszenia ryzyka poprzez
Strona 26 z 36
likwidowane zagrożeń bądz
ich ograniczanie za pomocą środków ochrony zbiorowej, indywidualnej, doboru właściwych
metod i organizacji pracy.
Na rysunku 16 przedstawiono schemat postępowania związanego z zarządzaniem ryzykiem zawodowym.
Zebranie informacji potrzebnych do oceny
ryzyka zawodowego
Identyfikacja zagrożeń
Oszacowanie ryzyka zawodowego
Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka
zawodowego
nie
Czy są
Okresowe
potrzebne
przeprowadzanie
działania korygujące i/lub
oceny ryzyka
zapobiegawcze
zawodowego
tak
Opracowanie planu działań
Realizacja planu
Rys.16.
W ramach zbierania informacji potrzebnych do oceny ryzyka określa się:
" lokalizację stanowiska pracy i realizowane na nim zadania,
" stosowane środki pracy, materiały i wykonywane operacje technologiczne,
" rodzaj, sposób i czas wykonywania czynności przez pracujące na stanowisku osoby,
" przepisy prawa i normy odnoszące się do analizowanego stanowiska,
" z
ródła i skutki zidentyfikowanych dotąd zagrożeń,
" stosowane środki ochronny,
" występujące na analizowanym stanowisku negatywne skutki zdrowotne (wypadki, choroby zawodowe)
Identyfikowanie zagrożeń można wykonać z użyciem list kontrolnych, które zawierają wykazy wymagań dotyczących
czynników szkodliwych i niebezpiecznych a zawartych w obowiązujących przepisach i normach. Można także stosować
zaawansowane metody identyfikacji zagrożeń, np. JSA  analizy bezpieczeństwa pracy.
Do szacowania i określania dopuszczalności ryzyka stosuje się jedną z wielu opracowanych metod. Poniżej przedstawiono
dwie przykładowe.
Pierwsza dotyczy wartościowania ryzyka na podstawie wyniku szacowania lub pomiaru wielkości
charakteryzujących narażenie na czynniki szkodliwe (PN-N-18002:2000). W tabeli 17 wskazano poziomy ryzyka w
zależności od krotności przekroczenia wartości parametru opisującego narażenie w stosunku do wartości dopuszczalnej.
Tabela 17
Wartość wielkości charakteryzującej narażenie
Oszacowanie ryzyka zawodowego
(P)
P > Pmax duże
Pmax >= P >= 0,5 Pmax średnie
P < 0,5 Pmax małe
Strona 27 z 36
Analiza R.Z.
Ocena R.Z.
Zarządzanie ryzykiem zawodowym
Ograniczanie R.Z.
W zależności od poziomu oszacowanego ryzyka należy podjąć niezbędne działania profilaktyczne tabela 18.
Tabela 18
Poziom ryzyka Wartościowanie ryzyka Działania profilaktyczne
Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z już wykonywana
pracą, to działania w celu jego zmniejszenia trzeba podjąć
natychmiast, np. przez zastosowanie środków ochronnych.
Duże Niedopuszczalne
Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu
zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu
dopuszczalnego.
Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem
Średnie
jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.
Dopuszczalne
Konieczne jest zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje
Małe
co najmniej na tym samym poziomie.
Druga metoda - RISK SCORE - jest jakościową, wskaz
nikową metodą oceny ryzyka. Służy do oceny ryzyka związanego z
zagrożeniami, których wartości nie można określić. Poziom ryzyka jest określany na podstawie wartości iloczynu:
R = S x E x P
gdzie:
" S - możliwe skutki zdarzenia, straty spowodowane przez zdarzenie;
" E - ekspozycja człowieka na zagrożenie (czas działania zagrożenia);
" P - prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia
Wartości poszczególnych czynników przyjmuje się korzystając z poniższych tabel.
Wartość ,,S" Szacowanie straty Straty ludzkie Straty materialne
100 Poważna katastrofa Wiele ofiar śmiertelnych > 30 mln zł
40 Katastrofa Kilka ofiar śmiertelnych 10-30 mln zł
15 Bardzo duża strata Jedna ofiara śmiertelna 0,3-1 mln zł
7 Duża Ciężkie uszkodzenie ciała 30-300 tys.zł
3 Średnia Absencja (choroba) 3-30 tys.zł
1 Mała Udzielenie pierwszej pomocy
Wartość ,,E Opis ekspozycji pracownika na zagrożenie Wartość ,,P" Opis wartości Szansa w%
10 Stała (codziennie np. na okręcie) Bardzo prawdopodobne
10 50
6 Częsta (codzienna w dniówce roboczej) Całkiem możliwe
6 10
3 Sporadyczna (raz na tydzień) Mało prawdopodobne, ale
3 1
możliwe
2 Okazyjna (raz w miesiącu) Tylko sporadycznie możliwe
1 10-3
1 Minimalna (kilka razy w roku) Możliwe do pomyślenia
0,5 10-4
0,5 Znikoma (raz w roku) Praktycznie możliwe
0,2 10-3
Teoretycznie możliwe (prawie
0,1 10-6
nieprawdopodobne)
Wartościowanie oszacowanego ryzyka, w celu podjęcia decyzji zmierzającej do zmniejszenia ryzyka lub osiągnięcia
bezpieczeństwa, przeprowadza się zgodnie z tabelą 19.
Tabela 19.
Wartość ryzyka ,,R" Kategoria ryzyka Działanie zapobiegawcze
R<20 Ryzyko akceptowalne Wskazana kontrola
2070200R>400 Bardzo duże Wskazane wstrzymanie pracy
Należy pamiętać, ze dla każdego zidentyfikowanego zagrożenia ryzyko zawodowe należy oceniać oddzielnie. Wyników
oceny ryzyka nie sumuje się, lecz rozpatruje się je indywidualnie dla każdego zagrożenia.
Strona 28 z 36
7. Wypadki przy pracy
Wypadek przy pracy  zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w
związku z pracą:
1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych
2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia
3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem
wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek,
któremu pracownik uległ:
1) w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż wykonywanie pracy, chyba że wypadek spowodowany został
postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań
2) podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony
3) przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe
Rodzaje wypadków przy pracy wg skutków
Śmiertelny - śmierć nastąpiła w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.
Ciężki - nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne
uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub
zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe,
istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.
Zbiorowy - wyniku tego samego zdarzenia wypadkowi uległy co najmniej dwie osoby.
Podstawowe działania wchodzące w zakres postępowania powypadkowego przedstawia schemat na rys.17.
Wypadek przy pracy
Udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanemu
Zabezpieczenie miejsca wypadku
TAK
Wypadek
Powiadomienie
śmiertelny,
prokuratora i
zbiorowy
inspektora pracy
ciężki
NIE
powołanie zespołu powypadkowego
ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku
14 dni
sporządzenie dokumentacji powypadkowej
Archiwizacja dokumentacji wypadku
10 lat
Zapobieganie
podobnym wypadkom
Rys.17.
ŚWIADCZENIA POWYPADKOWE
a) Zasiłek chorobowy  dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy
pracy lub chorobą zawodową ; przysługuje w wysokości 100% podstawy wymiaru, którą stanowi kwota będąca
podstawą składek na ubezpieczenie wypadkowe.
b) Świadczenie rehabilitacyjne  dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal
niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy. Wymiar
j.w.
c) Zasiłek wyrównawczy  dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu
wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.
d) Jednorazowe odszkodowanie  dla ubezpieczonego, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej
doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, przysługuje jednorazowe odszkodowanie.
Strona 29 z 36
e) Renta z tytułu niezdolności do pracy  dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku
przy pracy lub choroby zawodowej.
f) Renta szkoleniowa  dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczonego celowość przekwalifikowania
zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie, spowodowana wypadkiem przy
pracy lub chorobą zawodową.
g) Dodatek pielęgnacyjny. Osobie uprawnionej do renty z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje dodatek
pielęgnacyjny na zasadach i w wysokości określonej w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.
Stały uszczerbek na zdrowiu - takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu
nie rokujące poprawy.
Długotrwały uszczerbek na zdrowiu - takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności
organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące ulec poprawie.
Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu, gdy:
" wyłączną przyczyną wypadków, było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących
ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.
" ubezpieczony, będąc w stanie nietrzez
wości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji
psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku.
Jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że ubezpieczony znajdował się w stanie nietrzez
wości, pod wpływem
środków odurzających lub substancji psychotropowych, płatnik składek kieruje ubezpieczonego na badanie niezbędne do
ustalenia zawartości alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych w organizmie. Ubezpieczony jest
obowiązany poddać się temu badaniu. Odmowa poddania się badaniu lub inne zachowanie uniemożliwiające jego
przeprowadzenie powoduje pozbawienie prawa do świadczeń, chyba że ubezpieczony udowodni, że miały miejsce
przyczyny, które uniemożliwiły poddanie się temu badaniu.
8. Choroby zawodowe
Chorobę można uznać za zawodową, jeśli:
" jest wymieniona w wykazie chorób zawodowych,
" w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została
spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze
sposobem wykonywania pracy, zwanych  narażeniem zawodowym .
Rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może nastąpić w okresie jego zatrudnienia w
narażeniu zawodowym albo po zakończeniu pracy w takim narażeniu, pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych
objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych.
Przykłady chorób zawodowych wraz z okresem, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych
upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym,
przedstawiono w tabeli 20.
Ocena, czy występująca u pracownika choroba jest wynikiem narażenia zawodowego, dokonują trzy organy:
a. lekarz, który sprawuje profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem  w czasie prowadzenia czynności
związanych z podejrzeniem choroby zawodowej,
b. lekarz zatrudniony w jednostce orzeczniczej  w toku ustalania rozpoznania choroby zawodowej,
c. właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny - w toku podejmowania decyzji o stwierdzeniu choroby
zawodowej lub decyzji o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej.
Strona 30 z 36
Tabela 20
Okres, w którym wystąpienie
udokumentowanych objawów chorobowych
Choroby zawodowe upoważnia do rozpoznania choroby
zawodowej pomimo wcześniejszego
zakończenia pracy w narażeniu zawodowym
Gorączka metaliczna 3 dni
Pylica spawaczy nie można określić
Astma oskrzelowa 1 rok
Choroby płuc wywołane pyłem metali twardych nie można określić
Obustronny trwały odbiorczy ubytek słuchu typu
ślimakowego lub czuciowo-nerwowego
spowodowany hałasem, wyrażony podwyższeniem progu słuchu o wielkości 2 lata
co najmniej 45 dB w uchu lepiej słyszącym, obliczony jako średnia
arytmetyczna dla częstotliwości audiometrycznych 1, 2 i 3 kHz
Sposób i tryb postępowania dotyczący zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych
przedstawiono schematycznie na rys.18.
pracownik
pracodawca lekarz stomatolog
Zgłoszenie
podejrzenia
choroby
zawodowej
państwowy
państwowy
inspektor
inspektor pracy
sanitarny
skierowanie na
badania
1) poradnie chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy;
2) kliniki i poradnie chorób zawodowych uniwersytetów medycznych (akademii medycznych);
3) poradnie chorób zakaz
nych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy albo przychodnie i oddziały
chorób zakaz
nych poziomu wojewódzkiego  w zakresie chorób zawodowych zakaz
nych i
pasożytniczych;
4) jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej, w których nastąpiła hospitalizacja  w zakresie
rozpoznawania chorób zawodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpienia
ostrych objawów choroby.
Postępowanie w
sprawie choroby
wyniki badań lekarskich i
zawodowej
pomocniczych,
dokumentacja medyczna
pracownika,
orzeczenie w
orzeczenie w
dokumentacja przebiegu zatrudnienia,
ocena narażenia zawodowego sprawie ch.z.
sprawie ch.z.
II instancji
I instancji
PIS zgłaszający ch.z.
pracownik
14 dni na
odwołanie od
orzeczenia
Decyzja w sprawie ch.z.
Rys.18.
Strona 31 z 36
9. Pomieszczenia pracy
Pomieszczenia pracy  pomieszczenia przeznaczone na pobyt pracowników, w których wykonywana jest praca.
a. pomieszczenia pracy stałej  łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej doby przekracza
cztery godziny,
b. pomieszczenia pracy czasowej  łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej doby trwa od
dwóch do czterech godzin.
Nie uważa się za przeznaczone na pobyt pracowników pomieszczeń, w których:
1. łączny czas przebywania tych samych pracowników w ciągu jednej zmiany roboczej jest krótszy niż dwie godziny,
a wykonywane czynności mają charakter dorywczy, bądz
praca polega na krótkotrwałym przebywaniu
związanym z dozorem lub konserwacją urządzeń albo utrzymaniem czystości lub porządku;
2. mają miejsce procesy technologiczne nie pozwalające na zapewnienie odpowiednich warunków przebywania
pracowników w celu ich obsługi, bez zastosowania środków ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego
reżimu organizacji pracy;
3. jest prowadzona hodowla roślin lub zwierząt, niezależnie od czasu przebywania w nich pracowników zajmujących
się obsługą.
W pomieszczeniach pracy należy zapewnić:
" odpowiednią przestrzeń i powierzchnię;
 Powierzchnia i wysokość pomieszczeń pracy powinny zapewniać spełnienie wymagań bezpieczeństwa i higieny
pracy, z uwzględnieniem rodzaju wykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz czasu przebywania
pracowników w tych pomieszczeniach.
 Na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniach stałej pracy powinno przypadać co
najmniej 13 m3 wolnej objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2 m2 wolnej powierzchni podłogi (nie zajętej
przez urządzenia techniczne, sprzęt itp.).
" oświetlenie naturalne i sztuczne;
 W pomieszczeniach stałej pracy należy zapewnić oświetlenie dzienne, chyba że jest to niemożliwe lub
niewskazane ze względu na technologię produkcji, a na stosowanie oświetlenia wyłącznie elektrycznego
pracodawca uzyskał zgodę właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego wydaną w
porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy.
 Oświetlenie dzienne na poszczególnych stanowiskach pracy powinno być dostosowane do rodzaju
wykonywanych prac i wymaganej dokładności oraz powinno spełniać wymagania określone w Polskiej
Normie.
 Niezależnie od oświetlenia dziennego w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie elektryczne o
parametrach zgodnych z Polskimi Normami.
 Stosunek wartości średnich natężenia oświetlenia w pomieszczeniach sąsiadujących ze sobą, przez które
odbywa się komunikacja wewnętrzna, nie powinien być większy niż 5 do 1.
" odpowiednią temperaturę i wentylację;
 W pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej pracy (metod
pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania) nie niższą niż 14oC (287 K), chyba że względy
technologiczne na to nie pozwalają. W pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca
fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18oC (291 K).
" zabezpieczenie przed wilgocią, niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem drganiami oraz innymi
czynnikami szkodliwymi dla zdrowia;
" warunki prawidłowej ewakuacji (drogi, drzwi);
 Drogi i przejścia powinny posiadać wymiary odpowiednie do liczby potencjalnych użytkowników oraz
rodzajów i wielkości stosowanych urządzeń transportowych i przemieszczanych ładunków. Minimalne
wymiary dróg i przejść określają Polskie Normy
" zabezpieczenie p.poż.
10. Oświetlenie w pomieszczeniach pracy
Właściwe oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy przyczynia się do zmniejszania zagrożeń zdrowia i unikania
wypadków przy pracy. Ma istotne znaczenie także jako czynnik poprawiający wydajność i jakość wykonywanej pracy.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997r. w sprawie ogólnych przepisów
Strona 32 z 36
bezpieczeństwa i higieny pracy zobowiązuje pracodawcę do zapewnienia, niezależnie od oświetlenia dziennego,
oświetlenia elektrycznego o parametrach zgodnych z Polskimi Normami. Obecnie obowiązująca norma, PN-EN 12464-
1:2004: Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach. Dostosowanie sposobu
oświetlenia stanowisk pracy do wymagań zawartych w wymienionej normie zapewnia pracownikom poprawne
wykonywanie zadań bez zbędnego wysilania wzroku, oraz bezpieczeństwo związane z eksploatacją maszyn i poruszania
się w miejscu pracy. Rysunek 19 ilustruje podstawowe parametry związane z opisem oświetlenia miejsca pracy.
luminancja L[cd/m2]
natężenie oświetlenia E [lx]
Rys.19.
Luminancja określa stosunek światłości z
ródła światła w danym kierunku do jego powierzchni. Od poziomu luminancji i jej
rozkładu zależy widzialność zadania wzrokowego. Zbyt duże luminancje mogą powodować olśnienie, zbyt duże kontrasty
luminancji  zmęczenie wzroku, a zbyt niska wartość luminancji lub kontrastu tworzy monotonne, niesprzyjające pracy
środowisko.
Natężenie oświetlenia definiowane jest, jako gęstość strumienia świetlnego padającego na daną powierzchnię, a równe
ilorazowi całkowitego strumienia świetlnego padającego na powierzchnię do jej pola.
Szybkość postrzegania oraz bezpieczeństwo i komfort wykonywania zadania wzrokowego zależy od natężenia oświetlenia
i jego rozkładu w polu zadania. Prawidłowo dobrane natężenie oświetlenia zapewnia wygodę widzenia i wydolność
wzrokową osoby wykonującej zadanie wzrokowe.
Olśnienie powodują jaskrawe powierzchnie występujące w polu widzenia. Doznawana wówczas niewygoda widzenia i/lub
zmniejszenie zdolności rozpoznawania przedmiotów jest wynikiem nadmiernej luminancji lub nadmiernym jej kontrastem
przestrzennym lub czasowym.
Zastosowanie światła kierunkowego zwiększa widzialność szczegółów zadania wzrokowego, przez co ułatwia jego
wykonanie. Obecność cieni, będąca następstwem tego sposobu oświetlenia, zwiększa wrażenie przestrzenne
obserwowanego obiektu. Jednak zbyt duża różnica wartości luminancji może spowodować, że szczegóły ukryte w cieniu
mogą być niezauważalne. Należy także zwrócić uwagę, by oświetlenie kierunkowe nie było przyczyną olśnień
odbiciowych.
Oddawanie barw i wygląd barwy jest pochodną rodzaju zastosowanych opraw oświetleniowych. y
ródła światła oddające
barwę naturalnie, charakteryzowane są wskaz
nikiem Ra = 100. Spadek jakości oddawania barw opisywany jest niższą
wartością Ra.
Szczególnie niebezpieczne jest migotanie światła we wnętrzach, w których może powstać efekt stroboskopowy.
Powoduje on zmiany w postrzeganiu ruchów obrotowych i postępowo-zwrotnych znajdujących się tam maszyn. Emisją
tętniącego światła charakteryzują się wyładowcze z
ródła światła. Zapobieganie temu zjawisku polega na wykorzystywaniu
żarówek zasilanych prądem stałym lub zmodyfikowaniu sposobu zasilania lamp wyładowczych.
Światło dzienne jest jednym ze z
ródeł oświetlenia wnętrz. Zmienność jego natężenia i składu widmowego w ciągu dnia
sprawia, że nie może być ono wyłącznym z
ródłem oświetlenia miejsca pracy. Intensywność światła dziennego na
stanowisku pracy jest także pochodną odległości od z
ródła (np. okien). Stąd zapewnienie wymaganego natężenia
oświetlenia miejsca pracy należy realizować poprzez kombinację i właściwą integrację światła dziennego i elektrycznego.
Wymagania oświetleniowe wg EN-12464-1
Wymagania odnośnie parametrów oświetlenia miejsc pracy podane przez obowiązującą normę dotyczą tzw. pola
zadania, które określane jest jako część pola w miejscu pracy, gdzie wykonywane jest zadanie wzrokowe. Natomiast pole
bezpośredniego otoczenia, dla którego wskazane jest utrzymanie określonego natężenia oświetlenia rozumiane jest, jako
pas o szerokości co najmniej 0,5 m otaczający pole zadania, występujący w polu widzenia (rys.20).
Strona 33 z 36
Parametry, wg których należy oceniać oświetlenie miejsc pracy to:
Em  eksploatacyjne natężenie oświetlenia  wartość, od której nie może być mniejsza wartość średnia natężenie
oświetlenia na określonej powierzchni,
Ra  wskaz
nik oddawania barw,
UGRL  wartość graniczna ujednoliconego wskaz
nika oceny olśnienia.
Norma podaje minimalne wartości średniego natężenia oświetlenia dla różnych rodzajów wnętrz i zadań lub czynności w
nich wykonywanych, minimalną wartość Ra jaką należy zapewnić we wnętrzach, gdzie pracują lub przebywają ludzie przez
dłuższy czas, oraz wartość wskaz
nika UGRL (ujednoliconej oceny olśnienia), zapewniającą ograniczenie występowania
olśnienia pochodzącego od jaskrawych opraw oświetleniowych.
W tabeli 21 przedstawiono przykład wymagań odnośnie oświetlenia w polu zadania, obowiązujących w obróbce i
przetwórstwie metali. Tabela 22 wskazuje wymagania, jakie są stawiane w zakresie równomierności oświetlenia w polu
zadania i polu bezpośredniego otoczenia. Równomierność natężenia oświetlenia, dla której wymagania podano w tabeli
22, określa się jako stosunek minimalnego natężenia oświetlenia do średniego natężenia oświetlenia na powierzchni:
Emin
Równomierność =
Eśr
pole bezpośredniego otoczenia
0,5 m
pole zadania
Rys.20. Składowe pola widzenia miejsca pracy
Tabela 21.
Nr ref. Rodzaj wnętrza, zadania lub czynności Em [lx] UGRL Ra
2.13.1 Kucie swobodne 200 25 60
2.13.2 Kucie matrycowe 300 25 60
2.13.3 Spawanie 300 25 60
2.13.4 Zgrubna i średnia obróbka skrawaniem: tolerancja e"0,1mm 300 22 60
2.13.5 Precyzyjna obróbka skrawaniem, szlifowanie: tolerancja <0,1mm 500 19 60
2.13.6 Trasowanie, sprawdzanie 750 19 60
2.13.7 Ciągnięcie rur i drutów, formowanie na zimno 300 25 60
2.13.8 Obróbka skrawaniem: grubośće"5mm 200 25 60
2.13.9 Roboty blacharskie: brubość <5 300 22 60
2.13.10 Wykonywanie narzędzi, produkcja urządzeń tnących 750 19 60
2.13.11 Montaż:
 zgrubny 200 25 80
 średni 300 25 80
 dokładny 500 22 80
 precyzyjny 750 19 80
2.13.12 Galwanizowanie 300 25 80
2.13.13 Przygotowanie powierzchni i lakierowanie 750 25 80
2.13.14 Wykonywanie narzędzi, szablonów i przyrządów obróbkowych, mechanika
1000 19 80
precyzyjna, mikromechanika
Tabela 22.
Natężenie oświetlenia w polu Natężenie oświetlenia w polu
zadania [ lx ] bezpośredniego otoczenia [ lx ]
e" 750 500
500 300
300 200
d" 200 Ezadanie
Równomierność e" 0,7 Równomierność e" 0,5
Strona 34 z 36
11. Maszyny i inne urządzenia techniczne
Zgodnie z Kodeksem pracy:
Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane maszyny i inne urządzenia techniczne:
1) zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami,
działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem,
działaniem drgań mechanicznych i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych
czynników środowiska pracy,
2) uwzględniały zasady ergonomii.
Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają
wymagań dotyczących oceny zgodności określonych w odrębnych przepisach.
Maszyna nowa w momencie wprowadzania na rynek musi spełniać wymagania zasadnicze (tj. wymagania, wynikające z
aktualnego stanu prawnego DU.08.199.1228. - odpowiedzialność spoczywa na producencie. Producent lub jego
uprawniony przedstawiciel składa deklarację zgodności, za pomocą której oświadcza klientowi oraz organom nadzoru
rynku, że maszyna została zaprojektowana i wykonana zgodnie z aktualnym stanem przepisów i wiedzy w zakresie
zapewnienia niezbędnego poziomu bezpieczeństwa. Dodatkowo na wyrobie umieszczane jest oznakowanie znakiem
zgodności CE)
Maszyna używana musi spełniać tzw. wymagania minimalne DU.02.191.1596. - odpowiedzialność spoczywa na
użytkowniku, a więc pracodawcy, który musi zapewnić bezpieczną pracę swoim pracownikom oraz osobom trzecim
(postronnym), które mogą okresowo przebywać w pobliżu maszyny.
W trakcie eksploatacji maszyny na użytkowniku spoczywa obowiązek dbałości o jej stan techniczny, w tym mający wpływ
na bezpieczeństwo obsługi. Jeśli z czasem ulega zmianie stan wiedzy na temat bezpieczeństwa, konstruowane są nowe
elementy układów związanych z bezpieczeństwem itd. może się okazać, że maszyna, która w danej chwili była
zaprojektowana zgodnie z obowiązującymi w danym momencie zasadami, może już taką nie być, chociaż jest sprawna i
spełnia wymagania technologiczne. Od pracodawcy wymaga się utrzymywania pewnego minimalnego poziomu
bezpieczeństwa urządzenia będącego w eksploatacji. Poziom ten jest określany w przepisach jako minimalne wymagania
bezpieczeństwa.
12. Szkolenia bhp
Zgodnie z Kodeksem Pracy:
 Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub
potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
 Pracodawca zapewnia pracownikowi odbycie, odpowiedniego do rodzaju wykonywanej pracy, szkolenia, w tym
przekazanie mu informacji i instrukcji dotyczących zajmowanego stanowiska pracy lub wykonywanej pracy.
Szkolenia pracowników realizowane są w ramach:
 szkolenia wstępnego ogólnego (instruktaż ogólny),
 szkolenia wstępnego na stanowisku pracy (instruktaż stanowiskowy),
 szkolenia okresowego.
Instruktaż ogólny ma na celu zapewnić uczestnikom zapoznanie się z podstawowymi przepisami bhp wynikającymi z
Kodeksu pracy, układów zbiorowych pracy (ewentualnie regulaminów pracy), z przepisami oraz zasadami bhp
obowiązującymi na terenie danej firmy oraz z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. Odbywają go:
" nowo zatrudnieni pracownicy przed dopuszczeniem do wykonywania pracy,
" studenci odbywający u pracodawcy praktykę studencką,
" uczniowie szkół zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej nauki zawodu.
Celem instruktażu stanowiskowego jest zapewnienie uczestnikom szkolenia zapoznanie się z czynnikami środowiska
pracy występującymi na ich stanowiskach pracy i ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą, sposobami
ochrony przed zagrożeniami, jakie mogą powodować te czynniki, a także metodami bezpiecznego wykonywania pracy na
tych stanowiskach. Instruktaż ten przeprowadza się przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym
stanowisku:
" pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym występuje narażenie na działanie
czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych,
" pracownika przenoszonego na stanowisko, o którym mowa powyżej,
" ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu,
Strona 35 z 36
" studenta odbywającego praktykę studencką.
Szkolenie okresowe ma za zadanie aktualizację i ugruntowaniu wiedzy i umiejętności w dziedzinie bhp oraz zaznajomienie
uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie. Szkolenie to odbywają:
" osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pracownikami, w szczególności kierownicy, mistrzowie i
brygadziści,
" pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych,
" pracownicy inżynieryjno-techniczni, w tym projektanci, konstruktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych,
technolodzy i organizatorzy produkcji,
" pracownicy służby bhp i inne osoby wykonujące zadania tej służby,
" pracownicy administracyjno-biurowi i inni niewymienieni w powyżej, których charakter pracy wiąże się z
narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Szkolenie okresowe kończy się egzaminem.
Częstotliwość szkoleń okresowych prezentuje tabela 23.
Tabela 23.
Stanowisko Kolejne szkolenie
robotnicze nie rzadziej niż co 3 lata
robotnicze o szczególnym
nie rzadziej niż 1 raz w roku
zagrożeniu
nie rzadziej niż 1 raz na 5 lat
pozostali
(pracownicy biurowi 1 raz na 6 lat)
Pierwsze szkolenie okresowe dla osób będących pracodawcami oraz innych osób kierujących pracownikami, w
szczególności kierowników, mistrzów i brygadzistów przeprowadza się w okresie do 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy na
tych stanowiskach, natomiast osób zatrudnionych na pozostałych stanowiskach okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia
pracy na tych stanowiskach.
Strona 36 z 36