WYKA
AD  MINERALNE SPOIWA BUDOWLANE
1. Klasyfikacja
Spoiwa mineralne - wypalony i sproszkowany minerał, który po wymieszaniu z wodą na skutek reakcji
chemicznych ulega stwardnieniu, wykazując właściwości wią\
ące.
Ze względu na zachowanie się spoiw mineralnych w czasie twardnienia w środowisku wodnym
rozró\
nia się:
" spoiwa powietrzne - twardnieją (uzyskują odpowiednią wytrzymałość mechaniczną) tylko na
powietrzu:
o wapno,
o gips oraz cement anhydrytowy (tzw. cement Keena),
o spoiwo magnezjowe (tzw. cement Sorela),
o spoiwo krzemianowe ze szkłem wodnym, uzyskiwane przez zmieszanie szkła wod-
nego (roztwór krzemianów sodowych lub potasowych otrzymywany przez stopienie piasku
z węglanem sodowym lub potasowym i rozpuszczenie stopu w wodzie pod ciśnieniem) z
wypełniaczem mineralnym o uziarnieniu do 0,2 mm. Jako wypełniacza u\
ywa się np.
mączki kwarcowej. Obecnie raczej nie u\
ywane;
" spoiwa hydrauliczne - twardnieją na powietrzu i pod wodą:
o cementy,
o wapno hydrauliczne (cement romański)
2. Rys historyczny
Spoiwa powietrzne nale\
ą do najstarszych spoiw.
Zastosowanie gipsu do celów budowlanych datuje się od ok. 2600 lat p.n.e (Egipt). Był wykorzy-
stywany do spajania bloków kamiennych w grobowcach oraz łączenia rur, białych wypraw ścian i stro-
pów.
W Polsce u\
yto gipsu do wykonania zaprawy zastosowanej w fundamentach przybudówki ko-
ścioła przedromańskiego w Wiślicy (woj. świętokrzyskie) oraz w części rotundy na Wawelu. Tak\
e jeden
z najstarszych kościołów w Krakowie (na Krzemionkach) ma okrągłą nawę wybudowaną przy u\
yciu gip-
su.
1
Szersze stosowanie gipsu w Polsce datuje się od XVIIw, zwłaszcza jako materiału do robót sztu-
katorskich. W XX w. zaczęto stosować gips jako spoiwo do prefabrykatów, przy jego u\
yciu wznoszono
budynki mieszkalne. Obecnie gips jest bardzo popularnym spoiwem stosowanym do wykonywania za-
czynów, zapraw, betonów, gotowych wyrobów w postaci drobnowymiarowych elementów.
W przypadku wapna brak dokładnych danych, co do miejsca i początku jego stosowania na po-
trzeby budownictwa. Spoiwa wapienne spotyka się w budowlach Babilonu (605-562 r. p.n.e.). Z okresu
243-149 r. p.n.e. są znane receptury zapraw wapiennych i metod prymitywnej produkcji wapna palone-
go. Rzeczywiste procesy zachodzące podczas wypalania wapna nie były znane do czasu odkrycia tlenku
wapnia przez J. Blacka w latach sześćdziesiątych XVIIIw. W Polsce opisy metod produkcji wapna datują
się od opisu Louisa Gay-Lussaca w 1836 r. Natomiast pierwsze budowle wzniesione przy u\
yciu za-
praw wapiennych pochodzą z X w. (rotunda na Wawelu w Krakowie).
Początki produkcji spoiw hydraulicznych sięgają XVIII w., kiedy zaczęto w sposób świadomy sto-
sować dodatki hydrauliczne (wodotrwałe) do zapraw wapiennych. Pierwszy cement wynalazł Anglik
Joseph Aspen, który w 1824 r. uzyskał patent na jego wyrób. Spoiwo to nazwano cementem portlandz-
kim. Spoiwa hydrauliczne nale\
ą do podstawowych materiałów budowlanych. Charakteryzują się cecha-
mi technicznymi, które umo\
liwiają stosowanie ich w budownictwie w bardzo szerokim zakresie.
3. Charakterystyka spoiw
Spoiwa gipsowe i anhydrytowe
Spoiwa gipsowe i anhydrytowe są to materiały wią\
ące, otrzymywane z naturalnych siarczanów wapnio-
wych występujących w przyrodzie w postaci kamienia gipsowego (CaSO4*2H2O) i anhydrytu (Ca-
SO4). Produkcja tych spoiw polega głównie na obróbce termicznej kamienia gipsowego lub anhydrytu.
Spoiwa gipsowe szybko wią\
ące otrzymuje się w pra\
arkach w niskich temperaturach (135 - 230oC).
Surowcem jest mączka gipsowa. Podczas wypalania zachodzi proces odwodnienia według reakcji
CaSO4*2H2O --> CaSO4*1/2H2O + 3/2H2O
Produkt tej reakcji CaSO4*1/2H2O występuje w dwóch odmianach (alfa-ą �). Od-
ą) i (beta-�
ą �
ą �
miany te wykazują istotne ró\
nice rozpuszczalności, czasu wiązania i wytrzymałości.
Odmiana (beta) w odró\
nieniu od odmiany (alfa) ma wygląd kłaczkowaty, krystalizuje w
postaci bardzo drobnych kryształów. Stąd odmiana (beta) ma gorsze właściwości wytrzymało-
ściowe ni\
odmiana (alfa), która ma zwartą strukturę krystaliczną.
Spoiwa tej grupy nale\
ą do spoiw powietrznych szybko wią\
ących - o początku wiązania od 3 do
2
12 minut i końcu wiązania 15 do 20 minut.
Spoiwa gipsowe wolno wią\
ące produkowane są w wysokich temperaturach. Dzielą się one na:
" spoiwa anhydrytowe
" gips hydrauliczny
Spoiwa anhydrytowe nale\
ą do grupy spoiw gipsowych powietrznych. Podstawowym składnikiem jest
bezwodny siarczan wapnia (CaSO4).
Sam siarczan wapniowy nie wykazuje właściwości wią\
ących, staje się dopiero spoiwem po zmieleniu i
zaktywizowaniu pewnymi dodatkami (tlenki alkaliczne, tlenek magnezowy, wapno palone i hydratyzowa-
ne, siarczany, cement portlandzki).
Spoiwo anhydrytowe otrzymuje się w wyniku wypalania kamienia gipsowego lub anhydrytu natural-
nego w temperaturze 600 - 700oC i zmieleniu go z aktywatorami.
Gips hydrauliczny jest spoiwem powietrznym wykazującym właściwości hydrauliczne. Spoiwo to, obok
podstawowego składnika jakim jest CaSO4, zawiera pewien niewielki procent tlenku wapniowego CaO.
Gips hydrauliczny otrzymuje się przez wypalanie kamienia gipsowego w temperaturze 800 - 1000oC. W
takiej temperaturze gips dwuwodny przechodzi w siarczan bezwodny, ulegając częściowemu rozkładowi
w/g reakcji:
CaSO4 --> CaO + SO2 + 1/2O2
Początek wiązania gipsu hydraulicznego zachodzi po upływie 2 do 6 godzin, koniec wiązania po
6 do 30 godzin. Zaletą tak otrzymanego spoiwa jest większa odporność na działanie wody i czynników
atmosferycznych (mrozu)
Wiązanie spoiw gipsowych polega w zasadzie na reakcji odwrotnej do reakcji odwodnienia surowców
stosowanych do produkcji gipsu.
CaSO4*1/2H2O + 3/2H2O --> CaSO4*2H2O +14,2 kJ/mol
3
 Budowlane spoiwa gipsowe
Na potrzeby budownictwa produkuje się
Gips budowlany (PN-B-30041:1997)
Gipsy specjalne: gips szpachlowy, gips tynkarski i klej gipsowy (PN-B-30042:1997)
Gips budowlany - 2 CaSO4*H2O  otrzymuje się ze skały gipsowej (CaSO4*2 H2O) wypra\
onej w
temp. Ok. 200 0C, a następnie zmielonej. Podczas pra\
enia zachodzi następująca reakcja:
2 (CaSO4*H2O) �łtemperatura 2 CaSO4*H2O +3 H2Oę!
�ł�ł�ł
Gips budowlany produkuje się w dwóch gatunkach/*: GB-6 i GB-8. Ze względu na stopień rozdrobnie-
nia rozró\
nia się gips GB-G (gips budowlany grubo mielony) i GB-D (gips budowlany drobno mielony).
Zestawienie cech technicznych gipsu budowlanego zawiera tabela 1.
/* - gatunek gipsu budowlanego określa wytrzymałość na ściskanie zaczynu normowego po wysu-
szeniu go do stałej masy w temperaturze 50 0C. Aby wykonać to badanie, nale\
y przygotować próbki o
wymiarach 4*4*16 cm z zaczynu o normowej konsystencji, które to po 2 godzinach twardnienia podda-
ne są suszeniu do stałej masy.
Tabela 1  Cechy techniczne gipsu budowlanego
Gips budowlany
Parametry
GB-G6 GB-G8 GB-D6 GB-D8
1,00 mm d"
d"
d"
Pozostałość na sicie o boku d" 0,5 -
oczka kwadratowego (#), % 0,75 mm - 0
masy gipsu
0,20 mm d" 15,0 d" 2,0
d" d"
d" d"
d" d"
po 2 godzinach e" 1,8 e" 2,0 e" 1,8 e" 2,0
e" e" e" e"
e" e" e" e"
e" e" e" e"
Wytrzymałość na zginanie, MPa po wysuszeniu
e" 4,0 e" 5,0 e" 4,0 e" 5,0
e" e" e" e"
e" e" e" e"
e" e" e" e"
do stałej masy
po 2 godzinach e" 3,0 e" 4,0 e" 3,0 e" 4,0
e" e" e" e"
e" e" e" e"
e" e" e" e"
Wytrzymałość na ściskanie, MPa po wysuszeniu
e" 6,0 e" 8,0 e" 6,0 e" 8,0
e" e" e" e"
e" e" e" e"
e" e" e" e"
do stałej masy
początek wiązania po e" 3 e"6
e" e"
e" e"
e" e"
Czas wiązania, min
d"
koniec wiązania po d" 30
d"
d"
Okres, w którym gips budowlany nie powinien wykazywać od-
90
chyleń od wymagań normy (liczba dni od daty wysyłki)
Gipsy budowlane specjalne  w grupie tej produkuje się:
gips szpachlowy typu (B) - do szpachlowania budowlanych elementów betonowych
gips szpachlowy typu (G) - do szpachlowania budowlanych elementów gipsowych
gips szpachlowy typu (F) - do spoinowania płyt gipsowo - kartonowych
gips tynkarski typu (GTM)  do wykonywania wewnętrznych wypraw tynkarskich sposobem
zmechanizowanym
gips tynkarski typu (GTR)  do ręcznego tynkowania
klej gipsowy typu (P)  do klejenia prefabrykatów gipsowych
klej gipsowy typu (T)  do osadzania płyt gipsowo - kartonowych
4
Zestawienie cech technicznych gipsów specjalnych zawiera tabela 2.
Tabela 2. Cechy techniczne budowlanych gipsów specjalnych
Gips szpachlowy Gips tynkarski Klej gipsowy
Parametry
B G F GTM GTR P T
Dopuszczalna pozostałość na sicie o
boku oczka kwadratowego, w (%):
- 1,00 mm
0 - 0 -
- 0,20 mm
2 - 5 -
Początek wiązania po upływie, min
e" 60 e" 30 e" 90 e" 60 e" 25
e" e" e" e" e"
e" e" e" e" e"
e" e" e" e" e"
Wytrzymałość na ściskanie, MPa
e" 3,0 e" 2,5 e" 3,0 e"2,5 e" 2,5 e" 3,0 e" 6,0
e" e" e" e" e" e" e"
e" e" e" e" e" e" e"
e" e" e" e" e" e" e"
Okres, w którym spoiwa nie powinny wykazywać odchy-
90
leń od wymagań normy (liczba dni od daty wysyłki)
Gips syntetyczny  Światowy Fundusz Ekologiczny propaguje i wspiera program odsiarczania spalin
we wszystkich elektrociepłowniach opalany węglem brunatnym i kamiennym. W Polsce, pierwsza instala-
cja odsiarczania spalin montowana przez Holendrów w EC  Bełchatów (1994 r.) i następne dostar-
czają gips dwuwodny, który jest wykorzystywany w budownictwie jako substytut gipsu naturalnego.
Spoiwa magnezjowe
Spoiwa magnezjowe, czyli tzw. cementy magnezjowe, otrzymywane są przez zmieszanie ma-
gnezytu kaustycznego lub dolomitu kaustycznego z roztworami soli metali dwuwartościo-
wych. Spoiwa magnezjowe charakteryzują się szybkim procesem wiązania (kilka godzin), du\
ą wytrzy-
małością na ściskanie; nie są one jednak odporne na długotrwałe oddziaływanie wody. Znajduja zasto-
sowanie w budownictwie do produkcji posadzek bezspoinowych, płytek podłogowych, płyt izolacyjnych.
Zaprawy magnezjowe powodują korozję betonu oraz silnie korodują \
elazo. Działanie korodujące jest
wynikiem obecności MgCl2 w spoiwie i jest potęgowane przez obecność wilgoci.
Spoiwa wapienne
Spoiwo wapienne nale\
y do grupy spoiw powietrznych i oparte jest na tlenku wapnia CaO.
Wapno palone (CaO) otrzymuje się przez wypalanie kamienia wapiennego (CaCO3) w piecach szybo-
wych, bądz
obrotowych w temperaturze 950 - 1050oC. Proces wypalania zachodzi wg reakcji
CaCO3 <=> CaO + CO2 + 165,5 kJ/mol
W czasie wypalania wapienia temperatura nie mo\
e być zbyt wysoka, poniewa\
mo\
e wystąpić proces
powlekania (oblepiania) ziarenek wapna palonego nieprzepuszczalnymi dla wody stopionymi tlenkami
5
zanieczyszczeń. Najczęściej tymi zanieczyszczeniami są: krzemionka, tlenki \
elaza, tlenki glinu lub
węglan magnezu.
Zbyt wysoka temperatura wypalania daje nam tzw. wapno martwe, nie podatne na proces gaszenia.
Wapno palone poddaje się procesowi gaszenia wg reakcji
CaO + H2O --> Ca(OH)2 - 63,5 kJ/mol
W zale\
ności od sposobu prowadzenia procesu gaszenia wapno dzieli się na:
" ciasto wapienne
" wapno hydratyzowane
" mleko wapienne
Ciasto wapienne otrzymywane jest w dołach do gaszenia i stanowi układ koloidalny wodorotlenku
wapnia w nasyconym wodnym roztworze tego\
wodorotlenku; zawartość wody wynosi ok. 50% masy
ciasta wapiennego.
Wapno hydratyzowane (sucho gaszone) jest sproszkowanym wodorotlenkiem wapnia, który otrzy-
muje się metodą przemysłową przez gaszenie wapna palonego małą ilością wody (ok. 25%)
Mleko wapienne charakteryzuje się znacznym nadmiarem wody w układzie koloidalnym wodorotlenku
wapnia.
Zaprawę murarską (wapienną) otrzymuje się poprzez zmieszanie 1 części objętościowej wapna gaszone-
go z 3-5 częściami piasku oraz wodą
Gaszenie wapna polega na reakcji chemicznej tlenku wapnia z wodą (w nadmiarze), w wyni-
ku której powstaje wodorotlenek. Wapno w kawałkach powinno być gaszone w okresie 7 dni od chwili dostar-
czenia, poniewa\
szybko wchłania wilgoć oraz dwutlenek węgla i staje się wapnem zwietrzałym.
Doły do gaszenia wapna kopie się w gruntach ścisłych, nieprzepuszczalnych do głębokości nie
większej ni\
do poziomu wody gruntowej. W razie przenikania wody gruntowej ściany i dno na-
le\
y wyło\
yć cegłą.
Je\
eli gaszenie wapna odbywa się po mechanicznym rozkruszeniu brył, okres gaszenia powinien
trwać co najmniej 2 tygodnie  dla wapna przeznaczonego do robót murarskich i co najmniej 2
6
miesiące - do robót tynkarskich. Je\
eli gaszenie odbywa się bez uprzedniego rozdrabniania,
okres dojrzewania powinien być przedłu\
ony do ok. 3 miesięcy.
W celu ochrony ciasta wapiennego przed mrozem nale\
y je przykryć warstwą piasku gr. powy-
\
ej 20 cm i dodatkowo matami np. słomianymi. W cieplejszych porach roku równie\
pokrywa się
ciasto wapienne cienką warstwą piasku, ok. 15 cm, w celu zabezpieczenia przed wysychaniem
(zabezpieczenie przed nadmiernym parowaniem wody).
Ciasto wapienne ma kolor biały, lekko \
ółty lub szary. Barwa brązowa oznacza, \
e wapno jest
 spalone , tj. zagaszone zbyt małą ilością wody. Dobre ciasto wapienne jest lepkie, tłuste i jed-
nolite. Wyczuwalna w dotyku szorstkość i grudkowatość świadczy o zaparzeniu lub niedogasze-
niu wapna.
Proces wiązania i twardnienia spoiwa wapiennego (zaprawy) zachodzi w dwóch etapach:
Pierwszy etap (kilka godzin) to czas, w którym następuje proces wiązania i krzepnięcia
spoiwa.
Drugi etap trwający bardzo długo (do kilku lat) to okres twardnienia spoiwa.
Powy\
sze procesy polegają na odparowaniu wody przy równoczesnej reakcji wodorotlenku wapnia z
dwutlenkiem węgla znajdującym się w powietrzu
Ca(OH)2 + CO2 --> CaCO3 + H2O + 38 kJ/mol
Proces krystalizacji i wzrostu kryształów węglanu wapnia prowadzi do powstania du\
ych wzajemnie
poprzerastanych kryształów tworzących szkielet, od którego zale\
y stwardnienie spoiwa.
Wiązanie zapraw wapiennych w pomieszczeniach zamkniętych mo\
na przyśpieszyć przez spalanie kok-
su (wzrost temperatury i wzrost stę\
enia CO2 w powietrzu)
Piasek jest biernym pod względem chemicznym składnikiem (nie bierze udziału w procesie wiązania),
jednak\
e ułatwia penetrację CO2 z powietrzem w głąb zaprawy, przyspieszając w ten sposób tworzenie
się CaCO3.
Spoiwo wapienne ulega stwardnieniu tylko na powietrzu. Tak otrzymane spoiwo z czasem ulega osła-
bieniu w wyniku reakcji chemicznej
7
CaCO3 + CO2 + H2 --> Ca(HCO3)2
Z przebiegu reakcji widzimy, \
e z czasem w wyniku oddziaływania wody i dwutlenku węgla z powietrza,
nierozpuszczalny CaCO3 przekształca się w rozpuszczalny Ca(HCO3)2. Z twardej zaprawy zo-
staje więc wypłukany najbardziej istotny składnik - węglan wapnia.
Spoiwa wapienne stosuje się do:
" budowy murów nadziemnych przy obcią\
eniu do 0,6 MPa
" zapraw w miejscach o dostatecznym dopływie CO2, zabezpieczonych przed wilgocią (nie
nadają się do fundamentów poni\
ej poziomu wody gruntowej)
" wypraw zewnętrznych i wewnętrznych budynków mieszkalnych i przemysłowych
" produkcji pustaków i bloków ściennych  jako dodatek do cementów
" produkcji pustaków stropowych - jako dodatek do cementów
" produkcji betonów komórkowych
" produkcji wyrobów wapienno-piaskowych (silikatowych)
" jako dodatek poprawiający urabialność zapraw cementowych
Wapno budowlane wg PN-EN 459-1:2003
" Wapno wapniowe CL  wapno palone dp, lu; wapno hydratyzowane dp, sl, pu
" Wapno dolomitowe DL  wapno półhydratyzowane dp; wapno całkowicie hy-
dratyzowane dp
Opis:
- dp proszek
- sl zawiesina (mleko wapienne)
- lu kawałki
- pu ciasto
" wapno wapniowe (CL)  wapno zawierające głównie tlenek wapnia lub wodorotlenek wap-
nia bez \
adnych dodatków materiałów hydraulicznych lub pucolanowych
" wapno dolomitowe (DL) - wapno zawierające głównie tlenek wapnia i tlenek magnezu lub
wodorotlenek wapnia i wodorotlenek magnezu bez \
adnych dodatków materiałów hydraulicz-
nych lub pucolanowych
" wapno palone (Q) - wapno powietrzne składające się głównie z tlenku wapnia i tlenku ma-
gnezu, wytwarzane przez pra\
enie kamienia wapiennego i/lub dolomitu. Wapno palone wcho-
dzi w reakcję egzotermiczna z wodą. Mo\
e mieć ró\
ny stan rozdrobnienia od brył do drobno
zmielonego. Termin ten obejmuje wapno wapniowe i wapno dolomitowe
" wapno hydratyzowane (S)  wapno powietrzne, wapno wapniowe lub wapno dolomitowe,
otrzymywane w wyniku kontrolowanego gaszenia wapna palonego. Wytwarzane w postaci su-
chego proszku lub ciasta, lub jako zawiesina (mleko wapienne)
8
" wapno dolomitowe półhydratyzoawane  wapno dolomitowe hydratyzowane składające
się głównie z wodorotlenku wapnia i tlenku magnezu
" wapno dolomitowe całkowicie zhydratyzoawane - wapno dolomitowe hydratyzowane
składające się głównie z wodorotlenku wapnia i wodorotlenku magnezu
W tablicy 1 przedstawiono rodzaje wapna budowlanego powietrznego.
Tablica 1- Rodzaje wapna budowlanego powietrznego a
Oznaczenie Symbol
Wapno wapniowe 90 CL 90
Wapno wapniowe 80 CL 80
Wapno wapniowe 70 CL 70
Wapno dolomitowe 85 DL 85
Wapno dolomitowe 80 DL 80
a
Dodatkowo, wapno powietrzne jest klasyfikowane zgodnie z jego stanem dostawy: wapno palone (Q) lub
wapno hydratyzowane (S). W przypadku wapna dolomitowego hydratyzowanego zaznaczany jest stopień
zhydratyzowania; S1- wapno półhydratyzowane; S2 - wapno całkowicie zhydratyzowane
Wapno powietrzne nale\
y klasyfikować według zawartości (CaO + MgO).
Przykład oznaczenia wapna budowlanego:
wapno wapniowe 90, dostarczane jako wapno palone jest identyfikowane następująco
EN 459-1 CL 90-Q
wapno dolomitowe 85 w postaci wapna półhydratyzowanego jest identyfikowane następująco
EN 459-1 DL 85-S1
W tablicy 2 przedstawiono wymagania chemiczne dotyczące wapna budowlanego
Tablica 2 - Wymagania chemiczne dotyczące wapna budowlanego a
Lp. Rodzaj wapna budowlanego CaO + MgO MgO CO2 SO3
1 CL 90 e" 90 d" 5 b d" 4 d" 2
e" d" d" d"
e" d" d" d"
e" d" d" d"
2 CL 80 e" 80 d" 5 b d" 7 d" 2
e" d" d" d"
e" d" d" d"
e" d" d" d"
3 CL 70 e" 70 d" 5 d" 12 d" 2
e" d" d" d"
e" d" d" d"
e" d" d" d"
4 DL 85 e" 85 d" 30 d" 7 d" 2
e" d" d" d"
e" d" d" d"
e" d" d" d"
5 DL 80 e" 80 d" 5 d" 7 d" 2
e" d" d" d"
e" d" d" d"
e" d" d" d"
a
Wartości podano w ułamku masowym wyra\
onym w procentach
b
Zawartość MgO do 7% jest akceptowana, je\
eli stałość objętości badana wg EN 459-2:2001,
p. 5.3 jest pozytywna
Wymagania właściwości fizycznych wapna wapniowego hydratyzowanego, wapna dolomitowego hydra-
tyzowanego i ciasta wapiennego zawiera tablica 3.
9
Tablica 3 - Wymagania właściwości fizycznych wapna wapniowego
hydratyzowanego, wapna dolomitowego hydratyzowanego i ciasta wapiennego f
Zawartość
Stopień zmielenia e Stałość objętości b d
wolnej wody a
Dla wapna budowlanego
innego ni\
ciasto wapienne i
wapno dolomitowe hydraty- Dla ciasta
zowane c wapiennego i
Rodzaj
Zgodnie z EN 459- Zgodnie z EN 459-
Metoda Metoda wapna
wapna
2:2001, p.5.2 2:2001, p.5.11
wzorcowa, alternatywna, dolomitowego
budowlanego
zgodnie z EN zgodnie z EN hydratyzowanego
459-2:2001, 459-2:2001,
p.5.3.2.1 p.5.3.2.2
Pozostałość w % ma-
sy
% mm mm
0,09 mm 0,2 mm
CL90
CL80 d" 2 d" 20
CL70 d" 7 d" 2 d" 2 pozytywna
DL85
- -
DL80
a
Dla ciasta wapiennego: zawartość wolnej wody d" 70% i e" 45%
b
Patrz EN 459-2:2001, p.5.3
c
Dla wapna hydraulicznego i wapna hydraulicznego naturalnego o zawartość SO3 powy\
ej 3% i poni\
ej 7%,
stałość objętości jest badana dodatkowo zgodnie z EN 459-2:2001, p.5.3.2.3
d
Dodatkowo, wapno wapniowe hydratyzowane, ciasto wapna wapniowego i wapno dolomitowe hydratyzowa-
ne, które zawierają ziarna większe ni\
0,2 mm, powinny wykazywać stałość objętości badaną wg EN 459-
2:2001, p.5.3.4
e
Nie dotyczy ciasta wapiennego
f
Stopień zmielenia i zawartość wolnej wody dotyczy wapna budowlanego do wszystkich zastosowań. Stałość
objętości dotyczy wapna budowlanego do zaprawy murarskiej, tynkowania i obrzutek.
Spoiwa hydrauliczne
Spoiwa hydrauliczne mają zdolność wiązania i twardnienia zarówno na powietrzu jak i w środowisku
wodnym. Wykazują tym samym odporność na działanie wody i powietrza. Spoiwa hydrauliczne są to
materiały zawierające bezwodne i trwałe wobec wody tlenki nieorganiczne. Po zmieszaniu z wodą nastę-
puje proces wiązania i wytworzenia związków uwodnionych.
Do grupy spoiw hydraulicznych nale\
ą:
" wapno hydrauliczne
" cementy portlandzkie
" cement glinowy
" cementy hutnicze, \
u\
lowe, itp.
10
 Wapno hydrauliczne wg PN-EN 459-1:2003
" Wapno hydrauliczne naturalne (NHL)
" Wapno hydrauliczne (HL)
Wapno hydrauliczne naturalne:
- Wapno hydrauliczne naturalne  wapno wytwarzane poprzez wypalenie bardziej lub mniej
ilastego lub krzemionkowego kamienia wapiennego, sproszkowane w procesie gaszenia, mielo-
ne lub nie mielone. Wszystkie NHL mają właściwości wiązania i twardnienia po wodą. Do pro-
cesu twardnienia przyczynia się atmosferyczny dwutlenek węgla.
- Wapno hydrauliczne naturalne z dodatkami (Z)  jak wy\
ej. Produkty specjalne, które
mogą zawierać do 20% masy odpowiednich dodatków materiałów pucolanowych lub hydrau-
licznych, są dodatkowo oznaczone  Z
Wapno hydrauliczne (HL)  wapno składające się głównie z wodorotlenku wapnia, krzemianów wap-
nia i glinianów wapnia, wytwarzane przez mieszanie odpowiednich surowców. Ma ono właściwości wią-
zania i twardnienia pod wodą. Do procesu twardnienia przyczynia się atmosferyczny dwutlenek węgla.
W tablicy 1 przedstawiono rodzaje wapna hydraulicznego.
Tablica 1- Rodzaje wapna budowlanego powietrznego a
Oznaczenie Symbol
Wapno hydrauliczne 2 HL 2
Wapno hydrauliczne 3,5 HL 3,5
Wapno hydrauliczne 5 HL 5
Wapno hydrauliczne naturalne 2 NHL 2
Wapno hydrauliczne naturalne 3,5 NHL 3,5
Wapno hydrauliczne naturalne 5 NHL 5
Przykład oznaczenia wapna budowlanego:
wapno hydrauliczne 5 jest identyfikowane następująco
EN 459-1 HL 5
wapno hydrauliczne naturalne 3,5 z dodatkiem pucolanowym jest identyfikowane następująco
EN 459-1 NHL 3,5-Z
W tablicy 2 przedstawiono wymagania chemiczne dotyczące wapna Hydraulicznego
11
Tablica 2 - Wymagania chemiczne dotyczące wapna budowlanego a
Lp. Rodzaj wapna budowlanego SO3 Wapno czynne b
1 HL 2 d" 3 e" 8
d" e"
d" e"
d" e"
2 HL 3,5 d" 3 e" 6
d" e"
d" e"
d" e"
3 HL 5 d" 3 e" 3
d" e"
d" e"
d" e"
4 NHL 2 d" 3 e" 15
d" e"
d" e"
d" e"
5 NHL 3,5 d" 3 e" 9
d" e"
d" e"
d" e"
6 NHL 5 d" 3 e" 3
d" e"
d" e"
d" e"
a
Wartości podano w ułamku masowym wyra\
onym w procentach
b
Zawartość MgO do 7% jest akceptowana, je\
eli stałość objętości ba-
dana wg EN 459-2:2001, p. 5.3 jest pozytywna
f& Wymagania dotyczące wytrzymałości normowej i innych właściwości fizycznych
Wytrzymałością normową dla wapna hydraulicznego i wapna hydraulicznego naturalnego są wartości
wytrzymałości na ściskanie po 28 dniach, oznaczone zgodnie z EN 459-2:2001, które powinny odpowia-
dać wartościom w tablicy 3.
Tablica 3 - Wytrzymałością na ściskanie dla wapna hydraulicznego i
wapna hydraulicznego naturalnego
Wytrzymałością na ściskanie, MPa
Rodzaj wapna budowlanego
po 7 dniach po 28 dniach
HL 2 i NHL 2 - e" 2 do d"
e" d"
e" d" 7
e" d"
HL 3,5 i NHL 3,5 - e" 3,5 do d"
e" d"
e" d" 10
e" d"
HL 5 i NHL 5 e" 2 e" 5 do d"
e" e" d"
e" e" d" 15 a
e" e" d"
a
dla HL 5 i NHL 5 o gęstości nasypowej mniejszej ni\
0,9 kg/dm3 dopuszcza się wytrzymałość do 20 MPa
12
Wymagania właściwości fizycznych dla wapna hydraulicznego i wapna hydraulicznego naturalnego za-
wiera tablica 3.
Tablica 3 - Wymagania właściwości fizycznych dla wapna hydraulicznego i
wapna hydraulicznego naturalnego f
Zawartość
Stopień zmielenia e Stałość objętości b d
wolnej wody a
Dla wapna budowlanego
innego ni\
ciasto wapienne i
wapno dolomitowe hydraty- Dla ciasta
zowane c wapiennego i
Rodzaj
Zgodnie z EN 459- Zgodnie z EN 459-
Metoda Metoda wapna
wapna
2:2001, p.5.2 2:2001, p.5.11
wzorcowa, alternatywna, dolomitowego
budowlanego
zgodnie z EN zgodnie z EN hydratyzowanego
459-2:2001, 459-2:2001,
p.5.3.2.1 p.5.3.2.2
Pozostałość w % ma-
sy
% mm mm
0,09 mm 0,2 mm
HL 2 d" 2 d" 20
HL 3,5
HL 5
d" 15 d" 5 d" 2 -
NHL 2 d" 2 d" 20
NHL 3,5
NHL 5
a
Dla ciasta wapiennego: zawartość wolnej wody d" 70% i e" 45%
b
Patrz EN 459-2:2001, p.5.3
c
Dla wapna hydraulicznego i wapna hydraulicznego naturalnego o zawartość SO3 powy\
ej 3% i poni\
ej 7%,
stałość objętości jest badana dodatkowo zgodnie z EN 459-2:2001, p.5.3.2.3
d
Dodatkowo, wapno wapniowe hydratyzowane, ciasto wapna wapniowego i wapno dolomitowe hydratyzowa-
ne, które zawierają ziarna większe ni\
0,2 mm, powinny wykazywać stałość objętości badaną wg EN 459-
2:2001, p.5.3.4
e
Nie dotyczy ciasta wapiennego
f
Stopień zmielenia i zawartość wolnej wody dotyczy wapna budowlanego do wszystkich zastosowań. Stałość
objętości dotyczy wapna budowlanego do zaprawy murarskiej, tynkowania i obrzutek.
Cementy
f& Cementy powszechnego u\
ytku (PN-EN 197-1:2002) - hydrauliczne spoiwo mineralne,
otrzymywane przez zmielenie klinkieru cementowego (K) z dodatkiem do 5% kamienia gipsowego
lub dodatków \
u\
la (S), pyłu krzemionkowego (D), pucolany (P - naturanej; Q  przemysłwej),
popiołu lotnego (V  krzemionkowego, W  wapiennego) bądz
wapienia (L, LL), których ilości są
ró\
ne i wynoszą 5-80%.
13
f& Klinkier cementowy  otrzymuje się przez wypalenie w temperaturze spiekania ok. 14500C
mieszaniny surowców (zmielonych), zawierających wapień i glinokrzemiany (wapień, wapień mar-
glisty, margiel, glina, iłołupek). W produkcji czystego cementu portlandzkiego do przemiału klin-
kieru dodawany jest gips pełniący rolę regulatora czasu wiązania cementu.
Najwa\
niejsze związki zawarte w produkcie wypalania to:
" krzemian trójwapniowy (alit) - 3 CaO*SiO2 (50-60%)
" krzemian dwuwapniowy (belit) - 2 CaO*SiO2 (15-28%)
" glinian trójwapniowy - 3 CaO*Al2O3 (8-11%)
" \
elazoglinian czterowapniowy (brownmilleryt) - 4 CaO*Al2O3*Fe2O3 (8-10%)
Wiązanie i twardnienie cementu Opracowane teorie utrzymują, \
e pierwszym etapem wiązania jest
uwodnienie glinianu trójwapniowego. Jeśli cement nie zawiera substancji opóz
niających, proces uwod-
nienia glinianu trójwapniowego jest szybki. W rezultacie następuje zesztywnienie masy cementowej.
Równolegle biegnie proces uwodnienia krzemianu trójwapniowego, z tym \
e uwodnienie glinianu jest
szybkie, krzemianu zaś wolne.
Po zakończeniu wiązania następuje długotrwały proces twardnienia, od którego zale\
ą właściwości wy-
trzymałościowe i odpornościowe cementu. Proces ten następuje na skutek powolnych reakcji uwodnienia
krzemianów wapniowych (trwających zwykle kilka miesięcy). Stwierdzono, \
e wytrzymałość cementu
zale\
y głównie od krzemianu trójwapniowego osiągającego połowę swej wytrzymałości po siedmiu
dniach, pełną zaś po dwunastu dniach. W mniejszym stopniu wytrzymałość cementu zale\
y od krzemia-
nu dwuwapniowego krystalizującego bardzo wolno.
Reakcje zachodzące podczas wiązania cementu
" Tworzenie soli Candlota (dodanie gipsu)
3CaO*Al2O3 + 3CaSO4 + 31H2O --> 3CaO*Al2O3*3CaSO4*31H2O
" Hydroliza glinianu trójwapniowego
3CaO*Al2O3 + 6H2O --> 3CaO*Al2O3*6H2O
" Hydroliza \
elazianu czterowapniowego (celitu)
4CaO*Al2O3*Fe2O3 + (n+6)H2O --> 3CaO*Al2O3*6H2O + CaO*Fe2O3*nH2O
" Hydroliza krzemianu trójwapniowego (alitu)
3CaO*SiO2 + (n+1)H2O --> 2CaO*SiO2*nH2O + Ca(OH)2
14
" Hydroliza krzemianu dwuwapniowego (belitu)
2CaO*SiO2 + nH2O --> 2CaO*SiO2*nH2O
" Reakcja wodorotlenku wapnia z CO2
Ca(OH)2 + CO2 --> CaCO3 + H2O
Pierwsze trzy reakcje dominują podczas wiązania cementu, zaś pozostałe podczas twardnienia masy
cementowej i decydują w głównym stopniu o jej właściwościach wytrzymałościowych.
W zale\
ności od składu klinkieru oraz sposobu produkcji cementy powszechnego u\
ytku
" cement portlandzki:
" CEM I  czysty
" CEM II
a) cement portlandzki \
u\
lowy CEM II/A-S i CEM II/B-S
b) cement portlandzki krzemionkowy CEM II/A-D
c) cement portlandzki pucolanowy CEM II/A-P, CEM II/B-P,
CEM II/A-Q, CEM II/B-Q
d) cement portlandzki popiołowy CEM II/A-V, CEM II/B-V
CEM II/A-W, CEM II/B-W
e) cement portlandzki łupkowy CEM II/A-T, CEM II/B-T,
f) cement portlandzki wapienny CEM II/A-L, CEM II/B-L,
CEM II/A-LL, CEM II/B-LL
g) cement portlandzki wieloskładnikowy CEM II/A-M, CEM II/B-M
" cement hutniczy CEM III CEM III/A, CEM III/B, CEM III/C
" cement pucolanowy CEM IV CEM IV/A, CEM IV/B
" cement wieloskładnikowy CEM V CEM V/A, CEM V/B
Litery A i B w symbolach są przypisane ró\
nym zakresom zawartości składników głównych
Cementy portlandzkie ró\
nią się między sobą cechami wytrzymałościowymi, które obrazuje kla-
sa wytrzymałości cementu. Jest to symbol cyfrowy, który liczbowo odpowiada minimalnym
wymaganiom wytrzymałościowym na ściskanie, po 28 dniach twardnienia zaprawy cementowej
o normowym składzie i wyra\
ony jest w MPa. Wyró\
nia się trzy klasy: 32,5; 42,5 oraz 52,5.
15
Cementy o szybkim przyroście wytrzymałości w początkowym okresie twardnienia dodatkowo
są oznaczone literą R  np. 42,5R a normalnie twardniejące literą N  np. 52,5N
Przykład zapisu
Cementy portlandzkie
" cement portlandzki PN-EN 197-1 CEM I 32,5R
" cement portlandzki PN-EN 197-1 CEM I 42,5R
" cement portlandzki PN-EN 197-1 CEM I 52,5R
" cement portlandzki biały CEM I 42,5
Cementy portlandzkie wieloskładnikowe
" cement portlandzki \
u\
lowy PN-EN 197-1 CEM II/B-S 32,5R
" cement portlandzki \
u\
lowy PN-EN 197-1 CEM II/B-S 42,5N
" cement portlandzki \
u\
lowy PN-EN 197-1 CEM II/B-S 52,5N
" cement portlandzki wieloskładnikowy PN-EN 197-1 CEM II/B-M (V-LL) 32,5R
Właściwości mechaniczne i fizyczne cementów powszechnego u\
ytku zawiera tablica 1.
Tablica 1 - Właściwości mechaniczne i fizyczne cementów powszechnego u\
ytku
(PN-EN 196-1:2002)
Wytrzymałość na ściskanie, MPa Czas wiązania Stałość
objętości
Klasa
wczesna normowa początek koniec
wytrzymałości
cementu
2 dni 7 dni 28 dni min h mm
32,5N - e" 16
e" 32,5 d" 52,5
32,5R e" 10 -
e" 60 d" 12
42,5N e" 10 -
e" 42,5 d" 62,5
d" 10
42,5R e" 20 -
52,5N e" 20 - e" 10
e" 52,5 e" 45
52,5R e" 30 -
f& Cementy specjalne
Według PN-B-19707:2003 Cement. Cement specjalny. Skład, wymagania i kryteria zgodności
cementy specjalne są klasyfikowane w zale\
ności od ich właściwości, jako:
16
" cement o niskim cieple hydratacji - LH
" cement o wysokiej odporności na siarczany  HSR
" cement o niskiej zawartości alkaliów  NA
Klasyfikacja nie jest ograniczona do jednej tylko cechy u\
ytkowej a zatem mo\
liwe jest zakwalifikowanie
cementu jako specjalnego ze względu na dwie lub trzy właściwości specjalne np. cement specjalny o
wysokiej odporności na siarczany i o niskiej zawartości alkaliów.
Uwaga! Cementy specjalne muszą spełniać podstawowe wymagania normowe stawiane cementom
powszechnego u\
ytku zgodnie z normą PN-EN 197-1:2002. Podstawowe wymagania dotyczą po-
działu cementu na rodzaje i klasy wytrzymałości, rodzajów i właściwości składników, właściwości me-
chanicznych, fizycznych i chemicznych oraz kryteriów zgodności tych właściwości. Wymagany jest ten
sam system oceny i certyfikacji zgodności. Nowa norma określa wymagania dodatkowe dotyczące wła-
ściwości specjalnych cementu, jego składników oraz kryteriów zgodności.
Przykład zapisu
Cementy portlandzkie wieloskładnikowe
" cement portlandzki popiołowy PN-B 19707 CEM II/B-V 32,5R - HSR
Cementy hutnicze
" cement hutniczy PN-B 19707 CEM III/A 32,5N - LH/HSR/NA
" cement hutniczy PN-B 19707 CEM III/A 42,5N - NA
" cement hutniczy PN-B 19707 CEM III/B 32,5N - LH/HSR/NA
Natomiast ze względu na sposób i szybkość wiązania wyró\
niamy:
" cement ekspansywny,
" cement szybkotwardniejący,
" cement tampona\
owy.
Inne spoiwa cementowe to:
17
" cement murarski  otrzymuje się przez wspólne zmielenie klinkieru, kamienia gipsowego oraz
nienormowanych ilości dodatków hydraulicznych, pucolanowych i kamienia wapiennego. Cement
murarski 15 (PN-81/B-30003, PN-81/B-30003/A1:1996 oraz PN-81/B-30003/A2:1997) stosuje się
do zapraw murarskich i tynkarskich, a tak\
e do sporządzania betonów niskich klas.
" cement portlandzki biały (PN-90/B-30010, PN-90/B-30010/A1:1996 oraz PN-90/B-
30010/A2:1997, PN-90/B-30010/Az3:2002) - zawiera minimalne ilości tlenków \
elaza, tytanu i
manganu ( mniejsze jak 0,2%). Stosuje się go do robót elewacyjnych, dekoracyjnych, do pro-
dukcji elementów budowlanych oraz produkcji cementu kolorowego.
" cement portlandzki ekspansywny - wykazuje rozszerzalność (zwiększa objętość podczas
wiązania). Stosowany do uszczelniania rur betonowych, łączenia elementów budowlanych.
" cement glinowy - otrzymywany z surowca bogatego w Al2O3 (boksyt). Drugim surowcem jest
wypalony CaO. Ma wysoką wytrzymałość, krótki czas wiązania. Stosowany przy pracach remon-
towych. Nie jest odporny na działanie alkaliów.
Przykłady wyrobów budowlanych produkowanych z u\
yciem spoiw mineralnych
WYROBY Z ZACZYNÓW GIPSOWYCH
Wyroby do wznoszenia murów
- bloczki gipsobetonowe BSW-1 o po E" 1,3 Mg/m3, asortyment: środkowy, naro\
nikowy i pomocniczy, Romin
1,6 MPa  w stanie pełnego zawilgocona
- pustaki ścienne BSP  o po e" 1,2 Mg/m3, Romin 0,6 MPa, asortyment: środkowy, naro\
nikowy. Zastosowanie:
wznoszenie ścian w budynkach parterowych o wilgotności względnej powietrza max. 60%
- pustaki ścienne typu EF  do wznoszenia ścian w budynkach parterowych i piętrowych o wilgotności względ-
nej powietrza max. 60%
- dyle ścienne gipsowe  typ MB oraz M-1
Zastosowanie: budowa ścian zewnętrznych o wysokości 1 kondygnacji.
Wyroby do wznoszenia ścian działowych
- płyty  PRO-MONTA  z zaczynu gipsowego, gipsowo-estrichgipsowego lub gipsobetonu, łączone na wpust i
pióro, wymiary: 500*667 mm, gr. 80 lub 100 mm,  = 0.41 W/mK
- wielkowymiarowe płyty gipsowe  z zaczynu gipsowego, gipsowo-estrichgipsowego lub gipsobetonu, wym.:
dł. od 1000 do 6000 mm, wys. 2600 mm, gr. 70 i 80 mm
- płyty gipsowe warstwowe z wkładką tekturową  typu  plaster pszczeli  gotowy element ścianki działo-
wej
Elementy gipsowe wykończeniowe
- płyty gipsowe tynkowe (tzw. suche tynki)  wymiary: dł. 1700 do 3750 mm, szer. 900, 1250 mm, gr. 9.5,
12.5 i 15 mm. Zastosowanie: wykonywanie podsufitek, element składowy ścianki działowej, przepierzenia, wnęki
szaf ściennych
- płyty gipsowe fornirowane  do wykańczania pomieszczeń o wysokim standardzie zamiast materiałów
drzewnych lub drewnopochodnych
- płyty gipsowe dekoracyjne  zbrojone włóknem szklanym lub welonem szklanym, stosowane do wykonywa-
nia dekoracyjnych wykładzin wewnętrznych ścian i sufitów.
- Płyty gipsowe dz
więkochłonne  z zaczynu gipsowego, zbrojone włóknem szklanym z wkładką z wełny mi-
neralnej w folii z tworzywa sztucznego (wyciszenie pomieszczenia).
Elementy stopowe
18
- pustaki stopowe gipsowe KMK i DZ-3,
Materiały podłogowe
- płyty gipsowe podkładowe  pod wykładziny z izolacją akustyczną
- posadzki i podkłady estrichgipsowe  wykonane na mokro, bezspoinowe posadzki lub podkłady
- płyty gipsowo  kartonowe  Ridurit  niepalne, zbrojone włóknem szklanym, stosowane do zabudowy: kanałów insta-
lacyjnych i kablowych, przegród ogniowych, kanałów wentylacyjnych, nośnych konstrukcji stalowych,
- płyty gipsowo  włóknowe (celulozowe)  Fermacell  produkowane z gipsu oraz włókien celulozowych z recyklingu pa-
pieru. Zastosowanie: izolacje akustyczne, podkłady pod posadzki.
WYROBY SILIKATOWE (WAPIENNO PIASKOWE )
Wyroby silikatowe, przeznaczone do wznoszenia murów powinny spełniać wymagania normy PN-EN 771-2. Nor-
ma ta w podobny sposób charakteryzuje wyroby silikatowe jak norma PN-EN 771-1 odnosząca się do elementów
murowych ceramicznych.
Według PN-EN 771-2, załącznik D klasyfikacja elementów murowych silikatowych według znormalizowanej
wytrzymałości na ściskanie jest taka sama jak wyrobów ceramicznych (klasy wytrzymałości od 5 do 75). Do-
datkowo podana jest klasyfikacja według gęstości brutto w stanie suchym  tablica D.2.
Tablica D.2. - Klasyfikacja elementów murowych silikatowych według gęstości brutto
w stanie suchym
Klasa gęstości brutto w stanie suchym Zakres gęstości brutto w kg/m3
2,4 > 2200
>
>
>
2,2 2010-2200
2,0 1810-200
1,8 1619-1800
1,6 1410-1600
1,4 1210-1400
1,2 1010-1200
1,0 905-1000
0,9 805-900
0,8 705-800
0,7 605-800
0,6 505-600
0,5 d" 500
d"
d"
d"
1. Cegła pełna silikatowa, typ np. 1 NF i � NF o wym. odpowiednio: 250*120*65(102) mm, po=1,9 Mg/m3,
nd"16%, =0,9 W/mK, pełna mrozoodporność
2. Bloczki drą\
one, typ 2 NFD i 3 NFD i 6 NFD o wym. odpowiednio: 250*138*120, 250*220*120,
250*220*250 mm, po=1,4 �1,5 Mg/m3, nd"16%, =0,8 W/mK, pełna mrozoodporność
3. Kształtki wapienno-piaskowe do ścian działowych, pionowo drą\
one  PDS-1 o wym 250*65*220 mm
i po=1,45 Mg/m3
4. Kształtki okładzinowe o wym. 250*120*30 mm
5. Cegły elewacyjne o wym. 250*110*65 mm
Zastosowanie: do budowy ścian konstrukcyjnych, do licowania elewacji budynków, do budowy ścian działowych,
nie nadają się do budowy piwnicznych murów ani przewodów kominowych z uwagi na wra\
liwość na agresywne
środowisko
WYROBY Z ZAPRAW I BETONÓW CEMENTOWYCH
1. Cegła cementowa: P-pełna, W-z trzema wgłębieniami, klasa 10, 7.5 i 5, gat. D, I, II,
poE"2 Mg/m3, =0,8 W/mK, nasiąkliwość masowa odpowiednio do klas wynosi: 10, 13 i 15%. Zastosowanie:
wznoszenie ścian budynków gospodarczych i przemysłowych nie ogrzewanych, budowa ogrodzeń itp.
2. Pustaki ścienne pionowo drą\
one  wykonane z betonu \
u\
lowego z \
u\
la paleniskowego lub innych kru-
szyw z dodatkiem piasku kwarcowego oraz cementu, rodzaje pustaków: ALFA, KONTRA, SM-185, GAMMA,
pustaki uzupełniające: naro\
nikowy, węgarkowy, klasy 2.5, 5, 7.5 i 10, pod"1,8 Mg/m3, na kruszywie lekkim i
pod"2,2 Mg/m3  na kruszywie naturalnym. Zastosowanie: pustaki ALFA, KONTRA, SM-185  do wznoszenia
ścian konstrukcyjnych oraz wypełnienia ścian w konstrukcjach szkieletowych; pustaki GAMMA  pustaki zasy-
powe (wykonana ściana jest wypełniona wewnątrz materiałem zasypowym z ew. dodatkiem spoiwa stabilizują-
cego  ściany zew. i wew.
3. Bloczki ścienne gazobetonowe  produkowane z zapraw na spoiwie cementowym, wapiennym z u\
yciem
mikrokruszywa w postaci zmielonego piasku i popiołów lotnych. Dodatek proszku aluminiowego, który w reakcji z
wodorotlenkiem wapniowym wydziela prę\
ny wodór spulchniający zaprawę przed związaniem spoiwa powoduje
porowatość tworzywa; wymiary bloczków: podstawowy 240*240*490, 490*240*180, 590*240*240*,
19
590*240*180 mm; odmiany M400, M500, M600, M700, klasy w zale\
ności od odmiany: B1.5, B2, B3, B4, B5 i
B6; gęstość objętościowa po- w zale\
ności od odmiany: 0.45, 0.55, 0.66 i 0.75 Mg/m3,  odpowiednio dla odmia-
ny 0.1, 0.14, 0.17, 0.20 W/mK.
4. Płyty chodnikowe betonowe  z betonu klas powy\
ej B20; jedno- lub dwuwarstwowe, w płycie dwuwar-
stwowej górna warstwa jest wykonana z grysów twardych skał magmowych (zwiększenie odporności na ściera-
nie); trzy klasy: I, II i III (ró\
nice we właściwościach fizycznych i wytrzymałościowych, a te w zale\
ności od jako-
ści wykonane są z w dwóch gatunkach G1 i G2.
5. Płyty kamienno-betonowe  produkowane z betonu klasy B25  warstwa dolna i klasy B30  warstwa górna
oraz kamieni łamanych o " do 10 cm. Zastosowanie: budowa nawierzchni drogowych, ulic, placów, itp.
6. Krawę\
niki i obrze\
a betonowe  wykonane z bet. klas B25 i B30, mrozoodporne, nd"7%, niska ścieralność.
Zastosowanie: oddzielenie chodnika od jezdni, poboczy lub trawników.
7. Płyty posadzkowe z odpadów kamiennych (konglomeraty)  dwuwarstwowe, warstwa górna wykonana z
płytowych odpadów kamiennych, połączonych zaczynem na CEM 32.5. Warstwa dolna  zaprawa cementowa o
Rc=8 MPa (podkład dla warstwy górnej). Kształt prostokątny lub kwadratowy, gr. 50 mm, powierzchnia licowa
szlifowana. Zastosowanie: posadzki w pomieszczeniach mieszkalnych i u\
yteczności publicznej.
8. Płyty lastrykowe posadzkowe  produkowane z gruboziarnistej zaprawy cementowej z u\
yciem jako wypeł-
niacza grysików kolorowych (np.: marmurowych, dolomitowych czy wapiennych); jedno- lub dwuwarstwowe;
powierzchnia licowa szlifowana lub polerowana, wym. 200*200*25 mm, 400*400*30 lub 40 mm, nwag.d" 10%,
ścieralność d" 0.75 cm. Zastosowanie: wykładanie posadzek w wew. pomieszczeniach, korytarzach, salach, ha-
lach przemysłowych.
9. Podokienniki zew. lastrykowe  wykonywane z betonu lastrykowego o Rc = 17 MPa.
10. Płyty lastrykowe nadgrzejnikowe  z betonu lastrykowego zbrojonego o Rc = 14 MPa. Zastosowanie:
wbudowywane są nad grzejnikami zawieszonymi na ścianach wewnętrznych.
11. Dachówki cementowe  karpiówki podwójne, zakładkowe, rzymska podwójna, systemu:  BRAAS ,  śAN-
DA , BUDOLUX ,  BRAMAC , SEEGER DACH , SKANDIA . Asortyment: połówkowe, skrajne (lewa i pra-
wa), okapowa, kalenicowa, wentylacyjne, wentylacyjne z kominkiem, kątowe wklęsła i wypukła, gąsiory, gąsior
zamykający, łączniki kalenicowe.
12. Rury betonowe  z betonu klasy B25, trzy typy (w zale\
ności od kształtu: okrągłe bez stopki, typ RB-A o "
wew. od 150 do 600 mm, okrągłe ze stopką, typ RB-B o " wew. od 200 do 600 mm, o przekroju jajowym: RB-C
o " wew. 400*600 mm, RB-C o " wew. 500*750 mm, RB-C o " wew. 600*900 mm.
13. Nadpro\
a  element do przekrywania otworów okiennych i drzwiowych, przekrój litery L.
14. Nawierzchnie drogowe  betonowe kostki brukowe produkowane z betonów drobnokruszywowych oraz na
kruszywach grubych: gr. elementu: 60, 80, 100 i 120 mm, Ramn = 50 MPa. Zastosowanie: nawierzchnie placów,
chodników, gara\
y, deptaków, dróg rowerowych, itp.
15. Płytki ciągów pieszych  z betonu B25, odporne na ścieranie, mrozoodporne, trzy typy w zale\
ności od
kształtu   A ,  B i  C , długość elementu 37 cm. Szerokość 37 cm, gr. 4 cm. Zastosowanie: nawierzchnie
placów, chodników, gara\
y, deptaków, dróg rowerowych, itp.
16. Betonowe nawierzchnie tłoczone  po uło\
eniu betonu następuje wyciskanie wzoru matrycami w tward-
niejącym betonie a następnie utwardzanie powierzchni zewnętrznej.
17. Pustaki keramzytowe (termoizolacyjne)  elementy wykonywane z kruszywa keramzytowego, cementu,
wody i piasku (lub nie), w zale\
ności od oczekiwanego efektu. Zastosowanie: wznoszenie ścian nośnych i dzia-
łowych w budynkach do 3 kondygnacji.
18. Pustaki keramzytobetonowe typu  KERSTER  z wkładką styropianową. Zastosowanie: wznosze-
nia ścian nośnych zew. o wysokości do 2 kondygnacji i ścian wypełniających do 5 kondygnacji.
19. Beton komórkowy YTONG  odmiana 450 i 500 (odpowiada to wartości średniej gęstości objętościowej
elementu). Zastosowanie: do budowy ścian zewnętrznych i wewnętrznych, ściany nośne do 3 kondygnacji.
20. Zbrojony beton komórkowy YTONG  nadpro\
a  LB , płyty do monta\
u pionowego  SV (dyle ścienne) 
do wznoszenia ścian nośnych wew. i zew. do 3 kondygnacji, płyty ścienne do wznoszenia ścian działowych, płyty
dachowe  TE  pokrycie dachowe budynków niskich.
21. Bloczki i płyty z betonu komórkowego produkowane na bazie cementu, wapna palonego mielonego, pia-
sku kwarcowego, proszku aluminiowego, środków powierzchniowo  czynnych, wody; odmiany: M-400, M-500,
M-600 (zale\
ą od gęstości objętościowej); współczynnik przewodzenia ciepła [] w zale\
ności od odmiany od
0.10 do 0.21 W/mK; wytrzymałość na ściskanie w zale\
ności od odmiany od Rc = 1,5 MPa, są mrozoodporne.
Zastosowanie: wznoszenie ścian: konstrukcyjnych do 3 kondygnacji, ścian samonośnych do 5 kondygnacji z
odmiany M-600, ścian osłonowych bez ograniczeń z odmiany M-500 i M-600, wykonywanie izolacji cieplnej bu-
dynków i lekkich stropów (jako wypełnienia) z odmiany M-400.
22. Ozdobne elementy betonowe  do kształtowania murów, przegród, ogrodzeń, ekranów, mogą być tak\
e z
keramzytobetonu.
20