Strukturalizm (II)
Na początku były motta :p:
Levi-Strauss: lingwistyka kulturalna miała mnie nauczyd, by nie dad się zwieśd na manowce
wielości pojęd, lecz badad przede wszystkim najprostsze, a zarazem najistotniejsze relacje,
jakie je Å‚Ä…czÄ…
Barthes: nic dziwnego, że powstający strukturalizm uczynił formę opowiadania jednym
z głównych tematów zainteresowania. Czyż nie szło mu zawsze o opanowanie
nieskooczoności słów, o dojście do opisu języka, z którego wyrosły i z którego można je
wyprowadzid?
Strukturalizm wysoki
1. Celem badaczy z Praskiej Szkoły Strukturalnej:
a. przeszczepienie myśli Ferdinanda de Saussure a na grunt literaturoznawstwa,
b. określenie specyfiki języka poetyckiego w stosunku do języka ogólnego
c. wypracowanie metod analizy strukturalnej literatury
2. Cele strukturalistów powojennych - skonstruowanie systemu języka literackiego oraz
stworzenie ogólnej gramatyki literatury
3. Najważniejsza książka  nowego strukturalizmu  Antropologia strukturalna Clauda Levi-
Straussa.
4. Strukturalizm stał się systemem filozoficznym.
Lekcja lingwistyki
1. Podczas pobytu w USA Levi-Strauss zaprzyjaz
nił się z Jacobsonem, zmieniając przez to swoje
poglądy na etnografię  odtąd wzorem stało się dla niego językoznawstwo strukturalne
i metody analizy strukturalnej.
2. Levi-Strauss uważał, że można opisad zjawiska i pojęcia przez określenie najprostszych
łączących je relacji (tzw. znalezienie inwariantów w zmienności);
3. Zachowania kulturowe człowieka to również systemy znaków (języki), które można badad za
pomocÄ… analizy strukturalnej:
a. poszukując w nich wewnętrznych relacji,
b. opisujÄ…c wzajemne stosunki,
c. odkrywając struktury tworzące dany język kulturowy.
4. Teza o językowym charakterze świadomości (podstawa traktowania str. jako filozofii):
struktury językowe są podstawą ludzkich zachowao kulturowych i poznając je możemy
zgłębid prawa rządzące ludzkim umysłem
5. Levi  Strauss jest twórcą antropologii strukturalnej (etnologii)  jest to nauka
o kulturowych zachowaniach człowieka
6. Był zafascynowany fonologią, uważał ją za odnowicielkę nauk społ.
7. Korzystał z metody czterech operacji fonologicznych Trubieckiego:
a. przejście od badania uświadamianych zjawisk językowych do badania ich
nieuświadomionej infrastruktury
b. uznanie relacji poszczególnych członów języka za podstawę analizy
c. wprowadzenie pojęcia systemu
d. odkrywanie ogólnych praw na drodze analizy logicznej, dzięki czemu zyskały
charakter absolutny
Te operacje mogły odnosid się do języka i kultury traktowanej jako specyficzny język.
8. O fonemie: elementarna cząstka języka; terminy pokrewieostwa są jak fonemy, zyskują
znaczenie tylko gdy są scalone w systemy, są one tak jak systemy języka wypracowane przez
umysł na poziomie myślenia nieuświadamianego.
9. Dwie książki Straussa:
a. 1949, Podstawowe struktury pokrewieństwa - pokazał metodę fonologiczną
w działaniu (analiza relacji rodzinnych w społeczeostwach pierwotnych). Uważał, że
w zjawiskach kulturowych można wyodrębnid jednostki elementarne i badał ich
opozycyjne zależności.
b. 1958, Antropologia strukturalna  najważniejsze dzieło powojennego strukturalizmu.
Przeniósł opozycję mowa < > pismo na całą kulturę;
zachowania, obyczaje, obrzędy, rytuały, mity = mowa;
podstawowe zadanie antropologii - opisanie  języka  systemu stojącego u
podstaw tych wszystkich faktów kulturowych, czyli uniwersalnych struktur
językowych, rządzących całością zachowao człowieka; nieuświadomiona
aktywnośd językowa umysłu powoduje nakładanie się form (wspólnych dla
wszystkich kultur) na treści.
Analiza mitów wg Levi-Straussa
1. Analiza mitów Levi  Straussa miała największy wpływ na literaturoznawstwo.
2. Mity powtarzają się we wszystkich kulturach, stanowią wyraz nakazów i zakazów
społecznych, , tworzą więc podstawowy język, uniwersalny system zachowao kulturowych.
3. Substancja mitu nie tkwi ani w stylu, ani w sposobie narracji, ani w składni, ale w historii,
którą się opowiada.
4. Levi-Strauss badał strukturę mitów  analizował mit Edypa i zestawiał go z mitologią Indian
Ameryki Płn., poszukiwał systemu tkwiącego u podstaw tworzenia się kultur.
5. Aby odnalez
d strukturę mitów należało uporządkowad wszystkie znane wątki fabuł
mitycznych i wyodrębnid jednostki znaczące  za pomocą techniki rozkładania historii
opowiadanej przez mit na pojedyncze zdarzenia (tzw. mitemy) stanowiÄ…ce samodzielne
całości.
W świecie bajki
1. 1928, Morfologia bajki - rosyjski folklorysta Wladimir Propp zaproponował sposób analizy
bajek, który można było zastosowad do badao nad literaturą. Badając prawie 450 bajek
zauważył, że można w nich wyróżnid stałe i zmienne elementy (np. często się powtarza
obdarowanie bohatera magicznym przedmiotem, który przenosi do innego królestwa 
zmieniają się tylko imiona bohaterów i rodzaje przedmiotów ).
2. Bajka przypisuje te same działania różnym postaciom;
a. wyróżnił 31 działao, tzw. funkcji (złamanie zakazu, podstęp itp.). Funkcja =
postępowanie mające znaczenie dla przebiegu fabuły bajki magicznej.
3. Stworzył też 7 kategorii postaci:
a. bohater,
b. Fałszywy bohater
c. przeciwnik,
d. pomocnik,
e. donator,
f. osoba wysyłająca boh. w drogę,
g. królewna lub ojciec królewny
4. Odkrywając podobieostwo bajek stworzył schemat, na podstawie którego można napisad
nieskooczoną ilośd bajek (wstęp  sekwencja funkcji  zakooczenie). Badacze francuscy
określili model Proppa mianem gramatyki bajki i przenieśli ten model do literatury, aby
skonstruowad gramatykÄ™ opowiadao literackich.
Poszukiwanie gramatyki literatury
Inspiracje francuskiej szkoły narratologicznej (jednej z najważniejszych szkół teoretycznoliterackich):
1. Analiza mitu i przekonanie o istnieniu uniwersalnego języka
2. dokonania Proppa
3. odmiany strukturalistycznych teorii językoznawczych: lingwistyka Hjelmsleva oraz
4. gramatyka transformacyjno-generatywna Noama Chomsky ego:
a. bliska im była zarówno sama idea gramatyki -  gramatyka uniwersalna jako ogólna
teoria struktur językowych, jak i to, że stanowiła ona model wytwarzania wszystkich
możliwych zdao języka, nie tylko tych potwierdzonych empirycznie.
b. gramatyka ta miała byd idealnym modelem kompetencji językowej  zdolności do
tworzenia i rozumienia zdao;
c. wydz
więk filozoficzny: odkrycie uniwersalnych form miało byd kluczem do zbadania
ogólnych własności ludzkiego umysłu.
d. Różnice:
Chomsky chciał uchwycid ogólne mechanizmów wytwarzania zdao, a
narratolodzy  wytworzyd złożone wypowiedzi
gramatyka Chomskiego to gramatyka języka, narratolodzy zaś chcieli
gramatyki literatury  uniwersalnej kompetencji literackiej, pozwalajÄ…cej na
wytworzenie wszelkich możliwych wypowiedzi literackich.
5. Narratolodzy uważali tekst zdaniowy za przejaw ukrytych struktur tekstowych, które trzeba
odkryd, aby zrekonstruowad gramatykę literatury, na którą składają się poszczególne
podgramatyki (np. gramatyka narracyjna), które należy stopniowo opisywad, żeby dojśd do
całościowego modelu wytwarzania wypowiedzi literackich.
Narratolodzy wyróżniali 4 poziomy wypowiedzi
1. poziom manifestacji - wymiar znaków, w których wypowiedz
siÄ™ realizuje; tworzywo (np.
opowiadanie literackie, filmowe)
2. poziom powierzchniowy (fabularny, tematyczny) - sekwencje konkretnych zdarzeo lub
działao wykonywanych przez określone postaci nazywane aktorami.
3. poziom struktur głębokich - funkcje i role postaci zwanych aktantami
4. poziom bardzo głęboki - poziom uniwersalnej gramatyki tekstowej, obejmujący całą
literaturÄ™
1966: manifest narratologiczny
1966,Paryż - ukazał się ósmy nr czasopisma Communications, w całości poświęcony analizie
strukturalnej opowiadania ( artykuły Barthes a, Greimasa, Bremonda, Eco, Metza, Todorova
i Genetta), uznany za manifest narratologii francuskiej
1. Główni przedstawiciele nurtu narratologicznego:
a. Greimas - Na bazie uwag o teorii interpretacji opowieści mitycznej sformułował
podstawy semantyki ogólnej. Analizował również znaczenie i miejsce postaci pod
kątem ich uczestnictwa w działaniach, stworzył własny model opisujący strukturalny
status postaci na poziomie głębokim gramatyki narracyjnej (model aktantowy).
b. Todorov - wstępnie opisał system mowy narracyjnej, koncentrując się na narratorze
i adresacie narracji, oraz na dwóch poziomach narracji: historii (logika działao
i  składnia postaci) i wypowiedzi (czas, aspekty i tryby opowiadania).
c. Bremond - koncentrował się na opisie logiki działao postaci, tworząc coś w rodzaju
gramatyki syntaktycznej.
d. Barthes  o nim poniżej Jð
2. Narracja nie była jednak w centrum zainteresowania grupy  chcieli oni znalez
d uniwersalny
język literatury, próbowali wyodrębnid elementarne struktury, do których można było
sprowadzid opowiadania literackie.  Gramatyki narracji były próbą wydobycia regularności
w strukturze fabuł literackich i sprowadzenia ich do prostych struktur  na wzór analiz bajki
i mitów.
3. Barthes - największy teoretyk narratologów (póz
niej zmienił poglądy):
a. Opowiadanie - najbardziej uniwersalna forma literacka,
b. Wyodrębnił 3 poziomy analizy opowiadania:
poziom  funkcji ( jak u Proppa )
poziom  działających postaci (aktantów, jak u Greimasa; AKTANT - rola
postaci powiązana z określoną funkcją, którą należy odróżnid od konkretnej
postaci w konkretnej fabule, np. aktor  James Bond / aktant  agent)
poziom narracji
Poziomy te tworzą układ hierarchiczny i uzyskują ostateczną integrację na poziomie narracji.
Ten projekt miał byd zaczątkiem modelu opisującego istniejące opowiadania i pozwalającego tworzyd
wszelką możliwą literaturę. Zamysł stworzenia ogólnej gramatyki literatury, nie powiódł się bo
badania przeprowadzano na prostych utworach literackich, więc modeli nie dało się zastosowad do
bardziej skomplikowanych form literackich.
Poetyka odbioru (polska szkoła teorii komunikacji literackiej)
Polscy strukturaliści skupili się na teorii komunikacji literackiej.
1. Przedstawicielami polskiej szkoły teorii komunikacji literackiej byli:
a. Janusz SÅ‚awioski,
b. A. Okopieo-SÅ‚awioska,
c. M. GÅ‚owioski,
d. E. Balcerzan
e. K. Bartoszyoski
2. Chcieli oni:
a. precyzyjnie zbadad układ wpisanych w komunikat literacki relacji między nadawcą
a odbiorcÄ….
b. Korzystali z badao strukturalistów praskich oraz badania nad teorią lektury:
Ingardena, Sartre a i recepcjÄ…: Jaussa.
c. Zajmowali się głównie relacjami między dziełem i wpisanym w nie horyzontem
oczekiwao nadawcy a funkcjonowaniem tego dzieła w zmieniających się sytuacjach
odbioru.
d. zwracali oni uwagę na znajdujące się w literaturze odautorskie sygnały, jak należy ją
odczytad, dokonywali rekonstrukcji norm odczytania dla danej publiczności,
rekonstruowali role nadawcy i odbiorcy wpisane w komunikat literacki.
3. Ważne terminy stworzone przez polskich teoretyków:
 podmiot czynności twórczych  wpisany w dzieło literackie dysponent reguł jego
odczytania, teoretyczna figura nadawcy, dajÄ…ca siÄ™ opisad na podstawie analizy
organizacji wewnętrznej dzieła, czyli reguł jego kompozycji, stylistyki, wersyfikacji,
przynależności gatunkowej
 style odbioru  sposoby odczytywania literatury
 odbiorca wirtualny  odpowiednik podmiotu czynności twórczych; komunikacyjna rola
odbiorcy zakładanego przez dzieło; projekt tej roli został również wpisany w strukturę
tego dzieła
Cennym wątkiem w dorobku szkoły polskiej były badania nad konstrukcją fabuły, zainspirowane
dokonaniami narratologów francuskich.
W stronę świata tekstów (poetyki intertekstualne lat osiemdziesiątych)
W latach 80. idee strukturalistyczne dobiegały kresu. Sposobem na przezwyciężenie hermetyczności
struktur okazały się analizy intertekstualne  możliwośd badania danego tekstu poprzez jego
odwołania do innych tekstów. Analizy intertekstualne, początkowo mocno sformalizowane, dawały
jednak możliwośd otwarcia struktury tekstu na inne teksty.
Genette   lektura relacyjna stwarza okazjÄ™ do tego, co nazywano strukturalizmem otwartym; sÄ… dwa
strukturalizmy: jeden -  zamknięty , który polega na rozszyfrowaniu wewnętrznych struktur danego
tekstu, drugi   otwarty , który pokazuje, jak tekst pozwala czytad inny tekst
Kategoria intertekstualności znana była literaturoznawstwu od 1968 roku za sprawą franc. badaczki
Julii Kristevej, która zaadaptowała do teorii literatury ideę Bachtina. Intertekstualnośd Kristevej to
inny sposób myślenia o literaturze; sama badaczka wraz z Barthes em, Derridą i Foulcault em
stworzyli opcję krytyczną wewnątrz strukturalizmu i dokonywali rewizji założeo teoretycznych, jak
i stylu myślenia, atakując jego dogmatyzm i pretensje do naukowości. Opcja ta  po latach nazwana
poststrukturalizmem  pojawiła się już w latach 60. i nieprzerwanie towarzyszyła prawowiernej nauce
o strukturach.