Raport z prac
Europę stać na więcej.
Grupy Refleksyjnej
Nowa agenda dla Unii Europejskiej.
Zależy nam na Europie
Europę stać na więcej.
Nowa agenda dla Unii Europejskiej.
Raport z prac Grupy Refleksyjnej powołanej z inicjatywy
demosEUROPA  Centrum Strategii Europejskiej oraz tygodnika  Polityka
Lipiec 2009
W pracach grupy uczestniczyli: Igor Chalupec, Janusz Jankowiak, Michał Kleiber, Roman Kuz
niar, Andrzej
Olechowski, Adam Daniel Rotfeld, Krzysztof Rybiński i Aleksander Smolar oraz Jerzy Baczyński, Adam
Krzemiński i Marek Ostrowski z tygodnika  Polityka , a także Krzysztof Blusz, Agata Hinc, Adam Jasser,
Maria Sadowska, Paweł Świeboda i Ignacy Święcicki z demosEUROPA  Centrum Strategii Europejskiej.
Poglądy wyrażone w niniejszej publikacji odzwierciedlają osobiste opinie i przekonania poszczególnych
osób i nie są stanowiskiem instytucji i organizacji, z którymi autorzy są związani.
Publikacja sfinansowana przez KomisjÄ™ EuropejskÄ….
Poglądy wyrażone w raporcie odzwierciedlają opinie autorów.
1
Projekt okładki:
Studio Bakalie
DTP:
Studio Bakalie
Druk:
Miller Druk Sp. z o.o.
© Copyright by demosEUROPA  Centrum Strategii Europejskiej, Warszawa 2009
Wszystkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszego dokumentu nie może być publikowana,
powielana lub przekazywana w jakiejkolwiek formie i za pomocą jakichkolwiek środków lub
przechowywana w jakiejkolwiek bazie danych lub systemie odczytu poza jej wykorzystaniem dla celów
prywatnych i niekomercyjnych z wyłączeniem wszelkich dozwolonych form wykorzystania zgodnych
z właściwymi przepisami prawa autorskiego. Każdemu takiemu wykorzystaniu towarzyszyć musi
uzyskanie pisemnej zgody.
2
snem o Stanach Zjednoczonych Europy a złudnym
WPROWADZENIE
pragmatyzmem obecnej dekady, który poszukuje
z
ródeł ożywienia politycznego w praktycznych
JEDNOÅšCI
SILNI realizacjach, choć jest w istocie zaledwie liściem
figowym dla braku wizji i determinacji politycznej.
Marzenie umarło, niech żyje marzenie! W obliczu
Znalezienie nowej formuły integracji, opartej
bezprecedensowego, globalnego kryzysu gospo-
na agendzie skoncentrowanej na strategicznych
darczego Unia Europejska musi otrząsnąć się
wyzwaniach oraz nowatorskim instrumentarium,
z marazmu, jaki zapanował po klęsce koncepcji
to jedyny sposób, aby Europejczycy, choć pozba-
federalistycznej wpisanej w konstytucjÄ™ europej-
wieni formalnie europejskiej polis, chcieli uwie-
ską, którą obywatele Francji i Holandii odrzucili
rzyć w europejską obywatelskość i potraktować
w 2005 roku. JedynÄ… metodÄ… realizacji tego celu
ją, jako jeden z wymiarów swojej indywidualnej
jest zaawansowanie integracji tam, gdzie jest
tożsamości. Tylko wtedy, państwa członkowskie
to niezbędne z punktu widzenia pozycji Unii
Unii Europejskiej stanÄ… siÄ™ naturalnym kontekstem
Europejskiej w sieciach globalnych zależności.
dla pielęgnowania narodowych, regionalnych
i lokalnych tożsamości bez szkody dla europejskiej
Naiwna wiara w to, że Unia Europejska trwać
solidarności.
będzie wiecznie siłą dotychczasowych sukcesów
i zachowa cywilizacyjną atrakcyjność bez wysiłku
KRYZYS:
podtrzymania własnej witalności powinna stano-
KRÓL JEST, CZY NIE JEST NAGI?
wić memento mori dla europejskiego marzenia.
Jeżeli nie połączymy sił i nie przełamiemy drugo-
Obecny kryzys jest dla fundamentów Unii Euro-
rzędnych lub trzeciorzędnych różnic, nie porzucimy
pejskiej najtrudniejszym wyzwaniem w jej ponad
banalnych sporów wpisywanych w europejską
pięćdziesięcioletniej historii. Jest testem dla całej
narrację z powodu politycznej bezradności, wyra-
konstrukcji europejskiej, a zwłaszcza dla instytucji
chowania czy krótkowzroczności, Unia Europejska
europejskich, które znajdują się pod olbrzymią
straci swoją siłę oddziaływania.
presjÄ…. Prowadzi on do weryfikacji aksjologicznych
podstaw, na których Unia została ufundowana.
Unia Europejska jest projektem politycznym o cha-
rakterze cywilizacyjnym. Opiera się na przeświad-
Choć projekt integracyjny nie jest otwarcie kwe-
czeniu, że może znaczyć więcej niż suma jej części
stionowany na poziomie politycznym przez żadne
składowych. Nowy etap procesu integracji musi
z istotnych ugrupowań europejskich, nienaruszal-
rozpocząć się w punkcie kontaktu Unii Europejskiej
ność jego fundamentów poddają w wątpliwość
z wyłaniającą się z wolna, radykalnie odmienioną
praktyka i bieżące działania państw członkowskich.
wspólnotą międzynarodową, jak i po-kryzysowymi
Odnotowujemy wiele zabiegów o własny, przede
oczekiwaniami i aspiracjami Europejczyków. Tylko
wszystkim, a nie wspólnotowy interes. Wspie-
taka Unia sprosta przyszłości.
rane sÄ… krajowe rynki i podmioty gospodarcze,
często z nieodwracalną szkodą dla jednolitego
Musimy wyrwać się z klinczu europejskiej debaty
rynku europejskiego. Oznacza to, że w UE ujawniła
i praktyki integracyjnej zawieszonych pomiędzy
się silna presja odśrodkowa w postaci tendencji
3
protekcjonistycznych oraz dążeń do wzmocnienia
ÅšWIAT NA PODOBIEC
STWO UNII
tożsamości narodowej i regionalnej. Dowodem
Najistotniejszym, obok kwestii gospodarczych,
niedokończonego charakteru UE jest rozczarowu-
wyzwaniem jest słabnąca rola Unii Europejskiej
jÄ…cy zakres koordynacji narodowych reakcji na
w świecie. Osłabienie to jest w dużej mierze
pierwsze przejawy kryzysu.
konsekwencjÄ… obiektywnych i nieodwracalnych
przyczyn, które sprawiają, że scena światowa
Kryzys potwierdził jednak, że strukturalne fun-
przybiera coraz bardziej wielobiegunowy cha-
damenty Unii Europejskiej są solidne i trwałe.
rakter. Odpowiedzią na nowy kontekst między-
Europejski Bank Centralny okazał się jedną
narodowy może być jedynie budowa kultury
z najlepiej przygotowanych do kryzysu instytu-
strategicznej w Unii Europejskiej. Tylko dalsza
cji europejskich. Wspólna waluta euro okazała
integracja i wspólne działanie mogą pozwolić
się najsilniejszym, możliwym instrumentem
Europie odgrywać rolę jednego z nowych biegu-
anty-protekcjonistycznym, zapobiegajÄ…c fali
nów w globalnej równowadze sił.
konkurencyjnych dewaluacji, która miałaby
miejsce w Unii Europejskiej, jeżeli każde pań-
Powinno to nastąpić poprzez przyjęcie wspólnej
stwo członkowskie nadal posiadałoby własną
koncepcji obecności UE w świecie, w tym strategii
walutę. Oczywiście, nie oznacza to, że euro
postępowania wobec głównych zagrożeń między-
uniknie silnej presji w przyszłości.
narodowych takich, jak zmiany klimatyczne i pro-
liferacja broni masowego rażenia oraz kluczowych
Pomimo sukcesu euro, Unia Europejska może
aktorów na scenie międzynarodowej, wprowa-
jednak odejść w cień procesów polityczno-
dzenie de facto większościowego trybu podejmo-
ekonomicznych dziejÄ…cych siÄ™ na kontynencie.
wania decyzji w sprawach polityki zagranicznej,
Przetrwać, ale zaledwie w postaci kontekstu dla
a także usprawnienie reprezentacji w organiza-
kluczowych decyzji i wydarzeń, a nie jako ich siła
cjach międzynarodowych.
sprawcza. W scenariuszu przeciwnym, wytrÄ…-
cona z bezruchu UE może rozpocząć nowy etap
 AUTO-DA-FÉ , CZY EUROPEJSKI
integracji uznając, że jest to najlepsze rozwiązanie
w obliczu globalnych tendencji rozwojowych. RENESANS?
Bliższa integracja nie będzie miała charakteru
Obecny kryzys zastał Unię Europejską na etapie
teologicznego. Jej fundamentem powinna być
wychodzenia z traumy po marzeniu o federacji.
odpowiedz
na konkretne wyzwania, przed jakimi
Ostatnie osiem lat poświęciła ona powolnej re-
stoi Unia Europejska.
formie wewnętrznej, która zaczęła się od wyso-
kiego pułapu ambicji, a ostatecznie sprowadziła
Wśród wyzwań dotyczących gospodarki wymie-
siÄ™ do walki o minimum zapewniajÄ…ce trwanie
nić trzeba przede wszystkim: a) brak spójności
reformy.
polityczno-gospodarczej w gronie państw człon-
kowskich; b) nieukończony projekt jednolitego
Ponowne zdefiniowanie aspiracji rozwojowych to
rynku; c) tendencje protekcjonistyczne, które
pierwsze z głównych zadań stojących przed Unią
niewyeliminowane na stałe z europejskiej rzeczy-
Europejską. Dziś możliwe są przynajmniej trzy
wistości politycznej nasilają się w okresie kryzysu
scenariusze jej przyszłości.
gospodarczego. Wyzwania te wymagajÄ… nowych
mechanizmów politycznych służących dokończeniu
1. WYCZERPANIE: Unia Europejska osiÄ…ga limit
takich projektów, jak wspólna europejska waluta
swojego rozwoju i naturalny pułap dzielenia
oraz utworzenie rzÄ…du ekonomicznego.
się suwerennością. Niepowodzenie kolejnych
4
prób uzyskania  w drodze referendum  zmian na świecie po wyciągnięciu wniosków
mandatu dla pogłębienia integracji, a także ze zmieniającej się globalnej równowagi sił.
zachowawczy, zorientowany na obronę stanu Jej misją staje się takie ukształtowanie funda-
posiadania państw narodowych punkt widze- mentów porządku międzynarodowego, aby
nia prawników-konstytucjonalistów, odzwier- stał się on de facto projekcją modelu euro-
ciedlony w wyroku niemieckiego Trybunału pejskiego opartego na zasadzie dzielenia się
Konstytucyjnego w sprawie Traktatu z Lizbo- suwerennością i odpowiedzialnością, który
ny, mogą świadczyć o tym, że poruszamy się od ponad pięćdziesięciu lat sprawdza się z tak
w okolicach naturalnej bariery dla ewolucji UE. spektakularnym skutkiem w Europie.
2. DEKONSTRUKCJA: Państwa członkowskie
JEÅšLI NIE MY, TO KTO?
Unii Europejskiej zakulisowo rozmontowujÄ…
JEÅšLI NIE TERAZ, TO KIEDY?
to, co zostało osiągnięte w projekcie inte-
Znajdujemy siÄ™ w formatywnym okresie dla Unii
gracyjnym. Mamy dzisiaj wiele przykładów
Europejskiej. Rozpoczyna siÄ™ nowy cykl instytu-
kwestionowania dawnego konsensu europej-
cjonalny, z nowym Parlamentem i nowÄ… KomisjÄ….
skiego. Argument demokratycznej legitymi-
W przypadku Unii Europejskiej ma to ponadprze-
zacji używany jest dla wspierania z środków
ciętne znaczenie, bo instytucje są jej krwioobie-
budżetowych jedynie miejsc pracy w danym
giem i siłą napędową.
kraju, niezależnie od wymogów racjonalno-
ści ekonomicznej. Możliwości bezgłośnego
Sposób, w jaki wykorzystamy nadchodzące mie-
protekcjonizmu jest bardzo wiele. Część z nich
siące zadecyduje o tym, czy w następnych latach
wprowadza się na naszych oczach, choć nadal
Unia pozostanie projektem politycznym i cywili-
trudno ocenić ich konsekwencje.
zacyjnym, z którego będziemy  nadal  dumni,
czy też będzie dla nas z
ródłem pogłębiającej się
3. EUROPEJSKI RENESANS: Unia Europejska
frustracji.
odzyskuje ambicję, aby stać się wielkim pro-
jektem politycznym i wpływać na charakter
Rekomendacje:
1. KONTYNUACJA REFORMY I TRAKTATY  TEMATYCZNE : Unia Europejska nie może się zatrzymać
w procesie swojej wewnętrznej reformy. Nowe wyzwania będą wymagały nieustannych adaptacji
i doskonalenia ich instrumentarium. UE musi się  oswoić z koniecznością ciągłej zmiany i zaak-
ceptować ją, jako nieuchronny wymóg współczesności. Zmianie powinien ulec jednak sposób
przyszłej reformy, zwłaszcza traktatowej. Zamiast całościowego przeglądu polegającego na mo-
dyfikacji, nawet jeżeli ograniczonej w swoim wymiarze, pełnego spektrum działań UE, reformy
powinny dotyczyć wybranej polityki lub obszaru, np. energii lub energii i klimatu. Oznaczałoby to
akceptację obecnej bazy traktatowej, jako de facto konstytucji UE oraz przyjęcie trybu jej nowe-
lizacji w zależności od potrzeb. Takie podejście usprawniłoby debatę publiczną nad procesem
integracji. Obecnie nie sposób jest sensownie rozmawiać na temat złożonych traktatów rewizyj-
nych, które wprowadzają zmiany, nawet niewielkie, w całym spektrum aktywności UE. Traktaty
 tematyczne zmieniałyby tę sytuację w sposób zasadniczy.
5
2. UPOLITYCZNIENIE EUROPY: Proces europejski musi ulec upolitycznieniu. SpadajÄ…ca frekwencja
w wyborach do Parlamentu Europejskiego jest dowodem braku niezbędnej emocji politycznej
w debacie europejskiej. Czas na działanie nastaje teraz, bezpośrednio po wyborach do Parlamentu
Europejskiego, a nie tuż przed następnymi. Najlepszą metodą, nie wymagającą zmian traktato-
wych, jest zakładanie autentycznie europejskich partii politycznych oraz prowadzenie przez nie,
a nie partie narodowe, debaty przed wyborami do Parlamentu Europejskiego. Takie rozwiÄ…zanie
wymuszałoby postawienie pytań o rozwiązania europejskie, a nie narodowe, i pozwoliłoby uniknąć
dalszej banalizacji kampanii wyborczych.
6
ROZDZIAA
1.
Bezprecedensowy deficyt i dług
publiczny
SPOJRZEĆ PRAWDZIE
Gdyby teraz miała się zawiązać strefa euro,
W OCZY przedsięwzięcie to mogłoby się nie udać,
ponieważ jej członkowie w większości nie
spełniają nałożonych kryteriów. Przykładowo
ZWIERANIE SZYKÓW
deficyt sektora finansów publicznych, który
Kryzys w aktualnym stadium dopiero zaczyna być
w 2008 roku wyniósł 1,4% PKB, ma wzrosnąć
momentem próby dla unijnych instytucji. Praw-
do blisko 5% PKB. Podobnie dług publiczny 
dopodobnie nie wcześniej, niż latem 2010 roku
z 67% PKB zwiększył się do 76% PKB.
osiągniemy najwyższy poziom bezrobocia. Wtedy
też nastąpi krytyczny okres weryfikacji europej-
W sferze instytucjonalnej kryzys jest okazjÄ… dla
skiego przywództwa politycznego.
Unii Europejskiej na zwiększenie wewnętrznej
dyscypliny i zaproszeniem do sprawowania przy-
Jako pierwsze testowi sprostać muszą instytucje
wództwa politycznego, które można zrealizować
i mechanizmy gospodarcze UE. Są w nich zarówno
jedynie poprzez zainicjowanie nowych procesów
takie, które działają zadowalająco jak i te, które nie
i mechanizmów.
spełniają pokładanych w nich nadziei. Kryzys konso-
liduje państwa strefy euro, które mają świadomość
ILE PAC
STWA ?
skali ryzyka politycznego, jakie wspólnie podejmują.
Utrzymanie wiarygodności wspólnej waluty jest
Niespodziewanie jednym z najistotniejszych za-
w tej chwili ich pierwszoplanowym priorytetem.
gadnień jest pytanie o skalę interwencji państwa
oraz sposób zbudowania w tej sprawie wspólne-
Jednocześnie Europa sprawia wrażenie zagubio-
go europejskiego mianownika pomimo istotnych
nej w obecnym kryzysie. Widać szeroki wachlarz
różnic w podejściu w skali całego kontynentu.
reakcji rządów. Brak jest jednego głosu na forum
międzynarodowym. Trudności sprawia wewnętrz-
Szereg państw uruchomiło środki polityki fiskal-
na koordynacja. Europa potrzebuje spójnej, długo-
nej  poprzez wydatki publiczne, gwarancje dla
falowej perspektywy, a nie zbioru partykularnych
kredytów, dotacje czy zasiłki. Nakładają się one
działań i rozwiązań ad hoc.
na automatyczne stabilizatory obecne na szero-
kÄ… skalÄ™ w europejskim modelu ekonomicznym.
W szerszym wymiarze obserwujemy powrót do
W rezultacie mamy do czynienia z zasadniczym
podstaw, ponieważ kryzys uwypukla znaczenie
wzrostem deficytów budżetowych i prognoz dłu-
fundamentalnych dla UE zasad: wolnego przepły-
gu publicznego. Najistotniejsze, co należy w tej
wu towarów, usług finansowych oraz reguł polityki
sytuacji zrobić to sprawić, że wydatki publiczne
konkurencji. Dzieje się tak w szczególności na tle
będą nie tylko obciążały, ale także służyły następ-
pojawiajÄ…cych siÄ™ pokus ograniczenia swobody
nym pokoleniom.
gospodarczej i wykorzystania instrumentów pro-
tekcjonistycznych.
7
Rekomendacje:
3. UNIA REFORMATOREM PAC
STWA: Kryzys musi zostać wykorzystany do usprawnienia działań
państwa, a nie tylko sankcjonowania jego roli w gospodarce i życiu społecznym. W Unii Euro-
pejskiej mamy pełne spektrum doświadczeń dotyczących zaangażowania państwa w rozmaitych
funkcjach gospodarczych. Jednym z głównych tematów agendy europejskiej w następnych latach
powinno stać się zwiększenie skuteczności wydatków publicznych z punktu widzenia ich pro-ro-
zwojowego i pro-innowacyjnego charakteru, a także zapewnienie maksymalnej przejrzystości
procedur i usprawnienie otoczenia regulacyjnego.
4. POWRÓT DO PRZYSZA
OÅšCI W SPRAWIE INTERWENCJONIZMU: Komisja Europejska powinna
rozpocząć debatę na temat sposobów sukcesywnego wycofywania interwencjonizmu państwo-
wego wraz z ustawaniem objawów kryzysu. Refleksja ta powinna mieć szczególny związek z kondy-
cją jednolitego rynku w kontekście nieuchronnie większej roli, jaka będzie przypisywana w najbliż-
szych latach aktywnemu wsparciu procesów gospodarczych.
8
skie w refleksję na temat wspólnych interesów
ROZDZIAA
2.
w polityce zagranicznej. Dzisiaj stolice europejskie
muszą zrozumieć, że tylko za pośrednictwem Unii
ÅšWIATOWY LIDER CZY&
Europejskiej mogą nawiązać skuteczny dialog ze
Stanami Zjednoczonymi i Chinami.
DOM (NIE)SPOKOJNEJ
ALERT W SPRAWACH BEZPIECZEC
STWA
STAROÅšCI ?
W obszarze bezpieczeństwa, można wykluczyć w naj-
bliższym czasie zagrożenie integralności terytorialnej
To jak Unia Europejska odnajdzie się w świecie,
dla członków Unii Europejskiej. Jednocześnie jednak,
zadecyduje o jej przyszłości. Udział we współ-
wzrasta nieprzewidywalność sytuacji międzynaro-
kształtowaniu nowego porządku międzynaro-
dowej. Istotnym zagrożeniem pozostaje terroryzm.
dowego będzie miał konstytutywne znaczenie
Proliferacja broni masowego rażenia została trafnie
dla jej sukcesu. Jeżeli Unia Europejska przegra
opisana w Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa jako
rozgrywkę o wpływy na świecie, zaniknie jako
 potencjalnie największe zagrożenie dla naszego
projekt polityczny. Aby tak się nie stało, świat
bezpieczeństwa . Czynnikiem destabilizującym mogą
musi  zarazić się europejskim modelem dziele-
stać się w najbliższych latach konflikty regionalne,
nia się suwerennością i odpowiedzialnością.
upadek państwowości w niektórych regionach
świata oraz zorganizowana przestępczość. Wspólnie
G3 ZAMIAST G2
dzielimy także ryzyko wynikające ze zmian klimatycz-
Punktem wyjścia do budowy kultury strategicznej
nych, zagrożeń dla bezpieczeństwa energetycznego,
w Unii Europejskiej jest adekwatne zrozumienie
destabilizacji finansowej i cyberterroryzmu, a także
dynamiki sceny międzynarodowej. W kategoriach
terroryzmu genetycznego i światowych pandemii.
politycznych głównym jej aktorem pozostają
Stany Zjednoczone. Bez ich udziału nie jest możli-
POSTAWIĆ NA PROAKTYWNOŚĆ
we rozwiązanie głównych konfliktów regionalnych.
Unii Europejskiej potrzebna jest zmiana jej sposo-
Są jedynym krajem, który ma ambicję odgrywania
bu  bycia w świecie. Dziś reaguje ona na sytuacje
wiodącej roli w świecie. Wschodzące mocarstwa
zagrożenia. W przyszłości musi być pro-aktywnym
w znacznym stopniu satysfakcjonuje rola nowych
stabilizatorem, ze wszelkimi konsekwencjami
biegunów sceny międzynarodowej i nie mają aspi-
dla neutralności jej postawy w poszczególnych
racji ubiegania siÄ™ o pozycjÄ™ hegemona. Jedynym
sytuacjach. UE potrzebuje także lepszej zdolności
wyjątkiem mogą stać się w najbliższych latach
do wyznaczania priorytetów politycznych. Unia
Chiny. Dla Unii Europejskiej oznacza to potrzebÄ™
powinna interweniować w świecie wówczas, gdy
kształtowania w pierwszej kolejności relacji wła-
może stworzyć wartość dodaną. Powinna także
śnie ze Stanami Zjednoczonymi i Chinami.
angażować się tam, gdzie ONZ lub organizacje
regionalne i lokalne nie są w stanie tego zrobić.
Aby ten cel skutecznie zrealizować, UE musi
pilnie zaawansować projekt budowy europejskiej
W szerszej perspektywie UE musi określić, jaki model
kultury strategicznej. Wstępem do tego procesu
efektywnego multilateralizmu chce realizować
była Europejska Strategia Bezpieczeństwa. Strate-
i w jakim kierunku chce reformować międzynarodo-
gia wypełniła pożyteczną rolę, usuwając napięcia,
wy reżim rządzenia. Oznacza to zwiększenie inklu-
które narosły w gronie państw członkowskich
zyjności instytucji międzynarodowych, w których
w rezultacie rozbieżnych stanowisk w sprawie
obecnie UE odgrywa ponad proporcjonalnÄ… rolÄ™ oraz
wojny w Iraku. Zaangażowała państwa członkow-
spójności systemu międzynarodowego, w ramach,
9
którego wiele procesów, np. negocjacje handlowe z impasu, przedstawiając Rosji nową ofertę jej roli
i klimatyczne, przebiegają niezależnie od siebie. w Europie, która wychodziłaby naprzeciw słabo
w chwili obecnej zdefiniowanej koncepcji modelu
Testem zdolności Unii do odnalezienia wspólnego bezpieczeństwa i współpracy, wysuniętej przez
głosu w sprawach globalnych będzie ułożenie Prezydenta Miedwiediewa. Jej podstawą powinna
na nowo relacji z Rosją. Kryzys wzmocnił w Ro- być z jednej strony deklaracja otwartości na strate-
sji niechęć do recept społeczno-ekonomicznych giczne partnerstwo z Rosją, z drugiej jasny przekaz
Zachodu, ale co ważniejsze, uprzytomnił Moskwie dotyczący zmian, jakich Europa oczekuje od Rosji.
granice tego, co da się osiągnąć opierając swoją Unia powinna także osiągnąć maksymalnie duży
siłę wyłącznie na surowcach. Uzależnienie Rosji od wewnętrzny konsensus dotyczący oceny tego, co
kapitału i odbiorców energii już przyniosło skutki w stanowisku Rosji jest autentyczną racją stanu,
w postaci bardziej umiarkowanego tonu w stosun- a co instrumentalną retoryką. Jedną z płaszczyzn
kach Rosja-Zachód. Tak jak Waszyngton, Europa dialogu powinny być rozmowy rozbrojeniowe
powinna wykorzystać obecną sytuację do wyjścia dotyczące sił konwencjonalnych w Europie.
Rekomendacje:
5. PEA
NA IMPLEMENTACJA INSTRUMENTÓW TRAKTATU Z LIZBONY: Unia Europejska musi w peł-
ni wykorzystać możliwości wzmocnienia swojej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, jakie
otwiera przed nią Traktat z Lizbony. Zmiany instytucjonalne dotyczące zewnętrznego wymiaru
działalności UE są największą innowacją Traktatu. Ich skuteczność wymaga jednak pełnej deter-
minacji w realizowaniu uzgodnionych rozwiązań i mechanizmów. Dotyczy to w szczególności roli
Wysokiego Przedstawiciela oraz funkcjonowania przyszłej Europejskiej Służby Działań Zewnętrz-
nych, czyli zalążka unijnej dyplomacji. W obu przypadkach potrzebny jest od samego początku
wysoki poziom ambicji pozwalający na szybkie i pełne uruchomienie przewidzianych w Trak-
tacie struktur. Ważne jest także pilne podjęcie prac nad przekształceniem przedstawicielstw
Komisji Europejskiej w państwach trzecich w przedstawicielstwa Unii Europejskiej.
6.  KLIMATYCZNE WTO : UE od dawna jest orędownikiem  efektywnego multilateralizmu , czyli
mechanizmu programującego wzajemne ścieranie się interesów i umożliwiającego wypracowanie
kompromisowych rozwiązań za pośrednictwem organizacji i instytucji międzynarodowych. UE po-
winna zabiegać o utrwalenie istniejących praktyk współpracy multilateralnej, które najlepiej sprawdzają
się na płaszczyz
nie Światowej Organizacji Handlu, jednego z najbardziej udanych projektów ostatnich
lat. Równie istotne jest ustanowienie stałego mechanizmu zarządzania polityką klimatyczną, której
filarem powinien stać się światowy system handlu emisjami. Tego rodzaju system powinien pozwolić na
stałe dostosowywanie światowej polityki klimatycznej do zmieniających się uwarunkowań naukowo-
ekonomicznych. Powinien jednocześnie uwzględniać mechanizm  wyrównywania startu dla krajów
o różnym stopniu zaawansowania technologicznego w produkcji energii. Mechanizmami współpracy
multilateralnej powinny także zostać objęte nieuregulowane obszary takie, jak energia, gdzie producen-
ci i konsumenci zawierajÄ… bilateralne porozumienia w rezultacie indywidualnych negocjacji.
7. WI
CEJ WOLNEGO HANDLU: Filarem światowego systemu polityczno-ekonomicznego musi być
wolny handel, do którego promowania UE powinna czuć się w sposób szczególny powołana, sa-
memu opierając swój sukces na realizacji agendy liberalizacyjnej. Nie będzie skutecznego wyjścia
10
z recesji, ani efektywnego zaradzenia nierównościom wynikającym z kryzysu gospodarczego bez
wzmocnienia liberalnego reżimu współpracy handlowej na świecie. Aby stać się liderem tego
procesu, UE musi zdobyć się na większą otwartość w dziedzinie handlu produktami rolnymi i poli-
tyki samowystarczalności żywnościowej, która towarzyszy jej od Drugiej Wojny Światowej.
8. PARTNERSTWO Z KANDYDATAMI: UE musi nawiązać dużo ściślejszą współpracę w obszarze
polityki zagranicznej z krajami kandydującymi i aspirującymi, w tym zwłaszcza z Turcją, która jest
istotnym aktorem regionalnym i nie może być w kategoriach strategicznych traktowana jedynie
jako potencjalny, nie zawsze pożądany, kraj aspirujący.
9. OBRONNOŚĆ  ZANIECHANA AGENDA: Unia Europejska musi dysponować lepszymi zdolnościami
operacyjnymi w polityce obronnej, zaniedbanym obszarze integracji. Utrzymywanie dziesięciu tysięcy
czołgów i dwóch i pół tysiąca samolotów bojowych nie znajduje uzasadnienia z punktu widzenia analizy
zagrożeń, przed jakimi stoi Europa. Unia Europejska powinna przewidzieć w swoim nowym budżecie na
lata 2014-2020 instrument finansowy pozwalający na wypełnienie podstawowych wspólnych celów
w zakresie polityki bezpieczeństwa i obrony, w tym zapewnienie transportu strategicznego. Byłby to
krok w kierunku wspólnej polityki obronnej, która zapewniałaby efektywność wydatków na obronność
i przeznaczenie środków z budżetów krajowych na inne cele.
10. SOJUSZ UE I NATO: Kluczowym zadaniem jest nawiązanie bliskiej współpracy pomiędzy Unią
Europejską i NATO. Współpracę tę ograniczają peryferyjne problemy polityczne oraz impas
biurokratyczny. Nowa faza musi się rozpocząć od lepszego zrozumienia środowiska strategicz-
nego, w jakim obie organizacje funkcjonują. Chodzi o to, aby wiedzieć, do jakiego scenariusza
należy się przygotować, w jaki sposób inwestować w siły zbrojne, aby uzyskać jak największe
wzmocnienie wspólnego bezpieczeństwa. Może się to dokonać poprzez znalezienie wspólne-
go mianownika pomiędzy Europejską Strategią Bezpieczeństwa oraz Koncepcją Strategiczną
NATO. Do Unii Europejskiej i NATO musi także powrócić kultura dzielenia się ryzykiem. Potrze-
ba więcej, niż dostęp Unii Europejskiej do mechanizmów planowania operacyjnego w NATO.
Rozwój Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony wymaga autonomicznych zdolności
planistycznych Unii Europejskiej w miejsce indywidualnych działań podejmowanych przez
państwa członkowskie. Potrzebna jest lepsza wymiana informacji wywiadowczych oraz dalsza
adaptacja systemu planowania w NATO w celu harmonizacji z procesem unijnym w ramach
Nadrzędnego celu operacyjnego Unii Europejskiej. Unia Europejska potrzebuje sformułowania
Nadrzędnego Celu 2020, w ramach którego powstałyby grupy bojowe o sile 5 tysięcy żołnierzy,
kompatybilne z Siłami Odpowiedzi NATO. Współdziałanie Unii Europejskiej i NATO musi także
dotyczyć w największym możliwym stopniu wykorzystania wniosków z cywilnych i wojskowych
aspektów prowadzonych operacji. Unia Europejska i NATO muszą razem pracować na najwcze-
śniejszym możliwym etapie każdego konfliktu, a z pewnością przed rozpoczęciem operacji.
Oznaczałoby to dzielenie się wiedzą i wnioskami z prac  centrów sytuacyjnych obu organizacji
w odniesieniu do zagrożeń i scenariuszy ryzyka. Istnieje przestrzeń do dzielenia się również za-
sobami wojskowymi, zwłaszcza w transporcie strategicznym. Potrzebne są wspólne ćwiczenia
wzmacniające interoperacyjność Sił Odpowiedzi NATO oraz grup bojowych. Unia Europejska
powinna instytucjonalnie uczestniczyć w pracach Sojuszu poprzez udział Wysokiego Przed-
stawiciela w obradach Rady Północnoatlantyckiej.
11
tym procesem, którego rezultat nie jest z góry
ROZDZIAA
3.
przesądzony. Jeżeli nie zakończyłyby się akcesją
do Unii Europejskiej, Turcja ma być osadzona
IMPERATYW
w strukturach europejskich  w najsilniejszy moż-
liwy sposób . Trwałe klauzule ochronne przewi-
ROZSZERZENIA 
dziane w Ramach Negocjacyjnych w odniesieniu
do swobodnego przepływu osób, polityki regio-
ŚWIADOMY WYBÓR
nalnej i rolnictwa również stoją w sprzeczności
z duchem i literą traktatu, którego artykuł drugi
ZAMIAST KONIECZNOÅšCI
(TUE) nakazuje Unii Europejskiej podtrzymanie
całego dorobku acquis. Trwałe klauzule ochron-
Jest wielkim paradoksem, że rozszerzenie
ne oznaczałyby rozmywanie acquis, a nie jego
Unii Europejskiej uważa się za jej największy
ochronę. Widać tym samym, do jakiego stopnia
sukces, a przy tym z
ródło największych lęków
Unia Europejska próbuje zaadaptować metodę
i uprzedzeń. Projekcja pozycji Unii Europejskiej
rozszerzeniową do nowych warunków.
w świecie w najbliższych 20-30 latach, uwzględ-
niająca także tendencje demograficzne, nie po-
Najistotniejsze pytanie zwiÄ…zane z rozszerze-
zostawia jednak złudzeń. Jeżeli Unia chce ważyć
niem dotyczy dzisiaj charakteru Unii Euro-
w świecie więcej, nie osiągnie tego zatrzaskując
pejskiej oraz roli, którą zamierza odgrywać
drzwi przed nowymi członkami. Tym bardziej,
w świecie, a także wpływu, jaki wywiera poza
że w ten sposób zaprzeczy swojej istocie, której
swoimi granicami. Jeżeli Unia Europejska ma
samym sednem jest cywilizacyjne oddziaływa-
zrealizować swoją wizję, jako potęgi regulacyj-
nie na innych.
nej w świecie, im więcej państw reprezentuje,
tym lepiej. Proces akcesyjny ma także ogromny
Otwartość jest integralną, organiczną cechą Unii
wpływ poprzez swoją siłę przykładu w świe-
Europejskiej. Zgodnie z traktatem, państwa po-
cie. Kraje bliskowschodnie obserwujÄ… z wielkÄ…
łożone w Europie i spełniające kryteria członko-
uwagÄ… to, co dzieje siÄ™ w relacjach UE  Turcja,
stwa mają prawo złożyć wniosek o członkostwo.
ponieważ ta ostatnia jest dla nich przykładem
Oznacza to, że dyskusja o tzw.  granicach Euro-
modelu rządzenia łączącego nowoczesność z po-
py jest niezgodna z duchem Unii Europejskiej
szanowaniem tradycji oraz papierkiem lakmuso-
jako otwartej wspólnoty prawa.
wym stosunku Zachodu do Islamu.
Rozszerzenie ma w dalszym ciÄ…gu ogromnÄ… moc
Rozszerzenie jest najlepszÄ… odpowiedziÄ… na po-
transformacyjną, chociaż nie wszędzie jego
dwójne wyzwanie konsolidacji globalnej pozycji
atrakcyjność jest jednakowa. Unia Europejska
Europy oraz stabilizacji jej sÄ…siedztwa. IstniejÄ…
rozwinęła skuteczną metodologię rozszerzenia.
trzy możliwe sposoby kontynuacji rozszerzenia.
Już przed otwarciem negocjacji w poszczególnych
Pierwszym z nich jest podtrzymanie dotychczaso-
rozdziałach wyznaczane są cele do osiągnięcia.
wej metody i dostosowanie tempa rozszerzenia do
Oznacza to, że kraje kandydujące mają więcej
aktualnych możliwości politycznych. Drugim może
czasu na przygotowanie swojego stanowiska.
być model  członkostwa minus , w ramach które-
Metodologia została zaawansowana do tego
go wybrane części acquis są  wyjmowane poza
stopnia, że Ramy Negocjacyjne na rozmowy
pakiet członkowski. Do pewnego stopnia mamy już
z TurcjÄ… zawierajÄ… postanowienia o dwuznacznym
w Unii Europejskiej do czynienia z takim mode-
charakterze z punktu widzenia zgodności z Trak-
lem na przykładzie euro, elementów Europejskiej
tatem. Mówią bowiem, że negocjacje są otwar-
Polityki Bezpieczeństwa i Obrony oraz Karty Praw
12
Podstawowych. Ta forma członkostwa może zyskać Europejskiej, umożliwiającej udział w pracach
na znaczeniu w sytuacji, w której rozwinięty zosta- organów Unii Europejskiej z wyjątkiem procesu
nie model  wzmocnionej współpracy wewnątrz podejmowania decyzji. Pełna integracja byłaby
Unii Europejskiej. Trzeci model oparty byłby na wówczas funkcją postępu w kluczowych obszarach
nowo utworzonej kategorii  obserwatora w Unii wspólnotowego acquis.
Rekomendacje:
11. GLOBALNA EUROPA TO EUROPA ROZSZERZONA: Dalsze rozszerzenie musi być świadomym
wyborem Unii Europejskiej, a nie niechcianą koniecznością. Imperatyw rozszerzenia wynika
w sposób bezpośredni z europejskich ambicji odgrywania istotnej roli w przyszłym globalnym
układzie sił.  Globalna Europa zaistnieje jedynie wówczas, gdy UE będzie nadal się rozszerzać,
pomimo nie zawsze sprzyjających okoliczności wewnętrznych i zewnętrznych.
12. EUROPEIZM LUB MERKANTYLIZM: Unia Europejska jest projektem politycznym o charakterze
cywilizacyjnym i powinna kierować się tym przesłaniem realizując proces rozszerzenia. Kon-
tynuacja lub zaprzestanie procesu rozszerzenia określą, z jaką Unią Europejską będziemy mieli
w przyszłości do czynienia i co będzie jej istotą. Unia Europejska może albo kontynuować projek-
cję swojego modelu rządzenia poza obecnymi granicami albo przyjmie merkantylne podejście do
świata zewnętrznego, w którym nie będzie miejsca na strategię polityczną.
13
sji Europejskiej, w ich przestrzeganiu. Po drugie
ROZDZIAA
4.
wprowadzenie nowych mechanizmów zarządzania
makroekonomicznego. Po trzecie, rozszerzenie
W KIERUNKU
strefy euro. Po czwarte, budowÄ™ w Unii Europejskiej
kultury innowacyjności. Po piąte, unowocześnienie
EUROPEJSKIEGO A
ADU
modeli społecznych Unii Europejskiej w kierunku
ich większej elastyczności oraz wysokiego poziomu
EKONOMICZNEGO
wsparcia w pozyskiwaniu miejsc pracy.
Wraz z prawdopodobnym upolitycznieniem
Coraz wyraz
niejsze sÄ… wnioski, jakie wynikajÄ…
i umiędzynarodowieniem agendy Unii Euro-
z nieadekwatnego przestrzegania Paktu Stabil-
pejskiej w najbliższych latach, jej zasadniczym
ności i Wzrostu przez niektóre kraje strefy euro.
obszarem pozostanie integracja gospodarcza,
Nie ulega wątpliwości, że sposób funkcjonowania
stanowiÄ…ca od lat podstawÄ™ sukcesu projektu
Paktu i implementacji wynikajÄ…cych z niego zale-
europejskiego. Pomimo ponad pięćdziesięcio-
ceń będzie jednym z głównych obszarów przy-
letnich zabiegów w pełni spójna gospodarka
szłych reform w Unii Europejskiej. Zaawansowania
europejska nie istnieje.
wymaga ujednolicenie podstawy opodatkowania,
jako elementu koordynacji fiskalnej.
Niedokończony jest proces formowania jedno-
litego rynku. Przedsiębiorcy napotykają bariery
W trakcie pierwszych miesięcy kryzysu swoją
dla przepływu osób, towarów, kapitału i usług.
wiarygodność niewątpliwie wzmocnił niezależ-
Różnice w prawie pracy, opodatkowaniu działal-
ny Europejski Bank Centralny. Jego postawa jest
ności gospodarczej, roli związków zawodowych
jednoznaczna i zdecydowana. Nie podejmuje tak
i zakresie pomocy socjalnej pomiędzy poszcze-
daleko idących działań, jak amerykańska Rezerwa
gólnymi państwami są tak duże, że używanie
Federalna i wykazuje ostrożność stosując ilościowe
terminu  europejski model gospodarczy jest
poluzowanie polityki pieniężnej (ang. quantitative
nadużyciem. Trudno mówić o wspólnym zarządza-
easing). W Europie, inaczej niż w Ameryce, nie ma
niu makroekonomicznym w sytuacji, w której nie
przyzwolenia na znaczną monetyzację długu i pod-
są respektowane postanowienia Paktu Stabilności
jęcie ryzyka wysokiej inflacji w przyszłości.
i Wzrostu, a różnice w zakresie respektowania
dyscypliny fiskalnej sÄ… co najmniej znaczÄ…ce.
Gdy powstawała wspólna waluta, wróżono pojawie-
Pomimo prób zdefiniowania wspólnych celów
nie się rozlicznych napięć wewnętrznych z uwagi na
w zakresie spójności społecznej i kapitału ludzkie-
niepełną konstrukcję unii gospodarczej i walutowej.
go, podejścia państw członkowskich zasadniczo się
Rzeczywiście, kryzys doprowadził do pewnego roz-
od siebie różnią. Strategia Lizbońska, jako próba
chwiania i podziału strefy euro na pierwszą i drugą
zdefiniowania wspólnego mianownika w zakresie
 ligę . Kluczowe jednak jest to, że nawet te słabsze
podstawowych celów polityki gospodarczej, nie
ogniwa strefy euro, takie jak Grecja czy WÅ‚ochy, nie
przyniosła spektakularnych efektów i nie stała się
doznały wielkiego wstrząsu, jaki byłby ich udziałem,
decydującym punktem odniesienia w działaniach
gdyby pozostawały poza unią monetarną. Odpor-
rządów narodowych.
ność euro stała się magnesem dla krajów, które do
projektu wspólnej waluty były dotychczas nasta-
Kompleksowe podejście do europejskiego ładu
wione sceptycznie. Takich, jak chociażby Dania
gospodarczego uwzględniać powinno wielowy-
czy Szwecja. Dla wielu obserwatorów jest tylko
miarowe działania. Po pierwsze, wzmocnienie
kwestiÄ… czasu, kiedy i Wielka Brytania zamieni funta
fundamentów jednolitego rynku oraz rolę Komi-
na euro. Dla większości państw Europy Środkowej
14
przystąpienie do strefy euro jest najważniejszym w kontekście kryzysu w bardziej wyrazistej formie,
projektem politycznym w najbliższej dekadzie. tym bardziej, że polityczny mechanizm zarządzania
Nie mają one w chwili obecnej możliwości przyjęcia w strefie euro nie zdał w kryzysie egzaminu. Europa
wspólnej waluty, jednak ważny jest fakt, że euro powinna mieć wystarczająco odwagi by stworzyć
wraca na agendę. wspólnotowe ciało zarządzające polityką fiskalną
lub jej istotną częścią. Wymagałoby to ograniczenia
Największy problem, podkreślany od początku istnie- kompetencji państw członkowskich i zwiększenia
nia euro, to brak symetrii, brak partnera polityczne- budżetu Unii, a jedno i drugie może być w obecnych
go dla władzy monetarnej. Ten problem pojawia się warunkach trudne do przeprowadzenia.
Rekomendacje:
13. PO PIERWSZE JEDNOLITY RYNEK: Fundament jednolitego rynku, jakim jest swoboda przepływu
towarów, usług, kapitału i osób na obszarze Unii Europejskiej musi być respektowany w każdej
fazie cyklu koniunkturalnego. Należy dołożyć wszelkich starań, by wszelkie ograniczenia w zakre-
sie tych swobód zostały zniesione. Globalny kryzys nie może stanowić pretekstu dla protekcjoni-
stycznej ochrony poszczególnych krajowych rynków przed partnerami w UE.
14. EURO KLUCZOWYM PRIORYTETEM POLITYCZNYM: Rada Europejska powinna przyjąć polityczną
rekomendację uczynienia z rozszerzenia strefy euro jednego z kluczowych projektów w naj-
bliższej dekadzie dla Unii Europejskiej. Należy dążyć do uzyskania możliwie jak najszerszego
zakresu stosowania wspólnej waluty w gronie państw członkowskich. Wzmocniłoby to zasadniczo
spójność UE. Kraje kandydujące potrzebują jasnego sygnału, że są mile widziane w strefie euro.
Najbardziej adekwatny do obecnej sytuacji byłby przegląd kryteriów członkostwa w unii gospo-
darczej i walutowej, które nie odzwierciedlają dzisiejszych realiów. Jako niezbędne minimum
potraktować wypada zapewnienie spójności kryterium inflacyjnego z celem inflacyjnym EBC,
co oznacza ustalenie wartości referencyjnej wskaz
nika HICP na poziomie  bliskim, lecz poniżej
2 proc. Należy też rozważyć sens utrzymania w dotychczasowej postaci kryterium stabilności
kursu (2 lata w ERM 2 z dopuszczalnym przedziałem wahań kursu), co wystawia banki centralne
krajów aplikujących o uchylenie derogacji na ryzyko niemożliwych do równoczesnego spełnienia
dwóch celów: bezpośredniego celu inflacyjnego i pośredniego celu kursowego.
15. REFORMA ZARZ
DZANIA MAKROEKONOMICZNEGO W UNII EUROPEJSKIEJ: Wskazane
jest powołanie niezależnej Grupy Wysokiego Szczebla dla przeanalizowania możliwych
opcji reformy zarządzania makroekonomicznego w UE. Grupa powinna zostać powoła-
na przez Radę Europejską w grudniu 2009 roku oraz zaprezentować swoje rekomendacje
w czerwcu 2010 roku, umożliwiając podjęcie niezbędnych decyzji. Analizy wymagać będzie
w pierwszej kolejności wprowadzenie na szczeblu regulacji mechanizmów zwiększających
stabilność systemu finansowego w różnych fazach cyklu koniunkturalnego. Rozwiązaniem
wartym rozważenia jest obligatoryjne ważenie odpowiednio dobranymi współczynnikami
różnych kategorii ryzyk inwestycyjnych. Zapobiegłoby to konieczności gwałtownej poprawy
bilansów banków w okresie spadku cen aktywów, co wymaga dużego dokapitalizowania lub
ostrego ograniczenia akcji kredytowej w fazie dekoniunktury. Należy wzmocnić rolę Komisji
15
Europejskiej w systemie zarządzania makroekonomicznego w UE. Jednym z możliwych
sposobów byłoby powierzenie komisarzowi do spraw gospodarczych i walutowych prze-
wodnictwa w grupie euro.
16. BUDŻET UE PROMUJ
CY WZROST I STRATEGIA POST-LIZBOC
SKA: Środki z budżetu UE muszą
być lepiej ukierunkowane na wsparcie wzrostu produktywności, zwłaszcza w nowych państwach
członkowskich. Potrzebne są także większe wydatki na niskokosztowe programy stwarzające
dużą, europejską wartość dodaną, w tym intensyfikujące mobilność studentów w Unii Europej-
skiej. Należy dokonać przeglądu mechanizmów wydatkowania środków z budżetu UE. W wy-
branych obszarach, takich jak badania i rozwój, unijne procedury skutecznie zniechęcają do
podejmowania projektów. W innych zaś, na skutek znacznego przerostu biurokracji, obserwuje-
my niską skuteczność unijnych mechanizmów. W nowej strategii gospodarczej UE, która zastąpi
Strategię Lizbońską, większy nacisk powinien zostać położony na uruchamianie z
ródeł wzrostu
i podtrzymywanie dynamiki gospodarczej. Większa uwaga powinna zostać skupiona na kwestiach
finansowania edukacji, badań i rozwoju oraz innowacyjności. Nieuchronny będzie większy nacisk
na równowagę pomiędzy poszczególnymi sektorami gospodarki oraz elastyczny, otwarty, na-
stawiony na proces ustawicznego kształcenia rynek pracy.
17. WSPÓLNY GA
OS W G20: Unia Europejska musi wzmocnić spójność swojej obecności w świecie.
Pierwszym krokiem w tym kierunku powinna być jednolita reprezentacja w grupie G20, której
rola w debacie o przyszłym międzynarodowym reżimie ekonomicznym będzie rosnąć. W chwili
obecnej UE jest reprezentowana w G20 przez 6 państw członkowskich, prezydencję i Europejski
Bank Centralny. Jednolita, a zatem bardziej ograniczona, reprezentacja wymusiłaby na UE ściślej-
szą koordynację i spójność prezentowanych stanowisk.
16
w Unii Europejskiej czterech zatrudnionych pra-
ROZDZIAA
5.
cuje na każdą osobę korzystającą z emerytury lub
systemu zabezpieczenia społecznego. W 2050 roku
IMPERATYW
będzie to już dwóch zatrudnionych na każdą taką
osobę. Wybór jest więc prosty i oczywisty  albo
INNOWACYJNOÅšCI
zostaną obniżone świadczenia społeczne albo
Unia Europejska zwiększy produktywność. Więk-
Innowacyjność to  być albo nie być gospodarki
szą produktywność osiągnąć zaś można poprzez
europejskiej w dwudziestym pierwszym wieku. Jak
innowacje. Innowacje to z kolei nie tylko wysoka
wiek dziewiętnasty był stuleciem Europy, dwudziesty
technologia, ale także nowoczesne systemy zarzą-
Ameryki, wiek dwudziesty pierwszy będzie wiekiem
dzania i kultura życia. To inwestycje w umiejętno-
Azji. Obie potęgi azjatyckie, Chiny i Indie poprawiają
ści, to edukacja i kapitał ludzki.
konkurencyjność swoich gospodarek oraz inwestują
coraz więcej w badania i rozwój.
Największym problemem jest ekonomia polityczna
reform. Szczególnie wobec olbrzymiego tempa wdra-
Aby zachować swój poziom dobrobytu, Unia Euro-
żania zmian, którego wymaga globalizacja oraz wobec
pejska musi wyprzedzać najlepszych. Tym bardziej, że
jej asymetrycznego charakteru, który oznacza, że choć
talent, jedno z kluczowych aktywów, będzie w przy-
dla wielu przynosi ona korzyści, nie obejmuje nimi
szłości rozpowszechniony w o wiele bardziej rów-
wszystkich. Atutem Europy może być jej różnorodność.
nomierny sposób. Nieuchronny jest rosnący zakres
To właśnie różnorodność przyczynia się do wysokiego
współzależności. Już w tej chwili wyszukiwarka Google
poziomu innowacji w Stanach Zjednoczonych. W Euro-
jest wykorzystywana 20 miliardów razy dziennie. Co
pie także może być wyróżnikiem.
roku zapisujemy więcej informacji, niż zgromadzono
w historii ludzkości.
Nowy świat, nowe odniesienia
Globalizacja jest dla Europy wyzwaniem, ale także
W roku 2005 wschodzące rynki stanowiły po
z
ródłem popytu na nowe produkty i procesy.
raz pierwszy ponad 50 procent światowe-
Efektywnie zarzÄ…dzana globalizacja generuje
go PKB. W Strategii Lizbońskiej, którą Unia
oczekiwanie zmian. Oczekiwanie zmiany z kolei
Europejska przyjęła w roku 2000 punktem
jest kołem napędowym modernizacji. Konkurencję
odniesienia są Stany Zjednoczone. Dziewięć
wyzwala coraz częściej wiedza zgromadzona w ra-
lat póz
niej punkt odniesienia zmienił się
mach jednej firmy lub w zwiÄ…zkach sieciowych.
nie do poznania. Przy założeniu linearnych
Innowacyjność jest zjawiskiem o horyzontalnym
tendencji rozwojowych, w 2050 roku dochód
charakterze, dotyczącym wielu sektorów gospo-
państw UE będzie stanowił połowę dochodu
darki. Szereg firm działa w setkach sieci, z których
narodowego Chin.
wiele obejmuje również wzajemnych rywali
rynkowych. Firmy muszą wiedzieć jak się w takich
warunkach poruszać. Nowym paradygmatem jest
Dzisiejszy kryzys kapitalizmu finansowego woła
równoległe dzielenie się wiedzą, a nie sekwencyj-
donośnym głosem o kapitalizm kreatywny i domaga
ność transferów wiedzy. Wzajemna współpraca
się do tego celu najlepszych talentów. Innowacje to
rewolucjonizuje proces gospodarczy.
więcej, niż technologia i nauka. Budżet firmy Apple
na badania i rozwój (ang. Research & Development 
Drugim argumentem przemawiajÄ…cym za tezÄ…,
R&D) należy do najniższych w gronie wiodących firm
iż innowacyjność to  być albo nie być gospodar-
technologicznych. Nie bagatelizując badań i rozwoju,
ki jest przyczyna wewnętrzna. W chwili obecnej
coraz częściej chodzi o sposób wychodzenia naprzeciw
17
wyzwaniom oparty na sieciach współpracy i ekosyste- Stanach Zjednoczonych i Chinach głównym z
ródłem
mach o globalnym charakterze. finansowania badań i rozwoju jest sektor prywatny.
To także w sektorze prywatnym częściej wydawane są
Nauka i edukacja to potężne wyzwanie dla Europy. To środki na badania i rozwój. Tymczasem w UE spada za-
znamienne, że najlepsze uczelnie i ośrodki badawcze interesowanie przemysłu korzystaniem z europejskich
są w znacznej większości poza Europą  w Stanach programów, które tak czy inaczej stanowią jedynie
Zjednoczonych i Azji. Tylko niektóre kraje Unii Euro- 4 procent wydatków na badania i rozwój. Z punktu
pejskiej, np. Finlandia, stworzyły taki model edukacji widzenia wzmocnienia konkurencyjności europejskiej
i szkolnictwa wyższego, który sprzyja rozwojowi gospodarki największe znaczenie ma otwartość rynku
innowacji. Wydatki na naukę powinny zostać bardziej oraz unikanie barier w relacjach z państwami trzecimi,
skoncentrowane na przodujących uczelniach. Europa a także dokończony i w pełni zharmonizowany jednoli-
potrzebuje także systemu przeciwdziałającego odpły- ty rynek oraz rozwój wiodących uniwersytetów z silną
wowi najlepszych umysłów za Ocean. kulturą współpracy.
Unia Europejska pozostaje w tyle za Stanami Zjed- Otwarte rynki majÄ… kluczowe znaczenie dla inno-
noczonymi pod względem wydatków na badania wacji. Europejskie firmy zależą od wiedzy i usług
i rozwój. Różnica globalnych wydatków wynosi około spoza Unii Europejskiej. Innowacje muszą być także
jednego procenta PKB. Częściowo ma to związek szybko rozpowszechniane, co oznacza potrzebę
z odmienną strukturą gospodarki. Firmy europejskie wzmocnienia praw własności intelektualnej, które
mają silniejszą pozycję w sektorach o niskiej lub śred- są kluczowe dla zapewnienia ekonomicznych korzy-
niej intensywności badań i rozwoju. W Japonii, Korei, ści z całego procesu.
Rekomendacje:
18. STRATEGIA INNOWACYJNOŚCI: Długofalowy wzrost gospodarczy zależy od stworzenia nowych
rynków dla wybranych sektorów gospodarki i technologii, np. e-medycyny, technologii cyfrowej,
nowych usług w obszarze energii i klimatu, w tym w zakresie efektywności energetycznej. Chiny,
które wyprzedzą Europę pod względem intensywności badań i rozwoju w najbliższych dwóch latach
realizują strategię stworzenia 30-50 firm, które będą światowymi liderami w wybranych dziedzinach
w nieodległej przyszłości. Odpowiedzią Unii Europejskiej musi być zidentyfikowanie sektorów prioryte-
towych, w których powinny się koncentrować inwestycje publiczne i prywatne. Muszą to być rynki, na
których UE ma szansę zdobyć przewagę konkurencyjną. Potrzeba pilnego obniżenia kosztów patentu,
które wynoszą w Unii Europejskiej 20 tysięcy euro i są wielokrotnie wyższe, niż w Stanach Zjednoczo-
nych i Japonii. Potrzeba pełnego wykorzystania nowych narzędzi dla wsparcia innowacji. Jednym
z przykładów mogą być kredyty lub ulgi podatkowe przyznawane tym firmom, które tworzą klastry
z uniwersytetami i laboratoriami rządowymi, a nie tylko po prostu więcej wydają na badania i rozwój.
Wskazane jest silniejsze wzajemne powiÄ…zanie polityki na poziomie narodowym oraz prowadzonej
na płaszczyz
nie Unii Europejskiej, w szczególności celem wzmocnienia roli wydatków publicznych,
jako dz
wigni dla badań i rozwoju. Finansowanie powinno w większym stopniu pochodzić z polityki
spójności, aczkolwiek w połączeniu z zastosowaniem kryterium doskonałości.
18
w jaki sposób funkcjonować będzie społeczeństwo
ROZDZIAA
6.
ze znaczącą liczbą osób powyżej osiemdziesiątego
roku życia. Dodatkowo, już w przeciągu najbliższych
NAJTRUDNIEJSZE
2-3 lat, połowa Europejczyków będzie miała ponad
50 lat. Nie ma na świecie społeczeństwa i gospodarki
DOPIERO PRZED NAMI
o podobnej charakterystyce demograficznej. Wpływ
powyższych tendencji na pozycję cywilizacyjną Unii
Obecny kryzys finansowy, zdaje się przesłaniać to-
Europejskiej w świecie będzie nieuchronnie rósł.
czące się niezależnie i nieuchronnie procesy, których
skutki mogą być w przyszłości dużo poważniejszym
wyzwaniem dla Unii Europejskiej: zmiany demogra-
ficzne wraz z rosnącą dysproporcją pomiędzy liczbą
Demograficzna ruletka
ludności państw rozwiniętych oraz rozwijających
Prognozy wskazują, że w 2050 roku naszą pla-
się wraz z konsekwencjami w postaci przyszłych
netę zamieszkiwać będzie około 9 miliardów
przepływów migracyjnych z  Południa na  Północ ,
osób (w porównaniu z dzisiejszymi 6,6 miliar-
a także zmian klimatu, które mogą doprowadzić do
dów), z czego większość w krajach rozwija-
napięć społecznych na skutek drastycznego spadku
jących się. Pod koniec tego stulecia ludność
poziomu życia społeczeństw.
Europy będzie stanowiła około 4 procent
ludności całego świata. Rosnącym wyzwa-
RÓWNOWAGA DEMOGRAFICZNA
niem jest struktura wiekowa, która sprawi, że
Społeczeństwa państw Unii Europejskiej charaktery- jeżeli nie zostanie zmieniona obecna polityka
zuje niski wskaz
nik wzrostu demograficznego oraz społeczna lub zwiększony strumień dopływu
wysoka, spodziewana długość życia. Dzisiejsi Euro- imigrantów, w roku 2050 na 100 osób znajdu-
pejczycy są pokoleniem o najwyższej oczekiwanej jących się na rynku pracy w UE, aż 85 będzie
długości życia, a jednocześnie generacją o najmniej- korzystać ze świadczeń emerytalnych.
szej liczbie dzieci w historii ludzkości. Nie wiemy
Rekomendacje:
19. DEMOGRAFICZNA REWITALIZACJA: Stawienie czoła problemowi starzenia się społeczeństw
musi stać się jednym z głównych priorytetów Unii Europejskiej. W najbliższych latach będziemy
mieli do czynienia z szybko rosnącą liczbą osób opuszczających rynek pracy. W tym celu niezbęd-
ne jest przyjęcie strategii demograficznej rewitalizacji w postaci europejskiego paktu politycz-
nego. Zakładałaby ona wydłużenie wieku emerytalnego i system zachęt dla osób starszych do
wydłużenia okresu aktywności zawodowej, aktywną politykę prorodzinną, w tym zwłaszcza
rozwinięty system opieki nad dziećmi, wzrost produktywności, w tym poprzez poprawę jakości
edukacji w szkołach podstawowych. Polityka prorodzinna powinna skupiać się na instrumentach
o sprawdzonym pozytywnym wpływie na trendy demograficzne. Dotyczy to w szczególności
opieki nad dziećmi od okresu niemowlęcego począwszy, działań wzmacniających równość płci
oraz możliwości powrotu kobiet do pełnego zatrudnienia.
19
20. NIEUCHRONNOŚĆ REFORMY EMERYTALNEJ: Godny rekomendacji jest polski wzór reformy syste-
mu emerytalnego, polegający na stopniowym odejściu od powszechnie wciąż stosowanego w UE
modelu  pay as you go na model kapitałowy, gdzie wysokość świadczeń jest jednoznacznie zwią-
zana nie z bieżącą sytuacją na rynku pracy, ale ze zgromadzonym w okresie składkowym kapitałem
i sposobami jego inwestowania w okresie aktywności zawodowej. Wdrażanie modelu kapitałowe-
go w systemie emerytalnym powinno być nagradzane, a nie karane przez UE. Zgodnie bowiem
z dziś obowiązującą interpretacją ESA  95 dotacje rządowe wyrównujące państwowym instytucjom
wypłacającym emerytury ubytek składki w okresie przejściowym między systemem PAYG a syste-
mem kapitałowym powiększają deficyt sektora finansów publicznych. Te nie motywacyjne rozwią-
zania, zniechęcające do reformy systemów emerytalnych powinny być niezwłocznie zniesione.
próby przekroczenia jej granic. Z uwagi na
OTWARTOŚĆ NA NAPA
YW EMIGRANTÓW
fakt, że napięcia na tle integracji imigrantów
Mobilność siły roboczej w ostatnich dwóch de-
majÄ… lokalny i narodowy charakter, europejska
kadach jest jednym z najsilniejszych przykładów
polityka migracyjna musi się zmagać z bieżącymi
rosnącej globalnej współzależności. Unia Euro-
potrzebami politycznymi. Wymogi dotyczÄ…ce
pejska będzie potrzebowała znaczącego, kon-
testów językowych czy ograniczenia praktyk
trolowanego napływu imigrantów, aby znalez
ć
kulturowych i religijnych są klasycznym przykła-
przynajmniej częściową odpowiedz
na wyzwania
dem działań podjętych na płaszczyz
nie narodo-
zwiÄ…zane z jej sytuacjÄ… demograficznÄ….
wej. Na płaszczyz
nie europejskiej mamy przede
wszystkim definicję ogólnych zasad i proces
Istniejące szacunki mówią o konieczności
wymiany informacji, a także działania dotyczące
dwukrotnie większego niż dotychczas napływu
nielegalnego pobytu i nielegalnego podejmowa-
imigrantów, który mógłby zrekompensować spo-
nia pracy w państwach UE. Sytuację dodatkowo
dziewane spadki zasobów na rynku pracy Unii
komplikuje fakt, że w UE nie ma jednolitego
Europejskiej. Potrzeba prowadzenia wspólnej
polityki w tym obszarze jest oczywista z punktu
widzenia nie tylko skuteczności w zarządzaniu
Globalni  gastarbeiterzy
napływem imigrantów, jak i podstawowych
wymogów wzajemnej solidarności, wystawianej
W rezultacie urynkowienia chińskiej gospo-
bardzo często na próbę w sytuacji rozbieżnych
darki, odrzucenia przez Indie autarkicznej
narodowych praktyk. W debacie politycznej
polityki gospodarczej oraz liberalizacji gospo-
powiedziano już wszystko na temat roli polityki
darek państw dawnego bloku radzieckiego,
migracyjnej w utrzymaniu konkurencyjności
w roku 2000 światowy rynek pracy podwoił
europejskiej gospodarki w kontekście zmian
się w stosunku do lat dziewięćdziesiątych.
demograficznych. W praktyce osiągnięto jedynie
Od lat osiemdziesiÄ…tych obserwujemy zjawi-
niewielki postęp w wybranych obszarach, od
sko zwiększonej migracji do UE. W Wielkiej
kontroli nielegalnej imigracji po integracjÄ™ imi-
Brytanii dopiero w 1983 roku imigracja oka-
grantów w społeczeństwach.
zała się większa od emigracji. Co interesują-
ce, dzisiaj więcej osób przenosi się z Niemiec
UE przywykła do tego, że jej działania inspi-
do Polski, niż do Stanów Zjednoczonych.
rowane sÄ… przez sytuacje kryzysowe, ataki
terrorystyczne oraz dramatyczne w skutkach
20
modelu podziału kompetencji w tej dziedzinie migracyjnej i z
le reagujÄ… na jakiekolwiek przejawy
nawet w ramach państw narodowych. Bardzo krytyki. Nie są wypełniane zadania wyznaczone
często to regiony lub wspólnoty lokalne mają przez Program Haski przyjęty w 2004 roku, w tym
uprawnienia do podejmowania decyzji na temat uzgodnienie dotyczące wspólnego procesowania
amnestii dla nielegalnych imigrantów, co nie aplikacji azylowych. Państwa członkowskie mają
ułatwia koordynacji działań. nie tyle rozbieżne interesy, co bardzo różne punk-
ty widzenia na priorytety w tym obszarze.
Kryzys gospodarczy zwiększa oczekiwanie
skuteczniejszej kontroli napływu imigrantów. Z drugiej strony UE będzie zmuszona w najbliższych
Jednocześnie, w ślad za dominującym trendem latach do podejmowania bardziej skoordynowanych
w państwach rozwiniętych, UE zaczyna aktywnie działań. Bez spójnego stanowiska będzie skazana na
stymulować napływ wykwalifikowanych pracow- doraz
ne działania antykryzysowe. Jako minimum
ników z państw trzecich, zamierza skodyfikować niezbędny jest wymóg wzajemnego informowania
napływ pracowników sezonowych oraz transfery się przez państwa członkowskie o działaniach po-
w ramach korporacji. Chce także uruchomić Forum dejmowanych w ramach narodowych polityk, który
poświęcone problemom integracji. Na znacze- wykraczałby poza istniejące zobowiązanie do wymia-
niu będzie zyskiwał zewnętrzny wymiar polityki ny informacji w sprawach dotyczących innych państw
migracyjnej. Po przyjęciu dyrektywy o powro- członkowskich. Chodzi więc bardziej o okiełznanie
tach, partnerzy w państwach trzecich mają coraz międzyrządowości, a nie ustanowienie polityki
bardziej krytyczną opinię na temat stosunku Unii prawdziwie wspólnotowej. W chwili obecnej uwaga
Europejskiej do spraw polityki migracyjnej. Unii skupiona jest na współpracy w obszarach, w których
Europejskiej może być tym trudniej rozwijać z nimi działania jednego państwa członkowskiego mogą
współpracę w tym obszarze. mieć wpływ na interesy innych krajów. Solidarność
jest więc rozumiana nie jako solidarność, ale suma
Każdy kraj chce decydować we własnym zakresie indywidualnych interesów poszczególnych państw
o skali napływu imigrantów. Stąd też działania ta- członkowskich. Rezultaty prac legislacyjnych nad pro-
kie, jak polityczne zobowiązanie do unikania maso- pozycją  niebieskiej karty potwierdzają, że państwa
wych legalizacji pobytu imigrantów okazują się być członkowskie preferują działania komplementarne
nierealistyczne. Państwa członkowskie zazdrośnie wobec ich własnych polityk narodowych, a nie zastą-
strzegÄ… swoich kompetencji w obszarze polityki pienie ich poprzez regulacje europejskie.
Rekomendacje:
21. UWSPÓLNOTOWIONA POLITYKA MIGRACYJNA: Jedynym skutecznym sposobem zarządzania po-
lityką migracyjną jest jej pełne uwspólnotowienie. Bez zmian instytucjonalnych państwa człon-
kowskie nie podejmą prawdziwie solidarnych działań mających na celu ochronę wspólnego, a nie
indywidualnego interesu. Stąd też w obszarze polityki migracyjnej należy skorzystać z  klauzuli
kładki przewidzianej w Traktacie z Lizbony, celem wprowadzenia reżimu decyzyjnego opartego
na większości kwalifikowanej w Radzie i wspólnej decyzji z Parlamentem Europejskim.
21
22. WZBOGACANIE ZASOBÓW LUDZKICH: Należy rozważyć bardziej ofensywne i nowatorskie
sposoby pozyskiwania wykwalifikowanych pracowników, na przykład, na wzór systemu wpro-
wadzonego w Szwecji, gdzie środowiska biznesowe współdecydują poprzez swoje rekomendacje
o zakresie napływu imigrantów. Zawierać one powinny komponent konsultacyjny pozwalający
efektywnie  znosić obawę społeczeństw państw członkowskich UE o stan bezpieczeństwa
wewnętrznego i ekonomicznego oraz wskazywać, że w określonych warunkach, sprzeczność
pomiędzy imigracją a bezpieczeństwem jest pozorna.
kich państw na świecie. Unia Europejska może
RACONALIZACJA DZIAA
AC
W POLITYCE
odegrać w tym procesie istotną rolę, stając się li-
KLIMATYCZNEJ
derem w dziedzinie eko-technologii oraz realizujÄ…c
Zmiany klimatu to kolejny proces, który ma miej-
kompleksowy program zrównoważonego rozwoju.
sce niezależnie od kryzysu finansowego, i którego
Zadanie nie będzie proste, biorąc pod uwagę skalę
konsekwencje będą bardziej dotkliwe, niż spo-
niezbędnego finansowania innowacyjnych pro-
dziewano siÄ™ jeszcze przed dwoma laty, gdy Rada
jektów oraz konkurencję międzynarodową, która
Europejska podejmowała decyzję w sprawie celów
już w tym momencie oznacza, że wiele państw na
20-20-20 polityki energetyczno-klimatycznej.
świecie zaczyna wyprzedzać Unię Europejską nie
tylko w sferze finansowania zielonych technologii,
Jeśli nie zdywersyfikujemy z
ródeł energii oraz nie
ale i wprowadzenia odpowiednich zmian w legi-
wprowadzimy nowych technologii ich pozyskiwa-
slacji.
nia, na przestrzeni następnych dekad czeka nas
ogromny przyrost emisji w skali globalnej. Ważne
Pożyczamy nie tylko pieniądze, ale i atmosferę
jest, aby Europa poszukiwała i wdrażała nowe
oraz bio-różnorodność od przyszłych pokoleń. Jeśli
rozwiÄ…zania, tym niemniej do zahamowania zmian
nie chcemy, aby poziom życia przyszłych pokoleń
klimatu niezbędna jest wola współpracy wszyst-
obniżył się w sposób drastyczny, powinniśmy re-
agować już teraz. Nie łatwo będzie przekonać o tym
państwa rozwijające się, co oznacza, iż to głów-
Wilk syty i owca cała? nie Unia Europejska i USA zapłacą większą cześć
rachunku za implementację przepisów nowej glo-
Badacze IPCC są dziś zdania, że należy dążyć
balnej umowy międzynarodowej dotyczącej zmian
do stabilizacji temperatury na poziomie 1.5
klimatu, która, jeżeli chcemy, aby miała bardziej
stopnia Celsjusza powyżej poziomów pre-
znaczący efekt od układu z Kyoto, będzie oznaczała
industrialnych. Oznacza to ich zdaniem ko-
wydatki kilkukrotnie wyższe niż 1% PKB rocznie.
nieczność podążania w kierunku gospodarki
 zero-emisyjnej w perspektywie 2050 roku.
Europejska polityka klimatyczna musi jednako-
Jednocześnie, rozwojowi gospodarczemu
woż uwzględniać różny poziom rozwoju państw
musi towarzyszyć wysokie zużycie energii.
członkowskich Unii Europejskiej oraz jej zróżni-
Szacuje się, iż popyt na energię wzrośnie
cowany wpływ na konkurencyjność gospodarczą
o 55% tylko do 2030 roku, co grozi ryzykiem
poszczególnych członków. Zasadniczym atutem
zwiększenia emisji CO2 do atmosfery przy
Unii Europejskiej jest dziś fakt, że udało jej się
założeniu wykorzystania konwencjonalnych
stworzyć wspólną płaszczyznę polityczną w gro-
technologii wytwarzania energii.
nie gospodarek o odmiennym potencjale. Unia
22
Europejska może posługiwać się tym argumen- węgla (CO2) (ang. Carbon Capture and Storage
tem w rozmowach z partnerami globalnymi.  CCS), oraz energetyka jÄ…drowa.
Niemniej jednak, kraje mniej rozwinięte nie mogą
w nieskończoność podejmować nowych zobowią- Inwestycje w obszarze przeciwdziałania zmia-
zań bez uzyskania warunków pozwalających im nom klimatu mogą mieć pozytywny wpływ na
na stopniowe pokonywanie dystansu do świato- gospodarkę, jeżeli będą oparte na racjonalnych
wej czołówki. szacunkach ekonomicznych. Unia Europejska ma
potencjał do tego, aby utrzymać swoją pozycję eks-
Polityka klimatyczna Unii Europejskiej musi także portera ds. zielonych technologii, w tym technologii
nieustannie być poddawana testowi racjonal- czystego węgla, do państw rozwijających się pod
ności ekonomicznej. Niektóre jej filary, w tym warunkiem jednak, że podejmie właściwe decyzje
ogromne wsparcie dla rozwoju energii ze z
ródeł dotyczące wyboru technologii oraz jej finansowa-
odnawialnych, nie są najbardziej efektywnym pod nia. Technologia przechwytywania i składowania
względem kosztowym sposobem osiągania celu dwutlenku węgla (CCS) jest przykładem obszaru,
redukcji emisji gazów cieplarnianych. Najbardziej w ramach którego Unia Europejska nie podjęła jesz-
realistyczną metodą osiągnięcia celów polityki kli- cze decyzji umożliwiających pełne sfinansowanie
matycznej w skali globalnej są inwestycje w tech- projektów pilotażowych oraz stworzenie ram praw-
nologie czystego węgla, w tym zwłaszcza techno- nych umożliwiających powstanie systemu przesyłu
logię wychwytywania i składowania dwutlenku i składowania dwutlenku węgla (CO2).
Rekomendacje:
27. FUNDUSZ TECHNOLOGII NISKOEMISYJNYCH: Unia Europejska powinna stworzyć strategiczny
fundusz nowych technologii niskoemisyjnych ze szczególnym uwzględnieniem technologii
czystego węgla, w tym wychwytywania i składowania dwutlenku węgla, a także innowacyjnych
technologii w obszarze energii odnawialnej. W trakcie obecnej perspektywy finansowej nie-
zbędne środki powinny pochodzić z niewykorzystanych funduszy budżetu Unii Europejskiej oraz
kontrybucji państw członkowskich. W perspektywie finansowej 2014-2020 powinien pojawić się
nowy instrument finansowy na te cele.
23
PRZYWÓDZTWO W UNII EUROPEJSKIEJ
ZAKOC
CZENIE
JEST DO WZI
CIA
JAK UWOLNIĆ UNI
?
Obserwując nastawienie poszczególnych państw
do integracji europejskiej, można sądzić, że
kluczową dla jej przyszłego kształtu będzie
UNIA EUROPEJSKA NIE JEST
postawa dużych krajów, które postrzegane są
NIEÅšMIERTELNA
jako liderzy  Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii,
Choć wielu zależy na jej dalszym trwaniu, dla
a w dalszej kolejności Hiszpanii, Włoch i Polski.
osiągnięcia tego celu nie wystarczy sam akt
Republika Federalna była motorem integracji
wiary. Europejscy liderzy już przed kryzysem nie
przez dziesięciolecia, widząc w niej odpowiedz
na
do końca mieli jasność, jak dalej kształtować
traumatyczne przeżycia narodów europejskich i na
Europę i jaką nową wartość zjednoczona Europa
zagrożenie komunizmem w wydaniu radzieckim.
powinna oferować swoim obywatelom. Brak lub
Przy aktywnym wsparciu USA i Planu Marshalla,
nieumiejętność zademonstrowania projektów
Niemcy akceptowały rolę głównego  finansisty
i wynegocjowania z Europejczykami atrakcyjnej dla
Unii, traktując to jako zadośćuczynienie za Drugą
nich wizji cywilizacyjnej prowadzi do wszechobec-
WojnÄ™ ÅšwiatowÄ… i widzÄ…c w integracji obronÄ™
nej w państwach europejskich strategii polityczne-
przed powrotem do swojej własnej przeszłości.
go dryfu i obywatelskiej obojętności.
W ostatnich latach koszty zjednoczenia Niemiec,
rozszerzenie Unii i bariery dla wzrostu gospodar-
Z jednej strony oswajamy się z faktem, że UE jest
czego, jakie napotkało starzejące się społeczeń-
częścią naszej rzeczywistości, z drugiej zaś, brak
stwo, ograniczyły gotowość Niemiec do poświęceń
nam przywódców, dla których Unia jest nadal
dla  wyższej sprawy . Widoczny był opór Niemiec
nieukończonym projektem wymagającym wysił-
przy poprzednich negocjacjach budżetowych.
ku, ryzyka politycznego i pasji. Problem nie tkwi
Obecnie Berlin jest przeciwny wspólnemu ratowa-
w deficycie demokratycznym w Unii Europejskiej,
niu europejskiego sektora finansowego i odrzuca
który nie jest większy, niż w poszczególnych pań-
projekt euroobligacji, za które de facto musiałby
stwach członkowskich. W historii świata nie było
zapłacić, aby finansować nierozważną politykę
równie demokratycznie negocjowanego traktatu,
słabszych członków strefy euro.
jak Traktat Konstytucyjny. Istnieje natomiast  pro-
blem dystansu  co widzimy także na poziomie
Niesprawiedliwe byłoby jednak twierdzenie, że
państw narodowych  problem oddalenia obywa-
Niemcy odwracajÄ… siÄ™ od Europy i popadajÄ… w na-
teli od miejsca podejmowania istotnych, dla Nie-
rodowy egoizm. PatrzÄ…c na podejmowane w Eu-
go i dla Niej, decyzji. W przyszłości musi powstać
ropie decyzje trudno wskazać mniej egoistyczne
siła polityczna, która znajdzie sposób mówienia do
państwo niż Niemcy. W kwestii pomocy słabszym
wszystkich Europejczyków jednocześnie.
krajom strefy euro, padła obietnica, że Niemcy nie
pozwolą żadnemu z nich zbankrutować. Problem
Klucz do uwolnienia energii Unii Europejskiej
można upatrywać gdzie indziej  Berlin nie chce
w następnych latach tkwi w:
już pełnić roli lidera samotnie, jako jedyny stać
z przodu i torować drogę. Nie jest też w stanie
1. zmierzeniu się z rzeczywistymi, a nie drugorzęd-
finansować Unii Europejskiej w takim samym jak
nymi problemami wewnątrz UE i w świecie,
poprzednio stopniu, przy równoczesnym poczuciu,
2. nowej konstelacji przywództwa europejskiego,
że jest blokowany przez mniejsze kraje na polu
3. wzmocnieniu poczucia współwłasności w UE,
inicjatyw politycznych. Partnerzy Niemiec, którym
4. zmianie pokoleniowej.
zależy na dalszej integracji muszą znalez
ć sposób
24
na wsparcie Berlina. Wspólnotowe instytucje nie szerzeniem. W większej Unii Europejskiej trud-
są wystarczająco silne, aby przejąć od Niemiec rolę niejsza jest identyfikacja z instytucjami i mniejsze
lidera. Potrzebny będzie więc partner lub partne- poczucie partycypacji. Jest to swego rodzaju
rzy w postaci innego kraju lub grupy państw. Do członkostwo bez poczucia przynależności. Innym
tej pory taką rolę odgrywała Francja. Jednak od jego zwiastunem jest, z pozoru błahe, odrzucenie
odrzucenia Konstytucji Europejskiej, wiarygodność wspólnych mitów i symboli. W Traktacie z Lizbo-
Francji jako motoru integracji ucierpiała, a zaanga- ny, czyli zrewidowanej wersji dawnego Traktatu
żowanie francuskich przywódców w promowanie Konstytucyjnego zabrakło odniesienia do flagi
integracji europejskiej osłabło. Do tego dochodzą i hymnu europejskiego. Wszystko to przekłada się
jeszcze wyraz
ne tendencje anty-integracyjne na procesy polityczne i gospodarcze. Percepcja
w Wielkiej Brytanii, gdzie poparcie dla partii euro- wielu obywateli jest taka, że to Unia jest przyczyną
sceptycznych znacząco wzrosło. Prawdopodobne pogarszającej się sytuacji materialnej starzejących
zwycięstwo Konserwatystów w następnych wybo- się społeczeństw, co, choć niezgodne z prawdą, ma
rach, może uczynić z Wielkiej Brytanii głównego polityczne konsekwencje w postaci spadającego
hamulcowego Unii. Nie jest więc wykluczone, że poparcia dla integracji europejskiej.
flagÄ™ integracji poniosÄ… wraz z Niemcami kraje
średnie i mniejsze. Jeżeli Polska przejdzie przez Jednocześnie istnieje nurt przeciwny, skierowany
kryzys relatywnie obronną ręką, co jest możliwe, ku głębszej integracji. Milionom ludzi odpowiada
będzie miała dużą szansę do zaprezentowania Unia Europejska taka, jaką jest i żywią głęboki
nowego podejścia do przyszłości Unii Europej- szacunek dla dokonań procesu europejskiego.
skiej. Zbliża się polska prezydencja w radzie Unii Pomocne w określeniu własnej tożsamości może
Europejskiej w roku 2011. To będzie dobry czas być spojrzenie z zewnątrz.  Jesteśmy tacy, jakimi
do takich działań. Potrzeba będzie jedynie więcej nas widzą  a widziani z zewnątrz jesteśmy w co-
wyrazistości i woli w walce o wspólne cele. raz mniejszym stopniu przedstawicielami państw
narodowych, a coraz bardziej Europejczykami.
To widać w badaniach Transatlantic Trends, które
ODZYSKAJMY UNI
EUROPEJSK

opisują nastawienie Europejczyków i Amerykanów
Z EUROPEJCZYKAMI!
do szeregu spraw politycznych i społecznych. Na-
Kryzys projektu federalnego, odrzucenie Trak-
wet pozornie nie zwiÄ…zane ze sobÄ… kraje europej-
tatu ustanawiajÄ…cego KonstytucjÄ™ dla Europy
skie wykazują podobieństwa, gdy się je porówna
oraz trudności z ratyfikacją Traktatu z Lizbony
z Ameryką. Istnieje więc pewna europejska specy-
są odzwierciedleniem kryzysu europejskości.
fika. Obie te tendencje  odśrodkowa i dośrodko-
Patrząc na decyzje Holendrów i Francuzów w re-
wa  wymagają umiejętnego zbilansowania, ale
ferendum trudno nie dostrzec w niej frustracji
nie można nie dostrzegać szansy, jaka się dzięki
i poczucia alienacji w Unii. Obywatele, nie majÄ…c
nim otwiera.
poczucia wpływu na proces decyzyjny odwracają
się od projektów wspólnotowych i kierują się ku
Brak przywództwa bierze się z faktu, że Unia się
identyfikacji narodowej. Bardzo często jest ona
 rozleniwia . PrzystÄ…pienie do Unii Europejskiej, czy
przeciwstawiana europejskości, uważanej za rów-
wejście do unii gospodarczej i walutowej spowalnia
noznaczną z obcością.
prowadzone reformy. Wysiłek zostaje podjęty przez
przystąpieniem, kiedy trzeba spełnić szereg kryte-
Ten nurt sprzeciwu wobec Europy w społeczeń-
riów, natomiast póz
niej motywacja słabnie. Sytuacja
stwach, które kiedyś niosły sztandar integracji
ta odbiera inicjatywę i zadziorność, których brak
europejskiej pojawił się przed obecnym kryzy-
dotkliwie odczuwa się, gdy nadchodzą zewnętrzne
sem. Częściowo ma związek z niedawnym roz-
przeciwności lub wewnętrzny kryzys.
25
wszystkim Parlamentu Europejskiego  czy
KTO NAST
PNY ?
formowania się ponadnarodowych ugrupowań
Istotnym z
ródłem nadchodzących zmian eu-
politycznych, rola komunikacji społecznościo-
ropejskich demokracji stać się mogą procesy
wej oraz nowych form autonomii politycznej
towarzyszÄ…ce rozwojowi nowych przestrzeni
będzie rosła stając się jednym z głównych z
ró-
społecznych i komunikacji społecznościowej
deł rewitalizacji europejskiej sfery publicznej.
oraz powiÄ…zane z nimi nowe formy autonomii
politycznej. Najmłodsza generacja Europej-
Pierwszą lekcją siły i skuteczności nowych form
czyków, uczestnicząc aktywnie w globalnym
autonomii politycznej, której części europej-
procesie współtworzenia cyfrowych mediów
skich elit udzielili  cyfrowi obywatele była
społecznościowych, będzie zapewne głównym
spontaniczna, oparta o masowÄ… dystrybucjÄ™
agentem i aktorem rewitalizacji sfery publicz-
wiadomości tekstowych (sms) i wiadomości
nej i rekonstrukcji (europejskiego) społeczeń-
poczty elektronicznej (e-mail), akcja społeczne-
stwa obywatelskiego.
go sprzeciwu wobec prób manipulacji informa-
cjÄ… i mediowymi interpretacjami po zamachach
To pokolenie, na co dzień funkcjonujące w sie-
terrorystycznych na madryckiej stacji Atocha
ciowej, społecznościowej rzeczywistości Inter-
w marcu 2004 roku. Jej skutki były łatwo
netu, czerpiące z niego swą wiedzę o świecie
dostrzegalne na ulicach hiszpańskich miast,
i tworzące ponad graniczne społeczności
w postaci wielomilionowych demonstracji
profesjonalistów (ang. communities of prac-
społeczeństwa obywatelskiego oraz w wynikach
tice), przekracza ograniczenia peryferyjności
wyborów, które kilka dni póz
niej odesłały hisz-
i lokalizmu tworząc wspólnotę doświadczeń
pańską Partię Ludową (Partido Popular  PP)
nie ograniczonych do jednego kraju, czy kręgu
do narożnika politycznej opozycji.
kulturowego. Doświadczenia te są dla najmłod-
szych Europejczyków z
ródłem zarówno nowych
***
auto-identyfikacji, polityk tożsamości jak i
zaangażowań społecznych nierzadko przeradza-
Przez najbliższe lata Unia Europejska może
jÄ…cych siÄ™ w inicjatywy polityczne.
żyć siłą rozpędu, utrzymując z trudnością swój
stan posiadania, konsumując osiągnięcia ostat-
W konsekwencji, w Europie ujawniÄ… siÄ™  tak jak
nich lat, nie odnoszÄ…c spektakularnych sukce-
ujawniły się w Stanach Zjednoczonych w kam-
sów. Może jednak rozpocząć nowy etap inte-
panii prezydenckiej Baracka Obamy, której
gracji, z ambitnymi projektami w kluczowych
sukces w dużej mierze zawdzięcza on  nowemu
dziedzinach swojej aktywności. Może sprawić,
Internetowemu elektoratowi  nowe formy
że globalny porządek zostanie ukształtowany
autonomii politycznej, będące konsekwencją
 na jej podobieństwo i z jej dominującym
poszerzajÄ…cych siÄ™ przestrzeni komunikacji spo-
wpływem. Polityczna rola Unii Europejskiej
łecznościowej. Możliwość szybkiej, bezpośred-
w globalnym układzie sił zależy od niej samej,
niej i pozbawionej niemalże całkowicie ograni-
jej wizji i determinacji. Wyzwania tego nie
czeń czasu i przestrzeni mobilizacji dużych grup
sposób nie podjąć. Pod warunkiem, że Unia
społecznych wokół wspólnych zaangażowań stać
Europejska zechce odgrywać rolę nie tylko
się może kluczowym sposobem funkcjonowa-
samej dla siebie.
nia europejskiego demos w postnowoczesnym
świecie przenikających się rzeczywistości wirtu-
alnych i  real u . Wraz ze wzrostem znaczenia
wybieralnych instytucji europejskich  przede
26
27
demosEUROPA  Centrum Strategii Europejskiej
to niezależny, międzynarodowy ośrodek badawczy.
Centrum zajmuje siÄ™ analizÄ… strategicznych
aspektów funkcjonowania Unii Europejskiej oraz
jej polityk. Celem prac badawczych Centrum jest
definiowanie możliwych odpowiedzi na wyzwania,
jakie stoją przed Unia Europejską, państwami
członkowskimi oraz obywatelami Europy.
Centrum stanowi forum intelektualnej debaty,
której przedmiotem są polityczny, społeczny
i ekonomiczny wymiar integracji europejskiej
i stosunków międzynarodowych. Jednym
z kluczowych celów Centrum jest promocja
zaangażowanej i jednoznacznie proeuropejskiej
orientacji Polski jako kraju członkowskiego UE.
Działania demosEUROPA  Centrum Strategii
Europejskiej oparte sÄ… na przekonaniu,
że aktywna rola Polski w Europie najlepiej służyć
będzie interesom jej obywateli oraz polskim
przedsiębiorstwom. demosEUROPA  Centrum
Strategii Europejskiej jest wydawcą raportów,
analiz i opracowań na temat polityk europejskich,
prezentujÄ…cych konkluzje interaktywnych dyskusji,
konferencji i seminariów.
demosEUROPA  Centrum Strategii Europejskiej
ul. Idz
kowskiego 4/6
00-442 Warszawa
www.demoseuropa.eu
email: [e-mail]
tel.: [phone]
fax.: [phone]
28
Publikacja
sfinansowana
przez KomisjÄ™
EuropejskÄ…:
demosEUROPA  Centrum Strategii Europejskiej
ul. Idz
kowskiego 4/6
00-442 Warszawa
tel.: [phone]
fax: [phone]
e-mail: [e-mail]
www.demoseuropa.eu