MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
WÅ‚odzimierz Talarkiewicz
Wykonywanie wyrobów tapicerowanych 311[32].Z4.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Bożena Krasnodębska
mgr inż. Urszula Przystalska
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Teresa Jaszczyk
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sołtysiak
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[32].Z4.03
Wykonywanie wyrobów tapicerowanych, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik technologii drewna.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Rodzaje i konstrukcje wyrobów tapicerowanych
7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
10
4.1.3. Ćwiczenia
10
4.1.4. Sprawdzian postępów
11
4.2. Zasady i techniki trasowania, manipulacji i rozkroju materiałów
12
pokryciowych i półfabrykatów wyściółkowych
4.2.1. Materiał nauczania
12
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
13
4.2.3. Ćwiczenia
13
4.2.4. Sprawdzian postępów
13
4.3. Metody wykonywania warstw tapicerskich
14
4.3.1. Materiał nauczania
14
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
22
4.3.3. Ćwiczenia
23
4.3.4. Sprawdzian postępów
23
4.4. Zasady mocowania warstw, okuć, podnośników i mechanizmów w wyrobach
24
tapicerowanych
4.4.1. Materiał nauczania
24
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
28
4.4.3. Ćwiczenia
28
4.4.4. Sprawdzian postępów
28
4.5. Typowe procesy technologiczne dla zespołów i podzespołów tapicerowanych
29
4.5.1. Materiał nauczania
29
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
30
4.5.3. Ćwiczenia
30
4.5.4. Sprawdzian postępów
31
4.6. Charakterystyka wyrobów tapicerowanych z różnych okresów historycznych 32
4.6.1. Materiał nauczania 32
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 34
4.6.3. Ćwiczenia 34
4.6.4. Sprawdzian postępów 35
4.7. Podstawy prac dekoratorskich 36
4.7.1. Materiał nauczania 36
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 37
4.7.3. Ćwiczenia 37
4.7.4. Sprawdzian postępów 38
4.8. Zasady organizacji i przygotowania produkcji wyrobów tapicerowanych 39
4.8.1. Materiał nauczania
39
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
42
4.8.3. Ćwiczenia
42
4.8.4. Sprawdzian postępów
43
5. Sprawdzian osiągnięć 44
6. Literatura 49
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Tobie pomocny w nauce z zakresu technologii tapicerstwa,
a konkretnie w wykonywaniu wyrobów tapicerowanych.
Jednostka modułowa: Wykonywanie wyrobów tapicerowanych.
W poradniku zamieszczono:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych wiadomości, które powinieneś posiadać,
aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej, które określają umiejętności, jakie opanujesz
w wyniku procesu kształcenia.
3. Materiał nauczania zawarty w poradniku, umożliwia samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy
wskazanÄ… literaturÄ™ oraz inne z
ródła informacji. Poradnik zawiera również:
 pytania sprawdzajÄ…ce wiedzÄ™,
 ćwiczenia z opisem sposobów ich wykonania oraz wyposażenia stanowiska pracy,
 sprawdzian postępów, który umożliwi Ci ocenę wiedzy po wykonaniu ćwiczeń.
4. Sprawdzian osiągnięć w postaci zestawu pytań sprawdzających opanowanie umiejętności
z zakresu całej jednostki modułowej.
5. Wykaz literatury dotyczącej programu jednostki modułowej.
Jeżeli wystąpią trudności ze zrozumieniem treści tematu lub ćwiczenia, poproś
nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po opracowaniu materiału nauczania spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej. Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie,
co pozwoli sprawdzić zakres Twojej wiedzy.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie ćwiczeń musisz przestrzegać podstawowych zasad bezpiecznej i higienicznej
pracy. Przestrzegać przepisów przeciwpożarowych i bezpiecznego posługiwania przyborami,
narzędziami i urządzeniami, które mogą być stosowane przy realizacji ćwiczeń praktycznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Moduł 311[32].Z4
Technologia tapicerstwa
311[32].Z4.01 311[32].Z4.02
Rozpoznawanie surowców,
Dobieranie narzędzi,
materiałów i półfabrykatów
maszyn i urządzeń do prac
tapicerskich
tapicerskich
311[32].Z4.03
Wykonywanie wyrobów
tapicerowanych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 organizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
 posługiwać się poradnikami, instrukcjami, normami,
 posługiwać się dokumentacją techniczną,
 sprawnie posługiwać się sprzętem i urządzeniami potrzebnymi do realizacji zadań
i ćwiczeń praktycznych z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
 pracować w grupie i indywidualnie,
 dobierać przybory i materiały kreślarskie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 określić i rozpoznać rodzaje konstrukcji nośnych wyrobów tapicerowanych,
 rozróżnić rodzaje warstw tapicerskich,
 dobrać określony rodzaj podłoża do typu wyrobu,
 określić zasady i techniki trasowania, manipulacji i rozkroju materiałów tapicerskich
w zależności od ich rodzaju i przeznaczenia,
 określić sposób przygotowania półfabrykatów tapicerskich,
 dobrać sposób wykonywania poszczególnych warstw w układach tapicerskich,
 określić sposoby łączenia elementów w tapicerowanych częściach wyrobu,
 rozpoznać cechy charakterystyczne wyrobów tapicerowanych z różnych okresów
historycznych,
 scharakteryzować rodzaje prac dekoratorskich w zakresie wyposażenia wnętrz,
 ocenić jakość wyrobów tapicerowanych,
 określić przyczyny powstawania błędów produkcyjnych i sposoby ich usuwania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Rodzaje i konstrukcje wyrobów tapicerowanych
4.1.1. Materiał nauczania
Rodzaje robót tapicerskich
Roboty tapicerskie można podzielić na trzy ogólne grupy: tapicerowanie mebli,
tapicerowanie sprzętów i innych wyrobów oraz tapicerowanie nietypowe, specjalne
i dekoratorskie.
Tapicerowanie mebli typowych stanowi główną i najczęściej wykonywaną grupę robót.
Obejmuje ono wykonywanie szeregu podstawowych prac i operacji technologicznych,
począwszy od przygotowania podłoża, aż do wykończenia części tapicerowanych materiałem
pokryciowym. Z tą grupą robót związane są wszystkie prace towarzyszące i przygotowawcze,
obejmujące między innymi wytwarzanie mat tapicerskich i formatek sprężynowych,
przygotowanie materiałów i półfabrykatów, szycie pokryć i pokrowców.
Druga grupa robót związana jest z wytwarzaniem sprzętu sportowego, turystycznego,
sanitarnego, szpitalnego oraz foteli, siedzisk i innych elementów różnego rodzaju środków
transportu osobowego. Roboty zaliczane do tej grupy odróżniają się od tapicerstwa
meblowego, zarówno pod względem stosowanych układów tapicerskich i materiałów, jak
również konstrukcji nośnych.
Tapicerowanie nietypowe, specjalne i dekoratorskie stanowi odrębna grupę robót.
Obejmuje ono stosunkowo proste prace, jak na przykład tapicerowanie drzwi i ścian
pomieszczeń oraz kabin, prace tapicerskie typu podłogowo-wykładzinowego, zawieszanie
kotar, zasłon, firanek oraz prace tapicerskie, dekoracyjne dotyczące na przykład scen
teatralnych, wystaw sklepowych i dekoracji okolicznościowych.
Podział mebli według kryteriów materiałowo-konstrukcyjnych
Każdy mebel tapicerski składa się z konstrukcji nośnej i części tapicerowanej. Stosowane
do wykonania konstrukcji materiały, forma plastyczna, sposób obróbki elementów z drewna,
stopień wykończenia powierzchni elementów drewnianych oraz materiały stosowane do
wykonania części tapicerowanych, stanowią kryteria podziału mebli na poszczególne grupy.
Ze względu na rodzaje materiałów, z których są wykonane podstawowe elementy
konstrukcji nośnych, meble dzieli się na: drewniane, metalowe, drewniano metalowe
i z tworzyw sztucznych.
Konstrukcje nośne (ramy, szkielety, skrzynie) większości mebli mieszkaniowych
tapicerskich wykonywane są z drewna i materiałów drewnopochodnych. Kształt konstrukcji,
rysunek drewna, jego barwa oraz rodzaj i stopień wykończenia powierzchni konstrukcji
nośnych stanowią istotne cechy estetyczne mebli drewnianych.
Konstrukcje nośne mebli szpitalnych i ambulatoryjnych oraz niektórych rodzajów mebli
hotelowych i klubowych wytwarzane są z elementów metalowych w postaci rur,
kształtowników i płaskowników stalowych. Konstrukcje te są bardzo trwałe i wytrzymałe.
Konstrukcje kombinowane drewniano-metalowe występują w meblach świetlicowych,
internatowych i hotelowych. Ramy i skrzynie są w tych meblach drewniane, a nóżki i inne
elementy  metalowe. Połączenie drewna z elementami metalowymi zwiększa jego trwałość
i czas użytkowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
 Meble tworzywowe mają konstrukcje nośne z laminatów poliestrowo-szklanych
połączonych z metalowymi nóżkami. Są to przeważnie meble do siedzenia  świetlicowe,
internatowe i hotelowe, odznaczające się dużą wytrzymałością i trwałością.
Meble tapicerowane o konstrukcjach nośnych z drewna i materiałów drewnopochodnych
dzieli siÄ™ na skrzyniowe i szkieletowe.
Meble skrzyniowe mają proste i regularne kształty przypominające skrzynię. Należą do
nich tapczany, kanapy, ławy i łóżka. Skrzynie tych mebli są wykonane z płyt wiórowych
okleinowanych, płyt stolarskich, sklejek i płyt pilśniowych.
Meble szkieletowe są najczęściej wykonywane z drewna liściastego, przeważnie
bukowego, rzadziej z dębu i jesionu. konstrukcja zasadnicza tych mebli ma wygląd szkieletu.
Należą do nich przede wszystkim krzesła i fotele. Przeważają w tych meblach elementy
graniakowe z drewna litego, łączone ze sobą, po ukształtowaniu złącz, za pomocą kleju.
Niektóre elementy mebli szkieletowych, na przykład boki foteli, siedziska i oparcia krzeseł,
wykonywane są z materiałów płytowych drewnopochodnych.
W meblach, niewidoczne elementy i podzespoły konstrukcyjne (ramy, szkielety)
wykonuje siÄ™ z tarcicy iglastej.
Ze względu na sposób obróbki elementów konstrukcji drewnianych, rozróżnia się meble
stolarskie i gięte. W meblach stolarskich obróbka elementów odbywa się poprzez piłowanie,
struganie, frezowanie, wiercenie, toczenie, szlifowanie. W meblach giętych obróbka
elementów odbywa się również poprzez obróbkę skrawaniem, szczególnie przez toczenie, ale
kształtowanie elementów krzywoliniowych następuje na drodze obróbki plastycznej przez
gięcie, prasowanie i tłoczenie. Do mebli giętych należą głównie krzesła i niektóre rodzaje
foteli. W konstrukcjach tych mebli występują niekiedy elementy stolarskie połączone
z giętymi.
W zależności od stopnia i sposobu wykończenia powierzchni rozróżnia się meble
wykończone na mat, półpołysk i połysk. W niektórych rodzajach mebli tapicerskich
stosowane jest wykończanie kryjące emaliami na mat lub połysk.
W meblach może występować jedna lub kilka części tapicerowanych. Mogą to być części
stałe, złączone na trwałe z konstrukcją nośną mebla lub części luz
ne, stanowiÄ…ce oddzielne
zespoły mebla (na przykład poduchy nakładane foteli, podgłówki tapczanów).
Meble tapicerowane pod względem miękkości podzielono na trzy grupy, to jest na meble
o tapicerce:
 miękkiej,
 półmiękkiej,
 twardej.
Tapicerką miękką nazwiemy takie rozwiązania układu tapicerskiego, w którym występują
dwie warstwy: sprężynująca i wyścielająca. Tapicerkę można uznać za miękką, jeśli po
przyłożeniu do niej obciążenia wynoszącego 80 daN, działającego na powierzchnię krążka
o średnicy 25 cm ugnie się ona nie mniej niż 80 mm.
Tapicerka półmiękka, może mieć część sprężynującą i wyścielającą. Tapicerka taka pod
dziaÅ‚aniem podanej wyżej siÅ‚y powinna ugiąć siÄ™ w granicach 26÷79 mm.
Tapicerka twarda charakteryzuje się tym, że ma twardą warstwę podtrzymującą (podłoże),
nakłada się warstwę wyściółki, której maksymalne ugięcie może wynosić 25 mm. Tapicerka
twarda jest często stosowana w wyścielaniu taboretów, krzeseł, ław.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Warstwy i układy tapicerskie w meblach
W meblu tapicerskim, w zależności od jego rodzaju i konstrukcji, może występować
jedna lub kilka części tapicerskich (na przykład w fotelu: siedzisko, oparcie, poręcze). Każda
część tapicerowana może z kolei składać się z następujących warstw:
 podtrzymującej, stanowiącej podłoże dla pozostałych warstw części tapicerowanej,
 sprężynującej, opierającej się na podłożu,
 wyścielającej, formowanej z materiałów lub półfabrykatów wyściółkowych na warstwie
sprężynującej (w meblach miękkich) lub na podłożu (w meblach półmiękkich),
 pokryciowej, stanowiącej zewnętrzne wykończenie części tapicerowanych.
Zestaw warstw tapicerskich, niezależnie od ich liczby, tworzy całość zwaną układem
tapicerskim.
Rys. 1. Przykłady typowych rozwiązań konstrukcji tapicerskich z zastosowaniem
różnych półfabrykatów: a) tapicerka bezsprężynowa, b, c) tapicerka z formatkami
sprężynowymi i różnie wykonywaną warstwą wyścielającą
1  warstwa obiciowa, 2  płyta lateksowa, 3, 4, 5  płyta z pianki poliuretanowej,
6  pas boczny, osłaniający (bodno), 7  klin wyrównujący z pianki poliuretanowej,
8  formatka sprężynowa, 9  ramiak krótki, zewnętrzny, ramy tapicerskiej,
10  warstwa podłożowa z taśm tapicerskich, 11- ramiak wzdłużny ramy tapiceraskiej,
12  wspornik metalowy ramy tapicerskiej [3, s.22]
Podział części tapicerowanych mebli na wymienione warstwy ma charakter umowny.
Nowoczesne materiały, półfabrykaty i technologie doprowadzają bowiem do zacierania
granic między materiałem, półfabrykatem i warstwą w znaczeniu tradycyjnym. dla przykładu
półfabrykaty gąbczaste w niektórych układach tapicerskich spełniają rolę warstw
sprężynujących i wyścielających jednocześnie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na jakie grupy dzielimy roboty tapicerskie?
2. Scharakteryzuj poszczególne grupy robót tapicerskich.
3. Wymień kryteria podziału mebli tapicerowanych.
4. Jaki jest podział mebli ze względu na budowę konstrukcji nośnej?
5. Jaki jest podział mebli ze względu na sposób obróbki elementów drewnianych?
6. Jaki jest podział mebli tapicerowanych ze względu na miękkość?
7. Wymień warstwy, z których mogą składać się wyroby tapicerskie?
8. Co to jest układ tapicerski?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ konstrukcję, sposób obróbki i wykończenia przedstawionych mebli
tapicerowanych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) skorzystać z notatek i podręcznika w celu uzupełnienia i przypomnienia wiadomości,
potrzebnych do zrealizowania ćwiczenia,
2) obejrzeć meble przygotowane do ćwiczenia, określić ich konstrukcję, sposób obróbki
i wykończenia,
3) zapisać w notatniku odpowiedzi na zadane ćwiczenie,
4) sprawdzić poprawność wykonanego ćwiczenia,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6, katalogi,
 meble o różnej konstrukcji, sposobach obróbki i wykończenia,
 notatnik,
 przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Na podstawie modeli (przekrojów) poduch tapczanowych i innych wyrobów nazwij
warstwy tapicerskie w nich występujące.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) rozpoznać i poprawnie nazwać warstwy jakie występują w wyrobach tapicerowanych,
2) nazwać półfabrykaty zastosowane do wykonania poszczególnych warstw,
3) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
 Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6,
 modele (przekroje) poduch tapczanowych i innych wyrobów,
 próbki półfabrykatów tapicerskich,
 notatnik,
 przybory do pisania.
Ćwiczenie 3
Zaprojektuj rozwiązanie konstrukcyjne dowolnego mebla tapicerowanego, określ rodzaje
półfabrykatów, jakie należy (Twoim zdaniem) zastosować do jego wykonania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) narysować dowolny mebel tapicerowany,
2) podać nazwy warstw tapicerskich,
3) określić rodzaje półfabrykantów tapicerskich.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6,
 modele (przekroje) poduch tapczanowych i innych wyrobów,
 próbki półfabrykatów tapicerskich,
 notatnik,
 przybory do pisania.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) dokonać podziału mebli biorąc pod uwagę różne kryteria ich podziału?
2) rozróżnić meble tapicerowane ze względu na ich miękkość?
3) określić rodzaje i odróżnić warstwy tapicerskie?
4) określić jakie są konstrukcje mebli tapicerowanych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2. Zasady i techniki trasowania, manipulacji i rozkroju
materiałów pokryciowych i półfabrykatów wyściółkowych
4.2.1. Materiał nauczania
Przygotowanie materiałów pokryciowych do krojenia (manipulacja i trasowanie)
Przygotowanie materiałów pokryciowych polega na krojeniu na odpowiednie formaty
i wymiary oraz zszywaniu pokryć. Przed przystąpieniem do krojenia ustala się najbardziej
korzystny sposób ich wykorzystania (manipulacja). Przed krojeniem materiałów
dekoracyjnych sprawdza się zewnętrzną stronę, żeby stwierdzić, czy nie występują na niej
niedopuszczalne wady. Stwierdzone wady należy oznaczyć kredą, aby nie dopuścić do
występowania ich na widocznych powierzchniach gotowej poduchy.
Do wyznaczania miejsc krojenia stosuje się często wzorniki (szablony) z tektury lub
cienkiej sklejki, w których powinny być uwzględnione nadmiary na szwy. Wielkość
nadmiarów zależy od tkaniny i stosowanego materiału wyściółkowego. W celu lepszego
wykorzystania materiałów pokryciowych, a szczególnie dekoracyjnych, wskazane jest przed
ich krojeniem dokonanie podziału tkaniny na poszczególne elementy pokrycia. Na tkaninie
rozłożonej na stole manipulacyjnym wykreśla się kredą krawiecką (według szablonów) linie
podziałowe, po których nastąpi jej krojenie.
Rys. 2. Podział tkaniny pokryciowej na fotel ciężki: a  tył, b  ramię, c  ramię, d  siedzenie,
e  ramię górne, f  krawędzie, g  kolanka, h  krawędzie poduszek, i  poduszki, k  kołnierze
[4,s.152]
Krojenie materiałów pokryciowych i półfabrykatów wyściółkowych
Krojenie materiałów pokryciowych wykonuje się nożycami tapicerskimi lub narzędziami
zmechanizowanymi pojedynczo lub w kilku warstwach. Przy krojeniu tkanin pokryciowych
należy zwracać uwagę na kierunek przebiegu nitek wątku i osnowy ze względu na wzór
tkaniny i nierównomierne wydłużanie się w dwu kierunkach. Przy cięciu materiałów
wzorzystych należy uwzględnić zharmonizowanie poszczególnych formatek, odcinków
i pasków, przeznaczonych na pokrycie foteli.
Do rozkrojów materiałów i uzyskania optymalnej wydajności wykonuje się ostatnio
technikę komputerową. Potrzebne są do tego odpowiednie programy, dzięki którym
otrzymuje się obrysy żądanych kształtów powierzchni. Technikę komputerową stosuje się
w dużych zautomatyzowanych zakładach.
Materiały wyściółkowe ukształtowane w płaty, jak płyty szczecinowo-lateksowe, wata
tapicerska, mata tapicerska, pianka poliuretanowa i inne, dostarczane sÄ… do produkcji
najczęściej w postaci gotowych formatek. Jeżeli zachodzi potrzeba wykonania rozkroju
półfabrykatów wyściółkowych, można tego dokonać przy pomocy na przykład krajarek
tarczowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynności należy wykonać przed krojeniem tkanin pokryciowych?
2. Na co należy zwrócić uwagę przy manipulacji i rozmieszczeniu wykrojów na tkaninie?
3. W jaki sposób kroimy tkaniny i półfabrykaty wyściółkowe?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj podziału tkaniny do pokrycia poduchy tapczanu jednoosobowego o wymiarach
2000x800x170 mm.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z różnymi sposobami wykonywania podziałów tkanin pokryciowych na
podstawie literatury i plansz,
2) przygotować arkusz papieru formatu A-4 i przybory do rysowania,
3) ustalić podziałkę (skalę) w jakiej wykonasz rysunek podziału tkaniny na papierze (biorąc
pod uwagÄ™ wymiary poduchy tapczanowej wraz z nadmiarami),
4) wykonać rysunek podziału tkaniny na papierze,
5) na podstawie rysunku, wykonać podział na tkaninie, uwzględniając wzory na niej
występujące (manipulacja i trasowanie),
6) określić jakimi narzędziami dokonasz rozkroju tkaniny,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6,
 tkaniny pokryciowe z różnymi wzorami,
 plansze z wzorami wykrojów tkanin do pokrywania różnych wyrobów tapicerowanych,
 papier formatu A-4,
 przybory do pisania i rysowania.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić jakie czynniki brać pod uwagę przy doborze i manipulacji
tkaniny przeznaczonej do wykonania rozkroju?
2) uzasadnić dlaczego plan rozkroju tkaniny pokryciowej dobrze jest
wykonać wstępnie na arkuszu papieru?
3) określić jakie naddatki należy zastosować rysując podział tkaniny?
4) określić jakie czynniki wpływają na wielkość naddatków stosowanych
przy wykrojach tkanin?
5) dokonać podziału półfabrykatów wyściółkowych?
6) określić jaką rolę przy podziale tkanin pełnią wzorniki?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.3. Metody wykonywania warstw tapicerskich
4.3.1. Materiał nauczania
Różnice między rzemieślniczymi i przemysłowymi metodami tapicerowania mebli
Warunki rzemieślniczego wytwarzania mebli różnią się w sposób zasadniczy od
warunków przemysłowych. Zakłady rzemieślnicze wykonują pojedyncze meble, często
nietypowe, o kształtach, wymiarach i wyglądzie odpowiadające potrzebom użytkowo-
funkcjonalnym i estetycznym indywidualnych nabywców.
Tapicerzy-rzemieślnicy korzystają często z dostępnych w handlu tradycyjnych
materiałów tapicerskich w postaci na przykład sprężyn, pasów tapicerskich, materiałów
wyściółkowych, których uformowanie w odpowiednie układy tapicerskie jest bardzo
pracochłonne. W tapicerowaniu rzemieślniczym nie stosuje się kołder prefabrykowanych
maszynowo, a poszczególne warstwy mocuje się ręcznie sznurkiem i nićmi.
Stosunkowo mniejsze różnice między możliwościami zaopatrzenia zakładów
rzemieślniczych i przemysłowych występują w zakresie materiałów podstawowych
i pomocniczych, jak tkaniny dekoracyjne, surówki zwykłe i materacowe i inne. Różnica
w stosowaniu tych tkanin polega natomiast w sposobie ich mocowania do ram, które
w zakładach rzemieślniczych przybija się ręcznie gwoz
dziami tapicerskimi, a w tapicerniach
przemysłowych przy pomocy zszywek wbijanych pistoletami pneumatycznymi.
Zakłady rzemieślnicze stosowały z konieczności przez wiele lat przeważnie tradycyjne,
bardzo pracochłonne metody tapicerowania, a szczególnie sprężynowe układy tapicerskie
w meblach do leżenia i spania. W ostatnich latach zaczęto wprowadzać w tapicerowaniu
rzemieślniczym tworzywa gąbczaste, formatki sprężynowe, maty tapicerskie, co niewątpliwie
stanowi w wykonaniu układów tapicerskich znaczny postęp.
W zakresie organizacji procesów wytwarzania zasadnicza różnica między warunkami
w rzemiośle i przemyśle polega na stosowaniu w tapicerniach przemysłowych podziału tych
procesów na fazy i poszczególne operacje robocze. Seryjność produkcji, nowoczesne metody
pracy, szczegółowy jej podział i szeroko stosowana mechanizacja obniżają pracochłonność
przemysłowego tapicerowania. Jest ona znacznie niższa niż w zakładach rzemieślniczych.
Odwrotna sytuacja występuje w zakresie kwalifikacji zawodowych. Szczegółowy podział
pracy w tapicerniach przemysłowych powoduje monotonność pracy na poszczególnych
stanowiskach i ogranicza w znacznym stopniu nabywanie przez pracowników wielostronnych
kwalifikacji zawodowych. Warunki i metody pracy w rzemiośle sprawiają, że praca jest
bardziej ciekawa, mniej monotonna, a pracownicy muszą mieć duże umiejętności
i kwalifikacje zawodowe.
Przygotowanie podłoży
Podłoża twarde stosuje się w konstrukcjach krzeseł, foteli, tapczanów, kanap i sprzętów
szpitalnych pod elastyczne formatki sprężynujące wykonane z tworzyw spienionych lub pod
formatki sprężynowe. Podłoża wykonywane są ze sklejki, płyt pilśniowych zwykłych
i perforowanych. W konstrukcjach foteli, tapczanów i kanap podłoża twarde płytowe są
mocowane na stałe przy użyciu zszywek. W wielu typach krzeseł płaskie lub wklęsłe formatki
podłoży siedzisk i oparć poddawane są tapicerowaniu, a następnie mocowane do szkieletów
krzeseł przy pomocy wkrętów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Rys. 3. Podłoże twarde pod formatkę z gumy spienionej: 1  rama,
2  podłoże, 3  formatka, 4  surówka, 5  materiał pokryciowy [4, s.161]
Podłoża elastyczne wykonuje się przeważnie z pasów gumowych w siedziskach krzeseł
oraz siedziskach i oparciach foteli, rzadko w ramach poduch, tapczanów i kanap. Pasy
gumowe stanowią podłoże dla formatek z tworzyw piankowych lub formatek szczecinowo-
lateksowych. W niektórych typach foteli poduszki z tych formatek są nakładane na siedzisko
i oparcie.
Rys. 4. Konstrukcje ram stosowanych w wyrobach tapicerowanych połączonych
z podłożem: a) twardym ze sklejki, b) miękkim z pasów tapicerskich, c) miękkim ze
sprężyn, d) miękkim ze sprężyn falistych płaskich [2, s.137]
Pasy naciąga się przy pomocy pasociągu. Końce pasa przymocowuje się do ramy lub
oskrzyni zszywkami, stosując podkładki z taśmy tworzywowej lub skóry. Można również
mocować końce pasa przy pomocy klamerki zaczepowej z drutu, umocowanej uprzednio do
ramy tapczanu pasem parcianym. Mniej pracochłonnym sposobem wykonania podłoża
z pasów gumowych jest zastosowanie odcinków pasów określonej długości mających na obu
końcach uformowane fabrycznie zgrubienia, które wciska się w uprzednio wyfrezowane
gniazda oskrzyń siedzisk lub oparć foteli. Końców tego rodzaju pasów nie przybija się.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
 Podłoża sprężynujące wykonywane są przeważnie ze sprężyn płaskich falistych oraz
z taśm stalowych. Sprężyny płaskie są dostarczane do tapicerni w postaci gotowych
półfabrykatów zakończonych blaszkami zaczepowymi. Mają one różne długości,
dostosowane do wymiaru ram i oskrzyni.
Wykonanie podłoża ze sprężyn falistych polega na przykręceniu blaszek mocujących
wkrętami lub na przybiciu ich gwoz
dziami do ramy. Przy rozmieszczeniu sprężyn na ramie
lub oskrzyni należy zachować jednakowe odległości między nimi. Przy mocowaniu sprężyn
należy tak dobierać ich długość, aby zachować niezbędną wypukłość (10-30 mm), a miejsca
przybicia lub przykręcenia znajdowały się jak najbliżej zewnętrznej krawędzi ramy lub
oskrzyni (chodzi o trwałość mocowania).
Podłoża sprężynujące występują również w postaci układów sprężyn falistych
z pasociągowymi lub sprężyn pasociągowych z siatkami materacowymi. Elementy
sprężynujące w tych układach są łączone ze sobą przy pomocy łączników metalowych,
spinaczy i haczyków. Tego rodzaju podłoża mocuje się do ram tapczanów i łóżek skobelkami.
Inny rodzaj podłoża sprężynującego wykonuje się z taśm stalowych w krzesłach i fotelach.
Grubość taÅ›m wynosi 1,2÷1,5 mm, a szerokość przeważnie 10 mm. Rozmieszcza siÄ™ je
w zależności od liczby i kształtu sprężyn stożkowych, a mocuje do ramek i oskrzyń za
pomocÄ… gwoz
dzi lub wkrętów. Przeważnie jednak występują one w formatkach
sprężynowych typu koszyczkowego dostarczanych w stanie gotowym do tapicerowania.
Rys. 5. Formatka koszyczkowa: a) przekrój, b) sposób mocowania [4, s.164]
W wielu krajach wprowadza się do tapicerstwa meblowego (meble do leżenia
i wypoczynku) warstwy podtrzymujÄ…ce, z listew wykonanych z tworzywa sztucznego lub
drewna mocowanego na trzpieniach obrotowych czy też teleskopowych. Listwy mocowane
obrotowo, dostosowuje się pod względem położenia do kształtu ciała ludzkiego,
obciążającego ten układ.
Rys. 6. Warstwa podtrzymujÄ…ca z listew osadzonych w uchwytach [2, s.88]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 7. Warstwa podtrzymująca ze sprężyn spłaszczonych [2, s.88]
Rys. 8. Warstwa podtrzymująca ze sprężyn falistych [2, s.88]
Rys. 9. Warstwa podtrzymująca z listew drewnianych połączonych w środkowej części pasem tapicerskim [2, s.88]
Rys. 10. Listwy podłożowe w tworzyw sztucznych z uchwytami obrotowymi [2, s.89]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Materiały na warstwę sprężynującą
Warstwa sprężynująca w wyrobach tapicerskich sprawia, iż cały układ jest sprężysty, to
znaczy po obciążeniu ugina się, a po usunięciu tego obciążenia wraca do stanu pierwotnego.
Taka tapicerka łatwo dostosowuje się do kształtu ciała ludzkiego.
Na warstwę sprężynującą używa się:
 sprężyn dwustożkowych dużych wiązanych w układ sznurem tapicerskim po uprzednim
ich przytwierdzeniu do podłoża,
 sprężyn dwustożkowych małych łączonych w formatkę typu bonnell,
 sprężyn cylindrycznych łączonych ze sobą zwojami w tak zwane formatki przerywanego
plecenia lub formatki typu szlarafia,
 warstwy sprężyste bezsprężynowe, wykonane z materiałów spienionych pełnych lub
z otworami.
Rys. 11. Sprężyny używane w tapicerstwie meblowym:
a) dwustożkowa duża, b) dwustożkowa mała, c) cylindryczna [2, s. 90]
Rys. 12. Formatka typu bonnell: a) brzegowana pojedynczo, b) brzegowana podwójnie,
c) sposób łączenia sprężyn, 1  wzmocnienia brzegownika, 2  wzmocnienie,
3  sprężyna, 4  łącznik, 5  brzegownik (ramka brzegowa) [2, s. 90]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Rys. 13. Formatka typu szlarafia z podwójnymi sprężynami w narożnikach (widok z góry) [2, s. 91]
Materiały na warstwę wyścielającą
Warstwę wyścielającą nakłada się na warstwę sprężynującą lub układ bezsprężynowy.
O ile warstwa sprężynująca zapewnia sprężystość tapicerki, o tyle warstwa wyścielająca ma
decydujący wpływ na miękkość warstwy wierzchniej i spełnia funkcje izolacyjne.
Materiały stosowane na tą warstwę muszą być:
 sprężyste,
 miękkie,
 trwałe,
 przewiewne i lekkie,
 bezwonne,
 mało higroskopijne,
 nieszkodliwe dla zdrowia.
Materiały wyściółkowe można podzielić na:
 materiały pochodzenia naturalnego (roślinne i zwierzęce),
 materiały syntetyczne.
Tradycyjną tapicerkę wykonuje się z materiałów pochodzenia naturalnego.
W nowoczesnej technologii tapicerowania wykorzystuje się przede wszystkim półfabrykaty,
dzięki czemu można kształtować układy tapicerskie metodami odmiennymi niż w warsztacie
rzemieślniczym.
Maty tapicerskie są wykonywane w zakładzie tapicerskim za pomocą maciarek. Maty
tapicerskie były pierwszymi półfabrykatami w tapicerstwie przemysłowym. Maty tapicerskie
ukształtowane przez cięcie w formatki, spełniają w układach tapicerskich rolę warstwy
pośredniej, wypełniającej oraz izolującej warstwę sprężynującą od wyscielającej.
PÅ‚yty i wypraski szczecinowo-lateksowe
Płyty te i wypraski stanowią połączenie oczyszczonej szczeciny, włókien sizalowych lub
innych im podobnych z mleczkiem kauczukowym, czyli mieszaniną klejowo-lateksową. płyty
tego rodzaju można łatwo ciąć ręcznie lub mechanicznie piłami bezzębnymi. Mogą być
używane do wykonywania dolnych części warstw wyścielających i wypełnień lub usztywnień
różnych części mebli tapicerowanych na przykład naroży i krawędzi.
PÅ‚yty z gumy piankowej
PÅ‚yty z gumy piankowej wytwarza siÄ™ z kauczuku naturalnego lub syntetycznego oraz
innych dodatków. Guma piankowa ma porowate wnętrze i gładkie powierzchnie zewnętrzne.
Z lateksu wyrabia się płyty o dużych wymiarach i wypraski o założonych kształtach
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
i wymiarach. Płyty oraz wypraski mogą być pełne lub z komorami powietrznymi i występują
w trzech odmianach:
 miękkie, o gęstości pozornej 100 kg/mł, używane są na oparcia,
 średnie o gęstości pozornej 130 kg/mł, używane na siedziska i oparcia,
 twarde o gęstości pozornej 160 kg/mł, używane na tapicerkę samochodową lub kolejową.
W meblarstwie używane są płyty o grubości 30 i 70 mm, obustronnie gładkie z komorami
powietrznymi lub pełne.
W tapicerstwie meblowym płyta lateksowa jest stosowana zarówno na warstwę sprężynującą,
jak i wyścielającą. Materiał ten można łatwo kroić i sklejać klejami poliestrowymi.
Płyty ze spienionych poliuretanów
PÅ‚yty te nazywane sÄ… piankami poliuretanowymi lub moltoprenem. Produkowane sÄ…
w trzech odmianach (miÄ™kkie, Å›rednie i twarde) o gÄ™stoÅ›ci pozornej 24÷47 kg/mÅ‚. W tapicerce
meblowej używa siÄ™ przeważnie pianki o gÄ™stoÅ›ci pozornej 24÷35 kg/mÅ‚. PÅ‚yty te mogÄ… być
obustronnie gładkie lub profilowane.
Płyty poliuretanowe kroi się łatwo za pomocą brzeszczotu bezzębnego, drgającego
i napiętego drutu stalowego lub ostrego ręcznego noża. Skleja się je na przykład klejem
neoprenowym.
PÅ‚yty ze spienionego polichlorku winylu
PÅ‚yty te sÄ… podobne do pianek poliuretanowych. PÅ‚yty te produkuje siÄ™ z porami
otwartymi na powierzchni i zamkniętymi. Nie wydzielają zapachów, są odporne na działanie
mikroorganizmów. W tapicerce używa się płyt ze spienionego polichlorku winylu o gęstości
w granicach 40÷250 kg/mÅ‚. WÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci tych pÅ‚yt sÄ… takie same jak pÅ‚yt z gumy
i spienionego poliuretanu.
Regenerowane pianki poliuretanowe
Pianki regenerowane powstają w rezultacie sklejenia rozdrobnionych odpadów pianek
poliuretanowych. Produkuje się je w trzech odmianach gęstości (50, 70 i 110 kg/mł)
o grubości 10, 20 i 30 mm. Materiału tego używa się na warstwy dolne lub środkowe we
wszystkich rodzajach mebli.
Wojłok
Półfabrykat ten jest wytwarzany z luz
nej masy włókien łączonej z tkaniną za pomocą
przeszywania. Do celów tapicerskich używa się dwóch rodzajów wojłoku:
 WJS 920/200/H-290,
 WJS 1200/200/H-290.
Szerokość tkaniny wojłokowej wynosi 200 cm, a grubość 7 mm. Tkaninę tę można używać na
warstwy wyściełające zamiast formatek szczecinowo-lateksowych.
Włóknina
Włóknina jest wyrabiana najczęściej z odpadowych części wyrobów włókienniczych. Są
to zwykle luz
ne włókna, stanowiące mieszaninę różnych składników w zależności od rodzaju
produkowanych materiałów włókienniczych. Wytwarza się dwa rodzaje włókniny:
podeszwową i wykładzinową. Włóknina podeszwowa składa się z trzech zszytych ze sobą
warstw. Ten rodzaj włókniny ma szerokość 200 cm, grubość od 4 do 12 mm i masę od 600 do
2000 kg/mł. Jest dostarczana w postaci rulonów. Włóknina wykładzinowa składa się z dwóch
warstw: tkaniny jutowej jako podłoża i przyszytej do niej warstwy runowej. Jej wymiary
i masa są takie same jak włókniny podeszwowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Materiałami tymi można zastępować formatki szczecinowo-lateksowe i używać ich do
produkcji różnego rodzaju mebli tapicerowanych.
Materiały obiciowe (pokryciowe)
Widoczne powierzchnie mebli tapicerowanych pokrywa się różnego rodzaju materiałami:
tkaninami, dzianinami, przędzinami, tkaninami laminowanymi, skórami lub materiałami
skóropodobnymi.
Materiały obiciowe, oprócz walorów estetycznych powinny również cechować się
odpowiednimi wskaz
nikami techniczno-użytkowymi. Mają one duże znaczenie, zarówno
podczas wykonywania tapicerki, jak i póz
niej  podczas użytkowania mebla.
Przędziny meblowe są nowym rodzajem dzianin przeszywanych. Wytwarza się je
technikÄ… osnowowÄ….
Występują w postaciach:
 przędzin  powstających przez przeszycie dwóch układów osnów,
 włóknin  powstających przez przeszycie runa,
 pluszu  powstającego przez przeszywanie tkanin, przędzin, włóknin z utworzeniem pętli
pluszowych.
Na uwagę zasługują także tworzywa skóropodobne, np. polcorfam produkowany na bazie
żywic poliuretanowych. W przeciwieństwie do skaju, polcorfam cechuje duża
przepuszczalność pary wodnej i powietrza, dorównująca walorom użytkowym naturalnej
skóry.
Wartość użytkowa materiałów obiciowych wyraża się stopniem spełniania przez nie
funkcji wynikających z określonego przeznaczenia.
Przed użyciem każdego materiału należy ponownie sprawdzić jego wygląd, aby upewnić
się czy nie powstały plamy, zacieki lub inne uszkodzenia obniżające walory użytkowe
i estetyczne. Czynność tą należy wykonać rozkładając materiał na płycie stołu lub używając
urządzenia do rozwijania materiału lub warstwowego składania.
Wykonanie zewnętrznej warstwy obiciowej (pokrycia) polega na dobraniu
odpowiedniego materiału, wymierzeniu go, rozkrojeniu, zszyciu brzegów, wypustek oraz
naroży, obciągnięciu całego układu przygotowaną tkaniną i przytwierdzeniu do ramy nośnej.
Tapicerka wyższej jakości jest obszyta materiałem o bardziej dekoracyjnym
ukształtowaniu. Polega to na odpowiednim zszywaniu krawędzi, to znaczy łączeniu materiału
przykrojonego na powierzchnie i boki.
Rys. 14. Wzory zszywania krawędzi materiałów pokryciowych [2, s. 162]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
 Różnie też można wykończać materiały na dużych powierzchniach i bokach mebli. Mogą
być one zdobione przez:
 szycie różnymi ściegami o odpowiednim doborze nici, według wybranych wzorów,
 wszywanie taśm ozdobnych lub sznurów tapicerskich w miejsca przeszyć czy też
pikowań,
 zdobienie guzikami obciÄ…ganymi, Å‚Ä…czonymi za pomocÄ… napinaczy.
Rys. 15. Wzory przeszywania powierzchni tkanin obiciowych [2, s. 163]
Szycie dekoracyjne przeprowadzamy z użyciem trzech warstw: tkaniny pokryciowej,
pianki poliuretanowej o gruboÅ›ci 10÷15 mm i cienkiej tkaniny, zazwyczaj surówki.
Zastosowanie surówki ułatwia szycie, chroni piankę przed przecinaniem, a powierzchnia
przeszytego w ten sposób materiału przybiera efektowny wygląd.
Oprócz materiałów obiciowych należy także przygotować materiały przeznaczone na
pokrywanie elementów albo powierzchni niewidocznych w meblach. Do tych celów używa
się gęsto tkanego płótna tkaniny jutowej, lnianej oraz konopnej. Służą one też do produkcji
mat tapicerskich, obciągania formatek sprężynowych, pokrywania sprężyn wiązanych lub
szycia woreczków, którymi okrywa się pojedyncze sprężyny.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym zasadniczo różnią się metody tapicerowania rzemieślniczego od metod
tapicerowania przemysłowego?
2. Jakie rodzaje podłoży stosuje się w produkcji wyrobów tapicerowanych?
3. Jakich półfabrykatów używa się do wykonywania warstw sprężynujących?
4. Jakie materiały i półfabrykaty mogą być używane do wykonywania warstwy
wyściełającej w wyrobach tapicerowanych?
5. Jakich materiałów używa się do pokrywania mebli?
6. Jakimi zasadami należy się kierować przy dobieraniu i przygotowaniu poszczególnych
materiałów i półfabrykatów do produkcji?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Mając drewniane konstrukcje, dobierz materiały i półfabrykaty potrzebne do wykonania
trzech foteli z różnymi podłożami: twardym, elastycznym i sprężynującym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) utrwalić wiadomości z literatury i własnych notatek,
2) z zestawu materiałów i półfabrykatów wybrać te, które będą potrzebne do wykonania
ćwiczenia,
3) określić nazwy poszczególnych materiałów i półfabrykatów, które należy zastosować przy
wykonywaniu różnych podłoży, uzasadnić wybór tych materiałów i półfabrykatów,
4) sporządzić sprawozdanie dotyczące zadanego ćwiczenia,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6,
 materiały i półfabrykaty tapicerskie,
 konstrukcje foteli,
 tablice poglÄ…dowe,
 notatnik,
 przybory do pisania.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić jakie materiały i półfabrykaty używane są do wykonywania
podłoży twardych?
2) podać sposoby umocowania podłoży?
3) określić jakie materiały i półfabrykaty używane są do wykonywania
warstwy wyściełającej i sprężynującej?
4) określić zasady dobierania i przygotowywania półfabrykatów do
produkcji?
5) określić sposoby przygotowywania materiałów pokryciowych do
przeszywania ozdobnego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.4. Zasady mocowania warstw, okuć, podnośników
i mechanizmów w wyrobach tapicerowanych
4.4.1. Materiał nauczania
Mocowanie warstw podtrzymujÄ…cych twardych
Do ram drewnianych można mocować płyty pilśniowe twarde, sklejkę, listwy drewniane
oraz drewno sklejane warstwowo.
Mocowanie warstwy podtrzymującej z płyt pilśniowych, wiórowych i sklejki jest
wyjątkowo proste. Przyciętą formatkę nakłada się na ramę i przytwierdza do ramiaków co
30÷50 mm zszywkami gÅ‚Ä™bokiego tÅ‚oczenia lub gwoz
dziami. W płytach pełnych należy
wykonać w niej kilkanaÅ›cie otworów o Å›rednicy 20÷25 mm. UÅ‚atwi to wentylacjÄ™
wewnętrznych warstw układu tapicerskiego.
Warstwy podtrzymujące z listew i fornirów sklejanych warstwowo mocuje się
równolegle w rowkach, które wykonane są w ramiakach wzdłużnych ramy nośnej (na
szerokość listew) w odległości co 30 cm.
Mocowanie warstw podtrzymujÄ…cych elastycznych
Warstwy podtrzymujące elastyczne wykonuje się z różnego rodzaju taśm tapicerskich
takich jak:
 taśm tkanych, zwanych także parcianymi,
 taśm tekstylno-gumowych,
 pasów gumowych,
 taśm stalowych lub z drutu ciągnionego na zimno,
 taśm oraz sznurów z tworzyw sztucznych.
Przed rozpoczęciem pracy należy przyciąć odpowiednią liczbę odcinków taśmy
o długości odpowiadającej szerokości i długości ramy w świetle, dodając z obu stron naddatki
potrzebne do przymocowania taśmy do ramiaków.
Rys. 16. Mocowanie taśm tapicerskich do ramiaków ram: a) taśmy mocowane gwoz
dzikami do
górnej powierzchni ramiaka, b) taśmy mocowane w rowku i zabezpieczone gwoz
dziami [3, s. 97]
Taśmy można mocować gwoz
dziami tapicerskimi (z dużymi łbami), pamiętając o ustawieniu
ich nie w jednej linii. Pod gwoz
dzie należy podłożyć skrawki tektury lub zawinąć końcówki
taśmy  w ten sposób można zapobiec przewlekaniu się taśm przez łby mocujących gwoz
dzi.
Taśmy wszelkiego rodzaju można mocować do ramiaków zszywkami głębokiego tłoczenia.
Końcówki taśm stalowych mocuje się gwoz
dziami, a końcówki drutu  gwoz
dziami typu
skoble.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
 W tym rodzaju warstwy podtrzymującej konieczne jest stosowanie wstępnego naprężenia
odcinków mocowanych materiałów.
Mocowanie warstw podtrzymujących sprężynujących
Sprężyny faliste mocuje się do ramy za pomocą uchwytów z blachy lub tworzywa.
Między sprężyną a jej uchwytem dobrze jest umieścić wkładkę z tkaniny lub tworzywa, by
uniknąć skrzypienia w czasie użytkowania.
Rys. 17. Mocowanie sprężyn falistych do ramy: a) uchwytami płaskimi, b) skoblami, c) zszywkami [3, s. 99]
Uchwyty mocuje siÄ™ do ramy gwoz
dziami lub wkrętami. Ostatnio stosuje się do tego celu
gwoz
dzio-wkręty lub wkręty do wbijania. Umożliwia to ewentualny demontaż za pomocą
wykręcania, a nie wyciągania gwoz
dzi.
Sprężyny spiralne spłaszczone mocuje się do ramiaków ramy za pomocą blaszanych
uchwytów oraz haczyków. Jedną stronę sprężyny trzeba przymocować gwoz
dziami lub
wkrętami do ramiaka, naprężyć ją i przymocować po stronie przeciwnej. Sprężyny łączy się
ze sobą w części środkowej za pomocą haczyków lub sprężyn zakończonych oczkami.
Siatki sprężynowe materacowe mocowane są do ram lub oskrzyń za pomocą gwoz
dzi
skobli.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Mocowanie warstw sprężynujących
Formatki sprężynowe typu szlarafia i bonnell mocuje się do podłoża drewnianego
zszywkami głębokiego tłoczenia.
Formatki koszyczkowe łączy się z drewnem za pomocą wkrętów, gwoz
dzi lub skobli.
Formatki woreczkowe łączy się z podłożem za pomocą skobli lub zszywek głębokiego
tłoczenia.
Mocowanie materiałów sprężynująco wyściółkowych
Formatki szczecinowo-lateksowe mocuje się do podłoża tkaninowego lub łączy między
sobÄ… przez przeszywanie lub klejenie.
Mocowanie formatek z włókniny na narożnikach dokonuje się z użyciem zszywek,
a mocowanie jej do sprężyn za pomocą urządzenia do przeszywania, mocując formatkę
z ramką fasonową lub sprężynami.
Formatki ze spienionych tworzyw sztucznych lub gumy łączy się między sobą,
z włókniną lub innymi materiałami przez zszywanie i klejenie. W razie podłoża twardego
formatkę z gumy lub innych tworzyw przykleja się do podłoża punktowo. Na podłożu
z pasów tapicerskich formatki mocuje się przez przeszywanie a w razie sprężyn falistych lub
pociągowych za pomocą przyszywania do tkaniny tapicerskiej osłaniającej sprężyny.
Mocowanie tkanin wewnętrznych, formatek pokryciowych i narożnikowych oraz
materiałów pokryciowych zewnętrznych
Mocowanie tkanin wewnętrznych do ram odbywa się wyłącznie za pomocą zszywek,
tkanin między sobą  przez szycie lub klejenie, tkanin do sprężyn lub ramek fasonowych  za
pomocą zszywek przy użyciu maszyn do garnirowania.
Formatki narożnikowe są mocowane do ram za pomocą zszywek.
W formatkach pokryciowych tworzywa gąbczaste i włóknina są przeszywane i tym
samym zszywane maszynowo z innymi materiałami.
Materiały pokryciowe i kołdry mocowane są do ram przy pomocy zszywek.
Zasady mocowania okuć, podnośników i łączników w wyrobach tapicerowanych
Do prac i operacji technologicznych okuwania mebli stosuje się wiertarki, wkrętaki,
klucze do nakrętek, młotki, zszywacze i inne narzędzia.
Większość okuć mocowana jest w uprzednio wykonanych gniazdach przy pomocy
wkrętów, niektóre przy pomocy śrub. Rozmieszczenie okuć mocowanych na powierzchni
elementów wykonuje się przy pomocy specjalnych szablonów. Niektóre okucia
przymocowuje się do elementów konstrukcyjnych w uprzednio nawierconych gniazdach.
W konstrukcjach mebli tapicerowanych używa się również łączników bezpośrednio
wkręcanych w drewno. Śruby o nazwie Confirmat są często stosowane w przemyśle
meblowym, głównie do łączenia elementów konstrukcji skrzyniowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Rys. 18. Niektóre okucia używane w meblach tapicerowanych [3, s 75]
Rys. 19. A
ączniki tapicerskie wbijane lub wkręcane w drewno: a) gwóz
dz
długi,
b) gwóz
dz
z dużym Å‚bem do mocowania pasów, c÷e gwoz
dzie do mocowania
tkanin, f) skobel wbijany, g) trzpień do zabezpieczenia, h) skobel wkręcany,
i) hak wkrÄ™cany, k÷m) wkrÄ™ty z różnymi Å‚bami [2, s. 112]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z jakich materiałów wykonuje się podłoża twarde?
2. W jaki sposób mocuje się te podłoża do ram nośnych?
3. W jaki sposób mocuje się warstwy sprężynujące do podłoża?
4. W jaki sposób mocuje się w wyrobach tapicerowanych tkaniny wewnętrzne i materiały
pokryciowe?
5. Jakich łączników używa się do mocowania okuć tapicerskich?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ ilość, rodzaje materiałów i półfabrykatów tapicerskich potrzebnych do
przeprowadzenia tapicerowania siedziska taboretu i poduchy tapczanu jednoosobowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) skorzystać z notatek i podręczników, aby przypomnieć i uzupełnić wiedzę potrzebną do
wykonania ćwiczenia,
2) określić nazwy i właściwości materiałów i półfabrykatów tapicerskich, jakie zastosujesz
do ćwiczenia,
3) ustalić potrzebne ilości materiałów i półfabrykatów,
4) określić budowę wyrobów tapicerowanych,
5) podać zasady wykonywania podstawowych operacji technologicznych,
6) określić nazwy elementów i podzespołów stolarskich,
7) sprawdzić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6, katalogi,
 taboret tapicerowany i poducha tapczanowa,
 materiały i półfabrykaty tapicerskie,
 elementy i podzespoły wyrobów stolarskich,
 arkusz papieru formatu A-4,
 przybory do pisania i rysowania.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić jakie półfabrykaty potrzebne są do wykonywania podłoży
twardych i elastycznych?
2) określić jakie półfabrykaty potrzebne są do wykonywania podłoży
sprężynujących?
3) dobierać materiały i półfabrykaty do wykonywania różnych wyrobów
tapicerowanych?
4) określić nazwy poszczególnych okuć tapicerskich i ich zastosowanie?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.5. Typowe procesy technologiczne dla zespołów i podzespołów
tapicerowanych
4.5.1. Materiał nauczania
Typowe operacje technologiczne w czasie tapicerowania z użyciem formatek
sprężynowych
Ramowy przebieg tapicerowania w fabrykach mebli składa się z następujących operacji:
 przygotowania ramy do tapicerowania (sprawdzenie wymiarów, jakości wykonania złączy
i załamania krawędzi),
 przybicia pasów tapicerskich z użyciem zszywek głębokiego tłoczenia i urządzenia do
naciągania pasów; w warunkach zastosowania na podłoże sprężyn falistych, pociągowych
lub siatki sprężynującej przymocowanie ich odbywa się za pomocą gwoz
dzi lub zszywek
głębokiego tłoczenia,
 obciągania podłoża tkaniną workową, którą mocuje się do ramy zszywkami,
 przymocowania formatki sprężynowej do podłoża za pomocą zszywek głębokiego
tłoczenia,
 nałożenia warstwy juty lub maty tapicerskiej na formatkę sprężynową, którą mocuje się
drogÄ… przyszycia i garnirowania (za pomocÄ… zszywek lub nici tapicerskich),
 nałożenia kołdry lub innej formatki pokryciowej i przymocowania jej za pomocą
zszywek,
 ukształtowanie narożników za pomocą formatek profilowych i ręczne zszycie ich
szpagatem w kolejności nałożonych materiałów,
 przybicie tkaniny płóciennej tak zwanej pyłochłonnej, do dolnej warstwy tapicerowanej
poduszki za pomocÄ… zszywek,
 przytwierdzenie okuć do poduszek (na przykład ślizgi przy poduchach tapczanowych lub
automaty przy wersalkach); okucia przykręca się śrubami lub wkrętami,
 mocowania podnośników do skrzyni za pomocą śrub lub wkrętów,
 kompletowanie całości wyrobu, które polega na wkręcaniu nóg, doborze klinów lub
wałków i innych detali.
Tapicerowanie poduszek bez użycia formatek sprężynowych
Ramowy przebieg tapicerowania obejmuje następujące operacje:
 przygotowanie ramy do tapicerowania (sprawdzenie wymiarów i jakości połączeń),
 przymocowanie pasów tapicerskich, sprężyn falistych, siatki sprężynowej lub twardego
podłoża ze sklejki do ramy,
 nałożenie na układ podłoża tkaniny workowej lub płótna i przymocowanie go zszywkami
do ramy,
 nałożenie warstwy sprężynująco-wyściółkowej, formatki z gumy porowatej lub układu
moltoprenowo-włókninowego i przymocowanie do podłoża (przyszycie lub przyklejenie),
 nałożenie na formatkę gumową (w razie innych tworzyw porowatych niekoniecznie)
warstwy runoniny i przymocowanie jej do formatki gumowej,
 nałożenie pokrowca, zszycie krawędzi i przybicie warstw pokrowca do ramy i oskrzyni za
pomocÄ… zszywek,
 zmontowanie tapicerowanej części ze skrzynią lub szkieletem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Ramowy przebieg tapicerowania poduszek nakładanych
Kolejność i przebieg wykonywania operacji w czasie tapicerowania poduszek:
 formatkę sprężynową obciąga się tkaniną jutową, którą zszywa się na jednej z węższych
płaszczyzn, oraz przyszywa na krawędziach do drutu lub taśmy obrzeżowej,
 na tkaninę nakłada się z jednej i drugiej strony formatki matę tapicerską, którą garniruje
siÄ™ po linii ramki fasonowej,
 na matę nakłada się warstwę włókniny, a następnie cienkiego moltoprenu i zszywa lub
klei z matą; w warunkach gdy poduszki są pikowane, samo pikowanie może wystarczyć
do mocowania poszczególnych warstw,
 naciągnięcie pokrowca z płótna, a następnie z tkaniny pokryciowej zewnętrznej,
 mocowanie tkaniny z warstwami wyściełającymi,
 zszywanie pokrowca z tkaniny pokryciowej.
Jeżeli na środki poduszek stosujemy formatki z materiałów spienionych i innych, to
proces tapicerowania znacznie się upraszcza i ma przebieg następujący:
 formatka z gumy spienionej lub moltoprenu po posypaniu talkiem wciska się w podwójny
pokrowiec z płótna białego i następnie materiału pokryciowego,
 pokrowiec przeszywa się do formatki za pomocą pikowania lub w inny sposób,
a następnie zszywa ręcznie lub mechanicznie.
W zależności od formy, jaką chce się otrzymać, krawędzie wykończa się obszywając je
sznurem lub taśmą dekoracyjną, ewentualnie stosuje się różnego rodzaju powierzchniowe
wypustki i przeszycia.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Wymień, we właściwej kolejności, operacje przy wykonywaniu wyrobu tapicerowanego
z zastosowaniem formatki sprężynowej.
2. Wymień, we właściwej kolejności, operacje przy wykonywaniu wyrobu tapicerowanego
bez stosowania układu sprężyn.
3. Podaj, we właściwej kolejności, operacje przy wykonywaniu poduszki nakładanej bez
stosowania ramy nośnej.
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz materiały i półfabrykaty i wykonaj sposobem ręcznym pojedynczą poduszkę
nakładaną (bez ramy nośnej). Przedstaw kolejne operacje technologiczne według których
wykonywałeś poduszkę.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) na podstawie literatury z rozdziału 6 utrwalić wiadomości na temat zasad wykonywania
poduch nakładanych bez zastosowania ram nośnych,
2) spośród materiałów i półfabrykatów zgromadzonych w miejscu wykonywania ćwiczeń
wybrać te, które będą ci potrzebne,
3) ustalić plan wykonywania ćwiczenia i zapisać kolejne operacje,
4) zapoznać się z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
5) wykonać ćwiczenie,
6) sprawdzić poprawność wykonanego ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
 Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6,
 tablice poglądowe z rodzajami szwów ręcznych,
 modele wyrobów tapicerowanych,
 materiały i półfabrykaty tapicerskie,
 narzędzia do krojenia i szycia,
 klej neoprenowy,
 instrukcje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,
 rękawice ochronne,
 notatnik,
 przybory do rysowania i pisania,
 arkusz papieru formatu A-4.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić jakie są zasady ustalania rodzaju półfabrykatów do produkcji
określonych wyrobów?
2) wymienić typowe operacje technologiczne przy wykonywaniu różnych
wyrobów?
3) wymienić narzędzia, urządzenia i maszyny potrzebne do wykonywania
operacji technologicznych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.6. Charakterystyka wyrobów tapicerowanych z różnych
okresów historycznych
4.6.1. Materiał nauczania
Zarys rozwoju tapicerstwa
Na przestrzeni wieków rozwój tapicerstwa nierozerwalnie łączy się z rozwojem wnętrza
mieszkalnego.
W zależności od epoki wyrób tapicerowany charakteryzował się różnymi cechami,
formą, materiałami oraz jakością wykonania. Pierwszymi przedmiotami o cechach mebli
tapicerowanych były pnie obciągnięte skórą, maty oraz łoża wyłożone skórą, trzciną lub
Å‚ykiem.
W starożytnym Egipcie tapicerowanie mebli było szeroko rozwinięte; fotele, stołki
zwykłe i rozkładane miały często oparcia i siedziska pokryte tkaniną lub skórą, łóżka z ramą
wyplataną skórą lub rafią  w póz
niejszym okresie były nakryte baldachimem. Szeroko
stosowano zasłony, na które używano różnokolorowych tkanin i bardzo cennego w tym czasie
płótna białego.
Rzemiosło greckie stało na wyższym poziomie w porównaniu z egipskim. Meble do
siedzenia oraz łóżka, miały nakładane miękkie poduszki materacowe na siedzenia i oparcia.
Greccy mistrzowie stworzyli w tej dziedzinie bardzo ciekawe wzory zarówno pod względem
plastycznym, jak spełnianej funkcji. Wzory te długi czas oddziaływały na kierunki rozwoju
formy plastycznej mebli.
Meble rzymskie odznaczały się również piękną formą oraz wysokim kunsztem
wykonania i wykończenia. Na szczególną uwagę zasługują tutaj łoża, ławy, krzesła, taborety,
podnóżki i fotele. Dużo mebli produkowano z kamieni, na które nakładano materace
i podgłówki. A
oża rzymskie służyły do spania, leżenia i siedzenia. Na siedziska i oparcia
prawie wszystkich mebli do siedzenia nakładano poduszki wypełnione włosiem, trawą,
piórami lub puchem. Rzymianie pierwsi zastosowali do obróbki drewna strugi i ulepszoną
tokarnię, wprowadzili do mebli zamki z kluczami oraz różnego rodzaju zawiasy i inne okucia.
Rys. 20. Meble antyczne: a) leżanka egipska, b) taboret rzymski, c) leżanka grecka [1, s.11]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
 Meble okresu romańskiego wykonywano techniką ciesielską. Tapicerowania mebli
w tym czasie zaniechano. Jedynie łóżka otaczano kotarami z ciężkich tkanin, jak również
zawieszano nad nimi baldachimy. Posłania łóżek były wykładane poduszkami, futrami
i ciężkimi tkaninami.
W okresie gotyku, po wprowadzeniu do produkcji mebli pił, dłut snycerskich i strugów
możliwe było wykonanie lekkich i bardziej złożonych konstrukcji. Gotyckie meble do
siedzenia miały siedziska i oparcia twarde, na które narzucano poduszki. A
óżka miały kształt
obudowanych skrzyń z rozpiętymi baldachimami i zasłonami.
Okres odrodzenia (renesansu) sprzyjał rozwojowi mebli różnych rodzajów. Technika
obróbki drewna uległa w tym okresie dalszemu udoskonaleniu. Obok zastosowania barwienia
opanowano w tym okresie sztukę wykończania powierzchni mebli na połysk woskując je. Na
pokrycia mebli i materaców zastosowano tkaniny jedwabne oraz skóry zwykłe i wytłaczane.
W okresie baroku pojawili się meblarze artyści. Krzesła i fotele z tego okresu mają
wysokie, bogato rzez
bione oparcia i z zasady są tapicerowane. Jako materiału wyściółkowo-
sprężynującego używano włosia końskiego. Stosowane materiały pokryciowe, którymi były
najczęściej brokaty i adamaszki mają bogate wzory o motywach roślinnych i zwierzęcych.
A
óżka z tego okresu zaopatrzone są w draperie upięte w formie baldachimu.
Rys. 21. Meble stylowe: a) fotel renesansowy, b) krzesło barokowe [1, s.13]
Styl okresu rokoko charakteryzował się lekkością i płynnością linii. Siedzenia i oparcia
wyściełano włosiem końskim i pokrywano tkaninami jedwabnymi. Wprowadzono pikowanie
poduszek i małe poduszeczki pod łokcie na poręczach foteli. Meble tego okresu
charakteryzują się kunsztem wykonania i wykończenia.
Okres panowania Napoleona w historii sztuki nosi nazwÄ™ empire. CechÄ… mebli
tapicerowanych z tego okresu są wyściełane siedziska i twarde oparcia. Kształty mebli
empirowych upodobniono do mebli antycznych. Baldachimy nad łóżkami zastąpiono tkaniną
upiętą w kształcie stożka.
Meble w stylu biedeimeier pojawiły się po upadku Napoleona. Miały formę prostą, były
gładkie i pozbawione ozdób. Produkowano dużo mebli tapicerowanych. W okresie tym
wynaleziono sprężyny tapicerskie. Zaczęto produkować systemem maszynowym tkaniny.
Po okresie biedermeierowskim następuje okres dużej stagnacji. Stan ten trwa do końca
XIX wieku, kiedy zaczął się kształtować nowy kierunek zwany secesją. W tym czasie
rozwinęła się produkcja sklejki, okleiny, płyt stolarskich oraz mebli giętych. Upowszechniły
się komplety mebli, w skład których wchodziło między innymi dużo mebli tapicerowanych,
jak na przykład kanapa, leżanka, fotele i krzesła.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Rys. 22. Meble stylowe: a) kanapka z okresu Ludwika XVI, b) krzesło
empirowe, c) taboret biedermeierowski [1, s.14]
W XX wieku jako wyraz ogólnych dążeń do wygody i prostoty powstają meble
funkcjonalne. W produkcji tapicerskiej wprowadzono wiele nowości materiałowych
i półfabrykatów co spowodowało nie tylko zmiany w technologii wykonania, ale również
w konstrukcji i wyglądzie zewnętrznym mebli.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Wymień kolejne okresy historyczne, w których kształtowały się rodzaje i formy mebli
tapicerowanych.
2. Jakie cechy charakterystyczne miały meble tapicerowane w poszczególnych okresach
historycznych?
3. Jakimi technikami wykonywano meble w poszczególnych okresach historycznych?
4. Kiedy nastąpił największy rozkwit sztuki wytwarzania mebli tapicerowanych i co na ten
rozkwit wpłynęło?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie ilustracji, określ z jakiego okresu historycznego pochodzą poszczególne
meble tapicerowane, wymień cechy charakterystyczne mebli z danego okresu.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
 Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) utrwalić i poszerzyć wiadomości potrzebne do realizacji ćwiczenia korzystając z literatury
z rozdziału 6 i albumów ze zdjęciami mebli antycznych i stylowych,
2) przedstawić charakterystyczne cechy i wygląd mebli antycznych i stylowych,
3) scharakteryzować poszczególne okresy historyczne, w których powstawały różne formy
mebli,
4) sprawdzić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6,
 album ze zdjęciami mebli tapicerowanych z różnych okresów historycznych,
 notatnik,
 arkusze formatu A-4,
 przybory do pisania.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić cechy charakterystyczne mebli antycznych i stylowych?
2) podać w jakim okresie powstawały poszczególne meble?
3) podać kiedy nastąpił burzliwy okres tworzenia półfabrykatów
tapicerskich?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.7. Podstawy prac dekoratorskich
4.7.1. Materiał nauczania
Tapicerowanie drzwi
Tapicerowanie drzwi polega na:
 nałożeniu na drzwi warstwy materiałów wyściełających (tworzywa spienionego,
runoniny, maty tapicerskiej lub trawy zamorskiej luz
nej),
 nałożeniu płótna lub innej tkaniny tapicerskiej i przymocowaniu jej brzegami za pomocą
zszywek,
 przykrojeniu materiału wierzchniego (tworzywa skóropodobnego, skóry naturalnej lub
innego tworzywa o estetycznej powierzchni),
 nałożeniu materiału wierzchniego na uformowaną wyściółkę i zamocowaniu jej brzegów
szpilkami tapicerskimi,
 napięciu materiału wierzchniego,
 wbiciu gwoz
dzi ozdobnych w brzegową część drzwi w jednakowej odległości od
krawędzi.
Ozdobne guziki, obciągane materiałem wierzchnim, mocuje się za pomocą łączników
wbijanych lub wkręcanych.
Pokrywanie schodów chodnikami
Schody proste pokrywa się chodnikami ze względów estetycznych i użytkowych.
Długość chodnika równa się iloczynowi liczby schodów przez sumę wymiaru wysokości
i szerokości stopnia z uwzględnieniem powstałego skosu na skutek przestającego stopnia.
W tym wypadku dodaje się do długości chodnika jeszcze 10 cm przy końcu dolnym,
a w zakończeniu górnym wysokość jednego stopnia, ażeby po przetarciu się chodnika na
krawędziach stopni móc go przesunąć ku dołowi przedłużając tym samym jego okres
użytkowania. Przed nałożeniem chodnika wykłada się stopnie niekiedy jeszcze filcem lub
cienką warstwą pianki poliuretanowej. Do umocowania chodnika używa się prętów
osadzonych we wkrętach oczkowych.
Rys. 23. Sposób mocowania chodnika na schodach prostych [4, s. 240]
Sposoby zawieszania firanek
Firanki powinny sięgać poniżej parapetu, układ ich powinien być regularny, a odległość
od podłogi jednakowa. Obliczając długość firanek należy uwzględnić dodatek na obrąbek
górny (3÷5 cm), dolny (10÷20 cm) oraz na ewentualne zbieganie siÄ™ tkaniny (dodany do
dolnego obrąbka). Szerokość firanki, zależnie od grubości tkaniny, powinna być półtora do
trzech razy większa od szerokości płaszczyzny jaką ma ona pokryć. Im cieńsza tkanina tym
większa musi być jej szerokość bez względu na to, czy firanka składa się z jednej, czy z kilku
części.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Pokrowce
W celu zabezpieczenia części tapicerowanych przed kurzem, zaplamieniem,
wypłowieniem stosuje się poszycia ochronne wykonane z cienkich tkanin, zwane
pokrowcami.
Po uprzednim zwymiarowaniu części tapicerowanych kroi się tkaniny na odpowiedni
wymiar, zszywa siÄ™ maszynowo i obszywa brzegi. Gotowy pokrowiec odwraca siÄ™, aby brzegi
zszycia znajdowały się wewnątrz pokrowca. Bardziej estetyczny wygląd zapewnia przeszycie
jego krawędzi (po odwróceniu) dodatkowo lub zastosowanie wypustek, delikatnego sznura
dekoracyjnego a także falbanek. W celu zapobieżenia przesuwania się pokrowca zaopatruje
się go w tasiemki w miejscach zapewniających unieruchomienie go. Krojąc tkanine należy
uwzględnić naddatki około 15 mm na szwy.
W zakres prac tapicersko-dekoracyjnych i specjalnych wchodzą również: wystrój ścian,
dekoracje okolicznościowe, przygotowanie i zawieszanie kotar i zasłon, wykonywanie
opończy samochodowych, osłon przeciwsłonecznych (markizy).
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie prace wchodzą w zakres fachowych umiejętności tapicera?
2. Jakie czynniki określają rozmiary firanek i jak się je ustala?
3. Wymień materiały izolacyjne stosowane przy tapicerowaniu drzwi.
4. Jakie czynniki określają rozmiary chodnika mocowanego do schodów i jak się je ustala?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ustal wymiary powierzchniowe firanki, którą trzeba przygotować do zawieszenia nad
oknem. Firanka będzie pokrywała całą ścianę, w której znajduje się okno. Wymiary ściany:
długość 4 m, wysokość 2,5 m.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) uzupełnić wiedze z literatury rozdział 6,
2) ustalić szerokość firanki z uwzględnieniem wielkości na obrąbki,
3) ustalić ostateczny wymiar firanki (długość) z uwzględnieniem wielkości marszczenia
(fałdowania),
4) sprawdzić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6,
 tablice poglądowe z wzorami układów firanek,
 odcinki firanek o różnych wzorach,
 notatnik, papier formatu A-4,
 przybory do pisania i rysowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.7.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić jakimi zasadami należy się kierować wybierając wzory na
firankach?
2) ustalić wymiary firanki do zawieszenia jej na określonej powierzchni?
3) określić jakie elementy zdobione mogą być stosowane do ozdobienia
firanek i zasłon?
4) omówić zasady wykonywania pokrowców na meble i pokrywania
schodów chodnikami?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.8. Zasady organizacji i przygotowania produkcji wyrobów
tapicerowanych
4.8.1. Materiał nauczania
Cel i środki organizacji produkcji
Organizacja produkcji ma bardzo duże znaczenie zarówno w doskonaleniu procesów
technologicznych jak i organizacyjnych.
Celem organizacji produkcji jest dążenie do minimalizacji nakładów pracy, maszyn,
surowców, pomieszczeń z jednoczesną maksymalizacją efektów.
Åšrodkami organizacji produkcji sÄ…:
 właściwe rozplanowanie procesu produkcyjnego w przestrzeni i czasie. Polega to na
właściwym usytuowaniu budynków, maszyn, urządzeń transportowych, oprzyrządowań,
sprawdzianów i innych, właściwym ustawieniu pracowników na stanowisku pracy,
ograniczeniu do niezbędnego minimum ich ruchu i czynności, poprawne usytuowanie
zasobników lub innych urządzeń pomocniczych na materiały i gotowe wyroby,
 właściwe ustalenie norm czasowych,
 poprawne ustalenie normatywów materiałowych.
Typy produkcji
Na podstawie analizy procesów produkcyjnych można rozróżnić trzy podstawowe typy
produkcji: jednostkową, seryjną i masową. W produkcji seryjnej można wyodrębnić
produkcję nierytmiczną, rytmiczną i potokową. W produkcji wyrobów tapicerowanych
występują wszystkie wyżej wymienione typy produkcji, przy czym produkcja jednostkowa
i seryjna nierytmiczna są typowe dla rzemieślniczych zakładów produkcyjnych, natomiast
pozostałe  dla zakładów przemysłowych. Poszczególne typy produkcji charakteryzują się
specyficznymi cechami.
Produkcja jednostkowa wymaga konstrukcyjnego, technologicznego i organizacyjnego
przygotowania indywidualnie dla poszczególnych wyrobów.
Produkcja małoseryjna jest powtarzalna.
Produkcja wielkoseryjna jest organizowana dla wykonania większej liczby wyrobów
w ustalonych z góry odstępach czasu.
Produkcja masowa charakteryzuje siÄ™ tymi samymi cechami co produkcja wielkoseryjna.
Poszczególne miejsca pracy związane są tu z wykonywaniem lub montażem jednej części lub
ich zespołu.
Produkcja wielkoseryjna i masowa organizowane są najczęściej na zasadach
potokowych.
Produkcja potokowa stosowana jest w dużych fabrykach; stanowiska robocze ustawione
są w kolejności wykonywania operacji. Ciągłość przesuwu obrabianych elementów z jednego
stanowiska na drugie (bez zatrzymywania) zapewnia odpowiedni dobór liczby i kolejności
stanowisk. Rozróżniamy potok ręczny i zmechanizowany.
Potok ręczny polega na tym, że robotnicy przesuwają elementy z jednego stanowiska na
drugie po wykonaniu operacji. Przesunięcie odbywa się ręcznie lub z użyciem prostych
przenośników, rolek, wałków, wózków, równi pochyłych.
Potok zmechanizowany polega na tym, że szereg stanowisk obsługuje wspólny
przenośnik (transporter), który przekazuje obrabiane elementy z jednego stanowiska na
drugie. W celu wykonania operacji zdejmuje się element z przenośnika na stanowisko
robocze.
Inną formą organizacji pracy są linie produkcyjne, na których dokonuje się czynności obróbki
bez zdejmowania przedmiotu z przenośnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Organizacyjne, technologiczne i konstrukcyjne przygotowanie produkcji w zakładzie
przemysłowym
Przygotowanie produkcji obejmuje trzy główne dziedziny:
 przygotowanie techniczne, które dzieli się na konstrukcyjne i technologiczne,
 przygotowanie organizacyjne,
 przygotowanie ekonomiczne.
Przygotowanie techniczne
Przygotowanie konstrukcyjne produkcji polega na dokładnym sprecyzowaniu celu
produkcji, określeniu kształtu, wymiarów, materiałów, tolerancji, warunków wykonania,
odbioru, transportu i użytkowania wyrobów. Przygotowanie konstrukcyjne składa się z kilku
etapów, które obejmują opracowanie projektu: wstępnego (koncepcji) wyrobu, technicznego,
dokumentacji wykonawczej.
Przygotowanie technologiczne produkcji polega na określeniu rodzaju i kolejności
poszczególnych operacji (obróbki, montażu, kontroli) jak również na ustaleniu obrabiarek,
urządzeń i sposobów, które będą stosowane przy wykonywaniu poszczególnych operacji.
Do zadań technologicznego przygotowania produkcji należy również ustalenie rodzaju
i liczby pomocy warsztatowych w postaci wzorników, sprawdzianów i innych oprzyrządowań
oraz określenie kształtów, wymiarów i rodzajów materiałów wyjściowych.
Przygotowanie organizacyjne
Przygotowanie organizacyjne polega na właściwym zaplanowaniu maszyn, urządzeń
transportowych, oprzyrządowań, materiałów i gotowych wyrobów, jak również pracy
i czynności kontrolno-pomiarowych oraz doboru i szkolenia pracowników. Przygotowanie
organizacyjne obejmuje także sporządzenie norm czasowych i materiałowych.
Przygotowanie ekonomiczne
Przygotowanie ekonomiczne produkcji polega na sporzÄ…dzeniu kalkulacji danego
wyrobu, zatwierdzeniu ceny, opakowania, ustaleniu normatycznych wielkości dotyczących
robocizny i materiałów, wreszcie uzgodnieniu ekonomicznych warunków zbytu, transportu
i terminów dostaw.
Przykłady usytuowania stanowisk roboczych w wydziale tapicerni
Pracę w wydziale tapicerni należy odpowiednio zorganizować. W tym celu powierzchnię
hali produkcyjnej dzieli się na różne strefy, zgodnie z wymogami procesu technologicznego,
w których wyznacza się miejsca ustawienia potrzebnych maszyn, urządzeń i stanowisk
ręcznych. Usytuowanie maszyn i innych stanowisk w hali powinno wynikać
z technologicznej kolejności wykonywania poszczególnych operacji, tak aby gotowe
elementy nie musiały być przewożone z jednej części hali do drugiej. Stanowiska pracy trzeba
ustawić w takiej kolejności, by drogi przemieszczenia wyrobu były jak najkrótsze i nie
krzyżowały się. Oprócz tego w hali należy wydzielić strefy towarzyszące (nieprodukcyjne)
potrzebne do stworzenia odpowiednich warunków produkcji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Tabela 1. Oznaczenia stosowane na schematach organizacyjnych stanowisk pracy [4, s.36]
Rys. 24. Stanowisko rozkrawania materiałów: 1  stół roboczy, 2  szafki
narzędziowe, 3  pojemnik z materiałami do rozkrawania, 4  składanie
materiałów rozkrojonych, 5  wózek [4, s. 56]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest cel i środki organizacji produkcji?
2. Wymień typy produkcji.
3. Jakie cechy ma typ produkcji jednostkowej?
4. Jakie cechy ma produkcja masowa?
5. Czym charakteryzuje siÄ™ produkcja potokowa?
6. Na czym polega praca na liniach produkcyjnych?
7. Jakie główne dziedziny obejmuje przygotowanie produkcji?
8. Jak siÄ™ dzieli i na czym polega przygotowanie techniczne produkcji?
9. Na czym polega technologiczne przygotowanie produkcji?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaprojektuj schemat organizacji stanowiska do ręcznego mocowania warstw
podtrzymujących. Określ na czym polega technologiczne przygotowanie produkcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) uzupełnić wiedzę z literatury z rozdziału 6,
2) zapoznać się z oznaczeniami stosowanymi na schematach organizacyjnych różnych
stanowisk pracy,
3) przypomnieć wiadomości na temat technologicznego przygotowania produkcji,
4) narysować schemat organizacji stanowiska do ręcznego mocowania warstw
podtrzymujących i określić na czym polega technologiczne przygotowanie produkcji,
5) sprawdzić poprawność wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6,
 plansze ze schematami organizacji stanowisk tapicerowania,
 ilustracje ze schematami graficznymi procesów technologicznych wyrobów
tapicerowanych,
 notatnik,
 papier formatu A-4,
 przybory do pisania i rysowania.
Ćwiczenie 2
SporzÄ…dz
proces technologiczny (opisowy) do wykonania leżanki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) uzupełnić wiedzę z literatury z rozdziału 6,
2) ustalić kolejność operacji technologicznych przy wykonywaniu różnych wyrobów
tapicerowanych, a w tym leżanki,
3) sprawdzić poprawność wykonanego ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6,
 plansze ze schematami organizacji stanowisk tapicerowania,
 ilustracje ze schematami graficznymi i opisowymi procesów technologicznych,
 modele wyrobów tapicerowanych,
 notatnik,
 papier formatu A-4,
 przybory do pisania i rysowania.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić co to jest proces technologiczny?
2) określić jakie są typy produkcji?
3) określić na czym polega produkcja jednostkowa, seryjna i masowa?
4) omówić cechy produkcji potokowej?
5) wymienić prace jakie trzeba wykonać w procesie przygotowania
produkcji?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 22 pytania wielokrotnego wyboru. Do każdego pytania dołączone są cztery
możliwości odpowiedzi, tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. W teście zawarte są zadania o różnym stopniu trudności:
 zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15 sÄ… z poziomu podstawowego,
 zadania 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na
póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie czas wolny.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia !
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Meble tapicerowane o konstrukcjach nośnych z drewna i materiałów drewnopochodnych
dzieli siÄ™ na konstrukcje:
a) pełne i niepełne,
b) skrzyniowe i szkieletowe,
c) komorowe i przestrzenne,
d) zamknięte i półpełne.
2. Tapczany zaliczamy do wyrobów o konstrukcji:
a) szkieletowej,
b) ramiakowej,
c) skrzyniowej,
d) ramowej.
3. Krzesła zaliczamy do wyrobów o konstrukcji:
a) szkieletowej,
b) ramowej,
c) skrzyniowej,
d) swobodnej.
4. W wyrobach tapicerowanych warstwa sprężynująca przymocowana jest do:
a) podłoża,
b) podkładek,
c) wsporników,
d) Å‚Ä…czyn.
5. Układem tapicerskim nazywamy:
a) współzależność sprężyn,
b) ułożenie wyściółki,
c) zestaw warstw tapicerskich,
d) połączenie materiałów tapicerskich ze stolarskimi.
6. Wzorniki (szablony) służą do:
a) mierzenia długości elementów,
b) rysowania (trasowania) elementów i sprawdzania ich kształtów,
c) mierzenia grubości elementów,
d) sprawdzania sprężystości części tapicerowanych.
7. Wyższe kwalifikacje zawodowe musi posiadać tapicer wykonujący prace sposobem:
a) rzemieślniczym,
b) przemysłowym,
c) chałupniczym,
d) maszynowym.
8. Pasy tapicerskie naciÄ…ga siÄ™:
a) rękami,
b) maszynowo,
c) pasociÄ…gami,
d) kombinerkami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
9. Sprężyny faliste płaskie służą do wykonywania:
a) warstwy wyściełającej,
b) zabezpieczeń tkaniny,
c) podłoży sprężynujących,
d) wzmocnień ram.
10. Formatki koszyczkowe majÄ… zastosowanie przy produkcji:
a) krzeseł i foteli,
b) tapczanów i wersalek,
c) kanap i leżanek,
d) leżanek i wersalek.
11. Spieniony poliuretan (moltopren) stosowany jest do wykonywania:
a) podłoży,
b) pokryć układów sprężynujących,
c) mat tapicerskich,
d) warstwy sprężynująco-wyściółkowej.
12. Płyty ze spienionego polichlorku-winylu mają właściwości podobne do:
a) mat tapicerskich,
b) włókniny,
c) spienionego poliuretanu,
d) formatki szczecinowo-lateksowej.
13. Polcorfam stosowany w tapicerstwie jest materiałem:
a) tkanym,
b) gumowym,
c) skóropodobnym,
d) laminowanym.
14. Taśmy tapicerskie możemy mocować do ram przy pomocy:
a) kleju,
b) gwoz
dzi i zszywek,
c) wkrętów,
d) kołków drewnianych.
15. Śruby o nazwie Confirmat służą do łączenia:
a) elementów konstrukcji skrzyniowych,
b) elementów konstrukcji szkieletowych,
c) elementów konstrukcji mieszanej,
d) pojedynczych listew drewnianych.
16. Tak zwana tkanina pyłochłonna w wyrobach tapicerowanych mocowana jest do:
a) formatek sprężynowych,
b) podłoża,
c) dolnej (spodniej) części wyrobu tapicerowanego,
d) górnej (wierzchniej) warstwy wyrobu tapicerowanego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
17. Garnirowanie w tapicerstwie polega na:
a) łączeniu sprężyn,
b) obszywaniu obwodowym po linii krawędziowej,
c) zaszywaniu otworów po włożeniu wyściółki,
d) zabezpieczeniu warstwy nośnej.
18. Sprężyny tapicerskie i maszynową produkcję tkanin rozpoczęto:
a) w okresie renesansu,
b) w okresie baroku,
c) za panowania Napoleona,
d) w okresie trwania stylu biedeimeier.
19. W ramach produkcji potokowej stanowiska robocze ustawione sÄ…:
a) w kolejności wykonywania operacji,
b) bez uwzględniania kolejności operacji,
c) z uwzględnieniem wielkości produkowanych mebli,
d) w sposób dowolny.
20. Na techniczne przygotowanie produkcji składa się:
a) przygotowanie organizacyjne,
b) przygotowanie konstrukcyjne i technologiczne,
c) przygotowanie ekonomiczne,
d) przygotowanie organizacyjno-produkcyjne.
21. Produkcję wszelkich wyrobów realizuje się na podstawie:
a) obserwacji i naśladowania,
b) instrukcji obsługi obrabiarek,
c) dokumentacji technologicznej,
d) dokumentacji organizacyjno-ekonomicznej.
22. Proces produkcyjny obejmuje:
a) całokształt prac związanych z produkcją,
b) działania administracyjne,
c) pracę związków zawodowych,
d) koła zainteresowań.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ............................................................................................................................
Wykonywanie wyrobów tapicerowanych
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punktacja
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
21. a b c d
22. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
6. LITERATURA
1. Bacia K.: Technologia tapicerstwa. WSiP, Warszawa 1978
2. Dzięgielewski S.: Meble tapicerowane. Produkcja przemysłowa. WSiP, Warszawa 1996
3. Dzięgielewski S.: Meble tapicerowane. Produkcja rzemieślnicza. WSiP, Warszawa 1997
4. Jurczyk J.: Technologia tapicerstwa. WA, Warszawa 1983
Czasopisma
- Gazeta przemysłu Drzewnego: Wydawnictwo Inwestor sp. z o. o.
- Gazeta Drzewna  Holz-Zentralblatt Polska sp. z o.o. Poznań
- Meblarstwo  pismo dla producentów i odbiorców mebli: Wydawnictwo Inwestor sp. z o. o.
- Przemysł Drzewny: Wydawnictwo Świat sp. z o. o.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49