Jak ustalać rozkład czasu pracy?
1) Zatrudniam pracowników co drugi dzień po 12 godzin, przy czym w piątek, sobotę i niedzielę po 13 godzin. Czy stanowi to
naruszenie przepisów o czasie pracy?
Zaprezentowana w pytaniu organizacja czasu pracy powoduje przekroczenia norm, a w wielu przypadkach tak\
e wymiaru czasu
pracy i narusza przepisy o czasie pracy.
Organizowanie czasu pracy w zakładzie nale\
y do uprawnień pracodawcy. Jest on jednak obowiązany planować czas pracy
pracowników w oparciu o obowiązujące w tym zakresie przepisy, w tym dotyczące norm, wymiaru oraz systemów czy rozkładów
czasu pracy.
W myśl art. 129 K.p., czas pracy nie mo\
e przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym
tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Okres rozliczeniowy zasadniczo nie mo\
e być dłu\
szy ni\
4 miesiące, przy
czym na mocy art. 9 ust. 1 ustawy antykryzysowej, w sytuacji gdy jest to uzasadnione przyczynami obiektywnymi lub
technologicznymi, albo dotyczącymi organizacji czasu pracy, okres rozliczeniowy mo\
e być przedłu\
ony do 12 miesięcy.
Je\
eli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją, pracodawca mo\
e zastosować system równowa\
nego czasu pracy,
w którym jest dopuszczalne przedłu\
enie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak ni\
do 12 godzin. Przedłu\
ony dobowy
wymiar czasu pracy jest równowa\
ony krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi od pracy
(art. 135 ż 1 K.p.). Jest to tzw. podstawowy wariant systemu równowa\
nego. Ustawodawca przewidział jeszcze dwa inne -
z mo\
liwością wydłu\
enia dniówki roboczej do 16 albo do 24 godzin. Jednak\
e mogą one znalez
ć zastosowanie tylko w ściśle
określonych sytuacjach, a mianowicie przy pracach polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem
w pogotowiu do pracy oraz przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, a tak\
e w zakładowej stra\
y po\
arnej i słu\
bie ratowniczej.
Jeśli wskazane prace nie występują, pracodawca, o którym mowa w pytaniu, mo\
e stosować system równowa\
ny jedynie w wariancie
podstawowym. Jak ju\
wspomnieliśmy, planowa dniówka pracownika nie mo\
e w takim przypadku przekraczać 12 godzin.
Systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe czasu pracy ustala się w układzie zbiorowym pracy lub
w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu, je\
eli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany
do ustalenia regulaminu pracy.
Przedłu\
ony na mocy ustawy antykryzysowej okres rozliczeniowy wprowadza się natomiast w układzie zbiorowym pracy lub
w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi, a w razie ich braku, z przedstawicielami pracowników.
Kolejnym istotnym czynnikiem, który nale\
y brać pod uwagę podczas planowania pracy na dany okres rozliczeniowy jest wymiar
czasu pracy, który oblicza się zgodnie z art. 130 K.p. (powołanym na str. 35). Prawidłowo obliczony wymiar czasu pracy jest jednym
z podstawowych elementów prawidłowego harmonogramu czasu pracy.
Wa\
ne: Podczas planowania czasu pracy nale\
y pamiętać, \
e pracownikowi przysługuje prawo do 11-godzinnego odpoczynku
dobowego oraz 35-godzinnego odpoczynku tygodniowego.
Przywołane normy nie wykluczają wystąpienia w określonych przez przepisy sytuacjach godzin nadliczbowych. Do okoliczności
dopuszczających wystąpienie godzin nadliczbowych zalicza się konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony \
ycia lub
zdrowia ludzkiego, ochronę mienia lub środowiska albo usunięcie awarii, a tak\
e szczególne potrzeby pracodawcy. Pracy ponad
normę lub ponad wymiar czasu pracy nie mo\
na jednak planować.
Przykład 1
Pracodawca zatrudnia pracowników w podstawowym wariancie systemu równowa\
nego w jednomiesięcznym okresie
rozliczeniowym. We wrześniu 2009 r. pracownicy zostali podzieleni na dwie wymieniające się brygady, wykonujące pracę co drugi
dzień po 12 godzin (od 1200 do 2400), przy czym w piątki, soboty i niedziele po 13 godzin (od 1200 do 100). Wymiar czasu pracy
w wymienionym okresie wynosi 176 godzin (40 godz. x 4 tyg. + 8 godz. x 2 dni).
Przedstawiona organizacja czasu pracy narusza przepisy z zakresu czasu pracy, bowiem planuje przekroczenia przeciętnej normy
tygodniowej oraz przedłu\
onego wymiaru dobowego.
Przekroczenie przedłu\
onego wymiaru dobowego wyniesie 1 godzinę (13 godz. przepracowanych - 12 godz. maksymalny wymiar
czasu pracy) i nastąpi w ka\
dy piątek, sobotę i niedzielę, w ka\
dej z brygad sześciokrotnie. Ponadto brygady przepracują po 186
godzin. Dojdzie tu zatem tak\
e do przekroczenia przeciętnej normy tygodniowej o 4 godziny. Wynika to z następującego wyliczenia:
186 godz. przepracowanych - (176 godz. nominalny czas pracy + 6 godz. przekroczeń dobowych) = 4 godz.
2) Jakie wynagrodzenie przysługuje za tak zorganizowaną pracę?
Jak wykazaliśmy w odpowiedzi na pytanie 1, przedstawiona organizacja powoduje przekroczenie tygodniowej normy czasu pracy,
a tak\
e przedłu\
onego wymiaru dobowego. Powy\
sze obliguje pracodawcę do wypłaty dodatków za godziny nadliczbowe, chyba \
e
pracodawca udziela pracownikom w zamian czasu wolnego. Sposób obliczania wynagrodzenia oraz dodatku za godziny nadliczbowe
omawialiśmy m.in. w UiPP nr 17/2009, str. 67-70.
Przykład 2
Pracownicy, o których mowa w przykładzie 1, są wynagradzani według stawki godzinowej w wysokości 12 zł. Ich wynagrodzenie za
pracę we wrześniu 2009 r. - bez dodatków za pracę w nocy, które nale\
y ustalić odrębnie, stosownie do pory nocnej ustalonej w
danym zakładzie pracy - powinno wynieść 2.352 zł. Wynika to z następującego wyliczenia:
" normalne wynagrodzenie za wszystkie godziny przepracowane (w tym tak\
e z przekroczenia wymiaru dobowego oraz
normy tygodniowej): 12 zł x 186 godz. = 2.232 zł,
" dodatki za przekroczenia dobowe, które miały miejsce w porze nocnej i wyniosły 6 godzin: 12 zł x 6 godz. = 72 zł,
" dodatki za przekroczenie średniotygodniowe: 12 zł x 4 godz. = 48 zł,
" łącznie: 2.232 zł + 72 zł + 48 zł = 2.352 zł.