Psychologia zarzÄ…dzania
Stres
Według H.Selye go, z punktu widzenia biologii i fizjologii, stres to niespecyficzna reakcja
organizmu na wszelkie stawiane mu wymagania.
Można także powiedzieć, że stres to reakcja jednostki na bodziec, zwany czynnikiem
stresujÄ…cym (stresorem)
Czynniki stresogenne :
1. zewnętrzne  presja środowiska, zbyt dużo obowiązków, zmiana miejsca
zamieszkania, zbyt wysoko lub zbyt niska temperatura otoczenia itp.
2. wewnętrzne - nierealistyczne oczekiwania, brak poczucia kontroli, brak poczucia
przynależności, kwalifikacji, kompleksy , wysoka temperatura ciała, ból itp..
Stres jest naturalny (towarzyszy człowiekowi od początku świata), powszechny,
wszechobecny, nieodłącznie związany z życiem i funkcjonowaniem człowieka.
Ogólny Zespół Adaptacyjny (GAS) - fizjologiczna teoria stresu H. Selye a
Pełny zespół rozwija się tylko w sytuacjach wyjątkowych, większość fizycznych i
psychologicznych stresorów oddziałujących na jednostkę w pewnym ograniczonym
przedziale czasu, prowadzi do zmian odpowiadajÄ…cych pierwszej i drugiej fazie GAS,
niewiążących się z potężnymi kosztami psychofizjologicznymi.
Zmiany fizjologiczne, będące odpowiedzią organizmu na stres, występujące w 3 stadiach:
1. alarmowym (szok i przeciwdziałanie szokowi, mobilizacja sił obronnych organizmu,
uruchamiane są wszelkie zasoby obronne organizmu, podnosi się ogólna zdolność do
działania, szczególnie w obrębie procesów intelektualnych i dynamiki ruchów).
2. odporności (organizm próbuje utrzymać równowagę, pomimo obecności stresora,
zredukowana zostaje większość procesów uruchamianych w fazie alarmowej, następuje
pogorszenia poziomu czynności psychicznych).
3. wyczerpania (kolejny raz uruchamiane jest wydzielanie hormonów, powodujące efekty
podobne do fazy alarmowej, gdy przedłużające się działanie stresora lub jego duża
intensywność powoduje wyczerpanie wszelkich zasobów energetycznych, następuje
dramatyczny spadek wydolności i odporności organizmu, co zwiększa podatność na wiele
1
Psychologia zarzÄ…dzania
chorób, czynności przestają być wykonywane poprawnie, występuje brak możliwości realnej
oceny sytuacji, rozpad procesów motywacyjnych i całej struktury czynności, zaś zmiany w tej
fazie bywają nieodwracalne i mogą prowadzić nawet do chorób psychicznych).
Siła stresu = siła działającego bodz
ca + nasza interpretacja zaistniałej sytuacji + nasza
indywidualna wrażliwość
Pamiętać należy jednak o tym, że istnieją także wydarzenia, które są stresorami
obiektywnymi, tzn. powodujÄ… charakterystyczne objawy we wszystkich lub prawie wszystkich
ludziach.
Rodzaje stresu:
Øð stres pozytywny (dobry),
Øð stres negatywny (zÅ‚y)
Øð stres chroniczny (przewlekÅ‚y)
Øð stres traumatyczny (ostry)
Skutki stresu traumatycznego mogą wystąpić nie tylko u osób, które były  ofiarami traumy,
ale również u osób udzielających pomocy w pracy zawodowej (policjanci, żołnierze,
pracownicy pogotowia, GOPR-u itp.).
Objawy i konsekwencje stresu
Øð reakcje fizjologiczne (np. "suchość" w ustach, wzmożona potliwość, rozszerzenie
z
renic),
Øð reakcje psychologiczne (np. poczucie napiÄ™cia, rozdrażnienie, "nerwowość",
agresywność, zmęczenie, a pod względem poznawczym, np. brak koncentracji,
trudności w zapamiętywaniu i przypominaniu, niezdolność podejmowania decyzji)
Øð zmiany w zachowaniu (np. wzmożony apetyt lub utrata apetytu, zaburzenia mowy
(jąkanie się), czasem nerwowy śmiech),
Øð konsekwencje spoÅ‚eczne (np. mniejsze poczucie zwiÄ…zków z innymi osobami,
trudności w obcowaniu z innymi ludz
mi, wzrost drażliwości, mniejsze poczucie
humoru)
Øð choroby psychosomatyczne (stres jest czynnikiem chorobotwórczym, nie powoduje
powstania żadnych konkretnych chorób, ale wspomaga rozwój wielu z nich, np.:
2
Psychologia zarzÄ…dzania
choroby serca, zawał, zaburzenie rytmu serca, nadciśnienie tętnicze, chorobę
wrzodową żołądka i dwunastnicy)
Indywidualne style radzenia sobie ze stresem
Profilaktyka  kształtowanie własnej odporności poprzez doświadczenie, wiedzę, budowanie
postawy asertywnej, jasno wytyczone cele, pozytywne nastawienie, świadome zarządzanie
emocjami, dobre relacje z innymi itp.
Poszukiwanie rozwiązań  działania podejmowane w danej sytuacji, umiejętność
poszukiwania rozwiązań, kreatywność, radzenie sobie z emocjami, umiejętność korzystania z
wsparcia innych, umiejętność obniżania napięcia i relaksacji, dystans do spraw itp..
Przykłady mechanizmów radzenie sobie ze stresem
üð Racjonalizacja
üð Projekcja
üð Dysocjacja
üð Substytucja (przeniesienie)
üð Reakcja pozorowana
üð Regresja
üð Fiksacja
Osobiste zasoby radzenia sobie ze stresem to możliwości kontrolowania zachodzących
procesów i istniejących stanów rzeczy, to umiejętność korzystania z zasobów:
1. Wsparcia społeczne
2. Zasobów energetyczne
3. Zasobów informacyjne
4. Zasobów instrumentalne
5. Cech wrodzonych
Koszty psychologiczne radzenia sobie ze stresem, to wydatki, które są:
" nadmierne (poczucie krzywdy),
" niepotrzebne (poczucie winy),
" nie przynoszą oczekiwanych rezultatów (rozczarowanie, niespełnione nadzieje),
3
Psychologia zarzÄ…dzania
" zmuszajÄ… do wystawienia na osÄ…d publiczny (poczucie wstydu)
" wypalenie siÄ™ (wyczerpanie emocjonalne)
Burnout syndrom - wypalenie zawodowe
to spadek energii u pracownika, pojawiający się wskutek przytłoczenia problemami innych
(Freudenberger 1974, Psychologia menagera, J. Terelak)
Zespół fizycznego psychicznego wyczerpania, którego rezultatem jest rozwój negatywnej
samooceny i negatywnego nastawienia do pracy oraz spadek zainteresowań problemami
innych ludzi (Christina Maslach)
Wypalenie jest rezultatem długotrwałego lub powtarzającego się obciążenia w wyniku
długoletniej intensywnej pracy dla innych ludzi (...).Wypalenie jest bolesnym
uświadomieniem sobie (przez osoby pomagające), że nie są w stanie już więcej pomóc tym
ludziom, że nie mogą dać im więcej i całkowicie zużyły swoje siły... (Aronson)
Na ten stan składa się wiele objawów  człowiek czuje się ogólnie kiepsko, czuje się
wyczerpany emocjonalnie, psychicznie, fizycznie. Ma poczucie bezradności i braku
perspektyw, nie jest w stanie emocjonować się pracą i brakuje mu radości życia.
Podstawą wypalenia zawodowego jest nadmierne obciążenie pracą i nieumiejętność radzenia
sobie ze skutkami stresu zawodowego w pracy.
Reakcja organizmu na chroniczny stres emocjonalny
Øð wyczerpanie emocjonalne i psychofizyczne
Øð depersonalizacja (próba zwiÄ™kszenia psychicznego dystansu wobec osób z pracy,
dystansowanie się do problemów zawodowych)
Øð poczucie obniżenia wÅ‚asnej adekwatnoÅ›ci (obniżenie lub utrata satysfakcji z pracy
obniżenie lub utrata zaangażowania zawodowego, rozczarowanie, poczucie klęski,
obwinianie siebie za brak umiejętności właściwego doboru metod pracy).
Niektóre sygnały ostrzegawcze wskazujące na zjawisko wypalenia:
" subiektywne poczucie przepracowania, brak chęci do pracy,
" niechęć do wychodzenia do pracy,
4
Psychologia zarzÄ…dzania
" poczucie izolacji, osamotnienia,
" postrzeganie życia jako ponurego i ciężkiego,
" negatywne postawy wobec klientów,
" brak cierpliwości, drażliwość, poirytowanie na gruncie rodzinnym,
" częste choroby,
" negatywne, ucieczkowe, a nawet samobójcze myśli.
Uwarunkowania wypalenia zawodowego:
Czynniki indywidualne (zwiÄ…zane z predyspozycjami indywidualnymi, np. ocenianie
siebie jako osoby niezastąpionej w pracy, brak zaufania do współpracowników,
przyjęcie standardów nakazujących robienie wszystkiego samodzielnie bez
delegowania zadań, wysokie aspiracje zawodowe przy trudnych i obciążających
zadaniach, cechy osobowości (np. skłonność do impulsywności, brak pewności siebie
itp.)
Czynniki związane z instytucją (sposobem zarządzania nią, np. słabe kanały
komunikacji, małe możliwości awansu, brak odpowiednich gratyfikacji, potrzeba
zachowania  publicznej twarzy, brak efektów adekwatnych do włożonego wysiłku).
Pięć etapów procesu wypalenia zawodowego (psychologowie z American Psychology
Association) :
Øð miesiÄ…c miodowy (zauroczenie pracÄ…, satysfakcjÄ… z osiÄ…gnięć zawodowych, jednostka
jest pełna energii, optymizmu, entuzjazmu)
Øð przebudzenie (czÅ‚owiek usilnie stara siÄ™, by jego idealistyczny obraz, jaki sobie
wytworzył, nie uległ zmianie, pracuje dużo, coraz więcej, zauważa jednak, że jego
idealistyczna ocena pracy jest nierealistyczna)
Øð okres szorstkoÅ›ci (w realizacjÄ™ zadaÅ„ zawodowych trzeba wkÅ‚adać coraz wiÄ™cej
wysiłku, w kontaktach społecznych (koledzy w pracy, klienci) pojawiają się kłopoty)
Øð wypalenie peÅ‚noobjawowe (poczucie pustki, samotnoÅ›ci, chÄ™ci wyzwolenia siÄ™;
pojawiają się myśli ucieczkowe, stany depresyjne, pełne wyczerpanie fizyczne i
psychicznym)
Øð odradzanie siÄ™  rekonwalescencja (leczenie ran powstaÅ‚ych w wyniku caÅ‚ego procesu
wypalania siÄ™)
5
Psychologia zarzÄ…dzania
Wskaz
niki wypalenia zawodowego:
Øð fizyczne (np. brak energii, chroniczne zmÄ™czenie, osÅ‚abienie, podatność na napiÄ™cia i
kurcze w obrębie mięśni szyi i ramion, bóle pleców),
Øð emocjonalne i behawioralne (np. trudnoÅ›ci w relaksowaniu siÄ™, uczucie
beznadziejności i braku perspektyw, obniżony nastrój, stała obecność negatywnych
myśli, uczuć, zmęczenie)
Øð rodzinne i spoÅ‚eczne (np. trudnoÅ›ci w uczestniczeniu we wspólnych rozrywkach,
zwiększająca się ilość czasu spędzanego samotnie, nadmierne oglądanie telewizji)
Øð dotyczÄ…ce pracy (np. staÅ‚e poczucie braku czasu, rosnÄ…ce poczucie niekompetencji,
poczucie winy za wyniki swej pracy)
Zapobieganie wypaleniu zawodowemu to np.:
1. Poddanie weryfikacji celów i priorytetów
2. Ocena, czy wymagania, które stoją przed nami, są zgodne z naszymi celami
3. Przeanalizowanie swych możliwości w zakresie sprostania wymaganiom
4. Redukcja obowiązków (jeżeli odczuwamy ich nadmiar)
5. Jeżeli kontakty z ludz
mi kosztują zbyt wiele energii  zwiększyć dystans wobec
otoczenia
6. Usprawnić umiejętności radzenia sobie ze stresem
7. Sprawdzić, które obszary życia generują najwięcej stresu  zmienić to
8. Skorzystać z pomocy rodziny/przyjaciół
9. Prowadzić zdrowy tryb życia
10. Hobby regenerujące umysł i siły
11. Przyznać sobie prawo do wypoczynku, relaksu, przyjemności&
6