FILOZOFICZNE ROZUMIENIE
FILOZOFICZNE ROZUMIENIE
PAMI
CI I PRZYPOMINANIA
PAMI
CI I PRZYPOMINANIA
Wykład I
Wykład I
PLAN WYKA
ADU
PLAN WYKA
ADU
1. Problematyka pamięci i przypominania w starożytności (Platon i
1. Problematyka pamięci i przypominania w starożytności (Platon i
Arystoteles)
Arystoteles)
2. Średniowieczne rozumienie pamięci i przypominania (Albert
2. Średniowieczne rozumienie pamięci i przypominania (Albert
Wielki  Tomasz z Akwinu)
Wielki  Tomasz z Akwinu)
3. Pamięć i przypominanie w analizach fenomenologicznych (E.
3. Pamięć i przypominanie w analizach fenomenologicznych (E.
Husserl  R. Ingarden)
Husserl  R. Ingarden)
4. Zagadnienie pasywności i aktywności pamięci i przypominania w
4. Zagadnienie pasywności i aktywności pamięci i przypominania w
filozofii życia (H. Bergson)
filozofii życia (H. Bergson)
5. Hermeneutyczne rozumienie pamięci i przypominania (H.
5. Hermeneutyczne rozumienie pamięci i przypominania (H.
Gadamer i P. Ricoeur)
Gadamer i P. Ricoeur)
Skąd wzięła się pamięć?
Skąd wzięła się pamięć?
Mitologia grecka 
Mitologia grecka 
Mnemosyne (Pamięć) jedna z Tytanek,
Mnemosyne (Pamięć) jedna z Tytanek,
powstała z Uranosa i Gai obok wielu
powstała z Uranosa i Gai obok wielu
innych (Kronos, Rea, Tetyda, Okeanos,
innych (Kronos, Rea, Tetyda, Okeanos,
Temida).
Temida).
Muzy  córki Mnemosyne (Pamięci) i
Muzy  córki Mnemosyne (Pamięci) i
Zeusa:
Zeusa:
Kaliope (Pięknolica) Muza poezji epickiej z tabliczką i rylcem
Kaliope (Pięknolica) Muza poezji epickiej z tabliczką i rylcem
Klio (GÅ‚oszÄ…ca SÅ‚awÄ™) Muza historii, ze zwojem papirusu
Klio (GÅ‚oszÄ…ca SÅ‚awÄ™) Muza historii, ze zwojem papirusu
Euterpe (Radosna) Muza poezji lirycznej i gry na flecie
Euterpe (Radosna) Muza poezji lirycznej i gry na flecie
Melpomene (ÅšpiewajÄ…ca) Muza tragedii, z maskÄ… tragicznÄ…
Melpomene (ÅšpiewajÄ…ca) Muza tragedii, z maskÄ… tragicznÄ…
Terpsychora (Kochająca taniec) Muza tańca, z lirą i plektronem
Terpsychora (Kochająca taniec) Muza tańca, z lirą i plektronem
Erato (Umiłowana) Muza poezji lirycznej, z kitarą
Erato (Umiłowana) Muza poezji lirycznej, z kitarą
Polihymnia (Bogata w pieśni) Muza poezji sakralnej, bez atrybutów
Polihymnia (Bogata w pieśni) Muza poezji sakralnej, bez atrybutów
Urania (Niebiańska) Muza astronomii i geometrii, z cyrklem i kulą
Urania (Niebiańska) Muza astronomii i geometrii, z cyrklem i kulą
Talia (Rozkoszna) Muza komedii, z maskÄ… komicznÄ…
Talia (Rozkoszna) Muza komedii, z maskÄ… komicznÄ…
Skąd wzięła się pamięć?
Skąd wzięła się pamięć?
Z. Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1999, s. 145.
Z. Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1999, s. 145.
 Komentarzem do jednego z elementów treści owego miana
 Komentarzem do jednego z elementów treści owego miana
(mnemosyne - pamięci) są w tragedii Ajschylosa słowa
(mnemosyne - pamięci) są w tragedii Ajschylosa słowa
Prometeusza o wynalezieniu sztuki pisma, stanowiącej  pamięć
Prometeusza o wynalezieniu sztuki pisma, stanowiącej  pamięć
wszystkiego, skrzętną Muz patronkę .
wszystkiego, skrzętną Muz patronkę .
Miano zaÅ› muza
Miano zaÅ› muza
(przedtem Montia) jest
(przedtem Montia) jest
niewątpliwie helleńskie,
niewątpliwie helleńskie,
najprawdopodobniej wywodzi
najprawdopodobniej wywodzi
siÄ™ ono od indoeuropejskiego
siÄ™ ono od indoeuropejskiego
pierwiastka men,
pierwiastka men,
oznaczającego  myślenie albo
oznaczającego  myślenie albo
nawet wszelkie poruszenia
nawet wszelkie poruszenia
psychiczne, także  pamiętanie :
psychiczne, także  pamiętanie :
greckie  memnemai,
greckie  memnemai,
łacińskie memini .
łacińskie memini .
Pamięć i przypominanie podstawą przekazu
Pamięć i przypominanie podstawą przekazu
mitologicznego (religijnego) w starożytnej
mitologicznego (religijnego) w starożytnej
Grecji
Grecji
J.-P. Vernant, Mit i religia w Grecji starożytnej, Warszawa 1998, s. 21-22.
J.-P. Vernant, Mit i religia w Grecji starożytnej, Warszawa 1998, s. 21-22.
 W jaki sposób była przechowywana i przekazywana owa masa zawartej w
 W jaki sposób była przechowywana i przekazywana owa masa zawartej w
opowieściach tradycyjnej  wiedzy na temat społeczności zamieszkującej tamten świat,
opowieściach tradycyjnej  wiedzy na temat społeczności zamieszkującej tamten świat,
na temat rodziny bogów, genealogii każdego z nich, ich przygód, konfliktów i
na temat rodziny bogów, genealogii każdego z nich, ich przygód, konfliktów i
przymierzy, przypisanej im władzy, ich domeny oraz sposobu działania, na temat ich
przymierzy, przypisanej im władzy, ich domeny oraz sposobu działania, na temat ich
prerogatyw oraz należnych im honorów?
prerogatyw oraz należnych im honorów?
Po pierwsze odbywało się to za pośrednictwem tradycji czysto ustnej, przenoszonej w
Po pierwsze odbywało się to za pośrednictwem tradycji czysto ustnej, przenoszonej w
żywej mowie w każdym domowym ognisku (...) Te opowieści, te mythoi, bliskie
żywej mowie w każdym domowym ognisku (...) Te opowieści, te mythoi, bliskie
każdemu, ponieważ każdy słyszał je w czasach, gdy uczył się mówić, miały swój
każdemu, ponieważ każdy słyszał je w czasach, gdy uczył się mówić, miały swój
udział w kształtowaniu ram umysłowych, w których Grecy w najbardziej naturalny
udział w kształtowaniu ram umysłowych, w których Grecy w najbardziej naturalny
sposób przedstawiali sobie bóstwo, w których je umieszczali i w których o nim myśleli.
sposób przedstawiali sobie bóstwo, w których je umieszczali i w których o nim myśleli.
Po drugie, świat bogów, odległy i dziwny, ukazywany był ludziom przez poetów. W ich
Po drugie, świat bogów, odległy i dziwny, ukazywany był ludziom przez poetów. W ich
opowieściach moce tamtego świata przybierały swojską, dostępną rozumieniu postać.
opowieściach moce tamtego świata przybierały swojską, dostępną rozumieniu postać.
Słuchanie śpiewu poetów nie odbywało się już jednak w sferze prywatnej, ale
Słuchanie śpiewu poetów nie odbywało się już jednak w sferze prywatnej, ale
publicznie, w czasie uczt, oficjalnych świąt, wielkich zawodów i gier.
publicznie, w czasie uczt, oficjalnych świąt, wielkich zawodów i gier.
W społecznym i duchowym życiu Greków literacka tradycja, która korzystając z pisma
W społecznym i duchowym życiu Greków literacka tradycja, która korzystając z pisma
kontynuowała i modyfikowała starodawną tradycję poezji ustnej, zajmuje miejsce
kontynuowała i modyfikowała starodawną tradycję poezji ustnej, zajmuje miejsce
centralne. Dla słuchaczy nie była to zwykła, prywatna rozrywka, nie był to luksus
centralne. Dla słuchaczy nie była to zwykła, prywatna rozrywka, nie był to luksus
zarezerwowany dla uczonej elity, lecz prawdziwe nabożeństwo społecznej pamięci,
zarezerwowany dla uczonej elity, lecz prawdziwe nabożeństwo społecznej pamięci,
najważniejsze narzędzie utrwalania i przechowywania wiedzy .
najważniejsze narzędzie utrwalania i przechowywania wiedzy .
Wartość słowa  pamięć
Wartość słowa  pamięć
i przypominanie w Fajdrosie
i przypominanie w Fajdrosie
(274e-275b)
(274e-275b)
 Powiedział Teut do Tamuza: Królu, ta nauka uczyni
 Powiedział Teut do Tamuza: Królu, ta nauka uczyni
Egipcjan mądrzejszymi i sprawniejszymi w pamiętaniu;
Egipcjan mądrzejszymi i sprawniejszymi w pamiętaniu;
wynalazek ten jest lekarstwem na pamięć i mądrość. A ten mu na to:
wynalazek ten jest lekarstwem na pamięć i mądrość. A ten mu na to:
Teucie, mistrzu najdoskonalszy; jeden potrafi płodzić to, co do sztuki
Teucie, mistrzu najdoskonalszy; jeden potrafi płodzić to, co do sztuki
należy, a drugi potrafi ocenić, na co się to może przydać i w czym
należy, a drugi potrafi ocenić, na co się to może przydać i w czym
zaszkodzić tym, którzy się zechcą daną sztuką posługiwać. Tak też i
zaszkodzić tym, którzy się zechcą daną sztuką posługiwać. Tak też i
teraz: Ty jesteÅ› ojcem liter; zatem przez dobre serce dla nich
teraz: Ty jesteÅ› ojcem liter; zatem przez dobre serce dla nich
przypisałeś im wartość wprost przeciwną tej, którą one posiadają
przypisałeś im wartość wprost przeciwną tej, którą one posiadają
naprawdę. Ten wynalazek niepamięć w duszach ludzkich posieje, bo
naprawdę. Ten wynalazek niepamięć w duszach ludzkich posieje, bo
człowiek, który się tego wyuczy, przestanie ćwiczyć pamięć; zaufa
człowiek, który się tego wyuczy, przestanie ćwiczyć pamięć; zaufa
pismu i będzie sobie przypominał wszystko z zewnątrz, ze znaków
pismu i będzie sobie przypominał wszystko z zewnątrz, ze znaków
obcych jego istocie, a nie z własnego wnętrza, z siebie samego. Więc
obcych jego istocie, a nie z własnego wnętrza, z siebie samego. Więc
to nie jest lekarstwo na pamięć, tylko środek na przypominanie sobie.
to nie jest lekarstwo na pamięć, tylko środek na przypominanie sobie.
Uczniom swoim dasz tylko pozór mądrości, a nie mądrość
Uczniom swoim dasz tylko pozór mądrości, a nie mądrość
prawdziwą. Posiędą bowiem wielkie oczytanie bez nauki i będzie się
prawdziwą. Posiędą bowiem wielkie oczytanie bez nauki i będzie się
im zdawało, że wiele umieją, a po większej części nie będą umieli nic
im zdawało, że wiele umieją, a po większej części nie będą umieli nic
i tylko obcować z nimi będzie trudno; to będą mędrcy z pozoru, a nie
i tylko obcować z nimi będzie trudno; to będą mędrcy z pozoru, a nie
ludzie mÄ…drzy naprawdÄ™.
ludzie mÄ…drzy naprawdÄ™.
Historia (powszechna) pamięci i
Historia (powszechna) pamięci i
przypominania (J. LeGoff)
przypominania (J. LeGoff)
1. Pamięć etniczna w społecznościach nieposługujących się
1. Pamięć etniczna w społecznościach nieposługujących się
pismem ( dzikie  przekaz ustny)
pismem ( dzikie  przekaz ustny)
2. Rozkwit pamięci, od oralności do piśmienności, od prehistorii
2. Rozkwit pamięci, od oralności do piśmienności, od prehistorii
do antyku (spisy, indeksy, proste katalogi)
do antyku (spisy, indeksy, proste katalogi)
3. Pamięć średniowieczna 
3. Pamięć średniowieczna 
moment równowagi pomiędzy
moment równowagi pomiędzy
mówionym i pisanym
mówionym i pisanym
4. Postępy pamięci pisemnej, od XVI w.
4. Postępy pamięci pisemnej, od XVI w.
do dnia dzisiejszego (mechanografia)
do dnia dzisiejszego (mechanografia)
5. Współczesna ofensywa pamięci
5. Współczesna ofensywa pamięci
(pamięć elektoniczna)
(pamięć elektoniczna)
Historia filozofii pamięci
Historia filozofii pamięci
PLATON: mneme  pamięć; anamnesis  przypomnienie. Dusza jest woskową tablicą
PLATON: mneme  pamięć; anamnesis  przypomnienie. Dusza jest woskową tablicą
zatrzymującą wrażenie także bez udziału ciała. Przypomnienie jako duchowa sprawność
zatrzymującą wrażenie także bez udziału ciała. Przypomnienie jako duchowa sprawność
odnoszenia nie do czyjejś przeszłości, lecz do przedmiotów, których nigdy nie doświadczyliśmy.
odnoszenia nie do czyjejś przeszłości, lecz do przedmiotów, których nigdy nie doświadczyliśmy.
Mit  opis relacji między duszą, anamnezą i ideami.
Mit  opis relacji między duszą, anamnezą i ideami.
Metafory pamięci   tabliczka woskowa ;  gołębnik - dzikie ptaki to wiadomości.
Metafory pamięci   tabliczka woskowa ;  gołębnik - dzikie ptaki to wiadomości.
ARYSTOTELES: pamięć to trwanie wrażenia, dotyczy tego co minęło ( obraca się wokół
ARYSTOTELES: pamięć to trwanie wrażenia, dotyczy tego co minęło ( obraca się wokół
przeszłości ), pojawia się we wrażeniu zmysłowym ( ze spostrzeżeń tworzy się pamięć ), jest
przeszłości ), pojawia się we wrażeniu zmysłowym ( ze spostrzeżeń tworzy się pamięć ), jest
połączona z wyobraz
nią ( tylko rzeczy wyobrażalne stanowią ze swej natury przedmiot
połączona z wyobraz
nią ( tylko rzeczy wyobrażalne stanowią ze swej natury przedmiot
pamięci ).
pamięci ).
AUGUSTYN: pamięć jest władzą duchową. W systemie Augustyna możemy zauważyć zespół
AUGUSTYN: pamięć jest władzą duchową. W systemie Augustyna możemy zauważyć zespół
trójkowy: pamięć jest uczuciowa, zmysłowa i intelektualna (umysłowa); a także pamięć stanowi
trójkowy: pamięć jest uczuciowa, zmysłowa i intelektualna (umysłowa); a także pamięć stanowi
istotę duszy obok umysłu i woli (dusza jako obraz Trójcy Świętej).
istotę duszy obok umysłu i woli (dusza jako obraz Trójcy Świętej).
TOMASZ Z AKWINU: pamięć jest skarbcem (thesaurus), miejscem do przechowywania form
TOMASZ Z AKWINU: pamięć jest skarbcem (thesaurus), miejscem do przechowywania form
poznawczych (conservativus specierum). Per se jest władzą zmysłową, per accidens jest
poznawczych (conservativus specierum). Per se jest władzą zmysłową, per accidens jest
władzą intelektualną.
władzą intelektualną.
KARTEZJUSZ: podważa wartość epistemiczną pamięci w ramach swej metody radykalnego
KARTEZJUSZ: podważa wartość epistemiczną pamięci w ramach swej metody radykalnego
wątpienia. Uznał bowiem ją za najbardziej podatną na błąd ze wszystkich władz ludzkiego
wątpienia. Uznał bowiem ją za najbardziej podatną na błąd ze wszystkich władz ludzkiego
intelektu.
intelektu.
G. W. LEIBNIZ: próbuje odnowić platoński natywizm, widzi w pamięci nieświadomą władzę
G. W. LEIBNIZ: próbuje odnowić platoński natywizm, widzi w pamięci nieświadomą władzę
przechowującą tzw. małe percepcje.
przechowującą tzw. małe percepcje.
I.KANT: nie ma osobnej tematyki pamięci, a jej rolę w poznaniu ludzkim rozważa pod etykietą
I.KANT: nie ma osobnej tematyki pamięci, a jej rolę w poznaniu ludzkim rozważa pod etykietą
wyobraz
ni reproduktywnej. Całą zaś aktywność i funkcje transcendentalne przypisywał
wyobraz
ni reproduktywnej. Całą zaś aktywność i funkcje transcendentalne przypisywał
wyobraz
ni produktywnej (produktive Einbildungskraft).
wyobraz
ni produktywnej (produktive Einbildungskraft).
J. LOCKE i D. HUME: podejście empirystyczne  pamięć jest  zbiornikiem idei , które umysł
J. LOCKE i D. HUME: podejście empirystyczne  pamięć jest  zbiornikiem idei , które umysł
ludzki może dowolnie odtwarzać
ludzki może dowolnie odtwarzać
Historia filozofii pamięci
Historia filozofii pamięci
H. EBBINGHAUS: Systematyczny namysł nad naturą pamięci w psychologii eksperymentalnej (XIX
w.).
H. BERGSON: każda teraz
niejszość percepcji zmysłowych  przetkana jest danymi pamięciowymi,
każda nowa teraz
niejszość percepcyjna wypełnia się ciągle ogromną ilością danych pochodzących z
pamięci. Stąd uznaje, że każde spostrzeżenie jest przypomnieniem. Przy czym obrazy pamięciowe
są wywoływane przez potrzeby działaniowe danej chwili. Obrazy pamięciowe nie są pamięcią we
właściwym sensie, są zaś wymuszonymi przez aktualne działanie konkretyzacjami pamięci czystej.
Pamięć czysta zaś (czyste przypominanie) jest manifestacją tego co duchowe. Mózg jedynie
umożliwia transformację czystej pamięci w obraz pamięciowy i w ten sposób daje możliwość
 władania teraz
niejszością. Według Bergsona każda teraz
niejszość jest wierzchołkiem
odwróconego stożka, nad którym zwisa ogromna masa wszystkich naszych przeszłych
doświadczeń. Wszystko to napiera na aktualną świadomość, lecz dopuszczane do głosu jest tylko to,
czego wymagają bieżące potrzeby działania w świecie.
E. HUSSERL: zagadnienie pojawia siÄ™ przy analizie fenomenologicznej z
ródła czasowości
świadomości w ogóle. Dokonuje się ono dzięki poczuciu czasowego następstwa i trwania.
Świadomość tego co minione jest świadomością przemijania, co dokonuje się dzięki  trzymaniu w
chwycie przez teraz
niejszą świadomość. Nazywa to Husserl retencją (nietematyczne zatrzymywanie
tego co minęło), której funkcją jest konstytuowanie horyzontu czasowego każdej teraz
niejszości.
Protencja będąca drugim elementem określającym świadomość jest nietematycznym wkraczaniem w
przyszłość. Każdy akt przypominania należy do określonej  żywej teraz
niejszości, jest otoczony
horyzontami retencji i protencji.
W. JAMES: dokonuje podziału na pamięć krótkotrwałą i długotrwałą. Pamięć krótkotrwała ma
ograniczoną pojemność, lecz jest niewrażliwa na szybkość prezentowanego jej materiału. Pamięć
długotrwała ma olbrzymią pojemność, lecz wolny poziom przyjmowania nowego materiału.
Spróbujmy od początku&
Spróbujmy od początku&
Problem pamięci i
Problem pamięci i
przypominania w  Dialogach Platona
przypominania w  Dialogach Platona
y
ródła  pitagoreizm oraz
y
ródła  pitagoreizm oraz
orfizm
orfizm
Odróżnienie pamięci i przypominania
Odróżnienie pamięci i przypominania
(metafory pamięci)
(metafory pamięci)
Diachroniczny rozwój
Diachroniczny rozwój
zagadnienia przypominania
zagadnienia przypominania
(Od Menona do Fileba)
(Od Menona do Fileba)
Najważniejsze twierdzenia
Najważniejsze twierdzenia
zawarte w Menonie i Fedonie
zawarte w Menonie i Fedonie
Krytyczna recepcja twierdzeń
Krytyczna recepcja twierdzeń
Platona w starożytności i
Platona w starożytności i
średniowieczu
średniowieczu
y
ródła problematyki pamięci i
y
ródła problematyki pamięci i
przypominania
przypominania
PITAGOREIZM
PITAGOREIZM
 Pitagorejczyk nie wstał z łoża pierwej, nim nie przywołał w pamięci i
 Pitagorejczyk nie wstał z łoża pierwej, nim nie przywołał w pamięci i
przypominając nie powtórzył sobie tego (pro/teron a)namnhsqei/h), co
przypominając nie powtórzył sobie tego (pro/teron a)namnhsqei/h), co
działo się poprzedniego dnia; a powtarzał to sobie tak, że starał się
działo się poprzedniego dnia; a powtarzał to sobie tak, że starał się
odtworzyć w myśli to, co powiedział najpierw, czy też to, co usłyszał,
odtworzyć w myśli to, co powiedział najpierw, czy też to, co usłyszał,
czy też to, co polecił domownikom powstawszy z łoża; dalej to, co
czy też to, co polecił domownikom powstawszy z łoża; dalej to, co
powiedział następnie i jeszcze potem. Ten sam porządek dotyczył
powiedział następnie i jeszcze potem. Ten sam porządek dotyczył
przypominania (a)na/mnhsin) sobie tego, co się zdarzyło. Przypominali
przypominania (a)na/mnhsin) sobie tego, co się zdarzyło. Przypominali
sobie bowiem, kogo pierwszego spotkali wyszedłszy z domu i z kim
sobie bowiem, kogo pierwszego spotkali wyszedłszy z domu i z kim
pierwszym, następnie z kim drugim i trzecim rozmawiali, i tak po kolei.
pierwszym, następnie z kim drugim i trzecim rozmawiali, i tak po kolei.
Starali się bowiem powtórzyć w pamięci to, co się działo w ciągu
Starali się bowiem powtórzyć w pamięci to, co się działo w ciągu
całego dnia i to w takim porządku, w jakim wydarzyły się poszczególne
całego dnia i to w takim porządku, w jakim wydarzyły się poszczególne
fakty. Jeżeli zaś po obudzeniu się mieli więcej czasu, w ten sam
fakty. Jeżeli zaś po obudzeniu się mieli więcej czasu, w ten sam
sposób przypominali sobie to, co zaszło dwa dni wcześniej . (Jamblich,
sposób przypominali sobie to, co zaszło dwa dni wcześniej . (Jamblich,
O życiu pitagorejskim XXIX).
O życiu pitagorejskim XXIX).
 Niech sen nie spocznie na twych zmęczonych powiekach zanim nie
 Niech sen nie spocznie na twych zmęczonych powiekach zanim nie
przejdziesz w myślach poszczególnych uczynków dnia minionego: W
przejdziesz w myślach poszczególnych uczynków dnia minionego: W
czym z
le postąpiłem? Co wykonałem, a co opuściłem z mych
czym z
le postąpiłem? Co wykonałem, a co opuściłem z mych
powinności? I tak od początku do końca badaj kolejno wszystkie
powinności? I tak od początku do końca badaj kolejno wszystkie
uczynki, i złych żałuj ze skruchą, a z dobrych się raduj. (Aureum
uczynki, i złych żałuj ze skruchą, a z dobrych się raduj. (Aureum
Phytagoreorum Carmen)
Phytagoreorum Carmen)
y
ródła problematyki pamięci i
y
ródła problematyki pamięci i
przypominania
przypominania
PITAGOREIZM
PITAGOREIZM
 I czy to krew jest tym z pomocą czego myślimy [Empedokles], czy powietrze
 I czy to krew jest tym z pomocą czego myślimy [Empedokles], czy powietrze
[Anaksymenes, Diogenes], czy ogień [Heraklit], czy też żadne z tych , tylko mózg
[Anaksymenes, Diogenes], czy ogień [Heraklit], czy też żadne z tych , tylko mózg
dostarcza nam wrażeń słyszenia i widzenia, i powonienia, a z nich powstawać ma
dostarcza nam wrażeń słyszenia i widzenia, i powonienia, a z nich powstawać ma
pamięć i mniemanie, a z pamięci i mniemania, kiedy się utrwali, z kolei powstaje
pamięć i mniemanie, a z pamięci i mniemania, kiedy się utrwali, z kolei powstaje
wiedza (Alkmaiona z Krotony ) . (Platon, Fedon 86b)
wiedza (Alkmaiona z Krotony ) . (Platon, Fedon 86b)
ORFIZM (Osiemdziesiąt siedem hymnów)
ORFIZM (Osiemdziesiąt siedem hymnów)
 Pamięci (Mnemosynas) to jest mogiła. Kiedy ci przyjdzie umrzeć,
 Pamięci (Mnemosynas) to jest mogiła. Kiedy ci przyjdzie umrzeć,
Przed tobą domy Hadesa niezłomne: po prawej
Przed tobą domy Hadesa niezłomne: po prawej
Jest zdrój, a nad nim cyprys stoi biały
Jest zdrój, a nad nim cyprys stoi biały
Tam zstępując w dół, orzez
wiają się dusze umarłych.
Tam zstępując w dół, orzez
wiają się dusze umarłych.
Do tego zdroju nie podchodz
od razu blisko,
Do tego zdroju nie podchodz
od razu blisko,
Najpierw bowiem napotkasz wodę, która płynie
Najpierw bowiem napotkasz wodę, która płynie
Chłodna z Jeziora Pamięci, a są tam strażnicy,
Chłodna z Jeziora Pamięci, a są tam strażnicy,
Oni z przemyślnego serca dobędą takie pytanie:
Oni z przemyślnego serca dobędą takie pytanie:
Czego właściwie szukasz w mroku zgubnego Hadesa?
Czego właściwie szukasz w mroku zgubnego Hadesa?
Powiedz: Jam syn Brzemienia (Bareas) i gwiaz
dzistego Nieba
Powiedz: Jam syn Brzemienia (Bareas) i gwiaz
dzistego Nieba
Pragnieniem spalony konam, dajcie mi co rychlej
Pragnieniem spalony konam, dajcie mi co rychlej
Chłodnej wody, która płynie z jeziora Pamięci.
Chłodnej wody, która płynie z jeziora Pamięci.
Przecież się ulitują, bo król podziemny tak każe,
Przecież się ulitują, bo król podziemny tak każe,
Przecież dadzą, abyś pił z jeziora Pamięci,
Przecież dadzą, abyś pił z jeziora Pamięci,
Przecież niemałą przejdziesz drogę, świętą, po której
Przecież niemałą przejdziesz drogę, świętą, po której
Inni też kroczą wsławieni mystowie i bakchanci
Inni też kroczą wsławieni mystowie i bakchanci
Problem ujęty chronologicznie
Problem ujęty chronologicznie
Podział K.Praechtera i W. Jaegera:
Podział K.Praechtera i W. Jaegera:
I. młodzieńcze (dialogi sokratejskie)  zagadnienie
I. młodzieńcze (dialogi sokratejskie)  zagadnienie
pamięci i przypominania nie pojawia się
pamięci i przypominania nie pojawia się
II. przejściowe (spory z sofistami; występują elementy
II. przejściowe (spory z sofistami; występują elementy
pitagorejskie)  Menon
pitagorejskie)  Menon
III. dojrzałe lata męskie (nauka o ideach jest wyraz
nÄ…
III. dojrzałe lata męskie (nauka o ideach jest wyraz
nÄ…
podstawą filozofii platońskiej)  Fedon, Państwo,
podstawą filozofii platońskiej)  Fedon, Państwo,
Fajdros
Fajdros
IV. okres starości (wzrost logiki i empirii, wpływy
IV. okres starości (wzrost logiki i empirii, wpływy
pitagorejsko-religijne)  Teajtet, Timajos, Fileb.
pitagorejsko-religijne)  Teajtet, Timajos, Fileb.
Odróżnienie spostrzeżenia, pamięci i
Odróżnienie spostrzeżenia, pamięci i
przypominania (Fileb 34a-c )
przypominania (Fileb 34a-c )
 Sokrates: Zamiast mówić o nieświadomości duszy, kiedy ona nie czuje wstrząsów ciała,
 Sokrates: Zamiast mówić o nieświadomości duszy, kiedy ona nie czuje wstrząsów ciała,
co teraz nazywasz lethe, nazwij to anestezją, niewrażliwością.
co teraz nazywasz lethe, nazwij to anestezją, niewrażliwością.
Protarchos: Rozumiem.
Protarchos: Rozumiem.
Sokrates: A to, co siÄ™ w pewnym stanie duszy i w ciele zarazem dzieje, kiedy one siÄ™
Sokrates: A to, co siÄ™ w pewnym stanie duszy i w ciele zarazem dzieje, kiedy one siÄ™
wspólnie poruszają, ten znowu ruch poprawnie możesz nazwać spostrzeżeniem.
wspólnie poruszają, ten znowu ruch poprawnie możesz nazwać spostrzeżeniem.
Protarchos: Zupełnie prawdę mówisz.
Protarchos: Zupełnie prawdę mówisz.
Sokrates: Nieprawdaż, teraz wiemy, co chcesz nazwać spostrzeżeniem?
Sokrates: Nieprawdaż, teraz wiemy, co chcesz nazwać spostrzeżeniem?
Protarchos: No, tak.
Protarchos: No, tak.
Sokrates: Więc jeżeli zachowanie spostrzeżenia nazwie ktoś pamięcią, to powie słusznie,
Sokrates: Więc jeżeli zachowanie spostrzeżenia nazwie ktoś pamięcią, to powie słusznie,
według mego zdania przynajmniej.
według mego zdania przynajmniej.
Protarchos: Zupełnie słusznie.
Protarchos: Zupełnie słusznie.
Sokrates: A czy nie powiemy, że od pamiętania różni się przypominanie sobie?
Sokrates: A czy nie powiemy, że od pamiętania różni się przypominanie sobie?
Protarchos: Może być
Protarchos: Może być
Sokrates: Czy może tym?
Sokrates: Czy może tym?
Protarchos: Czym?
Protarchos: Czym?
Sokrates: Kiedy to, czego wraz z ciałem kiedyś doznała dusza, teraz bez udziału ciała
Sokrates: Kiedy to, czego wraz z ciałem kiedyś doznała dusza, teraz bez udziału ciała
sama jak najbardziej w sobie znowu pod uwagę bierze, wtedy mówimy o
sama jak najbardziej w sobie znowu pod uwagę bierze, wtedy mówimy o
przypominaniu sobie.
przypominaniu sobie.
Protarchos: Tak jest.
Protarchos: Tak jest.
Sokrates: Prawda, i kiedy dusza utraciwszy pamięć czy to spostrzeżenia jakiegoś, czy
Sokrates: Prawda, i kiedy dusza utraciwszy pamięć czy to spostrzeżenia jakiegoś, czy
też czegoś, czego się nauczyła, znowu to samo w sobie na nowo odtwarza, to i to
też czegoś, czego się nauczyła, znowu to samo w sobie na nowo odtwarza, to i to
wszystko nazywamy przypomnieniem?
wszystko nazywamy przypomnieniem?
Protarchos: Słusznie mówisz .
Protarchos: Słusznie mówisz .
Metafory pamięci (Teajtet 191c-e)
Metafory pamięci (Teajtet 191c-e)
 TABLICA WOSKOWA
 TABLICA WOSKOWA
 Sokrates: Więc przyjmij dla naszych rozważań, że w naszych
 Sokrates: Więc przyjmij dla naszych rozważań, że w naszych
duszach jest tabliczka woskowa. U jednego większa, u drugiego
duszach jest tabliczka woskowa. U jednego większa, u drugiego
mniejsza, u jednego z czystego wosku, u drugiego z brudniejszego i
mniejsza, u jednego z czystego wosku, u drugiego z brudniejszego i
twardszego, u niektórych z miększego, a bywa, że z takiego w sam
twardszego, u niektórych z miększego, a bywa, że z takiego w sam
raz.
raz.
Teajtet: PrzyjmujÄ™.
Teajtet: PrzyjmujÄ™.
Sokrates: Powiedzmy, że to jest dar matki Muz, Mnemozyny. Jeżeli
Sokrates: Powiedzmy, że to jest dar matki Muz, Mnemozyny. Jeżeli
z tego, co widzimy lub słyszymy, chcemy coś zapamiętać,
z tego, co widzimy lub słyszymy, chcemy coś zapamiętać,
podkładamy tę tabliczkę pod spostrzeżenia i myśli, aby się w niej
podkładamy tę tabliczkę pod spostrzeżenia i myśli, aby się w niej
odbijały tak jak wyciski pieczęci. To, co się w niej odbije, pamiętamy
odbijały tak jak wyciski pieczęci. To, co się w niej odbije, pamiętamy
to i wiemy, jak długo trwa jego ślad w materiale. Jeżeli się ten ślad
to i wiemy, jak długo trwa jego ślad w materiale. Jeżeli się ten ślad
zatrze albo nie sposób go wypieczętować, zapominamy i nie
zatrze albo nie sposób go wypieczętować, zapominamy i nie
wiemy.
wiemy.
Metafory pamięci (Teajtet 197c-e)
Metafory pamięci (Teajtet 197c-e)
 GOA

BNIK
 GOA

BNIK
 Sokrates: Więc zobacz, czy i wiedzy można też tak samo: nie mieć, chociaż się ją
 Sokrates: Więc zobacz, czy i wiedzy można też tak samo: nie mieć, chociaż się ją
posiada. Tak jak by kto dzikie ptaki  gołębie, czy jakieś inne  złowił, urządziłby im w
posiada. Tak jak by kto dzikie ptaki  gołębie, czy jakieś inne  złowił, urządziłby im w
domu gołębnik i tam by je chował. Więc w jakimś sposobie , powiedzielibyśmy, że
domu gołębnik i tam by je chował. Więc w jakimś sposobie , powiedzielibyśmy, że
one je ma zawsze, bo je przecież posiada. Czy nie?
one je ma zawsze, bo je przecież posiada. Czy nie?
Teajtet: Tak.
Teajtet: Tak.
Sokrates: A w innym sposobie nie ma żadnego gołębia, tylko ma w stosunku do nich
Sokrates: A w innym sposobie nie ma żadnego gołębia, tylko ma w stosunku do nich
moc, skoro je w swoim ogrodzeniu pod ręką trzyma, żeby je, kiedy zechce, brać do
moc, skoro je w swoim ogrodzeniu pod ręką trzyma, żeby je, kiedy zechce, brać do
ręki i mieć, i znowu je puszczać. To mu wolno robić, ile razy mu się podoba.
ręki i mieć, i znowu je puszczać. To mu wolno robić, ile razy mu się podoba.
Teajtet: No bywa tak.
Teajtet: No bywa tak.
Sokrates: Więc znowu tak jak poprzednio umieściliśmy w duszach jakiś tam utwór
Sokrates: Więc znowu tak jak poprzednio umieściliśmy w duszach jakiś tam utwór
woskowy, tak znowu teraz zróbmy w każdej duszy swego rodzaju gołębnik; w nim
woskowy, tak znowu teraz zróbmy w każdej duszy swego rodzaju gołębnik; w nim
różnorodne ptaki. Jedne stadami latają osobno od innych, inne po kilka sztuk razem,
różnorodne ptaki. Jedne stadami latają osobno od innych, inne po kilka sztuk razem,
a inne pojedynczo pomiędzy wszystkimi latają, którędy bądz
.
a inne pojedynczo pomiędzy wszystkimi latają, którędy bądz
.
Teajtet: Już zrobione. Ale co z tego?
Teajtet: Już zrobione. Ale co z tego?
Sokrates: Kiedyśmy byli dziećmi, powiemy, ten gołębnik był pusty. Te ptaki to
Sokrates: Kiedyśmy byli dziećmi, powiemy, ten gołębnik był pusty. Te ptaki to
wiadomości, cząstki wiedzy. Jeżeli ktoś jakąś wiadomość posiądzie i zamknie ją w
wiadomości, cząstki wiedzy. Jeżeli ktoś jakąś wiadomość posiądzie i zamknie ją w
tym gołębniku, powiemy, że się nauczył albo odkrył tę sprawę, której ta wiadomość
tym gołębniku, powiemy, że się nauczył albo odkrył tę sprawę, której ta wiadomość
dotyczyła, i jeżeli coś wie, to właśnie na tym polega.
dotyczyła, i jeżeli coś wie, to właśnie na tym polega.
 Menon
 Menon
Dialog ten jest  programem Akademii
Dialog ten jest  programem Akademii
Tematem jest zagadnienie nabywania wiedzy (i w
Tematem jest zagadnienie nabywania wiedzy (i w
związku z tym cnoty) a także proces doprowadzający do
związku z tym cnoty) a także proces doprowadzający do
oglÄ…dania idei (gr. eidos=apoblepon eis ti).
oglÄ…dania idei (gr. eidos=apoblepon eis ti).
Matematyka wzorem wiedzy i dochodzenia do cnoty
Matematyka wzorem wiedzy i dochodzenia do cnoty
(staje się argumentem na rzecz świata idei).
(staje się argumentem na rzecz świata idei).
Problem posiadania samej wiedzy (jest wrodzona) 
Problem posiadania samej wiedzy (jest wrodzona) 
wyrażony obrazowo w  doświadczeniu z niewolnikiem .
wyrażony obrazowo w  doświadczeniu z niewolnikiem .
Wiedza jest wyprowadzana z siebie (nauczanie=uczenie
Wiedza jest wyprowadzana z siebie (nauczanie=uczenie
siÄ™)
siÄ™)
Jeśli cnoty można się nauczyć, to musi być ona wiedzą
Jeśli cnoty można się nauczyć, to musi być ona wiedzą
Próba rozwiązania sofistycznej aporii (paradoksu): nie
Próba rozwiązania sofistycznej aporii (paradoksu): nie
można szukać czegoś, czego się nie zna.
można szukać czegoś, czego się nie zna.
 Menon
 Menon
Przypominanie:
Przypominanie:
Szukanie i uczenie siÄ™
Szukanie i uczenie siÄ™
Droga przechodzenia od jednego do drugiego
Droga przechodzenia od jednego do drugiego
Podejmowanie wiedzy w samym sobie (wiedza jest
Podejmowanie wiedzy w samym sobie (wiedza jest
przypominaniem)
przypominaniem)
Poszukiwanie tego, czego siÄ™ nie wie
Poszukiwanie tego, czego siÄ™ nie wie
Dzięki niemu możemy stać się lepsi i bardziej cnotliwi
Dzięki niemu możemy stać się lepsi i bardziej cnotliwi
Przyczynowe powiÄ…zanie ze sobÄ… prawdziwych
Przyczynowe powiÄ…zanie ze sobÄ… prawdziwych
sądów ( słuszne mniemanie )
sądów ( słuszne mniemanie )
 Menon
 Menon
Paradoks poznania ( poszukiwania wiedzy ):
Paradoks poznania ( poszukiwania wiedzy ):
(1) Coś może być znane lub nieznane ( coś może być x lub nie x )
(1) Coś może być znane lub nieznane ( coś może być x lub nie x )
(2) Jeżeli to jest znane, to nie ma potrzeby szukania, dopóki jest
(2) Jeżeli to jest znane, to nie ma potrzeby szukania, dopóki jest
znane ( jeżeli x, to nie ma potrzeby szukać x )
znane ( jeżeli x, to nie ma potrzeby szukać x )
(3) Jeżeli to nie jest znane, to nie może nastąpić szukanie,
(3) Jeżeli to nie jest znane, to nie może nastąpić szukanie,
ponieważ nie wiemy jaki jest przedmiot szukania ( jeżeli nie-x, to
ponieważ nie wiemy jaki jest przedmiot szukania ( jeżeli nie-x, to
nie można szukać, ponieważ nie wiemy, co to jest x )
nie można szukać, ponieważ nie wiemy, co to jest x )
Próba rozwiązania:
Próba rozwiązania:
 szukanie i uczenie się to w ogóle jest przypominanie sobie
 szukanie i uczenie się to w ogóle jest przypominanie sobie
 zatem w tym, który o czymś nie wie, tkwią jednak prawdziwe sądy
 zatem w tym, który o czymś nie wie, tkwią jednak prawdziwe sądy
o tym, czego on nie wie
o tym, czego on nie wie
 on zacznie wiedzieć, sam wiedzę z własnej głębi podejmując
 on zacznie wiedzieć, sam wiedzę z własnej głębi podejmując
 podejmować samemu wiedzę w samym sobie czy to nie znaczy
 podejmować samemu wiedzę w samym sobie czy to nie znaczy
przypominać sobie 
przypominać sobie 
 Fedon
 Fedon
 [& ] jeden z najbardziej znanych i najważniejszych dialogów
 [& ] jeden z najbardziej znanych i najważniejszych dialogów
Platona, jest również wybitnym dziełem sztuki literackiej. Przy
Platona, jest również wybitnym dziełem sztuki literackiej. Przy
pewnym uproszczeniu można powiedzieć, iż filozoficzna ranga
pewnym uproszczeniu można powiedzieć, iż filozoficzna ranga
utworu bierze się z prezentacji kluczowych wątków teorii samego
utworu bierze się z prezentacji kluczowych wątków teorii samego
Platona, natomiast wartość literacka wyraża się w niezwykle
Platona, natomiast wartość literacka wyraża się w niezwykle
sugestywnej prezentacji sylwetki Sokratesa . R. Legutko, Wstęp do
sugestywnej prezentacji sylwetki Sokratesa . R. Legutko, Wstęp do
tłumaczenia, s. 7
tłumaczenia, s. 7
Dialog napisany między Gorgiaszem a Państwem (Platon ma lat
Dialog napisany między Gorgiaszem a Państwem (Platon ma lat
40).
40).
Zagadnienie sensu filozofowania, śmierci, nieśmiertelności duszy,
Zagadnienie sensu filozofowania, śmierci, nieśmiertelności duszy,
sposób poznania świata idei (drugie żeglowanie)
sposób poznania świata idei (drugie żeglowanie)
Przypominanie staje się tematem podjętym przez Platona niejako
Przypominanie staje się tematem podjętym przez Platona niejako
osobno:
osobno:
Dowód anamnezy
Dowód anamnezy
 Mechanizm anamnezy
 Mechanizm anamnezy
Argument z anamnezy za
Argument z anamnezy za
nieśmiertelnością
nieśmiertelnością
 Fedon
 Fedon
Dowód anamnezy (72e-73b)
Dowód anamnezy (72e-73b)
Ludzie sami odpowiadajÄ… na dobrze zadane pytania
Ludzie sami odpowiadajÄ… na dobrze zadane pytania
(wiedzę muszą posiadać w sobie)
(wiedzę muszą posiadać w sobie)
 oto ludzie zapytani, jeśli się ich dobrze pyta, sami mówią
 oto ludzie zapytani, jeśli się ich dobrze pyta, sami mówią
wszystko, jak jest; a przecież gdyby w nich nie było wiedzy i
wszystko, jak jest; a przecież gdyby w nich nie było wiedzy i
słusznej myśli, nie byliby w stanie tego zrobić [& ]
słusznej myśli, nie byliby w stanie tego zrobić [& ]
Ludzie są w stanie dowodzić twierdzeń o figurach
Ludzie są w stanie dowodzić twierdzeń o figurach
geometrycznych
geometrycznych
 Następnie jeżeli ich ktoś wez
mie do figur geometrycznych
 Następnie jeżeli ich ktoś wez
mie do figur geometrycznych
lub czegoś w tym rodzaju, wtedy najjaśniej widać, że tak się
lub czegoś w tym rodzaju, wtedy najjaśniej widać, że tak się
rzeczy majÄ… [& ]
rzeczy majÄ… [& ]
 Fedon
 Fedon
 Mechanizm anamnezy (gr. tro/pon  droga, sposób) + istota
 Mechanizm anamnezy (gr. tro/pon  droga, sposób) + istota
przypominania
przypominania
 O, tak  powiada tamten.  Zgadzamy się przecież, prawda, że jeśli sobie
 O, tak  powiada tamten.  Zgadzamy się przecież, prawda, że jeśli sobie
ktoś przypomnieć potrafi, to musiał przedtem to kiedyś wiedzieć .
ktoś przypomnieć potrafi, to musiał przedtem to kiedyś wiedzieć .
Tv=d' e)/gwge, h=) d' o(/j. o(mologou=men ga\r dh/pou, ei)/ ti/j ti
Tv=d' e)/gwge, h=) d' o(/j. o(mologou=men ga\r dh/pou, ei)/ ti/j ti
a)namnhsqh/setai, deiÍn au)ton tou=to pro/tero/n pote e)pi/stasqai.
\
a)namnhsqh/setai, deiÍn au)ton tou=to pro/tero/n pote e)pi/stasqai.
\
 jeżeli ktoś w czasie t przypomina sobie x, to musiał poznać x wcześniej niż w
 jeżeli ktoś w czasie t przypomina sobie x, to musiał poznać x wcześniej niż w
czasie t .
czasie t .
 [& ] jeżeli ktoś najpierw coś zobaczy albo usłyszy lub inne jakieś od tego
 [& ] jeżeli ktoś najpierw coś zobaczy albo usłyszy lub inne jakieś od tego
wrażenie zmysłowe odbierze i nie tylko pozna, ale i coś innego mu na myśl
wrażenie zmysłowe odbierze i nie tylko pozna, ale i coś innego mu na myśl
przyjdzie, co nie jest przedmiotem tej samej wiedzy, tylko innej, to czyż nie
przyjdzie, co nie jest przedmiotem tej samej wiedzy, tylko innej, to czyż nie
słusznie mówimy wtedy, że sobie przypomniał to, co mu na myśl przyszło
słusznie mówimy wtedy, że sobie przypomniał to, co mu na myśl przyszło
[...] e) / Ü
a/n ti/j ti e(/teron hÄ i)dwÜn hÄ a)kou/saj h)/ tina a)llhn ai)/sqhsin labwn
[...] e)a/n ti/j ti e(/teron hÄ i)dwÜn hÄ a)kou/saj h)/ tina a)/llhn ai)/sqhsin labwn
Ü
mh\ mo/non e)keiÍno gn%=, a)lla\ kai\ e(/teron e)nnoh/sv ou mh\ h( au)th\
mh\ mo/non e)keiÍno gn%=, a)lla\ kai\ e(/teron e)nnoh/sv ou mh\ h( au)th\
e)pisth/mh a)ll' a)/llh, a=)ra ou)xi\ tou=to dikai/wj le/gomen o(/ti a)nemnh/sqh,
e)pisth/mh a)ll' a)llh, a=)ra ou)xi\ tou=to dikai/wj le/gomen o(/ti a)nemnh/sqh,
/
ou th\n e)/nnoian e)/laben
ou th\n e)/nnoian e)/laben
 jeżeli ktoś spostrzega x i nie tylko poznaje x, ale również poznaje y (myśli o
 jeżeli ktoś spostrzega x i nie tylko poznaje x, ale również poznaje y (myśli o
innym przedmiocie), które jest przedmiotem innej władzy, to można powiedzieć,
innym przedmiocie), które jest przedmiotem innej władzy, to można powiedzieć,
że przypomina sobie y .
że przypomina sobie y .
1.  mamy percepcję zmysłową jakiejś rzeczy ;
1.  mamy percepcję zmysłową jakiejś rzeczy ;
2.  nie tylko rozpoznajemy ją, ale również przychodzi nam na myśl inna rzecz ;
2.  nie tylko rozpoznajemy ją, ale również przychodzi nam na myśl inna rzecz ;
3.  rzecz przypominana jest przedmiotem innej wiedzy .
3.  rzecz przypominana jest przedmiotem innej wiedzy .
 Fedon
 Fedon
Przykłady przypominania ( spostrzegamy x, przypominamy sobie y )
Przykłady przypominania ( spostrzegamy x, przypominamy sobie y )
Lira  człowiek (niepodobne)
Lira  człowiek (niepodobne)
Simmias  Kebes
Simmias  Kebes
(niepodobne?)
(niepodobne?)
Lira narysowana  człowiek
Lira narysowana  człowiek
(niepodobne?)
(niepodobne?)
Simmias narysowany  Kebes
Simmias narysowany  Kebes
(niepodobne)
(niepodobne)
Simmias narysowany 
Simmias narysowany 
Simmias (podobne)
Simmias (podobne)
Skojarzenie 
Skojarzenie 
czy przypominanie?
czy przypominanie?
Kopia - oryginał (rzeczy i idee)
Kopia - oryginał (rzeczy i idee)
 sugeruje różnicę ontologiczną
 sugeruje różnicę ontologiczną
& tymczasem&
& tymczasem&
percepcja zmysłowa
percepcja zmysłowa
przedmiot przypominany
przedmiot przypominany
 Fedon
 Fedon
Argument z anamnezy za nieśmiertelnością  istnieniem
Argument z anamnezy za nieśmiertelnością  istnieniem
prenatalnym (74d-77a)
prenatalnym (74d-77a)
(1) W akcie przypominania rzeczy podobnych pojawia siÄ™ w nas
(1) W akcie przypominania rzeczy podobnych pojawia siÄ™ w nas
myśl, iż rzecz przypominająca odbiega podobieństwem od
myśl, iż rzecz przypominająca odbiega podobieństwem od
rzeczy przypominanej
rzeczy przypominanej
(portret Simmiasza od jego samego).
(portret Simmiasza od jego samego).
(2) W odniesieniu do równych przedmiotów i do równości wydają
(2) W odniesieniu do równych przedmiotów i do równości wydają
się nam, że  niedostaje im czegoś do niej i nie są takie jak
się nam, że  niedostaje im czegoś do niej i nie są takie jak
równość .
równość .
(3) Z doświadczenia  odbiegania wynika, że mamy do czynienia
(3) Z doświadczenia  odbiegania wynika, że mamy do czynienia
z przypominaniem  przedmioty tego przypominania (idea
z przypominaniem  przedmioty tego przypominania (idea
 równości samej ) znaliśmy wcześniej.
 równości samej ) znaliśmy wcześniej.
(4) Jeżeli znaliśmy wcześniej idee ( równość samą ), to wiedza o
(4) Jeżeli znaliśmy wcześniej idee ( równość samą ), to wiedza o
nich została nabyta przed wejściem w ciało.
nich została nabyta przed wejściem w ciało.
Przypominanie w pozostałych  Dialogach
Przypominanie w pozostałych  Dialogach
 Państwo
 Państwo
zdolność tkwiąca w duszy  narzędzie, którym uczy się człowiek  opisuje odwracanie
zdolność tkwiąca w duszy  narzędzie, którym uczy się człowiek  opisuje odwracanie
się od świata zjawisk i patrzenie na  byt rzeczywisty .
się od świata zjawisk i patrzenie na  byt rzeczywisty .
 Fajdros
 Fajdros
droga od wielości wrażeń do jednego ujęcia myślowego
droga od wielości wrażeń do jednego ujęcia myślowego
zwrócenie się do tego, co  bogu boskości użycza
zwrócenie się do tego, co  bogu boskości użycza
przypominanie piękna samego
przypominanie piękna samego
Skutkiem przypominania (i jednocześnie zapominania tego, co zmysłowe) jest miłość
Skutkiem przypominania (i jednocześnie zapominania tego, co zmysłowe) jest miłość
eros
eros
wartość pisma  wartość mnemotechniki
wartość pisma  wartość mnemotechniki
wartość słowa i zrodzonego pod jego wpływem przypominania
wartość słowa i zrodzonego pod jego wpływem przypominania
 Teajtet
 Teajtet
porównanie do rodzenia płodu
porównanie do rodzenia płodu
PAMI
Ć  metafora pamięci jako  tablicy woskowej
PAMI
Ć  metafora pamięci jako  tablicy woskowej
i jako  obrazu gołębnika
i jako  obrazu gołębnika
 Timajos
 Timajos
Wiedza wrodzona  wszczepiona przez Demiurga
Wiedza wrodzona  wszczepiona przez Demiurga
 Fileb
 Fileb
Odróżnienie pamięci i przypominania (sugestia, że przypominać można również to, co
Odróżnienie pamięci i przypominania (sugestia, że przypominać można również to, co
było poznawane wraz z ciałem)
było poznawane wraz z ciałem)
 Krytyczna recepcja Platona
 Krytyczna recepcja Platona
Nemezjusz z Emezy (IV/V w.), O naturze człowieka XIII.
Nemezjusz z Emezy (IV/V w.), O naturze człowieka XIII.
 Władza pamięci to zarówno przyczyna, jak i magazyn tego
 Władza pamięci to zarówno przyczyna, jak i magazyn tego
wszystkiego, co pamiętamy lub przypominamy sobie. Orygenes
wszystkiego, co pamiętamy lub przypominamy sobie. Orygenes
powiada, że pamięć to tyle co obraz pozostały w naszym umyśle po
powiada, że pamięć to tyle co obraz pozostały w naszym umyśle po
percepcji tego, co się aktualnie działo, a Plato definiuje ją jako coś
percepcji tego, co się aktualnie działo, a Plato definiuje ją jako coś
służącego do zachowywania tak wrażeń, jak i pojęć. co się zaś
służącego do zachowywania tak wrażeń, jak i pojęć. co się zaś
tyczy tego, co tylko myślowo jest poznawalne, chwyta to dusza
tyczy tego, co tylko myślowo jest poznawalne, chwyta to dusza
swym umysłem i formuje pojęcie. I stąd gdy dusza przechowuje
swym umysłem i formuje pojęcie. I stąd gdy dusza przechowuje
obrazy tego, co czuła lub co pojęciowo poznała, mówimy o niej, że
obrazy tego, co czuła lub co pojęciowo poznała, mówimy o niej, że
pamięta [& ] I choć pamięć z konieczności zawsze jest pamięcią o
pamięta [& ] I choć pamięć z konieczności zawsze jest pamięcią o
tym, co już jest nieobecne, nieobecne te rzeczy jako takie
tym, co już jest nieobecne, nieobecne te rzeczy jako takie
bynajmniej jej nie wywołują. W razie jeśli pamięć ulega przerwaniu i
bynajmniej jej nie wywołują. W razie jeśli pamięć ulega przerwaniu i
zostaje następnie odnowiona, mamy do czynienia z
zostaje następnie odnowiona, mamy do czynienia z
przypominaniem. Zapominanie zdefiniować można jako utratę
przypominaniem. Zapominanie zdefiniować można jako utratę
pamięci, niekiedy na zawsze, niekiedy na pewien okres, póki nie
pamięci, niekiedy na zawsze, niekiedy na pewien okres, póki nie
nastąpi przypominanie [& ] Występuje również pewien specjalny
nastąpi przypominanie [& ] Występuje również pewien specjalny
rodzaj przypominania, gdy zapomnienie nasze nie dotyczyło tego,
rodzaj przypominania, gdy zapomnienie nasze nie dotyczyło tego,
cośmy percypowali zmysłem, lub myśleli (dyskursywnie), lecz
cośmy percypowali zmysłem, lub myśleli (dyskursywnie), lecz
chodziło o poznanie intuitywne (przez poznanie to rozumiemy takie
chodziło o poznanie intuitywne (przez poznanie to rozumiemy takie
nie wyuczone, a w każdym człowieku obecne pojęcia jak to, że jest
nie wyuczone, a w każdym człowieku obecne pojęcia jak to, że jest
Bóg). Do tego rodzaju przypomnienia Platon zalicza przypominanie
Bóg). Do tego rodzaju przypomnienia Platon zalicza przypominanie
idei  .
idei  .
 Krytyczna recepcja Platona
 Krytyczna recepcja Platona
Tomasz z Akwinu Summa Theologiae I, q. 117, a. 1, co.
Tomasz z Akwinu Summa Theologiae I, q. 117, a. 1, co.
 Zdanie platończyków jest inne (odnośnie do wychowania). Według
 Zdanie platończyków jest inne (odnośnie do wychowania). Według
nich  jak o tym wyżej była mowa  wiedza od początku istnieje w
nich  jak o tym wyżej była mowa  wiedza od początku istnieje w
naszych duszach dzięki uczestniczeniu w formach oderwanych (tj.
naszych duszach dzięki uczestniczeniu w formach oderwanych (tj.
ideach); tylko że dusza na skutek połączenia z ciałem doznaje
ideach); tylko że dusza na skutek połączenia z ciałem doznaje
przeszkody i przez to nie może swobodnie zajmować się
przeszkody i przez to nie może swobodnie zajmować się
poznawczo tymi rzeczami, których wiedzę przecież posiada. Według
poznawczo tymi rzeczami, których wiedzę przecież posiada. Według
tego poglądu uczeń nie nabywa nowej wiedzy od nauczyciela, a
tego poglądu uczeń nie nabywa nowej wiedzy od nauczyciela, a
tylko bywa przezeń pobudzany do poznawania tego, czego wiedzę
tylko bywa przezeń pobudzany do poznawania tego, czego wiedzę
już ma od początku; według tego uczenie się byłoby nie czym innym
już ma od początku; według tego uczenie się byłoby nie czym innym
jak przypominaniem sobie. Podobnie również twierdzili o
jak przypominaniem sobie. Podobnie również twierdzili o
naturalnych przyczynach sprawczych, że one tylko przystosowują
naturalnych przyczynach sprawczych, że one tylko przystosowują
do przyjęcia form, które cielesna materia nabywa dzięki
do przyjęcia form, które cielesna materia nabywa dzięki
uczestniczeniu w oderwanych gatunkach. PowstajÄ…c przeciw temu
uczestniczeniu w oderwanych gatunkach. PowstajÄ…c przeciw temu
poglądowi i opierając się na nauce Arystotelesa wyżej wykazaliśmy,
poglądowi i opierając się na nauce Arystotelesa wyżej wykazaliśmy,
że intelekt możnościowy w duszy ludzkiej jest w czystej możności
że intelekt możnościowy w duszy ludzkiej jest w czystej możności
wobec przedmiotów swojego poznawania .
wobec przedmiotów swojego poznawania .
Zakończmy spotkanie z Platonem&
Zakończmy spotkanie z Platonem&
 Niechże pozdrowiona będzie ta pamięć, przez którą,
 Niechże pozdrowiona będzie ta pamięć, przez którą,
tęskniąc za tym, co wtedy, mówiliśmy teraz o tym trochę
tęskniąc za tym, co wtedy, mówiliśmy teraz o tym trochę
dłużej .
dłużej .
(FAJDROS 250c)
(FAJDROS 250c)