MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Halina Włodarczyk
Naprawa, renowacja i konserwacja wyrobów tkanych
743[04].Z1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\
. Barbara Jasińska
mgr in\
. Grzegorz Wójcik
Opracowanie redakcyjne:
mgr in\
. Halina Włodarczyk
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 743[04].Z1.03
 Naprawa, renowacja i konserwacja wyrobów tkanych zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu rękodzielnik wyrobów włókienniczych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1 Naprawa, renowacja i konserwacja wyrobów tkanych 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 16
4.1.3. Ćwiczenia 16
4.1.4. Sprawdzian postępów 21
5. Sprawdzian osiągnięć 22
6. Literatura 27
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o naprawie, renowacji i konserwacji
wyrobów tkanych.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć ju\
ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia zało\
onych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
- zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy ju\
opanowałeś określone treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań, zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
- literaturę uzupełniającą.
Je\
eli udzielenie odpowiedzi na niektóre pytania lub wykonanie niektórych ćwiczeń
sprawi Ci trudności zawsze mo\
esz zwrócić się o pomoc do nauczyciela.
743[04].Z1
Wyroby tkane
743[04].Z1.01
Wykonywanie ręczne wyrobów tkanych
743[04].Z1.02
Wykonywanie wyrobów tkanych na krosnach
743[04].Z1.03
Naprawa, renowacja i konserwacja wyrobów tkanych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
- rozró\
niać ró\
ne rodzaje tkanin,
- rozró\
niać tkackie wyroby rękodzielnicze,
- rozró\
niać surowce włókiennicze,
- wykonywać ręczne barwienie wyrobów włókienniczych,
- posługiwać się narzędziami i przyborami do wytwarzania i naprawy tkackich wyrobów
rękodzielniczych,
- rozró\
niać sploty tkackie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 rozpoznać uszkodzenia w wyrobach tkanych,
 określić rodzaj i zakres prac związanych z naprawą wyrobów tkanych,
 zaplanować czynności związane z naprawą wyrobów tkanych określoną techniką,
 dobrać surowce, narzędzia i urządzenia do rodzaju naprawy,
 dokonać naprawy wyrobów tkanych,
 odczytać znaki określające warunki konserwacji wyrobów,
 określić zasady renowacji i konserwacji wyrobów tkanych,
 dobrać sposoby odświe\
ania i utrzymywania w dobrym stanie wyrobów tkanych,
 przygotować wyroby do renowacji i konserwacji określonymi technikami,
 wykonać prace związane z renowacją i konserwacją wyrobów tkanych,
 ocenić jakość wykonanych prac,
 określić warunki magazynowania wyrobów tkanych,
 przygotować gotowe wyroby tkane do magazynowania,
 zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisy ochrony przeciwpo\
arowej
oraz ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Naprawa, renowacja i konserwacja wyrobów tkanych
4.1.1. Materiał nauczania
Konserwacja
Konserwacja tkanych wyrobów rękodzielniczych polega na oczyszczeniu ich
z wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń takich jak: kurz, plamy ró\
nego pochodzenia i inne
zanieczyszczenia.
Zakres prac konserwacyjnych polega na:
- analizie techniki wykonania wyrobu przeznaczonego do konserwacji,
- identyfikacji surowca,
- dezynfekcji wyrobu,
- oczyszczaniu wyrobów tkanych na mokro lub sucho,
- oczyszczaniu nici metalowych z produktów korozji,
- usuwaniu odkształceń i deformacji,
- przygotowaniu materiałów do konserwacji  m.in. na ufarbowaniu odpowiednio
dobranych nici i materiałów.
Czyszczenie wyrobów tkanych na mokro i sucho są to dwa zasadnicze procesy
technologiczne zmierzające do tego samego celu, a ró\
niące się środowiskiem prowadzenia
procesu:
- proces prowadzony w środowisku wodnym, nazywany praniem,
- proces prowadzony w środowisku rozpuszczalników chemicznych nazywany
czyszczeniem chemicznym lub praniem na sucho.
Włókna zastosowane w wyrobach tkanych zachowują się ró\
nie w procesach prania,
prasowania, czyszczenia chemicznego. Reakcja wyrobu poddanego wymienionym operacjom
zale\
y nie tylko od rodzaju włókien, lecz równie\
od struktury i rodzaju wykończenia.
Właściwa konserwacja jest istotna dla u\
ytkownika, poniewa\
zapobiega zniszczeniu wyrobu.
Informacje dotyczące konserwacji przekazywane są w formie umownych znaków. Stosowane
znaki ostrzegawcze przedstawione są w tabeli nr 1.
Tabela 1. Znaki ostrzegawcze [2]
nie prać na mokro
wyrób mo\
e być prany mechanicznie w temperaturze nie
przekraczającej 400C
nie chlorować
mo\
na stosować powszechnie u\
ywane rozpuszczalniki
wyrób nie mo\
e być czyszczony chemicznie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
wyrób mo\
na czyścić chemicznie w czterochloroetanie, benzynie
wyrób mo\
na czyścić tylko benzyną
nie prasować
mo\
na prasować w temperaturze do 2100C
mo\
na prasować w temperaturze do 1600C
mo\
na prasować w temperaturze do 1200C
mo\
na chlorować
Wymienione znaki informacyjne umieszczane są na etykietach tkanin (rys. 1.)
Rys. 1. Etykieta tkaniny koszulowej [12]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Pranie wyrobów tkanych w roztworach wodnych
Usunięcie brudu z wyrobów włókienniczych w środowisku wodnym mo\
e zachodzić
między innymi w wyniku rozpuszczania składników brudu przy pomocy środków piorących.
Jako środków piorących u\
ywa się mydeł wyrabianych z tłuszczów zwierzęcych i roślinnych
oraz syntetycznych środków piorących.
Wyroby z włókien roślinnych, a więc z lnu i bawełny, nie wymagają zachowania
specjalnej ostro\
ności przy praniu.
Wyroby wełniane wymagają większej ostro\
ności przy praniu i wskazane jest pranie
ręczne. Ostro\
ność dotyczy przede wszystkim temperatury kąpieli piorącej, gdy\
wełna ma
zdolność do filcowania się w wysokich temperaturach (do 500C). Podczas prania wyroby
z wełny nale\
y lekko wygniatać, unikając tarcia i mocnego wykręcania. Płukać nale\
y
równie\
w ciepłej wodzie, mo\
na do wody dodać trochę octu. Wyroby z tkanin wełnianych
nale\
y suszyć w stanie rozło\
onym, prasować przez mokrą zaparzaczkę, przy temperaturze
\
elazka do 1600C.
Wyroby ze sztucznych włókien celulozowych nale\
y prać bardzo ostro\
nie ze względu na
mniejszą wytrzymałość włókien czyszczenie na mokro oraz na ich wra\
liwość na alkalia.
Temperatura prania około 400C, temperatura prasowania poni\
ej 1600C.
Wyroby z włókien syntetycznych odznaczają się następującymi cechami: ograniczoną
zdolnością przyjmowania wody, skłonnością do silnego brudzenia się, termoplastycznością
czyli tendencją do trwałych odkształceń w podwy\
szonej temperaturze. W związku z tym
pranie z wyrobów z włókien syntetycznych wymaga zachowania du\
ej ostro\
ności. Przez
nieumiejętne pranie mo\
na spowodować całkowite zniszczenie wyrobów z tych włókien.
Właściwą i bezpieczną temperaturą kąpieli piorącej dla wyrobów z włókien syntetycznych jest
400C. Temperatura prasowania nie mo\
e przekraczać 1200C.
Czyszczenie chemiczne wyrobów tkanych
Naturalne zanieczyszczenia wyrobów włókienniczych mo\
na podzielić na trzy zasadnicze
grupy:
1) zanieczyszczenia rozpuszczalne w rozpuszczalnikach a nie rozpuszczalne w wodzie; do
nich nale\
ą tłuszcze, oleje mineralne, woski i tym podobne  zanieczyszczenia
hydrofobowe.
2) zanieczyszczenia rozpuszczalne w wodzie a nie rozpuszczalne w rozpuszczalnikach
organicznych; nale\
ą do nich między innymi chlorek sodowy, cukry proste, skrobia 
zanieczyszczenia hydrofilowe.
3) zanieczyszczenia nie rozpuszczalne w wodzie i nie rozpuszczalne w rozpuszczalnikach
tak zwane zanieczyszczenia pigmentowe; nale\
ą do nich między innymi cząstki węgla,
składniki gleby, tlenki ró\
nych metali.
Usuwanie zanieczyszczeń pierwszej grupy nie stwarza trudności poniewa\
rozpuszczają
się one całkowicie podczas chemicznego czyszczenia w kąpieli rozpuszczalnikowej.
Usuwanie zanieczyszczeń pozostałych grup stanowi główny problem chemicznego
czyszczenia, poniewa\
czyszczenie czystymi rozpuszczalnikami nie zapewnia ich usunięcia.
Sposoby odplamiania wyrobów włókienniczych przedstawia tabela nr 2.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Tabela 2. Sposoby odplamiania [2]
Rodzaj Środki do usuwania
Czynności
zaplamienia zaplamienia
Masło, oliwa Mydło + gorąca woda, talk, Świe\
e plamy wyprać w gorącej wodzie
mąka ziemniaczana z mydłem; miejsca zaplamione posypać
talkiem lub mąką ziemniaczaną,
sczyścić szczotką;
Benzyna Podło\
yć podkład, tamponem z gazy
umoczonym w benzynie dotykać
zaplamione miejsca.
Smoła, smary Masło, mydło + gorąca Smołę zeskrobać no\
em, poło\
yć na
woda plamę masło, odczekać i sprać gorącą
wodą z mydłem;
Benzyna Podło\
yć podkład, tamponem z gazy
umoczonym w benzynie dotykać
zaplamione miejsca;
Woda utleniona śółte zaplamienie, które często
pozostaje usunąć wodą utlenioną.
Stearyna, parafina Gorące \
elazko i benzyna Stearynę zeskrobać, podło\
yć wilgotną
tkaninę, przykryć bibułą i przeciągnąć
po plamie \
elazkiem. Bibułę często
wymieniać, wytrzeć ślad po plamie
benzyną.
Czarna kawa, Woda utleniona, amoniak Świe\
e plamy polewać ciepłą wodą;
herbata, pocierać szmatką umoczoną w wodzie
czekolada, piwo, utlenionej a następnie w amoniaku;
wino Gliceryna, woda utleniona Zastarzałą plamę umoczyć w glicerynie
a następnie zwil\
yć wodą utlenioną.
Soki owocowe Mleko słodkie lub kwaśne Zaprać w mleku, najlepiej kwaśnym;
Plamę przecierać tamponem
Alkohol (1:3), woda umoczonym w alkoholu, a następnie
utleniona polać zaplamione miejsce woda
utlenioną (wystawić mokrą plamę na
działanie słońca)
Zazielenienie Woda utleniona Tamponem umoczonym w wodzie
z domieszką kilku kropel utlenionej z amoniakiem pocierać
amoniaku miejsce zaplamione, tampon często
zmieniać.
Przypalenie Woda + mydło, benzyna, Tamponem z gazy umoczonym
woda utleniona w wodzie z mydłem pocierać
zaplamione miejsce; spłukać ciepłą
wodą, po wyschnięciu przetrzeć
benzyną; je\
eli pozostaną \
ółte plamy
wytrzeć je szmatką umoczoną w wodzie
utlenionej
Tusz z długopisu Alkohol, woda kolońska, Pod plamę podło\
yć podkład i przetrzeć
aceton lekko tamponem umoczonym
w alkoholu, tampony często zmieniać na
czyste.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rdza Sok cytrynowy lub 10% Rdzę łatwo usunąć z włókien
roztwór kwasu cytrynowego roślinnych, trudno ze zwierzęcych; na
albo 5% roztwór kwasu świe\
ą plamę działać sokiem z cytryny
szczawiowego, amoniak lub roztworem kwasu cytrynowego;
je\
eli rdzę wywabiamy z tkanin
z włókien roślinnych po wywabieniu
plamy spłukać tkaninę i zobojętnić
działanie kwasu roztworem z amoniaku
lub sody.
Krew Woda albo słaby roztwór Świe\
e plamy sprać w chłodnej wodzie;
amoniaku, woda utleniona plamy stare sprać w wodzie z dodatkiem
amoniaku, je\
eli pozostaną \
ółte plamy
pocierać tamponikiem umoczonym
w wodzie utlenionej.
Przystępując do odplamiania tkaniny, nale\
y ustalić rodzaj substancji z jakiej powstała
plama, oraz z jakiego surowca tkanina jest wykonana. Pozwoli to zastosować takie środki,
które usuną plamę, a nie zniszczą tkaniny. Po wybraniu środka do wywabiania plamy ustala
się technikę odplamiania. W przypadku tkaniny barwionej nale\
y wypróbować w miejscach
mało widocznych działanie środka wywabiającego na barwnik tkaniny. Odplamianie nale\
y
przeprowadzić mo\
liwie szybko po zauwa\
eniu zaplamienia. Świe\
a plama daje się łatwiej
usunąć ni\
stara, poniewa\
substancja plamiąca nie zdą\
y przeniknąć w głąb włókien.
Przy odplamianiu stosuje się czynności mechaniczne (np. wykruszanie, wyskrobywanie),
wy\
szą temperaturę (gorące \
elazko, rozpuszczalniki (np. benzynę, terpentynę), porowate
substancje (np. magnezję z benzyną) oraz takie, które odbarwiają substancję plamiącą lub
tworzą z nią łatwe do usunięcia związki chemiczne. Po działaniu rozpuszczalnikami wa\
ne
jest ich dokładne usunięcie wraz z zanieczyszczeniami, w przeciwnym razie naokoło miejsca
odplamionego tworzy się zaciek, czyli tak zwana otoczka.
W celu uniknięcia zacieków kładzie się pod zaplamioną tkaninę gruby podkład z białej
tkaniny bawełnianej lub lnianej i dopiero wtedy tamponami z gazy lekarskiej, umoczonymi
w rozpuszczalniku uderza zaplamione miejsce, przyciskając go lekko do plamy. Po kilku
ruchach tampon powinien być wymieniony na czysty. Często nale\
y równie\
wymieniać
podkłady. Powstawaniu otoczki zapobiega równie\
zwil\
anie tkaniny naokoło plamy wodą.
Po zastosowaniu substancji wywołujących reakcje chemiczne na tkaninie nale\
y po
odplamieniu starannie usunąć środek wywabiający (przez płukanie w wodzie lub
zobojętnienie odpowiednimi odczynnikami), w przeciwnym razie tkanina ulegnie
uszkodzeniu natychmiast lub po pewnym czasie.
Prasowanie  polega na nagrzaniu tkaniny w celu zmiany struktury włókna. Większość
włókien wymaga przy tym nawil\
enia. Odpowiednie oddziaływanie:
- temperaturą \
elazka (nagrzewanie),
- parą (nawil\
anie),
- \
elazkiem (nacisk),
- odsysaniem lub nadmuchem stołu (chłodzenie)
pozwala na \
ądane uformowanie prasowanej tkaniny i utrwalenie efektu prasowania.
Temperatura jest najwa\
niejszym parametrem prasowania. Dzięki niej następuje
zmiękczenie włókna, niezbędne do uformowania prasowanej tkaniny. Musi być odpowiednia.
Zbyt niska nie da efektów, zbyt wysoka zniszczy produkt. W tabeli nr 3 podane są parametry
prasowania zalecane do najczęściej prasowanych materiałów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Tabela 3. Zakres parametrów prasowania
wilgotnoś
materiał ilość pary temp. \
elazka uwagi
ć pary
bawełna średnia wilgotna 180-220 mocno dociskaj
len du\
a wilgotna 215-230 stosuj długie odsysanie pary
wełna du\
a wilgotna 160-170
bardzo bardzo
poliester 160-200
mała sucha
poliamid mała sucha 150-160
bardzo unikaj skroplin wody
jedwab średnia 140-165
mała
Naprawa i renowacja wyrobów tkanych polega przede wszystkim na usunięciu przyczyn
zniszczeń powstałych w ró\
nych tkaninach oraz na ich zabezpieczeniu i przywróceniu im
w miarę mo\
liwości pierwotnego wyglądu. Zakres prac uzale\
niony jest od charakteru
tkaniny, ale przewa\
nie obejmuje takie procesy jak:
- analizie techniki wykonania wyrobu przeznaczonego do naprawy lub renowacji,
- identyfikacji surowca,
- wykonanie rekonstrukcji brakujących elementów zgodnie z oryginalną techniką
wykonania, np. uzupełnienie osnów, wątków, węzłów.
Przykłady uszkodzeń:
- pęknięcie nitek osnowy,
- pęknięcie wątku,
- dziury,
- zabrudzenia,
- plamy,
- ubytek elementów zdobniczych.
Przykładem naprawy jest cerowanie, które polega na umiejętnym, pozostawiającym jak
najmniej śladów  usuwaniu rozdarć, dziur powstałych w wyniku wypalenia, pogryzienia
przez mole itp.
Cerowanie ma na celu między innymi wprowadzenie brakujących nitek wątku i osnowy
do tkaniny z zachowaniem jej splotu, wycięcie uszkodzonych nitek i wszycie w to miejsce
nowych. Na jakość cerowania ma du\
y wpływ dobór przędzy identycznej z tą, z której jest
wykonana tkanina, zachowanie właściwości splotu oraz umiejętne wciąganie nitek do tkaniny
aby nie były one zbyt silnie naprę\
one albo te\
zbyt luz
ne. Podstawowymi narzędziami
wykorzystywanymi do cerowania są no\
yczki, szczypce, specjalne pincety, igły do szycia
ręcznego, igły o lekko wygiętym ostrzu do przeciągania i przeplatania nitki oraz lupa tkacka.
Aby przywrócić pierwotny wygląd uszkodzonej tkaniny, najpierw nale\
y ją oczyścić,
wypruć wszystkie niewłaściwe naprawy. W przypadkach, gdy pojawiają są jakieś przetarcia,
ubytki, czy dziury, podkłada się w odpowiednich miejscach kawałek tkaniny z płótna lnianego
i przytrzymuje się go nicią, specjalnym ściegiem, aby zabezpieczyć konserwowaną tkaninę
przed dalszym rozsuwaniem się, czy niszczeniem.
Niektóre stare tkaniny artystyczne (typu arras) są tak zniszczone, \
e wymagają scalania
olbrzymich powierzchni. Są w nich dziury, i to na wylot. W tym przypadku nale\
y najpierw,
dla wzmocnienia tkaniny, wciągnąć bardzo du\
ą liczbę nitek osnowy. Do tego celu u\
ywa się
nici cieńszych ni\
oryginalna przędza. Biegną one przez cały arras, jedna obok drugiej,
i nawet tam, gdzie uszkodzenia są mniejsze, te\
nale\
y wciągnąć dodatkową osnowę po to,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
aby tkaninę scalić i wzmocnić. Póz
niej na tę bawełnianą nić nale\
y dodać w miejsca ubytków
odpowiedniej grubości nitkę z wełny.
Przykładem renowacji artystycznej tkaniny haftowanej mo\
e być makata wschodnia
znajdująca się w Muzeum Pałacu w Wilanowie. Rysunek 2 przedstawia zdjęcie zniszczonej
makaty. Jest to niezwykle dekoracyjna tkanina (100 x 100 cm), zszyta z wielu wąskich
fragmentów muślinu pokrytych bogatym, wielobarwnym jedwabnym haftem. Środkowe,
kwadratowe pole wypełnia rozło\
ysta gałązka obsypana pąkami i kolorowymi rozwiniętymi
kwiatami. Zarówno motyw gałązki, jak i technika haftu oraz kolorystyka, pozwalają
zakwalifikować tę makatę do kręgu XIX-wiecznych tkanin powstałych na terenie imperium
ottomańskiego, najprawdopodobniej w Turcji.
Rys. 2. Makata przed renowacją [12]
Tkanina wymagała konserwacji, była bowiem brudna i poplamiona, a poza tym hafty
i muślin były uszkodzone. Upływ czasu i urazy mechaniczne osłabiły strukturę włókien.
Przędza jedwabna przetarła się i wykruszyła, a osnowy i watki tkaniny bawełnianej popękały.
Najbardziej zniszczona była środkowa część makaty (rys. 3) i lamówka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Rys. 3. Makata przed renowacją (środkowa część) [12]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Po dezynfekcji odpruto podszewkę i tkaninę oczyszczono z obu stron, na sucho. Usunięto
plamy z wosku. Następnie wyprute zostały stare cery. Na całej powierzchni tkaniny
zabezpieczono pęknięcia, rozsnucia oraz miejsca ubytków, a najbardziej delikatną środkową
część wzmocniono siatką poliestrową.
Po sprawdzeniu trwałości barwników mo\
na było przystąpić do prania na mokro.
Tkanina czyszczona była na stole niskociśnieniowym, łagodnym detergentem i wodą
destylowaną. Po odsączeniu nadmiaru wody i doprowadzeniu makaty do pierwotnego
kształtu, pozostawiono ją na stole konserwatorskim, gdzie wyschła.
Ubytki tkaniny bawełnianej uzupełniono podkładając od strony rewersu bawełnianą
surówkę ufarbowaną na kolor bliski oryginalnemu. W środkowym polu zrekonstruowane
zostały, ciemnobrązowym jedwabiem, brakujące elementy gałązki z kwiatami.
Następnie zszyto wszystkie popękane szwy łączące fragmenty makaty i zakryto
oryginalną, bardzo zniszczoną lamówkę przy pomocy czerwonej bawełnianej tasiemki o
splocie identycznym z oryginałem. Ostatnim etapem pracy przy makacie było uporządkowanie
i wyprostowanie otaczających tkaninę frędzli oraz przyszycie nowej bawełnianej podszewki
w kolorze czerwonym, zbli\
onym do tonacji barwnej dominującej w tkaninie. Rysunek
4 przedstawia zdjęcie środkowej części makaty po renowacji.
Rys. 4. Makata po renowacji [12]
Błędy tkackie
Tkaniny kontroluje się w czasie kolejnych etapów produkcji. Jest to kontrola
międzyoperacyjna. Po wykończeniu tkaniny poddaje się kontroli ostatecznej, przy której
określa się błędy tkanin i na tej podstawie ustala stopnie ich jakości. Błędy tkanin mogą
pochodzić z surowca przędzalniczego, jak równie\
z wadliwego przędzenia, tkania lub
wykończenia tkanin.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Większość wad występujących w tkaninach stanowią błędy tkackie. Błędy te mogą być
spowodowane wadami surowca bądz
przędzy albo złą pracą obsługi mechanizmów maszyn.
Do wa\
niejszych błędów naruszających wygląd zewnętrzny tkanin wytwarzanych z ró\
nych
rodzajów surowca, o ró\
nym przeznaczeniu u\
ytkowym zalicza się:
- zabrudzenia jednonitkowe i wielonitkowe występujące na powierzchni tkaniny na skutek
wrobienia zabrudzonych odcinków przędzy,
- zgrubienia powstające na skutek wrobienia pojedynczych lub podwójnych nitek przędzy
o zwiększonej średnicy lub na skutek tworzenia się skrętek, nalotów,
- blizny (brakujące nitki) powstające na skutek braku miejscowego odcinka jednej lub
kilku nitek osnowy lub wątku (rys. 5),
- nieprawidłowy przeplot polegający na przeplocie nitek niezgodnym z raportem splotu
w skutek nieprawidłowego przewlekania do nicielnic lub nieodszukania wątku (rys. 6),
- dziury są to miejscowe wyrwy, przebicia, przecięcia tkaniny lub miejscowe wielonitkowe
nie przeplecenia nitek osnowy z wątkiem,
- rozrzedzenia polegające na miejscowej zmianie gęstości wątku na całej szerokości
tkaniny,
- nieprawidłowy druk polegający na przesunięciach, nie dodrukach, zaciekach lub
załamkach wzoru.
Do błędów wykańczalniczych zalicza się równie\
nierównomierność barwy, smugi
powstałe od apretur:
- uszkodzone brzegi na skutek oderwania, rozerwania, rozsunięcia,
- uszkodzone krajki przez rozerwanie, postrzępienie,
- zniekształcone krajki występujące na skutek nieprawidłowego przeplotu lub zaciągnięcia.
Błędy tkaniny wyraz
nie widoczne jak np. Nitki na powierzchni tkaniny nie związane
splotem, du\
e plamy i zabrudzenia smarem z maszyn, dziury w tkaninie itp. Zaznacza się
czerwoną nitką na krajkach tkaniny.
Rys. 5. Błąd tkacki [12]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 6. Błąd tkacki [12]
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znaki informacyjne dotyczące konserwacji znajdują się na wyrobach tkanych?
2. Jakie stosuje się sposoby usuwania ró\
nego rodzaju plam?
3. Na czym polega cerowanie wyrobów tkanych?
4. Jakie mogą wystąpić uszkodzenia wyrobów tkanych?
5. Czym ró\
ni się renowacja od konserwacji?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ustal kolejność czynności naprawy uszkodzeń znajdujących się w otrzymanym od
nauczyciela wyrobie tkanym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i przepisami bhp,
2) obejrzeć dokładnie otrzymany wyrób tkany,
3) ustalić rodzaj występujących uszkodzeń w wyrobie tkanym,
4) ustalić kolejność czynności naprawy dla ka\
dego uszkodzenia występującego w wyrobie,
5) ustalenia zapisać w zeszycie przedmiotowym,
6) zaprezentować swoją pracę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- wyrób tkacki z ró\
nego rodzaju uszkodzeniami,
- zeszyt przedmiotowy,
- materiały dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Zdefiniuj znaki informacyjne dotyczące konserwacji wyrobów przedstawione w poni\
szej
tabeli. Zaznacz znaki dotyczące czyszczenia na mokro.
Tabela do ćwiczenia 2
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać informacje dotyczących konserwacji wyrobów tkackich,
2) wpisać definicje znaków informacyjnych,
3) zaznaczyć znaki dotyczące czyszczenia na mokro,
4) zaprezentować swoją pracę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- arkusz ćwiczeniowy,
- przybory do pisania,
- etykiety ró\
nych wyrobów tkackich ze znakami informacyjnymi.
Ćwiczenie 3
Wypisz z etykiet znajdujących się przy dziesięciu próbkach tkanin wykonanych z ró\
nych
surowców włókienniczych informacje dotyczące warunków ich konserwacji. Informacje
zapisz w poni\
szej tabeli.
Lp. Skład surowcowy tkaniny Nazwa handlowa tkaniny Symbole Nazwa
graficzne znaków
znaków
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odczytać z etykiet i wypisać informacje dotyczące składu surowcowego próbek tkanin,
2) ustalić i wpisać nazwę handlową tkanin,
3) wpisać symbole graficzne znaków,
4) ustalić i wpisać znaczenie symboli graficznych,
5) ustalenia zapisać w tabeli,
6) zaprezentować swoją pracę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- próbki tkanin z etykietami,
- zeszyt przedmiotowy,
- materiały dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Ćwiczenie 4
Ustal rodzaj uszkodzeń występujących w otrzymanych od nauczyciela próbkach wyrobów
tkanych i zaproponuj sposób ich likwidacji. Ustalenia zapisz w zeszycie przedmiotowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiałach dla ucznia informacje dotyczące usuwania ró\
nego rodzaju
uszkodzeń,
2) obejrzeć dokładnie otrzymane próbki wyrobów tkanych,
3) określić rodzaj uszkodzeń występujących w wyrobach tkanych,
4) ustalić sposób usunięcia uszkodzeń,
5) ustalenia zapisać w zeszycie przedmiotowym,
6) zaprezentować swoją pracę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- próbki tkanin o ró\
nym składzie surowcowym,
- materiały dla ucznia,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 5
Dokonaj naprawy tkaniny wełnianej, w której występują małej wielkości dziury. Tkanina
wykonana jest splotem płóciennym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i przepisami bhp,
2) dobrać narzędzia i przybory do zacerowania dziur w tkaninie,
3) dobrać przędzę do naprawy tkaniny,
4) ustalić miejsce poło\
enia wszystkich dziur,
5) dokonać naprawy tkaniny,
6) przedstawić swoją pracę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- tkanina wełniana z licznymi dziurami,
- narzędzia i przybory do cerowania,
- ró\
nego rodzaju przędze,
- fartuch ochronny.
Ćwiczenie 6
Zlikwiduj przy pomocy dostępnych środków czyszczących plamy ró\
nego pochodzenia
znajdujące się na wyrobie tkanym otrzymanym od nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i przepisami bhp,
2) ustalić rodzaje zaplamień,
3) odszukać w materiałach dla ucznia informację dotyczącą sposobu usuwania plam,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4) dobrać sposób usuwania plam,
5) dobrać środki czyszczące,
6) usunąć plamy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- wyrób tkacki z plamami ró\
nego pochodzenia,
- zestaw ogólnie dostępnych środków czyszczących,
- materiały dla ucznia.
Ćwiczenie 7
Zlikwiduj przy pomocy dostępnych środków czyszczących plamy z trawy znajdujące się
na wyrobie tkanym otrzymanym od nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i przepisami bhp,
2) ustalić rodzaj surowca, z jakiego wykonana jest tkanina,
3) odszukać w materiałach dla ucznia informacje dotyczącą sposobu usuwania plam z trawy,
4) dobrać środki czyszczące,
5) dobrać sposób usuwania plam,
6) usunąć plamy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- wyrób tkacki z plamami z trawy,
- zestaw ogólnie dostępnych środków czyszczących,
- materiały dla ucznia,
- odzie\
ochronna, rękawice.
Ćwiczenie 8
Dokonaj naprawy tkaniny wełnianej w kratę, w której występuje rozdarcie wzdłu\
linii
wątku. Tkanina wykonana jest splotem płóciennym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i przepisami bhp,
2) dobrać narzędzia i przybory do zlikwidowania rozdarcia w tkaninie,
3) dobrać przędzę do naprawy tkaniny,
4) dokonać naprawy tkaniny,
5) przedstawić swoją pracę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- tkanina wełniana z rozdarciem wzdłu\
linii wątku,
- narzędzia i przybory do cerowania,
- ró\
nego rodzaju przędze,
- fartuch ochronny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Ćwiczenie 9
Dokonaj naprawy tkaniny wełnianej, w której występuje rozdarcie wzdłu\
linii osnowy.
Tkanina wykonana jest splotem płóciennym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i przepisami bhp,
2) dobrać narzędzia i przybory do zlikwidowania rozdarcia w tkaninie,
3) dobrać przędzę do naprawy tkaniny,
4) dokonać naprawy tkaniny,
5) przedstawić swoją pracę.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- tkanina wełniana z rozdarciem wzdłu\
linii osnowy,
- narzędzia i przybory do cerowania,
- ró\
nego rodzaju przędze,
- fartuch ochronny.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozró\
nić rodzaje uszkodzeń w wyrobach tkanych?
1
1

2) określić sposoby usuwania ró\
nych uszkodzeń wyrobów tkanych?
1
1

3) dobrać narzędzia do naprawy wyrobów tkanych?
1
1

4) rozró\
nić znaki informacyjne dotyczące konserwacji wyrobów
tkanych? 1
1

5) usunąć ró\
nego rodzaju uszkodzenia w wyrobach tkanych?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do ka\
dego zadania dołączone są 4 mo\
liwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawdziwa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki nale\
y błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Je\
eli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\
jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 60 min.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Znak informacyjny przedstawiony na rysunku określa maksymalną temperaturę
prasowania
a) do 1200C.
b) do 1600C.
c) do 2100C.
d) do 1800C.
2. Tkaninę bawełnianą białą wypierzesz w temperaturze
a) 400C.
b) 600C.
c) 800C.
d) 950C.
3. Tkaninę wełnianą mo\
na prać w temperaturze
a) 400C.
b) 600C.
c) 800C.
d) 950C.
4. Przedstawiony znak dotyczy
a) czyszczenia benzyną.
b) czyszczenia wodą utlenioną.
c) chlorowania.
d) czyszczenia alkoholem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
5. Znak informacyjny jaki umieścimy na etykiecie makatki z wełny owczej to
a)
b)
c)
d)
6. Plamę z masła usuniesz
a) benzyną.
b) wodą utlenioną.
c) gliceryną.
d) spirytusem.
7. Oczyszczenie tkanych wyrobów rękodzielniczych z wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń to
a) stabilizacja.
b) renowacja.
c) naprawa.
d) konserwacja.
8. Cerowania dziur w tkaninie mo\
na dokonać
a) igłą krawiecką.
b) igłą dziewiarską.
c) drutami.
d) szydełkiem.
9. Przy pomocy alkoholu mo\
na usunąć plamy powstałe w wyniku zabrudzenia
a) tuszem z długopisu.
b) czarną kawą.
c) trawą.
d) przypaleniem.
10. Do zanieczyszczeń rozpuszczalnych w rozpuszczalnikach a nie rozpuszczalnych
w wodzie nale\
ą
a) cukry proste.
b) składniki gleby.
c) skrobia.
d) tłuszcze.
11. Do zanieczyszczeń rozpuszczalnych w wodzie a nie rozpuszczalnych
w rozpuszczalnikach organicznych zaliczamy
a) oleje mineralne.
b) woski.
c) cukry proste.
d) cząstki węgla.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
12. Znak informacyjny przedstawiony na rysunku mo\
na zamieścić na etykiecie tkaniny
wykonanej z włókien
a) bawełny barwionej.
b) poliestru białego.
c) bawełny białej.
d) poliestru kolorowego.
13. Stearynę z dywanu syntetycznego mo\
na usunąć przy pomocy
a) wody utlenionej i amoniaku.
b) słodkiego lub kwaśnego mleka.
c) alkoholu i soku cytrynowego.
d) gorącego \
elazka i benzyny.
14. Termoplastyczność jest cechą wyrobów z włókien
a) bawełny.
b) celulozowych.
c) wełny.
d) syntetycznych.
15. Maksymalna temperatura prania wyrobu tkackiego wykonanego z lnu wynosi
a) 500C.
b) 600C.
c) 900C.
d) 700C.
16. Przed przystąpieniem do odplamiania tkanin nale\
y ustalić rodzaj
a) substancji z jakiej powstała plama.
b) substancji z jakiej powstała plama i rodzaj środka czyszczącego.
c) substancji z jakiej powstała plama i rodzaj surowca z jakiego wykonana jest tkanina.
d) środka czyszczącego.
17. Ograniczoną zdolnością przyjmowania wody charakteryzują się wyroby z włókien
a) syntetycznych.
b) wełny.
c) celulozowych.
d) bawełny.
18. Wyroby z wełny nale\
y
a) prasować na sucho przy temperaturze \
elazka do 2100C.
b) prasować przez mokrą zaparzaczkę, przy temperaturze \
elazka do 2100C.
c) nie prasować.
d) prasować przez mokrą zaparzaczkę, przy temperaturze \
elazka do 1600C.
19. Pod wpływem wysokiej temperatury kąpieli piorącej sfilcują się wyroby wykonane z
a) bawełny.
b) wełny.
c) lnu.
d) elanobawełny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
20. Znak ostrzegawczy pokazany na rysunku informuje, \
e wyrobu nie mo\
na
a) prać.
b) wirować.
c) czyścić chemicznie.
d) prać w pralkach bębnowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Naprawa, renowacja i konserwacja wyrobów tkanych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
6. LITERATURA
1. Bartos J.: Włókiennictwo. Poradnik in\
yniera. Tom 1 i 2. WNT, Warszawa 1988
2. Chyrosz M., Zembowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzie\
owe. WSiP 1993
3. Czy\
nikowska S.: Tkactwo ręczne. Wydawnictwo Warta, Warszawa 1988
4. Glasbrook K.: Techniki tkackie krok po kroku. KDC, Warszawa 2004
5. Huml I.: Współczesna tkanina polska. Arkady, Warszawa 1989
6. Krzeptowska Z., Sypniewski J.: Tkactwo rękodzielnicze. Wydawnictwo Spółdzielcze,
Warszawa 1985
7. Panek W., Turek K.: Technologia tkactwa dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1989
8. Schellenberg A. (red).: Encyklopedia Techniki  Przemysł Lekki. WNT, Warszawa 1986
9. Tomsa A.: Wykończalnictwo włókiennicze. WSiP, Warszawa 1989
10. Turek K.: Nauczanie technologii tkactwa w ZSZ. WSiP, Warszawa 1988
11. Tuszyńska W.: Dywany i kilimy. Wydawnictwo Warta, Warszawa 1987
12. http//pl.wikipedia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27