plik


ÿþMINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ MaBgorzata Piechota Wykonywanie wyrobów tkanych na krosnach 743[04].Z1.02 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy Radom 2007  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego Recenzenci: mgr in\. Barbara JasiDska mgr in\. Grzegorz Wójcik Opracowanie redakcyjne: mgr in\. Halina WBodarczyk Konsultacja: mgr MaBgorzata Sienna Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduBowej 743[04].Z1.02  Wykonywanie wyrobów tkanych na krosnach , zawartego w moduBowym programie nauczania dla zawodu rkodzielnik wyrobów wBókienniczych. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy, Radom 2007  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 1 SPIS TREZCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstpne 4 3. Cele ksztaBcenia 5 4. MateriaB nauczania 6 4.1. Wykonywanie wyrobów tkanych na krosnach rcznych 6 4.1.1. MateriaB nauczania 6 4.1.2. Pytania sprawdzajce 21 4.1.3. wiczenia 21 4.1.4. Sprawdzian postpów 24 5. Sprawdzian osigni 25 6. Literatura 29  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 2 1. WPROWADZENIE Poradnik bdzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i ksztaBtowaniu umiejtno[ci wytwarzania wyrobów tkanych na krosnach rcznych. W poradniku zamieszczono: - wymagania wstpne  wykaz umiejtno[ci, jakie powiniene[ mie ju\ uksztaBtowane, aby[ bez problemów mógB korzysta z poradnika, - cele ksztaBcenia  wykaz umiejtno[ci, jakie uksztaBtujesz podczas pracy z poradnikiem, - materiaB nauczania  wiadomo[ci teoretyczne niezbdne do osignicia zaBo\onych celów ksztaBcenia i opanowania umiejtno[ci zawartych w jednostce moduBowej, - zestaw pytaD, aby[ mógB sprawdzi, czy ju\ opanowaBe[ okre[lone tre[ci, - wiczenia, które pomog Ci zweryfikowa wiadomo[ci teoretyczne oraz uksztaBtowa umiejtno[ci praktyczne, - sprawdzian postpów, - sprawdzian osigni, przykBadowy zestaw zadaD, zaliczenie testu potwierdzi opanowanie materiaBu caBej jednostki moduBowej, - literatur uzupeBniajc. Je\eli udzielenie odpowiedzi na niektóre pytania lub wykonanie niektórych wiczeD sprawi Ci trudno[ci, zawsze mo\esz zwróci si o pomoc do nauczyciela. 743[04].Z1 Wyroby tkane 743[04].Z1.01 Wykonywanie rczne wyrobów tkanych 743[04].Z1.02 Wykonywanie wyrobów tkanych na krosnach 743[04].Z1.03 Naprawa, renowacja i konserwacja wyrobów tkanych Schemat ukBadu jednostek moduBowych  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 3 2. WYMAGANIA WSTPNE Przystpujc do realizacji programu jednostki moduBowej powiniene[ umie: - korzysta z ró\nych zródeB informacji, - posBugiwa si przyborami kre[larskimi, - klasyfikowa i rozró\nia surowce wBókiennicze, - organizowa stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii, - stosowa przepisy bezpieczeDstwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\arowej i ochrony [rodowiska, - rozró\nia rodzaje nitek stosowanych w rkodzielnictwie wBókienniczym, - rozró\nia sposoby przygotowania surowców wBókienniczych do ich przetwarzania w gotowy pBaski wyrób wBókienniczy, - rozró\nia sploty tkackie, - wykonywa nawoje do rkodzielniczego wytwarzania tkackich pBaskich wyrobów wBókienniczych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 4 3. CELE KSZTAACENIA W wyniku realizacji programu jednostki moduBowej powiniene[ umie:  rozró\ni rodzaje krosien,  wyja[ni zasady dziaBania i obsBugi krosien,  zorganizowa stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,  przygotowa krosna do tkania,  dobra surowce do wykonania okre[lonych wyrobów tkanych,  obsBu\y krosna zgodnie z instrukcj,  wykona wyroby tkane na krosnach zgodnie z projektem,  skontrolowa przebieg procesu wykonywania wyrobu,  rozpozna i usun powstaBe wady w wyrobach,  zdj elementy wyrobu tkanego z krosna,  dobra technik wykoDczania wyrobów tkanych,  okre[li warunki przechowywania wyrobów tkanych,  sporzdzi dokumentacj wyrobów wykonanych na krosnach,  rozliczy zu\ycie surowców u\ytych do wykonania wyrobów tkanych na krosnach,  dokona ewidencji kosztów wykonania wyrobów,  wykona czynno[ci zwizane z konserwacj narzdzi i urzdzeD tkackich,  zastosowa przepisy bezpieczeDstwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\arowej oraz ochrony [rodowiska.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 5 4. MATERIAA NAUCZANIA 4.1. Wykonywanie wyrobów tkanych na krosnach rcznych 4.1.1. MateriaB nauczania Tkaniny dzielimy ze wzgldu na: 1. Przeznaczenie u\ytkowe. WBa[ciwo[ci u\ytkowe tkanin s uzale\nione od surowca z jakiego zostaBy wykonane, grubo[ci (numeru) przdzy, splotu oraz gsto[ci osnowy i wtku. Tkaniny z takich surowców jak len, konopie, baweBna mo\na produkowa przy u\yciu takich samych maszyn. Natomiast tkactwo weBny lub jedwabiu wymaga innego wyposa\enia zarówno tkalni, dziaBu przygotowawczego, jak i dziaBu wykoDczenia tkanin. Zatem podziaB tkanin wedBug tego kryterium jest podziaBem bran\owym. Wyodrbniono tu asortymenty tkanin: - lnianych i konopnych: 1. po[cielowe, 2. bielizniane, 3. odzie\owe, 4. stoBowe (obrusowe), 5. dekoracyjne, 6. specjalne (techniczne), - baweBnianych: 1. po[cielowe, 2. bielizniane, 3. odzie\owe, 4. stoBowe (obrusowe), 5. dekoracyjne, 6. specjalne (techniczne), - jutowych, - weBnianych i weBnopodobnych: 1. ubraniowe, 2. pBaszczowe, 3. sukienkowe, 4. kostiumowe, 5. mundurowe, 6. koce, 7. szale, chustki, - jedwabnych: 1. po[cielowe, 2. bielizniane, 3. odzie\owe, 4. stoBowe (obrusowe), 5. dekoracyjne. 2. Splot tkacki: - gBadkie  wykonane w splotach zasadniczych, - wzorzyste  tkane w splotach pochodnych od zasadniczych lub ich kombinacjach, - \akardowe  wzorzyste, wielkoformatowe ograniczone tylko fantazj projektanta i wielko[ci (podziaBem) maszyny \akardowej.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 6 3. Kolorystyk: - jednobarwne  osnowa i wtek w tym samym kolorze. Stosowane na wyroby po[cielowe, - barwnie tkane  zastosowanie wielobarwnej osnowy pozwala uzyska pasy podBu\ne, za[ wielobarwny wtek umo\liwia uzyskanie na tkaninie pasów poprzecznych. Przez u\ycie wielobarwnej osnowy i wielobarwnego wtku uzyskujemy kraty. Zastosowanie mechanizmów nicielnicowych lub maszyny \akardowej umo\liwia uzyskanie tkanin wzorzystych. Stosowane na wyroby [cierkowe, obrusy, zasBony, - drukowane  jednobarwnie tkane tkaniny poddawane s drukowaniu. Na tkaniny jednobarwne (biaBe lub szare) nakBadane s jedno- lub wielobarwne wzory technik sitodruku. Stosowane na wyroby obrusowe, [cierkowe, zasBonowe. Czsto przez naBo\enie sitodruku  poprawia si jako[ tkaniny, przez zamaskowanie niewielkich bBdów tkackich przez druk, - barwione  tkane jako jednobarwne s poddawane barwieniu w procesie wykoDczenia. 4. Struktur: - jednowarstwowe  wygld tkaniny po obu stronach jest podobny lub w przypadku atBasu (atBas osnowowy), strona lewa jest negatywem strony prawej, nazywanym satyn, - wielowarstwowe  na ka\dej stronie tkaniny mo\e wystpowa zupeBnie inny wzór. Technik t s wykonywane na przykBad kapy i grube koce. 5. Faktur zewntrzn: - tkaniny gBadkie - obie strony tkaniny s gBadkie z wyraznie widoczn struktur (splotem), - tkaniny z okryw wBosow (runow)  najcz[ciej jedna strona tkaniny posiada wBókienn, puszyst okryw, zasBaniajc struktur tkaniny. Okryw wBókienn otrzyma mo\na w trakcie tkania, np. welury lub w procesie wykoDczenia tkaniny, np. welury drapane (flanele, koce), - tkaniny z okryw ptelkow (frotte)  jedno- lub dwustronne, pokryte cz[ciowo lub caBkowicie (zale\nie od wzoru) okryw ptelkow. Zastosowanie tych tkanin to rczniki, pBaszcze kpielowe, - tkaniny z okryw mieszan  fragmenty wzoru wypeBnione okryw ptelkow, a inne wypeBnione runem, jedno- lub dwustronne (niektóre plusze). Tkaniny artystyczne Osobn grup tworz tkaniny ludowe i artystyczne. Wytwarzane najcz[ciej w sposób chaBupniczy, rcznie, na prostych, drewnianych warsztatach tkackich, lub nawet na drewnianych ramach przy pomocy specjalnego grzebyka lub ci\kiego widelca. Surowcem do wykonywania takich tkanin jest [rednio gruba, podwójna przdza lniana lub konopna na osnow i bardzo gruba, pojedyncza, rcznie przdziona, przdza weBniana na wtek. Jako wtek stosuje si równie\ [cinki tkanin, futer, Bodygi traw, sBom, trzcin, pdy bambusa, a nawet cienkie listewki drewniane. Najcz[ciej stosowanymi w tych tkaninach splotami tkackimi jest splot pBócienny lub sko[ny. Wspóln cech tych tkanin jest wzór tworzony przez barwny, nitkowany (fakturowany) wtek. Wszystkie te tkaniny rozpoczyna si i koDczy odcinkiem (ok. 2 cm) tkaniny, wykonanej wtkiem z takiej samej przdzy jak osnowa. Z wolnych koDców osnowy wykonuje si frdzle. Ten typ tkanin produkuj równie\ maBe zakBady rzemie[lnicze.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 7 Mo\na tu wyodrbni: 1. Ludowe: - pasiaki  tkaniny o szeroko[ci ok. 140 cm, wykonywane najcz[ciej chaBupniczo, gdzie osnowa i wtek wykonane s z rcznie przdzionej cienkiej weBny. Zastosowanie na wtek przdzy barwionej na ró\ne kolory daje w efekcie tkaniny o poprzecznych pasach. Najcz[ciej stosowany jest splot sko[ny. Wzór tworz zarówno osnowa jak i wtek. Zastosowanie  narzuty, - chodniki  tzw. szmaciaki, tkaniny o szeroko[ci od 60 do 80 cm. Na bazie lnianej lub konopnej osnowy, podwójnej lub potrójnej, przeplatany jest w splocie pBóciennym wtek ze [cinków starych tkanin. Kolory ukBadane s zupeBnie przypadkowo, dajc mieszanin kolorowych poprzecznych kresek, lub grupami w jednym kolorze, dajc efekt poprzecznych pasów. Wzór tworzy kolorowy wtek, - futrzaki  tkaniny o szeroko[ci od 80 do 140 cm, osnowa lniana lub konopna, podwójna lub potrójna, wtek wykonany ze [cinków futer daje do[ gruby wyrób o ciekawej kolorystyce i fakturze. Wzór tworzy puszysty wtek. Stosowane jako narzuty, dywaniki itp., - kapy  tkaniny wykonywane z wykorzystaniem maszyn Jacquarda, z przdzy baweBnianej (wtek) i jedwabnej (osnowa). Tkaniny o wymiarach ok. 1,8 x 2,2 m i wielkoformatowych wzorach, wielowarstwowe. Wzór tworzy barwna osnowa. Stosowane jako narzuty, - maty  dekoracyjne tkaniny w których osnow stanowi mocna przdza lniana, natomiast jako wtek stosuje si ró\ne materiaBy takie jak sBoma, trzcina, bambus lub cienkie drewniane listewki. 2. Artystyczne  kilimy pBochowe i grzebyczkowi: - sumaki  tkaniny o ró\nych wymiarach, wykonane caBkowicie z weBny, których cech charakterystyczn jest reliefowa powierzchnia. Tworzy j wzór wykonany z wtku haftujcego. Osnow i wtek wi\cy wykonuje si z jednobarwnej przdzy podwójnej lub potrójnej, a wtek haftujcy z grubszej, wielobarwnej przdzy pojedynczej. Wtek haftujcy przeplata si nad czterema nitkami osnowy w prawo, nastpnie pod dwiema w lewo, dalej nad czterema w prawo, pod dwiema w lewo itd. Wtkiem tym zapeBnia si tylko miejsca tworzce wzór na tle pBótna z osnowy i wtku wi\cego. Po ka\dym zapeBnieniu wszystkich elementów wzoru wtkiem haftujcym przerzuca si wtek wi\cy, - kilimy pBochowe  dekoracyjne tkaniny o do[ du\ej grubo[ci tkane przy u\yciu grubo przdzionej weBny (wtek) na lnianej osnowie. Ka\dy wtek przybijany jest do krawdzi tkaniny, która tworzy lini prost, pBoch. Stosuje si tu kolorowe geometryczne wzory. We wzorach nie wystpuj praktycznie linie krzywe. Ka\dy wzór to zbiór wikszych lub mniejszych kwadratów (kostek). Linie uko[ne wzoru maj form schodków. Schodki s tym bardziej widoczne im grubszy zastosowano wtek. Wzór tworzy barwny wtek, caBkowicie przykrywajcy nitki osnowy, - kilimy grzebyczkowe  gobeliny, wielobarwne obrazy, tworzone s najcz[ciej z póBproduktów podobnych jak kilimy pBochowe, ale zupeBnie inn technik. Wzór tworzy barwny wtek, caBkowicie przykrywajcy nitki osnowy, co jest nadrzdn zasad przy tworzeniu tego typu wyrobu. Je[li we wszystkich typach tkanin wtek ukBada si poprzecznie wzdBu\ linii prostej, to w gobelinie wtek jest ukBadany w sposób pozornie chaotyczny, tworzc ró\ne linie krzywe, tzw. pagórki. Dlatego do przybijania wtku u\ywa si specjalnego ci\kiego grzebyka (std nazwa). Do wytwarzania gobelinów stosuje si wtek weBniany lub jedwabny, o ró\nej grubo[ci, barwiony na wiele odcieni kolorów. Daje to mo\liwo[ uzyskania  barwnych  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 8 obrazów . Efekt podobny do grafiki rastrowej. W projektach gobelinów nale\y unika dBugich linii pionowych, poniewa\ pozostaj wówczas nieprzewizane nitki osnowy (dziury). Niektórzy twórcy pozostawiaj takie dziury, traktujc je jako dodatkowy efekt artystyczny, inni rcznie zszywaj je od lewej strony. Gobeliny wykonywane w [redniowieczu, z cienkiej przdzy jedwabnej lub weBnianej, nazywano arrasami, lub oponami. Kilimy s tkanin znan chyba wszystkim kulturom na caBym [wiecie. W ró\nych krajach powstaBy ró\ne style i odmiany ornamentacji. W XVII wieku bardzo czsto inspirowano si motywami wschodnimi (zwBaszcza w Polsce)  std mo\e skojarzenia, \e jest to tkanina typowo turecka. Na pocztku XX w kilimy byBy w Polsce bardzo rozpowszechnione i modne. IstniaBa du\a grupa artystów zajmujcych si projektowaniem i tkaniem kilimów. W 1925 roku polskie kilimy odniosBy ogromny sukces na Midzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej w Pary\u. Z upBywem lat malaBo zainteresowanie dla tkaniny, kilimy i inne rodzaje tkanin znikaBy z wntrz. Teraz wikszo[ osób z trudem rozró\nia kilim od gobelinu. Kilimy pBochowe s to tkaniny dwustronne (identyczne po obu stronach), tkane rcznie na tradycyjnych drewnianych krosnach poziomych (o poziomym poBo\eniu osnowy), dwunicielnicowych (dwie nicielnice podnosz i rozdzielaj osnow). Splot kilimowy jest splotem prostym, w którym weBniany wtek oplata regularnie co drug nitk lnianej osnowy, kryjc j caBkowicie. Wtek jednorazowo przeplata si z osnow na caBej szeroko[ci tkaniny i jest zbijany pBoch. Wszystkie wtki s prostopadBe do osnowy. Wzory kilimów wynikaj z techniki tkackiej i ograniczeD jakie narzuca  s to najcz[ciej motywy geometryczne, motywy ro[linne lub figuralne s silnie zgeometryzowane i uproszczone. PrzykBadowe wzory kilimów pokazano na rysunkach: 1 i 2. Rys. 1. Kilim o wzorze indiaDskim [10]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 9 Rys. 2. Kilim [10] Warsztat tkacki (rys. 3)  proste urzdzenie do wytwarzania tkanin nazywane równie\ krosnem rcznym. Wytwarzanie tkanin polega na przewlekaniu nici wtku przez nici osnowy. Najpierw przygotowuje si osnow na snowadle obracajcym si na osi pionowej. Nici ze szpul umieszczonych w szpularzu przenosi si na snowadBo przy pomocy deseczki z dziurkami. Nici jednego obrotu stanowi [cian. Ilo[ naBo\onych nici osnowy (kilka [cian) uzale\niona jest od grubo[ci przdzy i waha si od 320 do 540 nitek. Warsztat tkacki (krosna) skBada si z dwóch poBczonych ram, na których wspiera si caBy mechanizm: waB tylny (nawój) z trybiastym koBem do nawijania osnowy przeniesionej ze snowadBa, waB przedni do przejmowania wykonanej tkaniny, waB pomocniczy do nacigania i przesuwania tkaniny. Nicielnice z przewleczonymi nimi osnowy podwieszone s na wieszakach, a doBem podwizane do pedaBów (podnó\ków). Do wyrobu pBótna stosowano tylko dwie nicielnice, przy tkaninach o skomplikowanych wzorach liczba nicielnic dochodzi nawet do o[miu lub dwunastu. Kolejn wa\n cz[ warsztatu stanowi pBocha z bidBem, która sBu\y do dobijania nitek wtku celem uzyskania nale\ytej gsto[ci tkaniny. Niezbdnym elementem krosna s czóBenka tkackie  owalne, spiczasto zakoDczone, z wy\Bobieniem na cewk z nawinitym wtkiem. Do tkania kolorowych tkanin u\ywano kilku czóBenek. Tkanie polega na przesuwaniu czóBenka z wtkiem przez przesmyk (ziew) z prawej ku lewej stronie i odwrotnie. Ziew tworzy si przez unoszenie w gór nicielnicy (po naci[niciu podnó\ka) z nimi osnowy (np. parzystymi), podczas gdy pozostaBe nici (w tym wypadku nieparzyste), pozostaj w dole. Nastpnie podnosi si drug nicielnic i tak na przemian. Po ka\dym przerzuceniu czóBenka, przecignity wtek dobija si pBoch z bidBem. Na tak przygotowanym warsztacie mo\na byBo tka tkaniny lniane, lniano-baweBniane, lniano- weBniane, weBniane. Wszystkie czynno[ci konieczne do wytworzenia tkaniny wykonywane s rcznie przez tkacza. Podczas obsBugi warsztatu tkackiego tkacz u\ywa rk przy wprowadzaniu wtku w przesmyk i przybijaniu (dociskaniu) go do krawdzi tkaniny, oraz nóg podczas zmiany przesmyku. Po utworzeniu kilkunastu centymetrów tkaniny tkacz musi zwolni zapadk na waBku osnowowym i obróci go o kilka stopni, nastpnie nawin tkanin na waBek tkaninowy i odpowiednio j napr\y. Z tego powodu obecnie w odniesieniu do warsztatu tkackiego czsto u\ywa si nazwy krosno rczne (rys. 4). Warsztat tkacki, mimo zbudowania w 1786 roku krosna mechanicznego i pózniejszej znacznej jego rozbudowy, nie zostaB wycofany z u\ytku. SBu\yB jeszcze wiele lat w rzemio[le, a dzisiaj chtnie wykorzystywany jest przez twórców ludowych i artystów do wykonywania tkanin dekoracyjnych i artystycznych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 10 Rys. 3. Warsztat tkacki [10] Rys. 4. Krosno rczne [10]: 1  waB osnowowy, 2  nicielnice, 3  pBocha, 4  czóBenko, 5  waB tkaninowy Warsztaty tkackie wykonywane byBy w dwóch wersjach: Poziomy warsztat tkacki (rys. 5, 6)  do produkcji tzw. tkanin metra\owych, tj. tkanin o znacznej dBugo[ci.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 11 Rys. 5. Poziomy warsztat tkacki  modele [10]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 12 Rys. 6. Poziomy warsztat tkacki  schemat [10] Warsztat taki ma nastpujc konstrukcj: 1. drewniany szkielet w ksztaBcie prostopadBo[cianu, 2. Bawka dla tkacza, 3. waBek osnowowy, 4. nitki osnowy, 5. przewaB  belka lub waBek zmieniajcy kierunek biegu osnowy, 6. dr\ki rozdielcze  rozdzielajce nitki osnowy, 7. rama nicielnicy, 8. struna nicielnicowa, 9. czóBenko, 10. przesmyk, 11. tkanina, 12. przedpiersieD  belka zmieniajca kierunek biegu tkaniny, 13. bidBo  mo\liwe s dwie konstrukcje: wiszce lub stojce, 14. uBo\yskowanie bidBa, 15. belka bidBa, 16. podnó\ki nicielnicowe, 17. waBek tkaninowy. W niektórych konstrukcjach stosuje si jeszcze proste drewniane rozpinki napr\ajce tkanin poprzecznie i pozwalajce utrzyma staB jej szeroko[. Pionowy warsztat tkacki (rys. 4)  do wytwarzania gBównie tkanin dekoracyjnych o ograniczonej dBugo[ci, np. kilimów grzebyczkowych. Kilimy grzebyczkowe to nazwa tkanin dekoracyjnych wykonywanych tak sam technik jak gobeliny. Czsto te dwie nazwy stosowane s zamiennie. Tkanie gobelinu przypomina malowanie obrazu, wic pionowy ukBad tkaniny uBatwia twórcy wykonywanie i obserwowanie efektów swojej pracy, dlatego arty[ci chtnie u\ywaj tego typu warsztatów. Obecnie pionowy warsztat tkacki nazywany jest rcznym krosnem pionowym.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 13 Rys. 4. Pionowy warsztat tkacki [10] Elementy pionowego warsztatu tkackiego: 1. podstawa, 2. pionowa belka szkieletu, 3. belki poprzeczne szkieletu, 4. kliny Bczce szkielet, 5. podnó\ki nicielnicowe, 6. waBek tkaninowy, 7. koBo zapadkowe blokujce waBek tkaninowy, 8. klucz (pokrtBo) do nawijania i napinania tkaniny, 9. zapadka blokujca waBek tkaninowy, 10. przewaB, 11. tkanina, 12. pBocha, 13. bidBo, 14. struny nicielnicowe (nicielnice), 15. tylna cz[ przesmyku, 16. waBek osnowowy z osnow, 17. koBo zapadkowe blokujce waBek osnowowy, 18. zapadka blokujca waBek osnowowy, 19. waBek przenoszcy ruch z podnó\ków na nicielnice, 20. linki napdzajce waBek 19. Konstrukcja w caBo[ci wykonywana jest z drewna. Krosna pionowe czsto u\ywane s przez amatorów tkactwa artystycznego równie\ w domu. Zastosowanie belek poprzecznych mocowanych klinami umo\liwia szybki demonta\ i przechowywanie w warunkach domowych. Jednak w zakBadach rzemie[lniczych, gdzie wytwarza si du\e ilo[ci tego typu  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 14 tkanin, warsztaty budowane s w caBo[ci ze spawanych rur stalowych zamiast drewnianych belek. S one dziki temu bardziej sztywne i ci\kie, co jest po\dane. Obecnie krosno pionowe sBu\y najcz[ciej do wykonywania kilimów grzebyczkowych, czyli tkanin w splocie pBóciennym, dlatego wyposa\one jest tylko w dwie nicielnice. Do jednej nicielnicy przewleczone s nieparzyste nitki osnowy, do drugiej parzyste. UzupeBnieniem warsztatu, zale\nie od rodzaju wykonywanych tkanin, jest czóBenko i ci\ki grzebyk (widelec). Przy wytwarzaniu wikszo[ci tkanin dekoracyjnych do wprowadzania wtku mo\na u\ywa czóBenka, cho na tym warsztacie jest to do[ trudne. Do przybijania wtku do krawdzi tkaniny sBu\y wówczas bidBo. Poniewa\ technika tworzenia kilimów grzebyczkowych jest zupeBnie inna ni\ typowej tkaniny, dlatego czóBenko i bidBo nie s u\ywane. BidBo jest unieruchomione w górnej pozycji przy pomocy zapadki, lub po prostu zostaje przywizane do ramy przy pomocy sznurka. W tym przypadku wtek wprowadza si rcznie, przeplatajc go palcami przez okre[lone odcinki przesmyku i dobija przy pomocy ci\kiego grzebyka, std nazwa wyrobu. CzóBenko i bidBo s u\ywane tylko na pocztku i na koDcu pracy, kiedy wykonuje si kilkucentymetrowe odcinki tkaniny wtkiem z tego samego surowca co osnowa. Krosna tkackie dziel si ogólnie na: - Krosna rczne  wykorzystywane przez twórców ludowych i artystów do tworzenia tkanin ludowych czy artystycznych. S to jedno- lub wielobarwne tkaniny ró\nych typów  najcz[ciej samodziaBy, pasiaki, makaty lub narzuty oraz tkaniny z wtkiem nietypowym lub niewBókienniczym  drucianym, pasmanteryjnym itp., - Krosna mechaniczne  sBu\ce do przemysBowego tworzenia tkanin. Schemat powstawania tkaniny na kro[nie przedstawia rys. 7. Rys. 7. Schemat powstawania tkaniny na kro[nie [10]: 1  waB osnowowy, z nawinitymi równolegle nitkami osnowy; 2  nicielnice, s to poprzeczne pary listewek-ramek wyposa\one w struny nicielnicowe; liczba nicielnic zale\y przede wszystkim od rodzaju splotu; liczba oczek nicielnic jest równa liczbie nitek osnowy; przy tkaniu np. splotem pBóciennym s potrzebne tylko dwie nicielnice; wykonujc tkaniny o splocie pBóciennym przewleka si przez oczka jednej nicielnicy parzyste nitki osnowy, a przez oczka drugiej - nieparzyste; nicielnice s tak ze sob poBczone, \e podniesienie jednej z nich powoduje opuszczenie drugiej, wówczas nitki osnowy rozdzielaj si na dwie warstwy, tworzc przesmyk; 3  czóBenko zawierajce wewntrz cewk z nawinitym wtkiem przerzuca je przez utworzony przesmyk; 4  grzebieD, czyli pBocha jest umocowana w bidle; bidBo wykonuje ruchy wahadBowe i dziki temu dobija do krawdzi tkaniny nitk wtku przerzucon przez przesmyk; 5  waB odbiorczy, na który nawija si wykonan tkanin; w celu prawidBowego przebiegu procesu tkania osnowa na wale osnowowym i tkanina na wale tkaninowym s napr\one  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 15 Przesmyk tkacki  to przestrzeD midzy warstwami nitek osnowy, utworzona przez mechanizm przesmykowy, umo\liwiajca wprowadzenie wtku tworzcego element tkaniny. O tym, które nitki osnowy w przesmyku maj by podnoszone lub opuszczone i w jakiej kolejno[ci, decyduje splot tkacki, w jakim tworzona jest tkanina. BidBo  potoczna, skrócona nazwa mechanizmu bidBowego. BidBo dobija ka\dy wprowadzony wtek do krawdzi tkaniny, tworzc kolejne jej elementy. BidBo speBnia te\ inne, dodatkowe funkcje. Stanowi bie\ni dla czóBenka i jest elementem napdzajcym inne mechanizmy. Krawdz tkaniny  linia utworzona przez ostatni wprowadzony do przesmyku wtek, dosunity do poprzednich. Mechanizm odbiorczy (regulator tkaninowy)  drugi z dwóch mechanizmów krosna, obok mechanizmu zasilajcego, odpowiadajcy za wytworzenie w osnowie odpowiedniego napicia wstpnego, niezbdnego w procesie tworzenia tkaniny. Mechanizm ten odbiera ze strefy roboczej utworzony element tkaniny i nawija go na waBek tkaninowy. Decyduje równie\ o gsto[ci wtku w tkaninie. Napicie wstpne jest to napicie w nitkach osnowy w stanie spoczynku, kiedy bidBo znajduje si w odlegBo[ci kilku lub kilkunastu milimetrów od krawdzi tkaniny (przed przybiciem wtku) a przesmyk jest zamknity. W czasie pracy napicie w nitkach osnowy zmienia si w do[ du\ych granicach i gwaBtownie wzrasta w momencie otwierania przesmyku oraz podczas przybijania wtku do krawdzi tkaniny. CzóBenko tkackie (rys. 8, 9, 10), to element krosna tkackiego, mechanicznie nie poBczony z pozostaBymi mechanizmami, bdcy przeno[nikiem i  magazynem wtku. Sw nazw zawdzicza temu, \e ksztaBtem przypomina czóBno (Bódk). Wtek zmagazynowany jest w nawoju (na specjalnej cewce, lub w postaci bezcewkowej), umieszczonym wewntrz czóBenka. W zale\no[ci od numeru (grubo[ci) przdzy, jest to kilkana[cie lub kilkaset metrów nitki. Rys. 8. CzóBenko do tkania rcznego [10] CzóBenko stosowane do tkania rcznego jest to najcz[ciej drewniana listwa z wycitymi na obu koDcach otworami, umo\liwiajcymi nawinicie pewnej ilo[ci przdzy wtkowej. CzóBenko wprowadzane jest do przesmyku rcznie. Rys. 9. CzóBenko piórowe do krosien rcznych [10]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 16 Rys. 10. Ró\ne czóBenka do krosien rcznych [10] Proces tkania jest poprzedzony czynno[ciami przygotowawczymi, które polegaj przede wszystkim na przygotowaniu osnowy. Odpowiednio przewinite nitki poddaje si snuciu, które polega na równolegBym uBo\eniu obok siebie okre[lonej liczby nitek o równej dBugo[ci i jednakowym napr\eniu oraz przewiniciu ich na waB osnowy krosna tkackiego. Nawinit osnow poddaje si klejeniu w celu wzmocnienia nitek i nadania im gBadko[ci koniecznej dla sprawnego przebiegu procesu tkania. Klejenie polega na napawaniu nitek osnowy roztworem klejonki, w skBad której wchodzi m.in. krochmal ziemniaczany. Do klejonek dla osnów z wBókien syntetycznych, wykazujcych du\ skBonno[ do elektryzacji, dodaje si [rodków antyelektrostatycznych. Do czynno[ci przygotowawczych nale\y równie\ przewlekanie osnowy przez oczka strun nicielnicowych. Zale\nie od sposobu wprowadzania wtku do przesmyku, krosna dziel si na: - Krosna czóBenkowe  czóBenko jest magazynem i przeno[nikiem wtku. Wtek odwijany z nawoju wewntrz czóBenka, wprowadzany jest na przemian raz z jednej, raz z drugiej strony tkaniny (teoretycznie nitka bez koDca), Rozró\nia si tu dwa typy: 1. Krosna mechaniczne z rczn wymian wtku. 2. Krosna z automatyczn wymian wtku (krosna automatyczne). W obu powy\szych przypadkach wystpuj: 1. Krosna jednoczóBenkowe do produkcji tkanin jednobarwnych ewentualnie w kolorowe pasy wzdBu\ osnowy. 2. Krosna wieloczóBenkowe do tkanin barwnie tkanych (zarówno po osnowie jak i po wtku - krata). - Krosna bezczóBenkowe  wtek zmagazynowany jest w nawoju krzy\owym, sto\kowym, a przeno[nikiem s chwytaki, rapiery, spr\one powietrze lub kropla wody. W[ród nich rozró\niamy: 1. Krosna chwytakowe  przeno[nikiem s niewielkie metalowe chwytaki. Na przemian pracuje ich kilkana[cie na jednym kro[nie. Pojedynczy chwytak przenosi koniec nitki wtku, z lewej strony tkaniny na praw, nastpnie jest przenoszony przez transporter na lew stron a w tym czasie cykl powtarza si z innymi chwytakami. Wtek jest wprowadzany tylko z jednej strony, po czym jest obcinany. Aby taka tkanina si nie rozsypaBa koDce wtku s zaplatane przez specjalny aparat krajkowy. 2. Krosna rapierowe  przeno[nikiem s dwa rapiery wprowadzane do przesmyku z obydwu stron tkaniny. Jeden podaje pocztek nitki wtku do poBowy szeroko[ci tkaniny, drugi przechwytuje go i przenosi do koDca szeroko[ci tkaniny. Wtek odwijany jest z nawoju krzy\owego. Podobnie jak w poprzednim przypadku brzegi tkaniny musz by odpowiednio splatane. - Krosno pneumatyczne: 1. Krosna pneumatyczne  przeno[nikiem jest spr\one powietrze. Wtek jest odwijany z nawoju krzy\owego i wdmuchiwany do przesmyku przez odpowiedni dysz. Brzegi  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 17 tkaniny s specjalnie splatane w celu ich wzmocnienia. Bardzo wydajne, wad jest ograniczona szeroko[ tkanin. 2. Krosna hydrauliczne  przeno[nikiem jest spr\one powietrze i woda. Tkanina powstaje w prawie identyczny sposób jak na kro[nie pneumatycznym. Krosna maj równie\ prawie identyczn konstrukcj. Stosowane do produkcji tkanin z surowców syntetycznych. Bardzo wydajne. 3. Krosna pneumo-rapierowe  to poBczenie mechanizmów krosna rapierowego i pneumatycznego. Lewy rapier, podajcy pracuje z nadci[nieniem, prawy, odbierajcy pracuje z podci[nieniem. Wtek jest podawany (wdmuchiwany) przez lewy rapier i odbierany (zasysany) przez prawy rapier. MaBo popularne. W zale\no[ci od szeroko[ci roboczej rozró\nia si krosna: - tasiemkarskie  szeroko[ tkaniny do 0,6 m, - wskie  szeroko[ tkaniny do 1,6 m, - szerokie  szeroko[ tkaniny do 2,4 m. W rzemio[le i tkactwie artystycznym stosuje si osnowy wykonane rcznie, bez u\ycia urzdzeD mechanicznych, s to: - snowarka ramowa  drewniana rama ustawiona pionowo, z wbitymi na pionowych bokach koBkami, na które nakBada si pasma nitek przdzy, tworzc w ten sposób ta[m. Stosowane w chaBupnictwie. - snowarka bbnowa  bben z listew drewnianych napdzany rcznie za pomoc korby, na który nawija si pasma nitek przdzy. Stosowane w chaBupnictwie. - osnowa na ramie  drewniana lub metalowa rama z gsto rozmieszczonymi koBkami na dwóch przeciwlegBych (dolnym i górnym) bokach. Gsto[ rozmieszczenia koBków jest uzale\niona od gsto[ci osnowy. Midzy koBkami rozpina si jedn nitk, któr przywizuje si na pierwszym dolnym koBku, owija na pierwszym górnym i z powrotem na drugim dolnym, itd. Rama ta jest jednocze[nie urzdzeniem do tkania. Wtek wprowadza si rcznie i przybija specjalnym grzebykiem (widelcem). Ograniczony wymiarami ramy rozmiar tkaniny powoduje, \e sposób ten wykorzystuj najcz[ciej twórcy ludowi i arty[ci, do wykonywania midzy innymi gobelinów. Parametry osnowy: - dBugo[ osnowy  zale\na od grubo[ci przdzy i pojemno[ci waBu osnowowego, przyjta na etapie projektowania. Najcz[ciej ok. 700 do 1000 m., - szeroko[ osnowy  o kilka centymetrów wiksza od szeroko[ci przyszBej tkaniny, przyjta na etapie projektowania, - gsto[ osnowy (nitek/cm)  zale\na od typu tkaniny (splotu), przyjta na etapie projektowania, - liczba nitek w osnowie  zale\na od typu tkaniny, ustalona na etapie projektowania (gsto[ osnowy, szeroko[ tkaniny), - wrobienie osnowy  na skutek oplatania nitek wtku, nitki osnowy w tkaninie uBo\one s fali[cie. W zwizku z tym dBugo[ tkaniny jest znacznie mniejsza (ok. 10 do 15 %) ni\ dBugo[ zu\ytej na ni osnowy. Wyra\ony w procentach stosunek tej ró\nicy do dBugo[ci tkaniny nazywa si wrobieniem osnowy.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 18 Przygotowanie wtku W zale\no[ci od typu krosien, wtek musi by odpowiednio przygotowany. - Dla krosna czóBenkowego wtek jest  cewiony , tzn. nawijany na specjalne cewki, które potem umieszczone bd w czóBenku rcznie lub przez automat do wymiany cewek. Do przygotowania wtku stosuje si maszyny zwane cewiarkami: 1. cewiarki lejkowe  tworz nawoje bezcewkowe do krosien rcznych i mechanicznych z rczn wymian wtku. 2. cewiarki automatyczne  tworz nawoje na specjalnych cewkach drewnianych lub z tworzywa sztucznego, przeznaczone do krosien z automatyczn wymian cewek. Do zadaD tkacza pracujcego na kro[nie rcznym nale\y: - odczytywanie rysunku dyspozycyjnego tkaniny i sprawdzanie jako[ci, grubo[ci i barwy przdzy przeznaczonej do tkania, - przygotowanie motków do przewijania rcznego, przewijanie nitek z motków na kBbki lub cewki, - odczytywanie dyspozycji snucia sposobem rcznym dla osnów jedno lub wielobarwnych, - snucie osnowy sposobem rkodzielniczym i zakBadanie jej na krosno: zakBadanie nawojów na ram snowarki zgodnie z raportem, przeprowadzanie nitek przez elementy snowarki, tworzenie krzy\a nitkowego, rczne nawijanie osnowy na waB, organoleptyczne wyrównywanie napi snutych nitek, zabezpieczanie usnutej osnowy i zdejmowanie waBu, - przygotowanie krosna do tkania: sprawdzanie stanu technicznego, przygotowanie nicielnic i pBochy do przewlekania, zaBo\enie usnutej osnowy i przeprowadzenie nitek przez elementy krosna zgodnie z rysunkiem dyspozycyjnym tkania, - wykonywanie tkaniny: sterowanie podnó\kami urzdzenia tworzcego przesmyk, tworzenie i zmienianie przesmyków, wprowadzanie wtku do przesmyku metod przekBadania lub rcznego przerzucania i chwytania czóBenka, dosuwanie (dobijanie) wtku pBoch wahadBow lub grzebieniem, na krosnach nie wyposa\onych w mechanizm odbierajcy  okresowe nawijanie tkaniny na waB, - usuwanie bBdów powstaBych podczas tkania, - zakaDczanie sztuki i wyjmowanie waBu z wykonan tkanin, - zbieranie odpadków i porzdkowanie stanowiska pracy. BBd tkacki  wada tkaniny, obni\ajca jej walory u\ytkowe i estetyczne. BBdy tkackie mog powstawa zarówno w trakcie procesu tkania, jak i podczas procesu wykoDczania tkaniny. Du\a cz[ bBdów powstaje w wyniku niewBa[ciwego przygotowania osnowy i wtku w dziale przygotowawczym tkalni. Równie\ uszkodzenia i niewBa[ciwa regulacja mechanizmów krosna s przyczyn powstawania bBdów. Stosowanie niewBa[ciwych wzBów do Bczenia nitek i likwidacji zrywów jest równie\ przyczyn bBdów. PrzykBady niektórych bBdów (rys. 11, 12, 13). BBdy dziel si na: - bBdy zasadnicze  w bardzo wyrazny sposób obni\aj jako[ tkaniny, - niezasadnicze  w niewielkim stopniu obni\aj jako[ tkaniny, lub takie, które mo\na usun w procesie wykoDczenia tkaniny, - zrywy nitek osnowy, - zrywy wtku, - dziury, - bBdy splotowe, - zabrudzenia, - plamy z oleju.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 19 Rys. 11. BBd tkacki  zgrubienie wtku [10] Rys. 12. BBd tkacki  poszarpany brzeg [10] Rys. 13. BBd tkacki  zabrudzenie [10]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 20 Niektóre bBdy mo\na wyeliminowa w trakcie tkania, przez zwikszenie nadzoru nad procesem. Inne bBdy usuwa si po zakoDczeniu tkania, ale przed procesem wykoDczenia. Po wykoDczeniu tkaniny \adnych bBdów ju\ usun nie mo\na. Jednak w celu poprawienia jako[ci sztuk stosuje si czasem drobny zabieg polegajcy na rozciciu dBugiej sztuki w miejscach powa\niejszych bBdów, takich jak dziury czy plamy. Uzyskuje si w ten sposób mniejsze odcinki (po kilka metrów), ale pozbawione bBdów i dziki temu w wy\szej jako[ci. Niewielkie bBdy niezasadnicze mo\na wyeliminowa, a wBa[ciwie ukry, poddajc tkanin zadrukowaniu wielkoformatowym wzorem nanoszonym na tkanin metod sitodruku. WzeB tkacki  rodzaj wzBa stosowanego w przemy[le wBókienniczym, sBu\cy do Bczenia dwóch nitek podczas likwidacji zrywów przdzy. Podczas tworzenia wyrobu wBókienniczego nitki przdzy nara\one s na bardzo du\e dynamiczne napr\enia oraz tarcie, dlatego wzeB stosowany do ich Bczenia powinien speBnia dwa podstawowe warunki: - powinien by mocny i trwaBy, nie mo\e rozsuwa si pod wpBywem napr\eD - musi by maBy, nie mo\e powodowa zgrubieD i nie powinien by widoczny w wyrobie. Mimo nazwy sugerujcej zastosowanie tego wzBa w tkactwie, jest on stosowany we wszystkich procesach zwizanych z przetwarzaniem przdzy w wyroby wBókiennicze pBaskie. U\ycie do likwidacji zrywów innych typów wzBów jest niedopuszczalne, poniewa\ mo\e powodowa powstawanie powa\nych bBdów tkackich podczas wykoDczenia tkaniny, np. dziur w trakcie procesu postrzygania. 4.1.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie znasz podstawowe mechanizmy krosna rcznego? 2. Jakie znasz rodzaje krosien? 3. Jakie wyroby tkane mo\na wytwarza na krosnach rcznych? 4. Co to jest przesmyk? 5. Jakie znasz bBdy tkackie? 6. W jaki sposób nale\y przygotowa osnow do tkania na krosnach rcznych? 4.1.3. wiczenia wiczenie 1 Odszukaj i nazwij wszystkie elementy warsztatu tkackiego poziomego znajdujcego si w warsztatach szkolnych. Dokonaj ich krótkiego opisu. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) odszuka informacje w materiale nauczania dotyczc budowy warsztatu tkackiego poziomego, 2) dokona analizy budowy warsztatu tkackiego poziomego, 3) odszuka poszczególne elementy warsztatu tkackiego oznaczone na schemacie, 4) poda krótki opis poszczególnych elementów, 5) zaprezentowa swoj prac.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 21 Wyposa\enie stanowiska pracy: - materiaBy dla ucznia, - poziomy warsztat tkacki, - zeszyt przedmiotowy. wiczenie 2 Odszukaj i nazwij wszystkie elementy warsztatu tkackiego pionowego znajdujcego si w warsztatach szkolnych. Dokonaj porównania z warsztatem poziomym. Spostrze\enia zapisz w zeszycie. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) odszuka informacje w materiale nauczania dotyczc budowy warsztatu tkackiego pionowego, 2) dokona analizy budowy warsztatu tkackiego pionowego, 3) odszuka poszczególne elementy warsztatu tkackiego oznaczone na schemacie, 4) dokona porównania budowy warsztatu tkackiego pionowego i poziomego, 5) zapisa spostrze\enia, 6) zaprezentowa swoj prac. Wyposa\enie stanowiska pracy: - materiaBy dla ucznia, - pionowy warsztat tkacki, - poziomy warsztat tkacki, - zeszyt przedmiotowy. wiczenie 3 Przygotuj krosno rczne poziome do wykonania fragmentu barwnego chodnika z juty splotem pBóciennym o wymiarach ustalonych przez nauczyciela. Wykonaj fragment chodnika. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp, ppo\ oraz wymogami ergonomii, 2) ustali z nauczycielem wymiary chodnika, który masz wykona, 3) przygotowa barwn osnow, 4) sprawdzi stan techniczny krosna, 5) naBo\y osnow na krosno, 6) przygotowa kolorowy wtek, 7) przygotowa krosno do tkania, 8) wykona fragment chodnika, 9) skontrolowa przebieg tkania usuwajc ewentualne bBdy, 10) uporzdkowa stanowisko po zakoDczeniu pracy, 11) zaprezentowa wBasn prac. Wyposa\enie stanowiska pracy: - poziome krosno rczne,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 22 - kolorowa juta ró\nej grubo[ci, - rysunek dyspozycyjny chodnika, - przybory i narzdzia do tkania rcznego, - miara krawiecka, - fartuch ochronny. wiczenie 4 Przygotuj krosno rczne pionowe do wykonania fragmentu weBnianego kilimu pBochowego wedBug rysunku dyspozycyjnego otrzymanego od nauczyciela. Wykonaj fragment kilimu. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp, ppo\ oraz wymogami ergonomii, 2) przygotowa osnow lnian, 3) przygotowa przdz weBnian zgodnie z kolorystyk kilimu, 4) sprawdzi stan techniczny krosna, 5) przygotowa krosno do tkania, 6) wykona fragment kilimu pBochowego, 7) kontrolowa przebieg tkania, usuwajc ewentualne bBdy, 8) uporzdkowa stanowisko po zakoDczeniu pracy, 9) zaprezentowa wBasn prac. Wyposa\enie stanowiska pracy: - pionowe krosno rczne, - rysunek dyspozycyjny kilimu pBochowego, - kolorowa przdza lniana i weBniana, - przybory i narzdzia do tkania rcznego, - miara krawiecka, - fartuch ochronny. wiczenie 5 Zaprojektuj kilim pBochowy majc do dyspozycji oprócz przdzy ró\nego rodzaju surowce (wskie [cinki futer, tkanin, czy metalowe lub metalizowane nitki). Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przejrze katalogi i wzorniki tkanin artystycznych, 2) ustali wymiary kilimu, 3) wykona projekt plastyczny kilimu, 4) zaprezentowa swoja prac. Wyposa\enie stanowiska pracy: - katalogi i wzorniki tkanin artystycznych, - przybory kre[larskie i rysunkowe, - kartka papieru.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 23 wiczenie 6 Wykonaj kilim zaprojektowany w wiczeniu 5. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp, ppo\ oraz wymogami ergonomii, 2) wykona rysunek dyspozycyjny kilimu zgodnie z projektem plastycznym, 3) sprawdzi stan techniczny krosna, 4) przygotowa krosno do tkania zgodnie z ustalonymi wymiarami kilimu, 5) przygotowa wtki zgodnie z projektem plastycznym, 6) wykona kilim, 7) skontrolowa przebieg tkania, usuwajc ewentualne bBdy, 8) zdj kilim z krosna, 9) ustabilizowa wymiary kilimu, 10) uporzdkowa stanowisko po zakoDczeniu pracy, 11) zaprezentowa wBasn prac. Wyposa\enie stanowiska pracy: - rczne krosno tkackie, - przdza i ró\nego rodzaju surowce (wskie [cinki futer, tkanin, metalowe lub metalizowane nitki, inne), - projekt plastyczny kilimu, - blat do nabicia kilimu, - narzdzia i przybory do stabilizacji i wykoDczenia kilimu. 4.1.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) przygotowa krosno rczne poziome do tkania? 2) przygotowa krosno rczne pionowe do tkania? 3) wykona ró\nego rodzaju wyroby tkane na krosnach rcznych? 4) zdj wyrób z krosna i ustabilizowa jego wymiary? 5) usun bBdy powstaBe w trakcie tkania?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 24 5. SPRAWDZIAN OSIGNI INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwa\nie instrukcj. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi. 3. Zapoznaj si z zestawem zadaD testowych. 4. Test zawiera 20 zadaD. Do ka\dego zadania doBczone s 4 mo\liwo[ci odpowiedzi. Tylko jedna jest prawdziwa. 5. Udzielaj odpowiedzi na zaBczonej karcie odpowiedzi, stawiajc w odpowiedniej rubryce znak X. W przypadku pomyBki nale\y bBdn odpowiedz zaznaczy kóBkiem a nastpnie ponownie zakre[li odpowiedz prawidBow. 6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz miaB satysfakcj z wykonanego zadania. 7. Je\eli udzielenie odpowiedzi bdzie Ci sprawiaBo trudno[, wtedy odBó\ rozwizanie zadania na pózniej i wró do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwizanie testu masz 60 min. Powodzenia! MateriaBy dla ucznia: - instrukcja, - zestaw zadaD testowych, - karta odpowiedzi. ZESTAW ZADAC TESTOWYCH 1. Tkanina powstaje na a) maszynach dziewiarskich. b) krosnach. c) snowarkach. d) przewijarkach. 2. Elementami krosna rcznego s: a) waB osnowowy, chwytacz, czóBenko. b) waB tkaninowy, rapier, czóBenko. c) waB osnowowy, pBocha, czóBenko. d) waB tkaninowy, stopka, podcigacz. 3. PrzestrzeD midzy warstwami nitek osnowy, umo\liwiajca wprowadzenie wtku to a) przesmyk. b) przelot. c) wlot. d) rapier. 4. Element dobijajcy ka\dy wprowadzony wtek do krawdzi tkaniny to a) dobijak. b) przesmyk. c) bidBo. d) nicielnica.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 25 5. Element krosna rcznego nie poBczony mechanicznie z innymi elementami to a) nicielnica. b) czóBenko. c) waB osnowowy. d) przewaB. 6. Zadaniem przewaBu jest a) uporzdkowanie nitek osnowy. b) rozdzielenie nitek osnowy. c) zmiana kierunku nitek osnowy z pionowego na poziomy. d) zwikszenie prdko[ci tkania. 7. Linia utworzona przez ostatni wprowadzony do przesmyku wtek, dosunity do poprzednich to a) krajka. b) koDcówka tkaniny. c) wykoDczenie tkaniny. d) krawdz tkaniny. 8. Przedstawione na rysunku czóBenka stosowane s w krosnach a) pneumatycznych. b) rcznych. c) rapierowych. d) chwytakowych. 9. BidBo w kro[nie rcznym wykonuje ruch a) posuwisty. b) obrotowy. c) posuwisto-zwrotny. d) wahadBowy. 10. Do produkcji tasiemki tkanej zastosujesz krosno o szeroko[ci a) do 0,6 m. b) 1,6 m. c) 2,4 m. d) powy\ej 2,4 m. 11. Szeroko[ osnowy powinna by a) taka sama jak szeroko[ci przyszBej tkaniny. b) o kilka centymetrów wiksza od szeroko[ci przyszBej tkaniny. c) o kilka centymetrów mniejsza od szeroko[ci przyszBej tkaniny. d) znacznie wiksza od szeroko[ci przyszBej tkaniny. 12. Na kro[nie rcznym mo\na wykona a) wyrób póBodpasowany. b) wyrób odpasowany. c) koronk. d) kilim szpareczkowy.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 26 13. PrzedpiersieD jest to element krosna rcznego a) zmieniajcy kierunek biegu tkaniny. b) zmieniajcy kierunek biegu osnowy. c) zmieniajcy kierunek biegu wtku. d) zmieniajcy kierunek obrotu waBu osnowowego. 14. Podczas obsBugi warsztatu tkackiego tkacz u\ywa nóg podczas a) zmiany osnowy. b) przesuwaniu waBu tkaninowego. c) zmiany przesmyku. d) uruchamiania krosna. 15. Przesmyk, bidBo, nicielnice to elementy a) maszyny dziewiarskiej. b) skrcarki. c) snowarki. d) krosna. 16. Gobeliny wykonywane s splotem a) pBóciennym. b) atBasowym. c) sko[nym. d) panamowym. 17. Przedstawiony na rysunku wzeB sBu\y do a) wizania zerwanej nitki osnowy. b) zakoDczenia wyrobów tkanych. c) wyplatania dywanów. d) wizania zerwanej nitki wtku. 18. DBugo[ osnowy zale\y od a) grubo[ci przdzy i pojemno[ci waBu tkaninowego. b) grubo[ci przdzy i pojemno[ci waBu osnowowego. c) grubo[ci przdzy i rodzaju splotu tkackiego. d) dBugo[ci tkaniny i rodzaju splotu tkackiego. 19. Na rysunku przedstawiono a) koBowrotek. b) motowidBo. c) czóBenko. d) ram nicielnicow. 20. Wszystkie czynno[ci zwizane z wytwarzaniem tkaniny tkacz wykonuje rcznie podczas pracy na kro[nie a) rcznym. b) pneumatycznym. c) hydraulicznym. d) rapierowym.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 27 KARTA ODPOWIEDZI Imi i nazwisko.......................................................................................... Wykonywanie wyrobów tkanych na krosnach Zakre[l poprawn odpowiedz. Nr Odpowiedz Punkty zadania 1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d Razem:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 28 6. LITERATURA 1. Czy\nikowska S.: Tkactwo rczne. Wydawnictwo Warta, Warszawa 1988 2. Glasbrook K.: Techniki tkackie krok po kroku. KDC, Warszawa 2004 3. Dziamara H.: Dziewiarstwo maszynowo-rczne. Technologia dla ZSZ, WSiP, Warszawa 1987 4. Huml I.: WspóBczesna tkanina polska. Arkady, Warszawa 1989 5. Krzeptowska Z., Sypniewski J.: Tkactwo rkodzielnicze. Wydawnictwo SpóBdzielcze, Warszawa 1985 6. Nycz E. Owczarz R., Zrednicka L.: Budowa tkanin. WSiP Warszawa 1990 7. Panek W., Turek K.: Technologia tkactwa dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1989 8. Turek K.: Nauczanie technologii tkactwa w ZSZ. WSiP, Warszawa 1988 9. TuszyDska W.: Dywany i kilimy. Wydawnictwo Warta, Warszawa 1987 10. http://pl.wikipedia  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 29

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
01 Wykonywanie ręczne wyrobów tkanychid015
Wykonywanie wyrobów w procesie tłoczenia
Wykonywanie wyrobów w procesie kucia
712[02] Z1 02 Wykonywanie podstawowych pomiarów w robotach ciesielskich
12 Wykonywanie typowych zabiegów na tokarkach
02 10 Marzec 1999 Na dywanik w szpitalu
Wykonywanie wyrobów w procesie walcowania i ciągnienia
03 Naprawa, renowacja i konserwacja wyrobów tkanych
02 Miliarderzy biorÄ… populacjÄ™ na celownik
713[08] Z5 02 Wykonywanie zabezpieczeń przed korozją biologiczną i działaniem ognia
713[08] Z1 02 Wykonywanie podstawowych robót zbrojarskich i betoniarskich
Wykonywanie typowych prac na tokarkach
Wykonywanie typowych prac na frezarkach
322[01] Z2 02 Wykonywanie czynności związanych z asystowanie(1)
29 Wykonywanie wyrobów tapicerowanych
Wykonywanie typowych zabiegów na frezarkach
WYKONYWANIE ZABIEGÓW ZDOBNICZYCH NA CIELE

więcej podobnych podstron