"Popiół i diament" jako próba ujęcia dramatu jednostki wobec historii

'); //-->

"Popiół i diament" jako próba ujęcia dramatu jednostki wobec historii
Powieść Jerzego Andrzejewskiego ukazała się drukiem w roku 1948. Jej akcja rozgrywa się
w ważnym historycznie momencie: w dniach od 6 do 9 maja 1945 roku, a więc w chwili
ostatecznej klęski i kapitulacji Niemiec. Celem "Popiołu i diamentu" stało się przedstawienie
moralnej i historyczno-społecznej świadomości narodu polskiego po latach panowania zbrodni
i faszystowskiego bezprawia.
Powieść prezentuje różne środowiska społeczne i pokoleniowe. W jej centrum znajduje się
bohater, którego losy najgłębiej wyznaczają dramat generacji "Kolumbów". Maciek Chełmicki,
żołnierz Armii Krajowej, wierny wojskowej przysiędze, nie może złożyć broni; ceną jego
uwolnienia się od zobowiązań wobec organizacji podziemnej staje się dokonanie zamachu na
sekretarza komitetu wojewódzkiego partii - Stefana Szczukę. Chełmicki, po latach
bezkompromisowej, uczciwej, mężnej walki o Polskę, zostaje wplątany w grę sprzecznych racji
politycznych odradzającego się państwa. Losy Maćka kreślą tragiczny obraz dziejów pokolenia,
które wierne romantycznym ideom narodowego, patriotycznego czynu, poświęcenia, ofiarnictwa,
zostało boleśnie przez historię oszukane. W obliczu wielkiej polityki - przeobrażeń ustrojowych
i społecznych - dramat indywidualnych, jednostkowych wyborów przestawał być istotny.
Diagnoza społeczna "Popiołu i diamentu" w swym całościowym obrazie jest głęboko
pesymistyczna. Dramat w obliczu bezwzględnych praw historii przeżywa nie tylko Chełmicki
i jego pokolenie. Młodsi, wstępujący dopiero w samodzielne życie bohaterowie powieści,
naznaczeni są okupacyjnym militaryzmem, ich świadomość moralna ulega zwyrodnieniu (grupa
Alka Kosseckiego i Jerzego Szrettera). Również i starsze pokolenie naznaczone jest poczuciem
rozbicia, niemocą powrotu do normalnego życia. Ojciec Andrzeja i Alka Kosseckiego
bezskutecznie próbuje zapomnieć o rzeczywistości świata obozowego, w którym spędził ostatnie
lata wojny. Piętno kolaboranta nie pozwala sędziemu Kosseckiemu powrócić do normalnego,
pokojowego i ustabilizowanego życia.
Moralnie i intelektualnie kontrowersyjne jest także w "Popiele i diamencie" środowisko
kształtującego się dopiero w młodym państwie aparatu władzy. Postacią złożoną okazuje się
również Stefan Szczuka. Komunista i ideowiec, w pełni przekonany o słuszności i konieczności
podjętych działań, na skutek osobistych doświadczeń (między innymi śmierć żony zamęczonej
przez hitlerowców), pozbawiony jest jednak zdecydowania i energii niezbędnej do tworzenia
nowych struktur władzy społeczno-politycznej.
"Popiół i diament" Jerzego Andrzejewskiego otwiera w prozie powojennej nurt literatury
zaangażowanej we współczesność, w bieżące przemiany historyczne, polityczne i społeczne,
literatury towarzyszącej trudnym i skomplikowanym dziejom najnowszym ludowej Polski.