05-02-PR-1-A-001-KO-1 30-01-08 15:25 Page 1
Najnowsza
historia
Instytut
Pamięci
Narodowej
Polaków
Oblicza PRL
Nr13
5 LUTEGO 2008
1980  1981
wielki karnawał
Solidarności
Po trzydziestu kilku latach sprawowania niepodzielnej władzy komuniści
zajrzeli prawdzie w oczy. Ogromna większość społeczeństwa miała ich
po prostu dosyć. Ich serwilizmu wobec obcego mocarstwa, nieudolności,
niszczenia gospodarki, stosowania terroru wobec przeciwników
politycznych, deptania tradycji i tożsamości narodowej. W gdańskiej
Oliwii wykpili ich w sierpniu 1981 roku twórcy estradowi (patrz zdjęcie
obok). Po miesiącu w tejże hali alternatywny program dla Polski
stworzył I Zjazd NSZZ  Solidarność
CHRIS NIEDENTHAL/FRUM
STEFAN KRASZEWSKI/PAP
05-02-PR-1-A-002-KO-1 30-01-08 15:26 Page 2
05-02-PR-1-A-003-KO-1 30-01-08 15:26 Page 3
>Oblicza PRL
3
Karnawał 16 miesięcy  Solidarności
Urodzony w niewoli, okuty w powiciu, ja tylko jeden taki sierpień miałem w życiu 
w ciągu 16 miesięcy legalnego działania  Solidarności często tak właśnie trawestowano Mickiewiczow-
skie strofy o wiośnie 1812 roku. Tak zwany karnawał solidarnościowy porównywano też
do listopada 1918 roku oraz do pierwszych dni powstania warszawskiego. Wielu ludzi wtedy jeszcze
pamiętało początek tamtego sierpnia 1944...
Owe momenty dziejowe łączyło przede wszystkim wszechogarniające poczucie wolności. Oto możemy
redaktor
nareszcie stanowić sami o sobie. Bez nadętej, nieudolnej, narzuconej z zewnątrz władzy. Bez cenzury.
cyklu,
Bez strachu. Możemy mówić otwarcie o teraz
niejszości i przyszłości, a także o przeszłości. Umacniać
dziennikarz
własną tradycję i tożsamość. Kto tego odzyskiwania ojczyzny nie przeżył, temu trudno pojąć niebywały
 Rzeczpospo-
entuzjazm panujący wówczas w społeczeństwie. Mimo braku towarów i innych uciążliwości codzien-
litej
nych, Polacy byli dla siebie życzliwi, pomocni, solidarni właśnie, bo pełni nadziei.
m.rosa-
Dziś wiemy, że władza szykowała użycie siły do zdławienia  Solidarności od momentu jej powstania.
[e-mail]
Wtedy z goryczą, a nawet ze zdziwieniem (Dlaczego tak czynią? Przeciw Polsce?!) reagowaliśmy na cią-
głą destrukcję ze strony komunistów. Opóz
niali rejestrację NSZZ  S , pobili działaczy w Bydgoszczy,
prowokowali strajki itd., itp. W końcu na osiem lat zapadła noc generałów. Ocknęliśmy się z niej, to
prawda, i żyjemy w wolnym kraju już tak długo, że młodzi szczęśliwie nie pamiętają poprzedniego
ustroju. Ale tym bardziej  owego niebywałego entuzjazmu 16 miesięcy, którego w 1989 roku już,
niestety, brakowało.  Maciej Rosalak
Trzy noce i dwa dni u dominikanów
ściele dużo przeziębionych.  Pan jest łaskawy, pełen miło- Dwóch pisze doktoraty. Trze-
Grypowa pora. Za oknem sierdzia . ci zajmuje siÄ™ publicystykÄ…
szaro, siÄ…pi deszcz. GÅ‚os za- Komunikat z Konferencji dla pism katolickich. W za-
konnika odprawiającego na- Episkopatu. Znów śpiew:  O, chowaniu są swobodni, nie
bożeństwo przypomi- Panie, Ty nam dajesz ciało cisną swoją zakonną świąto-
na brzmieniem głos ojca S., swe i krew. Do Ciebie więc bliwością, niektórzy palą pa-
który witał mnie wieczorem. idziemy. Tyś nam wyznaczył pierosy, nawet w refektarzu
Czyta fragment z Biblii, jak to drogę wiodącą naTwój szlak . są popielniczki. Chodzą
MAREK NOWAKOWSKI
Mojżesz, pasąc owce swego Jest w tym śpiewie żarliwość. w swetrach i dżinsach, żeby
pisarz
teścia Jetry, kapłana noma- Czułem przenikające, suge- nagle się przeistoczyć, przy-
dów, zbliżył się do podnóża stywne brzmienie słów. wdziewając białe habity opa-
klasztorze jest góry Choreb, zobaczył pło- Na koniec tej mszy komuni- sane czarnymi sznurami.
ich tylko sied- nący krzak i usłyszał głos Pa- katy duszpasterskie:  Noc re- Ojciec S., z którym jestem
miu. Sześciu oj- na. Teraz śpiew. Starczy, nie- fleksji dla młodzieży z piątku najbliżej, to 36-letni mężczy-
Wców i jeden brat. co barani głos wyśpiewuje na sobotę o godzinie 18.00; zna o postawie trenera; jasna,
Pokój gościnny  niewielki z przyspieszeniem słowa. wieczorem gorzkie żale z ka- szeroka twarz i pogodne, nie-
i przytulny. Umywalka, szafa, Przyspieszenie polega na zja- zaniem pasyjnym itp. co kpiarskie oczy.
stół, nocna lampka. Na stole daniu środka lub końcówek. Spędziłem w klasztorze Ojciec przeor  wysoki,
taca z przygotowaną kolacją.  Jezu, nie jestem godzien być trzy noce i dwa dni. Posiłki ja- przystojny, srebrne włosy
Przewidzieli póz
ny i głodny w sercu Twym, o szczęście dłem w refektarzu. Czasem i szara pobrużdżona twarz.
przyjazd. Przy łóżku głośnik, niepojęte... . momenty kłopotliwe. Za- Coś ma z żołądkiem. Czasem
który początkowo skojarzył I tak słuchałem. konnicy odmawiali modlitwę idzie do swej celi i zwija się
mi się z radioodbiornikiem Następna msza z udziałem przed posiłkiem i po jego za- z bólu. Ale nie powie o tym
typu kołchoz
nik. Dawniej chóru dziewcząt i chłopców, kończeniu. Co miałem zro- ani słowa. Martwią się inni oj-
z takiego radia buchały nie- przy akompaniamencie gita- bić? Nie brałem w tym udzia- cowie o jego stan zdrowia.
ustannie pieśni traktorzy- ry. Melodyjny dziewczęcy łu i siedziałem z oczyma wbi- Wreszcie brat Antoni, zwa-
stów, żołnierzy i przodowni- głos czyta fragment powieści tymi w talerz, kiedy tak recy- ny przez innych Toniem, sta-
ków pracy, przeplatane ludo- Romana Brandstaettera  Je- towali słowa modlitwy na tę rzec o wielkich spracowa-
wymi śpiewkami. Wczesnym zus z Nazaretu . Mój klasz- okazję przeznaczonej, śpie- nych dłoniach. Furtian. 77 lat,
rankiem z głośnika obudziła torny pokoik wypełnia śpiew sząc się do swych zajęć. Po- a uwija się przy kościele niby
mnie msza święta celebrowa- młodzieży. Przyjemne głosy moc charytatywna, paczki, młodzik. O czwartej rano już
na w kościele Dominikanów dziewcząt i chłopców wy- katecheza młodzieży, zespół na nogach. Jest człowiekiem
pod wezwaniem św. Mikoła- śpiewują:  Pan jest łaskawy, muzyczny, odczyty, bibliote- prostej i żarliwej wiary.
ja. Mogłem przekręcić gałkę pełen miłosierdzia. Błogo- ka, działalność klubu. Dużo Brat Tonio  kpi niczym
wyłącznika. Jednak nie zro- sław, duszo moja, Pana. On ludzi ciągnie teraz do kościo- wolterianin ojciec S.  miewa
biłem tego i słuchałem. Od- odpuszcza wszystkie twoje ła. Tak więc ojcowie cały widzenia. Święty człowiek!
biór, niezwykle bliski i czysty, winy i leczy wszystkie twoje dzień w pracowitym ruchu. Wieczór. Patrzę w okno.
sprawiał wrażenie uczestnic- choroby. Dzieła Pana są spra- A wieczorem w swoich ce- Pada deszcz. Klasztorne po-
twa w obrzędzie. Nawet ka- wiedliwe. Drogi swoje obja- lach też pracują. Słychać stu- dwórze.
szel bardzo wyraz
ny. W ko- wił Mojżeszowi... . I refren: kot maszyn do pisania. >dokończenie na str. 8
05-02-PR-1-A-004-KO-1 30-01-08 15:27 Page 4
Najnowsza historia Polaków
4
Przyjaciół nikt nie będzie mi wybierał / Wrogów poszukam sobie sam / Dlaczego kurwa mać, bez
Pierwszy PrzeglÄ…d Piosenki Prawdziwej
sił do udziału w przedsięwzięciu Andrzej Czeczot, główny sce-
innych artystów. Zaproponował nograf przeglądu, umieścił
też, by tytuł takiego koncertu na czerwonym tle wizerunek
brzmiał tak, jak tytuł starego fil- stoczniowca, który patrzył
mu Leonarda Buczkowskiego na zwisajÄ…cÄ… z dz
wigu pętlę wy-
  Zakazane piosenki . glÄ…dajÄ…cÄ… jak stryczek. Po bo-
Miesiące wolności po Sierp- kach wisiały nad sceną powięk-
niu obnażyły obrzydliwy infan- szone karykatury żyjących i nie-
IGOR SAWIN
tylizm polskich mediów. Istniały żyjących przywódców partyj-
autor słuchowisk teatralnych
sprawy dużo ważniejsze w życiu nych. Wisieli więc: Bolesław Bie-
i artysta estradowy
narodu i utwory pisane do szu- rut, Józef Cyrankiewicz,
flad o nich właśnie mówiły. Te Władysław Gomułka, Piotr Jaro-
aczęło się tak... Bard es- teksty były oczywiście wykony- szewicz i Edward Gierek. Jedno
trady, radiowiec, saty- wane, ale w wąskim gronie przy- miejsce obok nich było wolne,
ryk i dziennikarz Ma- jaciół i znajomych  na prywat- udekorowane kirem. Nie trzeba
ciej Zembaty  wielki kach albo przy wódce. Nagry- e"Maciej Zembaty, wielki się było specjalnie domyślać, że
Zmiłośnik czarnego hu- wano je na taśmy magnetofono- miłośnik czarnego humoru czeka na Wojciecha Jaruzelskie-
moru i największy polski fan Le- we, jedni przegrywali od dru- go. Oprócz tego przed rozpo-
onarda Cohena  zajrzał do swo- gich i tak krążyły po kraju. w Gdańsku. Wkrótce udali się częciem pierwszego koncertu
jej szuflady, gdzie spoczywały Mniej więcej miesiąc po wizy- do Gdańska i zainteresowali na podłodze hali Olivia rozrzu-
utwory nigdy nieopublikowane. cie u Wajdy po koncercie w Ka- swoim pomysłem Lecha Wałęsę. cono dużą ilość prasy czecho-
Ale oto po strajkach i po podpi- towicach Maciej Zembaty ra- słowackiej i enerdowskiej
Trzy dni razy pięć godzin
saniu porozumień sierpnio- zem ze swoim menedżerem (zwłaszcza znienawidzone  Ru-
wych wszystko się odmieniło. Wojciechem A
yżwą znalazł się Pierwszy Przegląd Piosenki de Pravo i równie znienawidzo-
Jacek Kleyff napisał do tekstów w mieszkaniu Andrzeja Czeczo- Prawdziwej trwał trzy dni, popięć ne  Neues Deutschland ), aby
muzykę i tak zaopatrzony autor ta, gdzie przebywał akurat Jacek godzin każdego dnia (20  22 widzowie mogli po niej stąpać.
udał się na początku 1981 roku Kuroń. Nie wiadomo, ile wypili sierpnia 1981 r.). Reżyseria nie by- Andrzej Rosiewicz:  Kiedy
z recitalami w Polskę. uczestnicy tego spotkania, ale ła chyba specjalnie skomplikowa- wyszedłem na scenę i znalazłem
W Krakowie Andrzej Wajda doszli do wniosku, że należy na dla Macieja Karpińskiego, po- się pod wiszącymi portretami,
zachęcił swojego gościa, aby zorganizować duży przegląd nieważ, mówiąc slangiem estra- powitałem publiczność takim
stworzył ze swoich tekstów for- piosenki najzupełniej wolnej, dowym, było śpiewane, gadane, zdaniem:  Cieszę się, że mogę
mę większą, a także  aby zapro- który mógł mieć miejsce tylko śpiewane, gadane  naprzemian. wystąpić teraz dla państwa
Funkcjonariusze SB szybko zdali sobie sprawę, że zalecane przez władze  polityczne spacyfiko-
Bezpieka wobec  Solidarności
Jeszcze inni formułują opinie, że na Lubelszczyz
nie, a w Mielcu ny. Po prostu Szpakowski za-
związek był w znacznej mierze i Poznaniu? miast trafić na organizowane
kontrolowany, a niekiedy wręcz przez siebie spotkanie powę-
Lubelski lipiec
sterowany przez SB. Twierdzą drował... do szpitala z objawami
nawet, że strajki z lata 1980 roku Robotnicy domagali się m.in. zawału serca. Być może uda się
były inspirowane przez bezpie- likwidacji przywilejów aparatu w przyszłości wyjaśnić kulisy je-
kę. Jak było w rzeczywistości? partyjnego, walki z korupcją czy go tajemniczego zasłabnięcia,
Czy wiedza z esbeckich teczek wprowadzenia rzeczywistej ale zapewne już nigdy nie do-
GRZEGORZ MAJCHRZAK
każe nam pisać historię  Soli- wolności słowa. Jednym z naj- wiemy się, czy  Solidarność
BEP IPN Warszawa
darności na nowo? ciekawszych aspektów tych miała szansę powstać miesiąc
Nasza wiedza na temat po- protestów była próba zorgani- wcześniej oraz jak wyglądałaby
westia działań Służby wstania związku, poprzedzają- zowania międzyzakładowego historia naszego kraju, gdyby
Bezpieczeństwa wo- cych go strajków stale się po- komitetu strajkowego w Lubli- do tego doszło.
bec NSZZ  Solidar- większa. Nadal jednak jest ona nie w połowie lipca. Po grudniu 1970 roku w MSW
ność należy z pewno- nader niepełna. Pierwsze  prze- Inicjatorem jego utworzenia stworzono  koncepcję operacyj-
Kścią do najciekaw- rwy w pracy , jak je określały był Zdzisław Szpakowski, kole- nego przygotowania na konflikt
szych, ale też najbardziej drażli- ówczesne władze, miały miejsce jarz związany z Komitetem w szerszej skali . Polegała ona
wych tematów z najnowszej hi- już 1 lipca 1980 roku, czyli Obrony Robotników. Jednak lu- na wcześniejszym przygotowa-
storii naszego kraju. Niektórzy w dniu podniesienia cen  nie- belska SB okazała się czuj- niu i przeszkoleniu tajnych
bohaterowie lat 80. obawiają się których gatunków wędlin i mię- na i przeprowadziła kombinację współpracowników resortu
wręcz, iż badania tej problema- sa . Ile osób dzisiaj wie, że np. operacyjną, w wyniku której do przejęcia wrazie strajków ro-
tyki zniszczą mit  Solidarności . protesty rozpoczęły się nie udało się pokrzyżować jego pla- li przywódczej, a następnie kie-
STEFAN KRASZEWSKI/PAP
05-02-PR-1-A-005-KO-1 30-01-08 15:27 Page 5
>Reportaż z przeszłości
5
przerwy / Poucza ktoś, w co wierzyć mam?  z songu Andrzeja Garczarka
na tle wiernych kolędników nym. Możemy się tego dowie-
gwiazdy pięcioramiennej& dzieć z artykułu Sławomira
Aplauz był niesamowity. Cenckiewicza opublikowanego
Każdy z dni festiwalu rozpo- przez OBEP IPN w Gdańsku. We
czynała  Ballada o Janku Wi- wstępnym raporcie do przeło-
śniewskim  piosenka, która żonych napisano:
powstała właściwie w Grudniu,  W związku z założonym
ale dopiero teraz stała się zna- przez organizatorów żywioło-
na publicznie. wym charakterem imprezy li-
Każdy z laureatów otrzymał czyć należy się z prezentowa-
w formie nagrody Złoty, Srebrny niem materiałów nieposiadają-
lub Brązowy Knebel. cych debitu komercyjnego, d"Nad sceną wisiały powiększone karykatury żyjących i nieżyjących
Ewa Dałkowska:  Towarzy- a tym samym istnieje możliwość przywódców partyjnych
szyłam Piotrowi Szczepaniko- powstania sytuacji nieprzewi-
wi. Obserwowałam to wszystko dzianych przez organizatorów,
ProwadzÄ…cy, wykonawcy, zaproszeni
z zachwytem. Była w nas, wyko- które mogą stanowić zagrożenie
nawcach, jakaś Schadenfreude, dla bezpieczeństwa i porządku
jakiś straceńczy humor. Myśle- publicznego. Sytuację powyż- eneralnie program prowadzili Daniel Olbrychski i Andrzej
liśmy  zamkną nas. Trudno. szą pogłębić może specyficzny Strzelecki. W charakterze siły pomocniczej wystąpili także
Niech zamkną. To wtedy zro- dobór widowni ukształtowany GPiotr Skrzynecki i Jerzy Stuhr. W przeglądzie wzięła udział
dziła się moja miłość do piose- poprzez zamknięty system roz- plejada polskich artystów estradowych. Obok Macieja Zembatego,
nek Marka Grechuty. On już powszechniania biletów na po- który był przyczyną sprawczą, wystąpili między innymi: Grzegorz
wiedział, że chwila jest dziejo- wyższą imprezę pośród człon- Bukała, Natasza Czermińska, Ewa Dałkowska, Przemysław Gintrow-
wa. Oczywiście czekało się ków  Solidarności w zakładach ski, Marek Grechuta, Krystyna Janda, Jacek Kaczmarski, Stanisław
na Jacka Fedorowicza. Jego pracy. Jednocześnie organizato- Klawe, Jacek Kleyff, Jan Pietrzak, Maciej Pietrzyk, Andrzej Rosie-
niesamowita odwaga rosła rzy planują nagłośnienie na ze- wicz, Piotr Szczepanik, Jan Wołek, a także satyrycy: Jacek
z koncertu na koncert. Chwila wnątrz hali Olivia. W związku Fedorowicz, Krzysztof Jaroszyński, Andrzej Poniedzielski, Piotr
była tak wyjątkowa, że Andrzej z tym należy brać pod uwagę Skrzynecki, Jan Tadeusz Stanisławski (który wykonał właściwie mi-
Rosiewicz zrezygnował ze swo- możliwość prezentowania pro- nirecital), Marcin Wolski i Andrzej Zaorski.
jego zwykłego zespołu i po pro- wokacyjnych tekstów antypań- Z grup i zespołów estradowych udział w festiwalu wzięły: Aerobus,
stu usiadł na proscenium z gi- stwowych i antyradzieckich, jak B-Compleks, kabaret Bąbel, kabaret Tu 60-tka, Kryzys, Maanam,
tarką i zaśpiewał swoje. również kolportaż wrogich ma- Pod Budą, Pomorzanie, Wały Jagiellońskie, Stalowy Bagaż, Trzeci
teriałów . Oddech Kaczuchy i Wolna Grupa Bukowina.
Wyzwanie dla SB
Przegląd  zabezpieczały na- Na festiwal zostali zaproszeni również goście: Leonard Cohen, Kris
Ciekawe są opinie i wnioski, stępujące wydziały Komendy Kristofferson, a nawet Bob Dylan. Niestety, Dylan w ogóle nie odpo-
jakie Służba Bezpieczeństwa Wojewódzkiej MO: II, III, A, T wiedział, Kristofferson odmówił, a Cohen nie dostał wizy
przekazywała swoim przełożo- i wydział paszportowy. Dziewię- > od polskiego konsulatu w Atenach.
wanie związku jest nierealne. Od jesieni 1980 roku starali się go rozbić
 Przenikanie,
rowania spokojnym ich przebie- czego nurtu w nim od działaczy nych] w [spółpracowników]
mnożenie, inspirowanie,
giem i niedopuszczenia do skie- opozycji i solidarnościowych do ogniw związkowych i walka
wzmaganie& 
rowania ruchu strajkowego  ekstremistów . Głównym prze- o ich uplasowanie w kręgach
na niebezpieczne politycznie to- Od początku istnienia związ- ciwnikiem w dalszym ciągu po- przywódczych ,  operacyjno-
ry . Nie udało się jej jednak ku bezpieka rozpoczęła działa- zostawał Komitet Obrony Ro- -techniczne opanowanie sie-
na szczęście w pełni zrealizować nia przeciwko niemu. Okres botników. Analizowano np., któ- dzib związkowych ,  mnożenie
w sierpniu 1980 roku. Zapewne pierwszych tygodni istnienia rzy działacze  Solidarności wzajemnie sprzecznych dążeń
zaważyÅ‚y natym bÅ‚Ä™dy popeÅ‚nio-  SolidarnoÅ›ci to czas dziaÅ‚aÅ„ skÅ‚onni byliby wystÄ…pić prze- różnych grup SolidarnoÅ›ci« ,
ne w drugiej połowie lat 70. ciwko korowcom.  inspirowanie działań i wystą-
w działaniach wobec tworzącej Funkcjonariusze SB szybko pień spotykających się z dez-
się wówczas opozycji. 6 wrze- zdali sobie sprawę, że zalecane aprobatą społeczeństwa czy
Pierwsze  przerwy
śnia 1980 roku Władysław Cia- przez władze próby  politycz- też  wzmaganie antagonizmów
w pracy miały miejsce
stoń, dyrektor Departamen- nego spacyfikowania związku, osobistych między poszczegól-
tu III  A MSW, podsumowując ze względu na jego masowość, nymi działaczami związku. Naj-
już 1 lipca 1980 roku
działania resortu spraw we- są nierealne. Jak póz
niej stwier- bardziej znanym przykładem
wnętrznych w sierpniu, stwier- dzano w jednym z resortowych konfliktu personalnego podsy-
dzał:  jeszcze za wcześnie na do- defensywnych zmierzających dokumentów, Służba Bezpie- canego przez SB był ten między
konanie analizy i oceny naszej głównie do ograniczenia wielko- czeństwa stanęła wobec  nie- Lechem Wałęsą a Andrzejem
działalności, niemniej możemy ści i siły związku, a także przygo- spotykanej dotąd nawet ilościo- Gwiazdą i Anną Walentynowicz.
już dzisiaj, towarzysze, stwier- towywania stosownych planów wo sytuacji  organizacji maso-
 Aktywni ,  Grot ,
dzić, że w sytuacji masowej soli- i założeń taktycznych. wej, w szczytowym okresie liczą-
 Jocker ,  Walet
darności, a szczególnie strajków Służba Bezpieczeństwa reali- cej ponad 9,5 miliona członków.
typu okupacyjnego, nasze pozy- zowała wytyczne przywódców Nic zatem dziwnego, że od je- Związek był  operacyjnie
tywne profilaktyczne oddziały- partii. A ci zamierzali związek sieni 1980 roku esbecy rozpo- ochraniany głównie w ramach
wania są bardzo ograniczone,  rozbroić i poddać kontroli częli działania w celu rozbicia tzw. spraw obiektowych. Roz-
nieskuteczne, a przeciwdziała- PZPR. Miało temu służyć od-  Solidarności . Służyć temu pracowywane były władze kra-
nia wręcz niemożliwe . dzielenie  zdrowego robotni- miały m.in.  przenikanie [...] t [aj- jowe, międzyzakładowe komi- >
STEFAN KRASZEWSKI/PAP
05-02-PR-1-A-006-KO-1 30-01-08 15:28 Page 6
Najnowsza historia Polaków
6
Przyjaciół nikt nie będzie mi wybierał / Wrogów poszukam sobie sam / Dlaczego kurwa mać, bez
Pierwszy PrzeglÄ…d Piosenki Prawdziwej
> ciu funkcjonariuszy nagrywało Wykonawcami, którzy wczasie wencję wojsk Związku Radziec- ogromnie wówczas popularnej
całość koncertów, dokumentu- koncertów najbardziej podpadli kiego w Polsce, śpiewał:  Mówiła postaci  Kolegi Kierownika
jąc ekscesy antypaństwowe i an- władzy, byli: Maciej Zembaty mi mama, bym się nie bał cha- z audycji  60 minut na godzinę ,
tyradzieckie. Dokumentowali  za szydzenie z Sejmu i z Albi- ma, bo cham to jest cham i boi podobno najpopularniejszej
oni w ten sposób osoby, które na Siwaka; Zbigniew Sekulski się sam ; Aleksander Grodkow- audycji w historii Polskiego Ra-
prowokowały  negatywne za-  za popularyzację radzieckiego ski, który kpił z Włodzimierza dia. Kolega Kierownik opowia-
chowania publiczności . dysydenta Aleksandra Sołżeni- Lenina, i zespół Wały Jagielloń- dał o zerwaniu rozmów Rakow-
Szef SB w Gdańsku pisał: cyna ( Idz
oddaj pokłon polar- skie, który zaatakował gen. Woj- skiego z  Solidarnością i ta opo-
 większość przedstawionych nej zorzy w Cavendish Ver- ciecha Jaruzelskiego. Na szcze- wieść została przyjęta w Olivii
utworów miała charakter ballad mont ); Jerzy Klesyk, który po- gólne potępienie władz zasłużył z niesamowitym aplauzem. Tu
satyrycznych o dużym ładunku wiedział ze sceny, że:  W Polsce Jacek Fedorowicz, który mówił ciekawostka: to był przez wiele
politycznym, powstałych spon- istnieje jednostka prowokacji niezapomniany monolog o wła- lat tekst najpopularniejszy spo-
tanicznie w czasie wydarzeń prasowej  Jerzy Urban, a jeden dzy. śród wszystkich, jakie w życiu
grudniowych i sierpniowych. Urban równa się dwóm Siwa- Jacek Fedorowicz:  Dla mnie napisałem, a ciekawostka pole-
Swoistym mottem, którym roz- kom ; Stanisław Klawe, który za-  Zakazane piosenki okazały się ga na tym, że był to jednocześnie
poczynano kolejne dni imprezy, śpiewał:  Księżyc jak sierp wyjątkowo udane, bo tak się jedyny mój tekst w owych latach
była piosenka w wykonaniu na gardle, a serce wali jak młot ; szczęśliwie złożyło, że akurat nigdzie oficjalnie nieopubliko-
Mieczysława Cholewy  Ballada Jan Tadeusz Stanisławski, który, napisałem bardzo aktualny mo- wany. Popularność tego mono-
o Janku z Gdyni nawiązująca rozważając ewentualną inter- nolog i włożyłem go w usta logu przywoływałem zawsze ja-
do wydarzeń grudniowych . ko dowód na ogromną siłę tzw.
W jednym z raportów czyta- drugiego obiegu, czyli kultury
my, że:  W wielu tekstach pod- niezależnej. Jeżeli jakiś młody
kreślano manipulowanie Polską człowiek dziwi się czasem, dla-
przez Związek Radziecki, pod- czego Wałęsa czy inni starsi pa-
kreślano, iż trzymilionowa orga- nowie mówią czasem, z lekkim
nizacja uzurpuje sobie prawa przymrużeniem oka, nie  wła-
do rzÄ…dzenia trzydziestotrzymi- dza tylko  waaadza , to jest to
lionowym narodem, że IX Zjazd reminiscencja właśnie tego mo-
PZPR był marginesowym wyda- nologu.
rzeniem w życiu narodu. Drwio-
Åšmiech przez Å‚zy SB
no z opieszałości prac rządu,
atakowano Mieczysława Ra- Służba Bezpieczeństwa miała
kowskiego i Wojciecha Jaruzel- d"Jacek Kaczmarsk śpiewał d"Jacek Fedorowicz w monologu oczywiście w zanadrzu różne
skiego . o murach, które runą Kolegi Kierownika działania specjalne, które miały
Funkcjonariusze SB szybko zdali sobie sprawę, że zalecane przez władze  polityczne spacyfiko-
Bezpieka wobec  Solidarności
Zjazdowa konfrontacja
> tety założycielskie (a potem za- obiektowej pod kryptonimem programu dla związku w dwóch
rządy regionów), niektóre ko-  Aktywni , założonej w mar- Nieco inaczej wygląda sytu- wersjach: pryncypialnej [i] kom-
misje zakładowe, organy praso- cu 1981 roku. Również rozpra- acja z działaniami podjętymi promisowej przez... Wydział
we i gremia doradcze. Według cowanie Ośrodka Prac Społecz- przez Służbę Bezpieczeństwa Socjalno-Zawodowy Komitetu
niepełnych danych z końca no-Zawodowych przy KKP/KK w związku z I Krajowym Zjaz- Centralnego PZPR. Tę pierwszą
grudnia 1980 roku poszczegól- (kryptonim  Grot ), Agencji Pra- dem Delegatów NSZZ  Solidar- zamierzano przekazać tajnym
ne komendy wojewódzkie MO sowej  Solidarności (krypto- ność w ramach spraw obiekto- współpracownikom, którzy
(informacji nie przesłał Biały- nim  Jocker ) i  Tygodnika Soli- wych pod kryptonimami  Sej- w ocenie SB mieli szanse wejść
stok, Częstochowa, Kraków, darność (kryptonim  Walet ) mik i  Debata .  Operacyj- w skład władz krajowych związ-
Leszno i Zamość) prowadziły rozpoczęto formalnie w tym sa- na ochrona I KZD była najwięk- ku, ta druga miała trafić  kana-
łącznie 89 spraw obiektowych mym czasie. szą operacją SB między łem specjalnym do Wałęsy.
 na NSZZ  Solidarność (3 spo- Cechą wspólną działań wo- sierpniem 1980 a grud- Jednak mimo zaangażowania
śród nich dotyczyły  Solidarno- bec tych najważniejszych ogniw niem 1981 roku. Próbowano ogromnych sił i środków (m.in.
ści wiejskiej). Niestety, nie dys- związku, w świetle zachowa- wpłynąć na przebieg zjazdu, kilkudziesięciu agentów wśród
ponujemy danymi statystyczny- nych archiwaliów, jest skupienie uchwalany przez związek pro- delegatów) efekty pracy SB były
mi z okresu póz
niejszego, ale się de facto na obserwacji prze- gram i skład wybieranych władz nader mizerne. Przykładowo
należy założyć, iż liczba spraw ciwnika (tak SB traktowała  Soli- krajowych. W jego trakcie na du- w czasie I tury udało się  spowo-
prowadzonych przez SB prze- darność ), zdobywaniu infor- żą skalę prowadzono tzw. działa- dować jedynie 17  pozytyw-
ciwko związkowi uległa zwięk- macji wyprzedzających (np. do- nia specjalne, w tym kolporto- nych wystąpień i replik . Nic za-
szeniu. Przykładowo Krajowa tyczących taktyki na rokowania wano sporządzone w MSW fał- tem dziwnego, że dzień po za-
Komisja Porozumiewawcza, z rządem), analizowaniu poczy- szywki. Chyba najciekawszą kończeniu I tury zjazdu wicemi-
a następnie Komisja Krajowa nań związku i zbieraniu mate- i najbardziej tajemniczą opera- nister spraw wewnętrznych
NSZZ  Solidarność była roz- riałów do ewentualnego proce- cją władz było przygotowanie Adam Krzysztoporski uznawał
pracowywana w ramach sprawy su jego niektórych działaczy. na II turę zjazdu  wyważonego jego wyniki za rezultat dywer-
STEFAN KRASZEWSKI/PAP
STEFAN KRASZEWSKI/PAP
05-02-PR-1-A-007-KO-1 30-01-08 15:28 Page 7
>Reportaż z przeszłości
7
przerwy / Poucza ktoś, w co wierzyć mam?  z songu Andrzeja Garczarka
 jeżeli nie odwrócić uwagę na który liczyli organizatorzy. od przeglądu, to przynajmniej ją Szczególnie dużo krytycznych Rosiewicz
stępić. Oto w raporcie do swoich opinii wywołała ona w środowi- bawił
przełożonych któryś z funkcjo- sku inteligenckim, artystycz- piosenką
nariuszy napisał: nym, a nawet robotniczym . o propagan-
 Przez trzy kolejne dni rozkol- Jacek Fedorowicz:  Jako je- dzie sukcesu
portowano wśród uczestników den z tych, co odbierali oklaski,
przeglądu łącznie 14 tys. różne- ryki śmiechu i wiwaty, muszę
go rodzaju wierszy satyrycznych powiedzieć, że największe wra-
i plakatów stanowiących swego żenie zrobiła na mnie siła i po-
rodzaju przeciwwagę dla utwo- wszechność niezgody na komu-
rów zgłoszonych na Przegląd nizm. Niby o tym wiedziałem,
Piosenki Prawdziwej. Z posia- ale tu mogłem to zobaczyć
danego rozpoznania wynika, że i usłyszeć w formie skondenso-
kolportowane materiały budziły wanej. A z drugiej strony rampy
zainteresowanie publiczności, wyraz
nie odczuwalna była prze-
były przyjmowane z dużą dozą ogromna satysfakcja wykonaw-
humoru, a także wpływały ców, że wreszcie mogą dać pu-
na kształtowanie nastroju wi- bliczności to, za czym tęskniła na zawsze piętno niewolnika? . Bo nie dało się wszystkich tam
dzów . od dziesięcioleci. Prezydium Komisji Krajowej upchać
Szef SB w Gdańsku w swoim  Solidarności zakwestionowało Wzięli Ryfkę chłopaki na pole
Skandal 20 lat póz
niej
raporcie podsumował I Prze- dwa utwory Macieja Zembatego Igwałcili normalnie i wusta
gląd Piosenki Prawdziwej dość W 2001 roku postanowiono  pt.  Nebraska i  Maleńki ry- Ona szybko pobladła jak chusta
lekceważąco: powtórzyć tamten sukces. Bilety nek . W  Nebrasce pojawił się Iumarła od polskiej siekiery
 Z naszego rozpoznania wy- były po 60 zł, czyli po 15 dolarów. następujący dwuwiersz: Odrąbali jej główkę prześliczną
nika, że mimo dużego zaintere- W lipcu Waldemar Banasik i Ma- Nie wierzę papieżowi, zagrali nią wnogę namiedzy... .
sowania przeglądem przed jego ciej Zembaty opracowali założe- bo zbyt surowy jest
rozpoczęciem, już po pierw- nia programowe II Przeglądu. Nastarość zapomina, Organizatorzy II Przeglądu
szym dniu, a także w kolejnych Napisali w nim:  Nonkonfor- że człowiek kocha grzech. byli oburzeni. Stwierdzili, że de-
dniach jego trwania, uwidoczni- mizm jest postawą krytyczną cyzja związku zagraża wolnej
ło się rozczarowanie publiczno- wobec rzeczywistości. Zależy Natomiast w  Maleńkim ryn- wypowiedzi. Czy jednak wol-
ści i malejące z dnia na dzień za- nam na udziale w II PPPP arty- ku  taka zwrotka: ność wypowiedzi oznacza całko-
interesowanie. Praktycznie po- stów krytykujących obecną rze- (...) Bo maleńki jest rynek wity brak odpowiedzialno-
za osobami, które nabyły bilety, czywistość. Chcemy zobaczyć wJedwabnem ści? I tak to wolność przyniosła
impreza ta nie wzbudziła więk- również, co się stało z naszym ję- Kościółek i synagoga... itd. pytania, których 20 lat wcześniej
szego zainteresowania i nie wy- zykiem. Czy aby na języku raz Gdy część Żydków skwierczała  w dobie wolności ograniczonej
wołała rezonansu społecznego, zniewolonym nie pozostało wstodole  nie zadawano...  Igor Sawin
wanie związku jest nierealne. Od jesieni 1980 roku starali się go rozbić
syjnej dział [alności] antykomu- lidarność  stała się ruchem spo- że nie udało się przejąć nad nią Szczepan, oraz 3 inne osoby
nistycznej. A nawet pytał drama- łecznym z elementami charakte- kontroli. A warto tu przypo- (członkowie ZR oraz przewod-
tycznie:  Co ma zrobić Biuro Po- rystycznymi dla partii opozycyj- mnieć, że działania w tym kie- niczący komisji zakładowych).
lityczne, czy ma odbyć się II tura nej , a większość podjętych runku były mocno zaawansowa- Notabene warto przypo-
Zjazdu S [olidarności], czy zwo- przez zjazd uchwał ma  jedno- ne. Prowadzono je co najmniej mnieć, że wg planistów z Rako-
łać Nadzwyczajny Zjazd [KC znacznie polityczny charakter od jesieni 1981 roku. Zresztą wieckiej związek z  Solidarno-
PZPR]. Konfrontacja, zamknie- po wprowadzeniu stanu wojen- ścią w nazwie miał liczyć na-
my 1500 ludzi, wywołamy strajk nego uległy one znacznej inten- wet 5,5 miliona członków. Za-
generalny i co dalej? . syfikacji. Przygotowano nawet mierzano natomiast zmienić je-
Mimo zaangażowania
Ze względu na  niemożność wykazy władz  odrodzonego go strukturę z regionalnej
doprowadzenia do trwałych ogromnych sił i środków związku. Mieli go tworzyć dzia- na branżową. Również jego sie-
zmian prosocjalistycznych wkie- łacze  Solidarności uznani dziba miała się mieścić nie
efekty pracy SB były
rownictwie Solidarności zrezy- przez SB za umiarkowanych w Gdańsku, ale w Warszawie.
gnowano z  udzielania szerokie- oraz resortowa agentura. O tym, Ostatecznie jednak z tego po-
mizerne
go poparcia dla Wałęsy i jego jak on miał wyglądać, świadczy mysłu zrezygnowano. W związ-
programu , a skupiono się chociażby skład planowanego ku z uchwaleniem przez Sejm
nadziałaniach wcelu  wymusze- i są one wymierzone w kierowni- Zarządu Regionu Piła z końca 8 paz
dziernika 1982 roku
nia czysto związkowego charak- czą rolę PZPR w życiu narodu . stycznia 1982 roku. Być może  ustawy o związkach zawodo-
teruIItury (wtym dostworzenia jest to przykład skrajny, ale war- wych,  Solidarność zdelegali-
ZwiÄ…zek pod kontrolÄ…
 frakcji robotniczej w zwiÄ…zku). to go chyba w tym miejscu przy- zowano, grupy inicjatywne
Jak wynika zocen MSW działania Wprowadzenie stanu wojen- toczyć: TW Duży (przewodni-  przestały formalnie istnieć ,
resortu miały się okazać jedynie nego było zarazem sukcesem czący), TW Grąbek i Tadeusz D. a zdobyte przy tej okazji do-
częściowo skuteczne, a lista nie- władz PRL (w tym oczywiście (wiceprzewodniczący), TW Ję- świadczenia i agenturę wyko-
powodzeń była zdecydowanie Służby Bezpieczeństwa), jak też drek, TW Florian i TW Bielawski rzystano przy tworzeniu zacząt-
dłuższa odwykazu sukcesów. ich porażką. Porażką w tym sen- (członkowie prezydium), TW ków Ogólnopolskiego Porozu-
Ogólna ocena SB była pesymi- sie, że  Solidarności nie udało Duży, TW Adler, TW Kowalski, mienia Związków Zawodowych.
styczna. Uznano bowiem, iż  So- się spacyfikować bez użycia siły, TW Brygadzista, TW Rywal, TW  Grzegorz Majchrzak
STEFAN KRASZEWSKI/PAP
05-02-PR-1-A-008-KO-1 30-01-08 15:29 Page 8
Najnowsza historia Polaków
8
Kalendarium Trzy noce i dwa dni u dominikanów
>ze str. 3
Szarek siaduje z halą targową i tędy
historyk, przebiega koci szlak. Czarne
Oddział IPN mury kościoła. Ogromna twier-
w Krakowie dza. Najstarszy kościół w mie-
ście. Podczas działań wojennych
1 LIPCA  Władze PRL wyjątkowo nie uległ zniszczeniu.
wprowadziły drastyczną Za ścianą stukot maszyny do pi-
podwyżkę cen, co do- sania. To któryś z ojców. Zapew-
prowadziło do krótkich ne pisze pracę doktorską. Jesz-
strajków w pojedynczych cze na schodach spotkanie
fabrykach. Robotnicy do- z bratem Antonim. Pogawędka.
magali się zwiększenia Siedzimy w refektarzu. Brat An-
płac, a dyrekcje spełniały toni opowiada o swoich dwóch
te żądania. W następ- zawałach serca. Po drugim już
nych tygodniach całą nie dawali mu szans. Doktor wy-
Polskę obiegło powiedze- szedł. Zostawił go samego. A on
nie:  Kto staje, ten czuł, że każda sekunda jest
dostaje&  . ostatniÄ… sekundÄ…. Przejrzysta ja-
8 LIPCA  Rozpoczął się sność nawiedziła jego umysł.
strajk w WSK PZL Åšwid- Koniec. Dlaczego ojciec Florian
nik. Po czterech dniach nie udzielił mu absolucji i nie na-
przyjęto dziewięciopunk- maścił świętymi olejkami? Wy- d"Msza święta w Stoczni Gdańskiej.  Solidarność przyniosła
towe  Porozumienie zdrowiał. To znaczy ojciec Flo- odrodzenie religijności w naszym narodzie
zawarte między Przed- rian był o tym przekonany i dla-
stawicielami Załogi tego nie chciał go namaścić. Tak ochrypły głos) przypowieścią i witał biskupa. Śmiejąc się,
wybranymi rozważa brat Antoni. o butach swego teścia, które ja- chętnie o tym opowiadał. Jaki
w dniu 11.07.1980 r.  Z tego wynika, że brat jest ko jedyne pozostały w trwałym był jego stosunek do wiary?
a Dyrekcją, Radą Zakła- wielkim grzesznikiem  mówi stanie, gdy na prośbę swojej żo- Chyba ziemski. Pomagała mu
dową i Samorządem ojciec S., który się do nas przy- ny zajął się po wojnie ekshuma- żyć. Nie stawiał sobie kompliku-
Robotniczym  pierwszy siadł.  Bóg nie chciał jeszcze cją zwłok jej rodziców.  Dawniej jących pytań. Nieśmiertelność
taki dokument podpisany przyjąć.  Opowiada, jak to bra- to byli szewcy  powiedział Zyg- duszy, wiekuista droga... nigdy
latem 1980 roku. ta Tonia odwiedzili jego młodzi munt-ateusz.  Robili buty nie- o tym nie mówił.
16 LIPCA  Pracę prze- krewniacy ze Śląska.  Baterię śmiertelne. Nie wiem. Nie obsta- A gdy w podeszłym wieku za-
rwała Lokomotywownia wódy przynieśli ze sobą  mówi ję przy sceptycznym poglądzie padł raz na groz
ne zapalenie
PKP w Lublinie, w której  i spili się jak bąki. On chce z ni- Zygmunta. płuc i choroba nie chciała ustą-
obok postulatów ekono- mi rozmawiać o sprawach świę- Rankiem znów obudziły mnie pić, wtedy... jakby się już gotował,
micznych zgłoszono tych, a oni tylko bełkoczą i oczy słowa modlitw i śpiew bogoboj- ale milcząco. Nie jęczał, nie stękał
także żądanie przepro- w słup...  Brat Antoni pobiegł ny z głośnika. Wstałem. Wycho- (a zawsze przy lżejszych choro-
wadzenia nowych wtedy wzburzony do przeora dzę i otwieram drzwi łączące bach lubił to pojękiwanie), oczy
wyborów do rady zakła- i zawołał:  Ojcze przeorze, sza- klasztor z kościołem. Jestem miał skupione i surowe. Odwró-
dowej. Nazajutrz tan w nich wstąpił! Trzeba dzwo- na chórze. Stąd mogę obserwo- cił się dościany inie chciał znami
kolejarze zablokowali wę- nić po milicję!  Dlaczego nie wać z góry tych wszystkich wier- rozmawiać. Tak, wtedy gotował
zeł kolejowy, a 18 lipca po egzorcystę  śmieje się ojciec nych siedzących na ławach, klę- się do odejścia. Lubił życie. Czę-
Lublin został sparaliżowa- S.  tylko po milicję właśnie? czących na kamiennej posadzce, sto się śmiał i do końca ciekaw
ny: nie pracowała Świeckie myślenie. wpatrzonych w ołtarz, obserwu- był wszelkich objawów ziem-
komunikacja miejska, Brat Toni, człowiek prosty ido- jących liturgiczne czynności skiego bytowania. Lubił ludzi. In-
PKS, transport handlowy. bry, też się śmieje razem z nimi. księdza. Wokół strzeliste, suro- terweniował w sporach i kłót-
Ogółem w lipcu 1980 ro- Noc. Myślę o swym stosunku we ściany, łukowe sklepienia. niach. Dobroduszny i pogodny,
ku strajkowało ponad 80 do religii, Boga, wieczności. Pobłyskuje złoto i purpura po- nawet śmieszny, potrafił jednak
tys. robotników w 177 Praktyki religijne są dla mnie sągów i obrazów. rozładować wiele złego napięcia
zakładach pracy. obojętne. Teksty religijne rów- Nie wiem. Z latami coraz czę- między ludz
mi. Znakiem boskiej
14 SIERPNIA  Rozpo- nież. Biblia z rzadka bywała mo- ściej wracam do tego pytania. obecności było dla mnie jego
częła strajk załoga ją lekturą. Myślę o tym, co na te- Wiara czy niewiara? Myślę długie życie.
Stoczni im. Leni- mat religii i wiary mówił Zyg- o swoim ojcu. Był człowiekiem Dopóki żył, wszystko wyda-
na w Gdańsku, munt, niegłupi obieżyświat wierzącym. Regularnie, co nie- wało się jeszcze przede mną
domagając się przywró- z mojego przedmieścia:  Bóg, dziela, uczestniczył w mszy. Lu- otwarte, mimo że traktowałem
cenia do pracy wiara... czy to możliwe po tej bił ceremonie religijne. Zwie- go lekko i pobłażliwie. W tym
zwolnionej dyscyplinarnie wojnie, po tym Hitlerze, Stali- dzał z upodobaniem stare i no- przedsionku więcej było światła.
suwnicowej Anny Walen- nie... po tylu milionach pomor- we kościoły Warszawy. Raz na- Po jego śmierci ociemniało. Ob-
tynowicz, działaczki WZZ, dowanych, zamęczonych ludzi? wet, gdy pod którymś z kościo- szar mojego czasu skurczył się
oraz podwyżki płac. Wtedy Zygmunt, kpiarz i cynik, łów oczekiwano na biskupa znacznie. I większa pustka niż
Do protestu przyłączyły był zupełnie poważny.  Czy to i zabrakło godnego starca dotychczas.
się największe zakłady nie ludzie sobie wymyślili, żeby do trzymania świecy, mistrz ce-  Marek Nowakowski
Trójmiasta. Trzy dni póz
- lżej im się żyło?  reasumował remonii wyłowił spośród tłumu
Autor spędził te trzy noce i dwa dni
niej powstał Zygmunt (małe przekrwione wiernych właśnie ojca. Ubrali go
w klasztorze oo. Dominikanów w Gdańsku
Międzyzakładowy Komi- > oczy, miedziana twarz, lekko w komżę, wręczyli długą świecę w roku 1981
1980
WA
ODZIMIERZ WASYLUK
05-02-PR-1-A-009-KO-1 30-01-08 15:29 Page 9
>Pamiętam ten dzień
9
13 grudnia 1981
tet Strajkowy, z Lechem
Wałęsą, Andrzejem
GwiazdÄ…, AnnÄ… Walenty-
nowicz, AlinÄ…
Czapka pana Fiszbacha Pieńkowską i Bogdanem
Lisem na czele. Działa-
cze MKS sformułowali 21
przygotowują. Nie robił paniki. dział, że jeśli będę miała jakieś postulatów. W pierwszym
DANUTA WAA

SA
Zresztą nigdy nie stwarzał at- problemy lub potrzebowała po- żądano  akceptacji nieza-
żona Lecha Wałęsy
mosfery jakiegoś zagrożenia. mocy, żebym się doniego zgłosiła. leżnych od partii
Był spokojnym człowiekiem. Odpoczątku zapamiętałam go ja- i pracodawców wolnych
ocy z 12 na 13 grudnia Zasnęliśmy. Sen przerwała ko wspaniałego człowieka. Utrzy- związków zawodowych ,
nie przeżyłam tak żona Mietka Wachowskiego. mujemy kontakt do dziś, zawsze następnie nierepresjono-
bardzo. Po prostu Zdenerwowana Marzena wyja- dzwoni z życzeniami na święta, wania za poglądy,
przyszli i zabrali mę- śniła, że go zamknęli. Uspokaja- czasem się spotykamy. wolności słowa, ograni-
Nża. Wiele razy wcze- liśmy ją, że będzie dobrze. Po- Tego dnia po południu roz- czenia cenzury.
śniej go zabierali. Czym dla mnie, szliśmy spać, ale nie zasnęliśmy. mawiałam z mężem z telefonu 18 SIERPNIA MKS po-
dla mojej rodziny, jest stan wo- Znów ktoś przyjechał z informa- u wojewody. Mówił, że stan wo- wstał w Stoczni im.
jenny, dotarło do mnie póz
niej. cjami o zamykaniu ludzi. Póz
niej jenny może potrwać nawet rok. Warskiego w Szczecinie.
Wstyd mi się przyznać, ale nie zjawiła się milicja. Dzwonili, pu- Pojechałam pod zaczynającą Strajki rozlewały się
przywiązuję większej wagi do te- kali. Mąż nie otwierał. strajk stocznię, gdzie spierano na kolejne ośrodki: Wro-
go dnia. Nie przeżyłam tej nocy Przed trzecią przyjechali pa- się, czy barykadować bramę. cław, Wałbrzych, A
ódz
,
w jakiś tragiczny sposób. Nie do- nowie Tadeusz Fiszbach i Jerzy Stało pod nią wiele osób. Wśród zagłębie miedziowe, Po-
chodziło do mnie, co się rzeczy- Kołodziejski (I sekretarz KW nich dzieci. Pytałam się sama znań, Bielsko-Białą,
wiście dzieje. Od powstania  So- PZPR w Gdańsku i wojewoda siebie, gdzie są ich rodzice, bo Bydgoszcz, Toruń, War-
lidarności męża praktycznie nie gdański  red.). Zapraszali przecież jest stan wojenny. szawę, Krosno, Kraków,
było wdomu. Ciągłe narady, spo- na rozmowy do Warszawy. Mąż W środę przyjechał z Warsza- Górny Śląsk i Zagłębie...
tkania z władzą, wyjazdy w Pol- odmówił, chciał, żeby najpierw wy jakiś pan z pytaniem, czy W ponad 750 zakładach
skę. A przecież mieliśmy sześcio- wypuścili zamkniętych. Odje- chcę widzieć męża. Była wtedy strajkowało 700 tys. pra-
ro małych dzieci. Najmłodsza chali. Chwilę potem zaczęła się u mnie moja mama i znajome. Te cowników. Wszędzie
Ania urodziła się w 1980 r., a ja dobijać ekipa zomowców i cywi- panie płakały i prosiły mnie, solidaryzowano się z 21
wtedy, w grudniu, byłam lów z łomami, grożąc wyłama- wręcz błagały, żebym nie jechała, gdańskimi postulatami,
wósmym miesiącu ciąży. Miałam niem drzwi. Dowiedzieli się, że bo mnie porwą czy w ogóle coś co zmusiło władze
zupełnie inne myśli. Gdyż to ja nie otworzymy, dopóki nie wró- strasznego się wydarzy. do uznania postulatów
zajmowałam się naszymi dzieć- cą Fiszbach z Kołodziejskim. Dotarliśmy gdzieś pod War- i podpisania porozu-
mi, na tym polegały moje co- Wrócili i mąż ich wpuścił. Był szawę. Ucieszyłam się, że to już, mień: 30 sierpnia
dzienne obowiązki. A może by- już ubrany. Pamiętam jak dziś: bo myślałam, że Bóg wie gdzie w Szczecinie, 31 sierpnia
go wywiez
li. Wyglądał dobrze. w Gdańsku, 3 września
Wałęsowa: kichś rozmów, żeby na coś wpły- oraz 11 września w Hu-
 To ja nął, chyba na to, żeby ludzie nie cie Katowice.
zajmowałam strajkowali. 5/6 WRZEŚNIA  Stani-
się naszymi Przez pierwszy miesiąc stanu sław Kania
dziećmi. wojennego panowała taka dziw- został I sekretarzem KC
Na tym na cisza. Poza nielicznymi nikt PZPR, zastępując rządzą-
polegały mnie nie odwiedzał. Jednych cego przez dekadę
moje zamknęli, inni się ukrywali, Edwarda Gierka.
obowiązki... a jeszcze inni, cóż, bali się. Listów 17 WRZEŚNIA
też przychodziło niewiele. Ten  W Gdańsku delegaci
list z wyrazami otuchy od Ojca międzyzakładowych ko-
Świętego, który pan przywiózł, mitetów założycielskich
podtrzymał mnie na duchu. nowych związków, repre-
Na Wigilię dotarł do męża. zentujący ośrodki
Jak wspomniałam na począt- z całego kraju, zadecydo-
ku, wszystko działo się jakby wali o utworzeniu
łam w jakimś takim półśnie, weszli do kuchni, obaj byli moc- w jakimś półśnie. W marcu napi- ogólnopolskiego Nieza-
odrętwieniu? I myślałam tylko no zdenerwowani. Fiszbach bla- sałam do władz, żeby wypuścili leżnego Samorządnego
o dziecku, które ma się nieba- dy jak biały obrus. Kołodziejski męża na chrzciny Ani. Długo ży- Związku Zawodowego
wem urodzić, iotych, które już są w dwóch innych butach na no- łam nadzieją. Naiwnie. Dzień i przyjęciu nazwy  Soli-
i którymi muszę się zająć. gach. Znów mówili, że mąż musi przed chrzcinami przyszedł pro- darność .
Nigdy nie czekałam na męża. jechać na jakieś rozmowy. Nie boszcz z kimś z Wydziału Wy- 3 PAy
DZIERNIKA
Gdy zbliżała się noc, a dzieci już wiem, czy im wierzył, czy nie. znań. Od tego człowieka usłysza-  W związku z szykano-
spały, wykorzystywałam te Zabrał się i poszedł z nimi. Nie łam: nie. Byłam tak bardzo zde- waniem przez lokalne
chwile, żeby odpocząć i też za- pamiętam, co mówił do mnie, co nerwowana, mówiłam różne rze- władze działaczy NSZZ
snąć. Tak było i tej nocy. Też nie ja mówiłam do niego. Po prostu czy, także nieprzyjemne. Ale się  Solidarność na prowin-
czekałam na męża, który był go zabrali. W kuchni została trzymałam. Gdy wyszli, wszystko cji związek przeprowadził
w Stoczni Gdańskiej na obra- czapka pana Fiszbacha. we mnie pękło i wylało się. Wła- jednogodzinny strajk
dach władz  Solidarności . Gdy Było już jasno. Może ósma, mo- śnie wtedy dotarł do mnie w peł- ostrzegawczy. Wykazał
wrócił, mówił niewiele. Powie- że dziewiąta rano. Pan Fiszbach ni stan wojenny i zrozumiałam, on doskonałe zorganizo-
działam, że nie działa telefon. wrócił. Mówił, że mąż jest na roz- że jestem zupełnie sama. wanie tworzących się
Odpowiedział, że  oni coś tam mowach w Warszawie. Powie-  notował Piotr Adamowicz struktur  Solidarności . >
1980
WA
ODZIMIERZ WASYLUK
05-02-PR-1-A-010-KO-1 30-01-08 15:29 Page 10
Najnowsza historia Polaków
10
> Dwa tygodnie póz
niej
MSW dysponowało już
pierwszymi gotowymi
listami osób Sandałki z hebanu
wyznaczonych do inter-
nowania.
9 PAy
DZIERNIKA  Lite- wystarczające, gdy z magazynu wrotnie, filtrem do dołu, papie-
racką Nagrodę Nobla dotarła do niej zwięzła informa- rosy Partagosy i Ligerosy, po-
otrzymał przebywający cja:  Wyszło . nadto występujący w dwóch
na emigracji poeta Cze- Pomogła jedna kuzynka  le- wersjach  żółtej i białej  likier
sław Miłosz. Cenzura nie karka, ogałacając aptekę przy- Habana Club, który miał tę
zezwalała na druk jego szpitalną w miejscowości, w któ- przede wszystkim zaletę, że był
dzieł w kraju, w związku rej pracowała, pomogła druga pozakartkowy. Pyszności!
z czym ukazywały się  przysyłając Prosobee z Kana- W okolicach świąt Bożego Na-
KRZYSZTOF MASA
OC

one w niezależnym obie- dy, teść uruchomił znajomego rodzenia zabrakło za to wódki
dziennikarz  Rzeczpospolitej
gu wydawniczym. w Belgii. na kartki. To znaczy, brakowało
16 PAy
DZIERNIKA Po  przejściowych zawiro- czystej. Ostała się pomarań-
 W Warszawie powoła- lutym 1980 ro- waniach sojowy specyfik poja- czówka, potem już tylko Cura-
no Komitet ku zostałem oj- wił się znów w polskich apte- cao, a w końcu i tego nie było.
Porozumiewawczy Środo- cem. Córka kach. Dziecko przetrwało, mleka Bez kartek sprzedawano za to
wisk Twórczych okazała się wprawdzie nie trawiło dalej, ale alpagi, po które  przed halą
i Naukowych z Klemen- Wdzieckiem bez- przyswajało coraz więcej pokar- na Koszykach  ustawiały się
sem Szaniawskim mlecznym, na szczęście nie bez- mów. Na przykład takie bobo- najdłuższe kolejki, jakie w życiu
na czele. glutenowym. Ale i tak wesoło nie fruty. Można było na nie natrafić widziałem. W ogonku przewa-
19 PAy
DZIERNIKA było. Jadała wyłącznie wysoce na ulicy. Nie było szans, by trans- żały 70-letnie matrony, jak wia-
 W Warszawie na zjez
- obrzydliwą mieszankę nazywa- port tych soczków dotarł domo, smakoszki.
dzie przedstawicieli jÄ…cÄ… siÄ™ Prosobee. Do czasu ku- do sklepu, zbywano je tak, jak Posiadanie stosownej kartki
59 komitetów założyciel- powałem ją w aptece przy Insty- w centrum Warszawy, przy Brac- nie przesądzało o zakończonych
skich z całego kraju tucie Matki i Dziecka, gdzie kiej  wprost z samochodu. powodzeniem zakupach. Trze-
ustalono powołanie nie-  szczęśliwym trafem  praco- Można było kupić jedną zgrzew- ba było jeszcze trafić na czekola-
zależnej organizacji wała matka mojego kolegi. Ale kę, nie więcej. Sprzedaż trwała dę, a nie na wyrób czekoladopo-
akademickiej  Niezależ- i jej możliwości okazały się nie- na ogół nie dłużej niż pół godzi- dobny, na extra mocne, a nie
nego Zrzeszenia ny i nigdy nie było wiadomo, na wietnamski wynalazek wy-
Studentów. Ruch prze- kiedy i gdzie nastąpi. konany  jak podejrzewano
mian objął również Polubiłem w owe dni dzielny  z ryżu, a nie z tytoniu, na kawę
harcerstwo, powstały naród kubański. Nie dość tego, Select, nie na Kolumbijkę.
m.in. Kręgi Instruktorów że przysyłał nam pastewne po- Erzaców przybywało z dnia
Harcerskich im. Andrzeja marańcze i grejpfruty, z których na dzień, nawet w kawiarniach
Małkowskiego (KIHAM) dawało się wycisnąć ze dwie ły- zaczęto podawać w miejsce cu-
działające niezależnie żeczki soku, to jeszcze od czasu kru słodzik, czyli bardziej oględ-
od ZHP. do czasu podrzucał cieszące się nie zwaną sacharynę.
21  27 PAy
DZIERNIKA zasłużoną sławą, pakowane od- Kiedyś przed sklepem na pla-
 We Wrocławiu odbyła cu Inwalidów ujrzałem kolejkę,
się głodówka przedstawi- która dawała nadzieję na doko-
cieli 400 tys. kolejarzy nanie zakupu.  Co dajÄ…?  zada-
zrzeszonych w  Solidar- Å‚em zwyczajowe pytanie osobie
ności . ostatniej w ogonku po nieznane
22 PAy
DZIERNIKA szczęście.  Dżem pomarańczo-
 Na polecenie ministra wy. Po dwa słoiki  odpowie-
obrony narodowej Woj- działa wyczerpująco.
ciecha Jaruzelskiego Cóż począć, dobre i to. Kupi-
Sztab Generalny ludowe- łem, zapłaciłem. W domu żo-
go Wojska Polskiego na jęknęła:  Po coś kupił dżem
rozpoczął w trybie pilnym z dyni?  Z dyni?  zdziwiłem się
opracowywanie planu niepomiernie, wpatrzony po-
wprowadzenia na teryto- niewczasie w napis  dżem z dyni
rium PRL stanu o smaku pomarańczy . Nie zna-
wojennego. lez
liśmy amatorów na to hadz-
10 LISTOPADA  Po wie- two, które wylądowało na śmiet-
lu tygodniach zmagań, niku.
Å‚Ä…cznie z groz
bą zorgani- Żywiliśmy się jak wszyscy
zowania ogólnopolskiego  dzięki przyjaciołom, krewnym,
strajku generalnego, ko- a i dziecko pomagało. Jako bez-
muniści zarejestrowali mleczne uznane zostało za spe-
NSZZ  Solidarność . cjalnej troski, w związku z czym
Pierwszy raz w historii rocznemu bobasowi przysługi-
systemu komunistyczne- wały 4 kilogramy mięsa mie-
go została sięcznie, niemal jak  nie przy-
uznana za legalną nieza- mierzając  hutnikowi czy górni-
leżna organizacja licząca kowi. Kolega pracujący w Róży
kilka milionów członków. > Luksemburg podrzucał mi pacz-
1980
05-02-PR-1-A-011-KO-1 30-01-08 15:30 Page 11
>Znaki czasu
11
> 11 LISTOPADA  Polacy
 pierwszy raz od 1938
roku  mogli oficjalnie
i swobodnie świętować
rocznicÄ™ odzyskania nie-
podległości w 1918 roku.
3 GRUDNIA   MuszÄ™
stwierdzić, że rozwiąza-
nie narzucone narodowi
polskiemu siłą wpłynęło-
by jak najbardziej
negatywnie na nasze sto-
sunki  depeszował
prezydent USA Jimmy
Carter do Moskwy, gdy
wywiad amerykański wy-
krył ruchy wojsk
sowieckich wokół Polski.
Dyplomatyczna ofensywa
ki z chabaniną, którą kierownic- Zachodu spowodowała
two partii i rządu postanowiło Szczególnie powrót wojsk do garnizo-
zatkać nienasycone gęby klasy ciężki był los nów, jednak sowiecki
robotniczej. Wkrótce surowca młodych ma- straszak był wykorzysty-
i na te paczki zabrakło, ale przez tek, które wany przez PZPR
jakiś czas zajadaliśmy się pa- godzinami wy- do końca.
rówkami, zwyczajną i wołowym stawać musiały 14 GRUDNIA  1200 de-
z kością, w okolicach świątecz- w kolejkach. legatów z całej Polski
nych urozmaicanymi o kawałek Starały się jed- przybyło do Warszawy
krakowskiej. nak być na I Zjazd NSZZ Rolników
W redakcji  Świata Młodych , schludne  Solidarność Wiejska
gdzie wylądowałem w końców- i atrakcyjne. skupiającego już kilkaset
ce 1980 roku, na Gwiazdkę dzie- Wiele nosiło tysięcy członków.
lono karpia. Za pomocą innej re- znaczki Soli- 16 GRUDNIA  W Gdań-
dakcji   Literatury . Tak mi darności. Strój sku w dziesiątą rocznicę
przynajmniej powiedziano mężczyzn był Grudnia  70 odsłonięto
w firmie: że jeśli chcę karpia latem 1981 roku pomnik Poległych Stocz-
na święta, to muszę udać się prosty: koszula niowców. Na uroczystość
do  Literatury . Pomyślałem so- i spodnie o przybyło kilkaset tysięcy
bie, że Jerzy Putrament, znany kroju dżinso- osób, odbyły się one
rybak, zajął się w te trudne dni wym. również w Gdyni, Szcze-
dystrybucją najpopularniejszej cinie i Elblągu. Pół roku
w Polsce ryby, ale było inaczej. póz
niej  28 czerw-
Po prostu na tej samej klatce ca 1981 roku
schodowej, gdzie mieściła się re-  w Poznaniu stanął po-
dakcja tygodnika, były również trójniaki zakąszano czekolado- Chociaż... Pamiętam taką  wol- mnik ofiar czerwca 1956
biura Młodzieżowej Agencji Wy- podobnymi  sękaczami ,  blo- ną sobotę, którą na zmianę roku.
dawniczej, i to tam  według kami i  waflami produkcji przestaliśmy z żoną w sklepie 17 LUTEGO  Po kilkuty-
sporządzonych list pracowni- Handlowej Spółdzielni Inwali- mięsnym, by gdzieś około 17 godniowym strajku
ków  wręczano upoważnionym dów. Z restauracji zwanej popu- triumfalnie wynieść w siatkach i rozmowach w A
odzi
rybę albo dwie. larnie U Ruskich wychodziło się i jakąś kiełbasinę lepszą od zwy- z przedstawicielami śro-
W póz
niejszym czasie, gdy re- z otwartymi konserwami sajry czajnej, i nieco przyzwoitego dowisk akademickich
glamentacją objęto niemal i łososia, którymi dokarmiali- mięsa, a nawet skrawek szynki. komuniści zgodzili się
wszystko, także i buty kupowało śmy rodziny. Kelnerka nie mogła Szczęście było przeogromne, bo na zarejestrowanie Nieza-
się na bony towarowe. Na waka- podać na stół konserwy nie- przecież dla kogoś tam za nami leżnego Zrzeszenia
cjach, po trzygodzinnym ster- otworzonej, chowało się więc te już nie wystarczyło... Studentów.
czeniu pod sklepem z obuwiem, zdobyczne trofea do toreb i te- JakiÅ› czas po 13 grudnia 1981 18/19 LUTEGO  Podpi-
nabyłem dziecku sandałki. Były czek, uważając, by olej się nie roku z okna domu na rogu Soli- sano porozumienie
chyba z hebanu. Córka nigdy ich wylał, co zazwyczaj i tak się nie darności (wtedy Świerczew- rzeszowsko-ustrzyckie,
nie założyła. Pretensje żony zby- udawało. skiego) i Okopowej ujrzałem które dla polskiej wsi by-
łem jednak wzruszeniem ra- Te i podobne bzdury  sprze- przejazd ciężarówek z napisem ło tym, czym dla
mion. Jakby nie rozumiała pod- daż amerykańskiego sera ze  Dary z ZSRR . Nieco póz
niej robotników porozumienia
stawowej prawdy psychologicz-  zrzutów w kolorze orange, ni przejechał inny konwój, który z lata 1980 roku. Jego
nej, że po długim wyczekiwaniu to twardego, ni to topionego, od-  ot tak sobie  postrzelał najważniejszym postano-
 po towar kupuje się cokolwiek, notowywana była w książecz- do okien i popuszczał gazy. wieniem było uznanie
byle nie wyszło na to, że stało się kach zdrowia dziecka, podobnie Dzieci w żłobkach i przedszko- przez PZPR prywatnej
na darmo, i nie wrócić do domu jak nabycie masła solonego (!) lach dostały radzieckie konfiety. własności chłopskiej. Po-
z pustymi rękami.  wspomina się dziś trochę Były jeszcze gorsze od krajo- rozumienie było
Człowiek nie dziwił się nicze- na wesoło. Czy jednak było mi wych cukierków czekoladopo- wynikiem trwającego
mu. Pozakartkowe słodycze na- do śmiechu, gdy  w kolejkę dobnych. Jakiej produkcji były 48 dni strajku okupacyj-
bywałem w miodosytni, gdzie po kartkowe mięso wychodzi- wystrzeliwane na postrach na- nego w Rzeszowie oraz
mniej lub bardziej szlachetne Å‚em z domu zimÄ… przed 6 rano? boje gazowe  nie wiem. w Ustrzykach Dolnych. >
1980
1981
RYS. MAREK SZTSZKO
05-02-PR-1-A-012-KO-1 30-01-08 15:30 Page 12
Najnowsza historia Polaków
12
> 8 MARCA  W Pozna-
I przyszedł Sierpień, i wszystko robotników. Marksistowski Duch
niu rozpoczÄ…Å‚ siÄ™
stanęło na głowie, a na czele zrywu Dziejów pozwolił sobie na nie lada
dwudniowy zjazd
związkowych organiza- ujrzeliśmy sól socjalistycznej ziemi: przekorę: najbardziej skuteczny bunt
cji chłopskich,
na którym doszło do ich
zjednoczenia w jeden
Zbigniew Bujak | Jak z powieści o traktorach, co zdobędą
ogólnopolski Niezależny
wiosnÄ™: dziadkowie na roli, ojciec skuszony perspektywÄ… awansu
SamorzÄ…dny ZwiÄ…zek Za-
wodowy Rolników
w fabryce, a syn? Technikum, dobrowolny zaciÄ…g do wojska
Indywidualnych  Solidar-
(komandosi!), racjonalizator w fabryce. Więc jak to się stało, że
ność .
27 MARCA  Odbył się
młodzież już nie z partią?
czterogodzinny strajk
ostrzegawczy po tym, gdy
w czasie usuwania przez
milicję zebranych na po- ześcioro rodzeń-
siedzeniu Wojewódzkiej stwa, rodzin-
Rady Narodowej w Byd- na wieÅ› Sarbice
goszczy zostało pobitych w powiecie A
o-
trzech działaczy związko- puszno, dopiero
wych (prowokacja w 1957 roku prze-
bydgoska). W proteście Sprowadzka bliżej
uczestniczyło ok. 12 mln Warszawy, do Podkowy Leśnej.
osób, co stanowiło szczyt Pamięć ojcowskiej przeszłości
społecznego poparcia dla w AK i niewiele złudzeń wobec
 Solidarności . Władze, systemu: sierpień 1968, gdy
stosując szantaż  w Pol- czołgi szły na Czechosłowację,
sce trwały sowieckie Zbyszek z siostrą spędził z ra-
ćwiczenia Sojuz  81 diem przy uchu. Konieczność
 zmusiły  Solidarność zarobienia na życie: w wakacje
do ustępstw i odwołania praca na budowach, wybór
strajku generalnego za- szkoły zawodowej, bo po niej
powiedzianego na najszybciej zdobywa się zawód.
31 marca. Do inteligentów  z dystan- d"Zbigniew Bujak  przewodniczący Regionu Mazowsze NSZZ
3 KWIETNIA  W nakła- sem: jedyni znani profesorowie  Solidarność  przed siedzibą związku przy ul. Mokotowskiej
dzie 500 tys. egz. ukazał to ci z telewizora, którzy  sączą w Warszawie. Obok  Janusz Onyszkiewicz
się pierwszy numer  Ty- jad do głowy . Ale szacunek dla
godnika Solidarność , wykształcenia: maturę zrobi dziwa legenda zaczęła rosnąć W  wojnie na górze nie miał
który wraz z kilkoma re- Zbigniew Bujak jako ekstern, już po 13 grudnia, kiedy jako jeden wątpliwości, po której stronie
gionalnymi pismami po wojsku, w wieku 23 lat, ale z niewielu członków Komisji stanąć: wychowanek KOR,
związku oraz setkami za- jeszcze w technikum żyrardow- Krajowej uniknął aresztowania, przejęty szczerym podziwem
kładowych biuletynów skim za pieniądze zacznie kupo- dzięki czemu współtworzył dla Jacka Kuronia i Adama
skutecznie przełamywał wać podręczniki z pasją samo- Tymczasową Komisję Koordy- Michnika, w 1989 roku był jed-
partyjny monopol infor- uka. Zawsze będzie mu impono- nacyjną NSZZ  Solidarność . nym z trzech współzałożycieli
macyjny, w czym swój wać postawa self-made mana,  Zbyszek  zwykły mawiać Agory, a półtora roku póz
niej
udział miały również nie- nawet dowięzienia naRakowiec- warszawskie nastolatki w 1983 r.  organizatorem ROAD (Ruch
które tytuły oficjalne ką ściągnie podręcznik łaciny.  znów im dał nogę. Bujak wyry- Obywatelski Akcja Demokra-
zrzucające knebel cenzu- Czerwiec  76 zastał go na od- wał się esbecji co najmniej trzy- tyczna). Wędrował od Unii De-
ry (m.in. gdański  Czas , sługiwaniu wojska w dywizji po- krotnie, kiedyś, kiedy Instytut mokratycznej przez Unię Pra-
 Życie Warszawy ,  Ku- wietrznodesantowej i dopiero Filmowy uzbiera dość funduszy, cy po Unię Wolności aż
rier Polski czy nawet po powrocie do Ursusa zaczy- można będzie o tym nakręcić do 2002 roku, kiedy to na do-
partyjna  Gazeta Krakow- na razem z kolegą z wydziału film z Clooneyem w roli głównej, bre wycofał się z polityki.
ska ). Zbyszkiem Janasem szukać, tro- bo warto: zmiany sutanny Przedtem jeszcze szefował
22 KWIETNIA  Rząd chę po omacku, kontaktu z KOR. na mundur kolejarza, skok przez kilka lat Głównemu
PRL podjÄ…Å‚ decyzjÄ™ Znalez
li go dzięki legendarne- na podwórze z drugiego piętra, Urzędowi Ceł i, bagatela, skoń-
o wprowadzeniu kartek mu ks. Kantorskiemu z Podko- bieg przez mroz
ny Ursus w sa- czył studia na UW. Ojciec, który
na masło, mąkę, ryż i ka- wy Leśnej. Pierwszy Robotniczy mej koszuli, łączniczki. (Nie wia- zmarł w 1979 roku, mógłby być
szę (od 1 września Komitet Solidarności z Wybrze- domo tylko, czy Clooney zgodzi raz jeszcze dumny.
na mydło i proszek żem ruszy właśnie w Ursusie, się spaść na zakręcie z motoro- Trochę przez te socjaldemo-
do prania). W następnych 21 sierpnia. weru Ogar 205, jak to zdarzyło kratyczne tęsknoty, a trochę za-
miesiÄ…cach brak zaopa- 26-letni szef Regionu Mazow- siÄ™ naszemu bohaterowi jadÄ…ce- uroczony demonstracyjnymi
trzenia stał się powodem sze, najsilniejszego w Polsce mu do strajku...). Wściekłość pojednaniami rodem z Magda-
organizowania wieloty- obok Śląska i Wybrzeża, już wte- i bezradność SB pokrywającej lenki, pełnymi samozachwytu
sięcznych marszów dy zaczął być bohaterem inteli- to demonstracyjnym lekcewa- nad własną szlachetnością,
głodowych, m.in. w A
odzi, gencji warszawskiej. Bronił Na- żeniem, w które mało kto wie- wzbogacił przyszłe antologie
Kutnie, Warszawie, Czę- rożniaka, montował sieć nadaj- rzył. Dopadli go dopiero w1986 r., polskich  skrzydlatych słów
stochowie, Krakowie. ników UKF, planował uzbroje- też zresztą z niezłymi efektami nieszczęsną frazą  przepraszam
12 MAJA  SÄ…d Woje- nie w prÄ™ty i siatki SzkoÅ‚y Pożar- specjalnymi: granaty gazowe, za Solidarność« . Szkoda.
wódzki w Warszawie nictwa, by uniemożliwić desant kominiarki, wyważanie plasti-  Wojciech Stanisławski
zarejestrował NSZZ Rolni- > ZOMO jesienią 1981 r. Ale praw- kiem drzwi.
1981
ANDRZEJ RYBCZYC
SKI/PAP
05-02-PR-1-A-013-KO-1 30-01-08 15:31 Page 13
>Rówieśnicy
13
> ków Indywidualnych  So-
przeciw Systemowi podnieśli ci, (rocznik 1954) i murarz Siwak (1933)
lidarność , co
w imię których go budowano. W tym z Mazowsza: młodszy obalał ustrój,
zakończyło wielomie-
sięczną batalię o prawną
nt wszystkim elektryk Bujak starszy bronił go jak niepodległości.
legalizację chłopskiego
zwiÄ…zku.
31 MAJA  W Warszawie
Albin Siwak | Jak z powieści Stanisława Grzesiuka:
z udziałem kilkuset tysię-
dzieciństwo na Grochowie, ojciec  pepeesowski robociarz lejący
cy osób odbył się
pogrzeb Prymasa TysiÄ…c-
syna pasem. Potem MDM, brygada, cegły, niczym Birkut bijący
lecia ks. kard.
rekord. W końcu stał się bohaterem kupletów
Stefana Wyszyńskiego
wspierajÄ…cego wolno-
na Festiwalu Piosenki Prawdziwej...
ściowe aspiracje narodu.
Dwa tygodnie wcześniej
od początku zem agenturalny charakter machna Jana Pawła II
publicznej dzia- KOR. na placu św. Piotra
łalności był Ale też do czasów Urbana nikt w Rzymie.
obiektem kpin, chyba nie dostał się aż tak na ję- 14  20 LIPCA  Odbył
ale też niebez- zyki.  Jadą delegaci  skando- się IX Nadzwyczajny
podstawnych wała, krztusząc się ze śmiechu, Zjazd PZPR (w ciągu ro-
obaw. sala podczas Przeglądu Piosen- ku z partii wystąpiło
Karykatura ki Prawdziwej w sierpniu 1981 r. ponad 350 tys. osób),
z konkursu na  na Dworzec Centralny / a tam na którym na I sekreta-
rysunki na peronie czeka na nich Albin... rza ponownie wybrano
satyryczne ogło- Uwija się Albin w pocie i w za- Stanisława Kanię (pierw-
szonego podczas dyszce / Jednej towarzyszce po- szy raz w historii PRL
I krajowego mógł nieść walizkę... Doświad- w demokratyczny spo-
zjazdu  Solidar- czyło tego wielu trybunów: sób). Trzy miesiące
ności w 1981 r. od tych, co na szczytach, lud póz
niej Kania ustąpił,
oczekuje szczypty pańskości, a jego miejsce zajął Ja-
choćby takiej jak garnitury Gier- ruzelski, skupiając
ka. Swojaków sądzi wyjątkowo w swym ręku pełnię wła-
surowo, projektujÄ…c na nich dzy (szef MON,
swój własny wstyd za spierzch- a od lutego premier).
nięte ręce. 5 WRZEŚNIA  W gdań-
Dalej był już tylko groteskowy skiej hali Olivia
kopniak w górę  na ambasado- rozpoczęła się pierwsza
ra PRL w Libii. Ambicje intelek- tura I Krajowego Zjazdu
tualne Siwaka muszą zdumie- Delegatów NSZZ  Soli-
wać.  Utarło się, że ja najlepiej darność . Pierwszy raz
do kombinatorów. We wszyst- znam zabytki rzymskie w Libii w PRL zebrali się wybrani
okaleczony przez kich jego zatrudnieniach,  wspomina swoje lata na pla- w sposób demokratyczny
los chłopak (tak- od brygadzisty do ambasadora, cówce z dumą starożytnika. Nie- przedstawiciele powstałej
że dosłownie: da się dostrzec słabość do za- mało zresztą czekało go w tej w sposób autentyczny
w lutym 1945 r. szczytów, ale i gotowość do po- dziedzinie odkryć.  Nie miałem i oddolny tak ogromnej
zapomniany ra- mocy: w Bydgoskiem załatwił pojęcia  referuje z przejęciem organizacji. Podjęto wiele
dziecki granat wczasy dla wdowy z dziećmi, w memuarach (str. 45)  że w Cy- uchwał programowych
Pwybuchł, pozba- w Libii odnowił cmentarz żoł- renie w muzeum są autentyczne  wśród nich z dzisiej-
wiajÄ…c go jednego oka i kilku nierzy Samodzielnej Brygady trzy Gracje o normalnych ludz- szej perspektywy
palców) usiłował się wybić Strzelców Karpackich. Kim stał- kich rozmiarach . najważniejszą   Posła-
w zbiedniałej Polsce Ludowej, by się w lepszych czasach? Z placówki odwołał go dopie- nie do ludzi pracy Europy
kończąc siedem klas podsta- Uczciwym związkowcem? ro w roku 1990 minister Krzysz- Wschodniej . Druga tura
wówki i zaciągając się czym prę- A tak przyszedł rok 1980 tof Skubiszewski. PZPR już nie zjazdu odbyła się
dzej do brygady stawiają- i na pierwszej fali wewnątrzpar- było, plutokracja i finansjera 26 września  7 paz
dzier-
cej MDM. Murował potem fun- tyjnej odnowy Albin Siwak znów rozciągały swoje macki nika 1981 roku. Wybrano
damenty kolejnych osiedli, elek- awansowany został na cieszące nad prostymi ludz
mi. Albin Si- na niej władze związku
trowni i fabryk, otrzymując ko- nas do dziś swym brzmieniem wak oparł się aż w tygodniku oraz przewodniczącego
lejne nagrody resortowe, stanowisko zastępcy członka KC  Ojczyzna  niskonakładowym, (Lech Wałęsa  55 proc.
awansując w Związku Zawodo- PZPR. Liczyła nań frakcja twar- obskuranckim pisemku Stron- poparcia). Uchwalono pro-
wym Budowlanych. I w partii. dogłowych i moczarowców nictwa Narodowego, ochoczo gram  Samorządna Rzecz-
Uwierzył w komunizm? Trud-  i nie zawiodła się.  Bełkot analizującym  kwestię żydow- pospolita .
no ocenić: w dwóch książkach z epoki kamienia łupanego ską i współpracującym z Insty- 1 PAy
DZIERNIKA
wspomnieniowych znajdujemy  podsumował jego wystąpienie tutem Schillera. Udowodnił tym  Weszła w życie ustawa
słowotok nowomowy ze zwi- na IX Zjez
dzie PZPR subtelny samym po raz kolejny, towarzy- o cenzurze.
chrzoną składnią, ale przeziera intelektualista Mieczysław F. Ra- sze, że nawet najwłaściwsze po- Charakterystycznym
spod niej ludowy egalitaryzm: kowski. Nawet w KC mało już chodzenie społeczne nie zawsze symbolem [  ]
sporo krzepy i sprytu, szczypta kto w tym czasie piętnował bezi- chroni nas przed chybionym znaczono ingerencje
antyklerykalizmu, szacunek dla deowość i nawoływał do  przy- wyborem ideowym. dokonane w tekście.
ciężkiej pracy fizycznej i niechęć wrócenia robotniczego charak-  Wojciech Stanisławski  Jarosław Szarek
1981
STEFAN KRASZEWSKI/PAP
05-02-PR-1-A-014-KO-1 30-01-08 15:31 Page 14
Najnowsza historia Polaków
14
Gdy w kwietniu 1981 roku weszły kartki na mięso, poczta nie radziła sobie z ekspedycją paczek
Głód na kartki
piej na rynku sprzedać zboże, ku, a buraków cukrowych o 30 sprzedaży . W 1980 roku na oso-
którego też nie opłaca się siać procent. Z braku ziemniaków bę przypadało średnio 47 kg
 wyliczał rolnik Karol Wojtasz- wzrosło zapotrzebowanie mięsa i wyrobów z niego, a w ko-
czyk. W 1980 roku wsprzedaży na produkty zbożowe, które lejnym 35  36 kg, bo zabrakło
nie było ziemniaków, bo ce- szybko się wyczerpywały.  Li- pasz i nie było czym żywić zwie-
na była zbyt niska, dopiero gdy stopadowe dostawy mąki rząt. W przechowywaniu zimo-
podniesiono ją, ziemniaki znala- pszennej były zmniejszone o 6,7 wym zgniło do 10 mln t ziemnia-
zły się.  W samym mechanizmie procent, żytniej o 9,3, kasz o 6 ków z rekordowego urodzaju
ROBERT PRZYBYLSKI
cenowym tkwią przyczyny wy- i płatków zbożowych o 23 pro- w1979 roku.  W Polsce regular-
dziennikarz  Rzeczpospolitej
sokiego importu. Nie kosztuje cent. Ceny zbóż wzrosły o 20 nie marnuje się wprzechowy-
on też importera. Dopóki tego procent wstosunku do listopa- waniu do 30 procent zbiorów
Zachodnie pożyczki zachęciły nie zmienimy, nie zniknie presja da 1979 roku, a ceny ziemnia- ziemniaków i cebuli  pisało
rząd do faworyzowania PGR- na wzrost zadłużenia  odkry- ków2,5-krotnie  informow  Życie Gospodarcze . Urodzaj
ały
-ów. Dotacje do nich wynosiły 40 wał tajniki ekonomii minister fi- gazety w1980 roku. W tym cza- zamieniał się wklęskę  w1980
 50 mld zł rocznie. Rząd dyry- nansów Marian Krzak. sie Polska importowała każdego roku jabłka gniły pod drzewami,
gował nie tylko działalnością roku 10 mln t zbóż i pasz, po 200 bo nie było po co ich zbierać.
Zboże dla Austrii
PGR-ów, ale usiłował sterować dolarów za tonę zboża, bez Skup został zapchany, a chłodni
pracą rolników indywidual- W 1980 roku plony były niż- kosztów transportu, za to wli- nie było. Chłodziarek nie mieli
nych, ułatwiając uzyskanie kre- sze niż dziesięć lat wcześniej. czając cenę kredytu. Zachodni też dostawcy nabiału. Codzien-
dytów i kupno maszyn tzw. go- Ziemniaków było mniej o 70 specjaliści uważali, że Polska nie nie do mleczarń trafiało 20  30
spodarstwom specjalistycznym. procent wstosunku do 1979 ro- jest wstanie kupić więcej, bo od- procent mleka, które nie nada-
W woj. radomskim zajmowały biorcy nie radzili sobie z rozła- wało się do przerobu. W dni
one 6,5 proc. areału użytków rol- dunkiem wagonów. Tylko upalne nawet połowa dostaw
nych, miały 30 proc. maszyn i 25 wmarcu 1981 roku młyny ode- była zepsuta. Urządzeń chłodni-
proc. kredytów, ale dawały 6,8 słały do Austrii 46 t zboża wwa- czych nie udało się wyproduko-
proc. żywca i 9,4 proc. mleka. gonach, które według doku- wać w kraju z powodu braku
 Ustawiać rolników, aby produ- mentacji były puste. blachy! W woj. szczecińskim po-
kowali to, co jest niezbędne Jesienią 1980 roku zmniej- jawiły się w sklepach  Jaja fer-
do wyżywienia narodu, nie da szone o 1,6 procent wstosunku mowe do picia . Ta nazwa miała
się za pomocą pobożnych ży- do poprzedniego roku dostawy wyróżnić jaja świeże od starych,
czeń, apeli i zarządzeń, tylko mięsa wywołały tak duży popyt które przeważały w sprzedaży.
za pomocą opartej na rachunku na jaja i ryby, że nawet 15-pro-
Świnie w każdej fabryce
ekonomicznym relacji cen. Ho- d"Kartka na mięso z połowy 1981 centowy wzrost dostaw tych to-
dowla jest nieopłacalna, bo le- roku warów  nie zapewnił ciągłości Wcelu oddalenia kryzysu żyw-
Przodownik prasy
Opaski nie sÄ… kuloodporne
wszelkie ramy rozsądku. Nie nić prawidłowy rozwój organi- na handel ze Związkiem Ra-
ulega wątpliwości, że Solidar- zmu i regenerację sił (...) Sytuacja dzieckim, druk literatury anty-
ność« powinna... wyperswado- taka dÅ‚użej trwać nie może. Roz- radzieckiej, nieprzyjazne wypo-
wać mówienie o sięganiu mieszczenie partnerów wiedzi na zgromadzeniach poli-
po władzę podczas obrad po dwóch stronach stołu, po- tycznych, a nawet imprezach ar-
związku i wstrzymać działania nad którym wymieniane są tystycznych, wreszcie propozy-
mające na celu nieustanne dys- oskarżenia i pretensje, dookoła cje strajku w przemyśle
kredytowanie władz . W prze- którego krzątają się pośrednicy zbrojeniowym  faktów tych nie
KRZYSZTOF FEUSETTE
ciwnym razie wolne związki nie i tzw. ludzie dobrej woli, a wyso- można uznać za incydenty, nie
dziennikarz  Rzeczpospolitej
unikną odpowiedzialności ko wgórze unosi Episkopat, pa- można ich także za każdym ra-
za  ostateczną tragedię , a prze- pież i Pan Bóg  nie stworzyło zem rozgrzeszać minionymi
Sierpień 1981 roku. Daniel Pas- cież większość społeczeństwa dotychczas nadziei, co najwyżej urazami oraz błędami, gdyż je-
sent, najświetniejsze pióro  Poli- wie, że  biało-czerwone opaski zdołało zapobiec najgorszemu . żeli nie będziemy mieli odwagi
tyki , relacjonuje trzydniową nie są kuloodporne . Pan Bóg nierychliwy, ale spra- przeciwstawiać się tym działa-
dyskusję Krajowej Komisji Poro- Mijają trzy miesiące.  Solidar- wiedliwy. niom, a za to będziemy li tylko
zumiewawczej  Solidarności . ność nadal nie przejmuje się Passent  przeciwnie, spieszy wyrozumiali, to spirala nieufno-
 Ci, którzy sądzili, że przeciwni- Passentem, ale on nie z tych, co mu się jak diabli.  Zarówno ści zamiast się rozprostować,
cy dialogu i porozumienia to tyl- łatwo się poddają.  Dramatycz- Wschód, jak i Zachód nie mogą będzie się napinać jeszcze bar-
ko partyjny beton, muszą swoje nie pogarszają się warunki byto- już doczekać się na stabilizację dziej do niebezpiecznych gra-
poglądy zrewidować. Wśród we społeczeństwa. Odżywianie, wPolsce. Jedni i drudzy uloko- nic... .
dziaÅ‚aczy SolidarnoÅ›ci« sÄ… bo- zwÅ‚aszcza dzieci, mÅ‚odzieży wali tu nie tylko swoje pieniÄ…- Wiemy, co byÅ‚o dalej. W 1989
wiem i tacy, którzy nie chcą sa- oraz ludzi ciężkiej pracy fizycz- dze, ale i nadzieje na spokój roku spirala pękła, zegar socjali-
moograniczania lub wytyczają nej, nie jest już w wielu wypad- w Europie (...). Jednostronnie zmu stanął, a kukułka długo mu-
sobie granice przekraczające kach wystarczające, aby zapew- dyskredytujące spojrzenie siała lizać swoje świetne pióro.
05-02-PR-1-A-015-KO-1 30-01-08 15:32 Page 15
>Kosz Peerelczyka
15
 głównie żywnościowych  przysyłanych z zagranicy
nościowego w drugiej połowie Planiści wyliczyli, że w 1981
lat 70. rząd nakazał przemysłowi roku będzie o 400 tys. t mięsa
hodować świnie. Typowy jest mniej niż w poprzednim roku
przykład Zakładu Urządzeń i zabraknie 500 tys. t cukru. Dla-
Przemysłowych w Nysie, który tego rząd już jesienią 1980 roku
musiał zbudować chlewnię przedstawił propozycję wpro-
na 300 świń. Zakład nie miał zie- wadzenia kartek żywnościo-
mi, więc nie miał czym karmić wych. Podstawowa porcja wy-
tuczników. Paszę kupował z fun- nosiła 3 kg mięsa. Robotnicy fi-
duszu premiowego załogi, co zyczni z przedsiębiorstw pań-
uszczupliło go w 1980 roku o 700 stwowych dostali 4 kg, a górni-
tys. zł. W 1981 roku zaopatrze- cy 5.
niowcom udało się kupić tylko
Dwudziesty stopień
jednÄ… piÄ…tÄ… potrzebnej paszy,
zasilania
więc świnie jadły pączki, konser-
wy mięsne z kaszą i puszki z kieł- Tempa dynamicznego rozwo-
baskami. Świniarnię zafundowa- ju nie wytrzymał nawet prze-
ła sobie nawet Huta Katowice. mysł ciężki. W grudniu 1980 ro- d"Mięso i wędliny były tylko na kartki, ale  żeby je kupić  trzeba było
W1978 roku miała kosztować361 ku z braku węgla stanęła Wy- stać godzinami w kolejkach
mln zł, ale zdążono wydać tyl- twórnia Opon w Dębicy. Zakła-
ko30 mln zł. Naukowcy odradzali dy Azotowe dostawały tak mało
PA
ACA I CENY W 1981 ROKU
przeciętna płaca 7689 zł
kontynuację budowy, bo uważali, węgla, że nie mogły nawet
dolar na czarnym rynku 500 zł
że 21 tys. świń nie przeżyje w za- uchronić instalacji przed zamar-
chleb 16 zł
trutym powietrzu wokół huty. zaniem. W innych zakładach by- kiełbasa zwyczajna 44 zł
mięso wieprzowe (kg) 200 zł
Żywca jednak brakowało, więc ło podobnie. Największa w kraju
jabłka 30 zł
dyrekcja nakazała budować da- elektrownia na węgiel kamienny
coca-cola 8 zł
papierosy z filtrem Klubowe 17 zł
lej. W tym samym czasie z braku w Kozienicach miała zapas
masło wiejskie (kg) 100 zł
pasz wRolniczej Spółdzielni Pro- na 2,5 dnia pracy. Mimo kłopo-
czekolada deserowa 100 g 25 zł
dukcyjnej w Głędowie padło 118 tów z zaopatrzeniem rząd nie tokaj (0,75 l) 200 zł
wiśniówka (0,5 l) 480 zł
prosiąt o łącznej wadze dwóch zachęcał do oszczędności. Za-
płaszcz męski wełniany 2800 zł
ton. Przemielono je i użyto jako trudniające 3500 osób Zakłady
garnitur wełniany 3300 zł
nawozu. Jak złom traktowano na- Przemysłu Bawełnianego Zwol- proszek do prania Ixi 65 (400 g) 15,20 zł
chłodziarka sprężarkowa 175 l 7000 zł
wet dobre konserwy. Spółdziel- tex w Zduńskiej Woli dostały
pralka automatyczna Bio-Polar 10 500 zł
nia Wyzwolenie z Chełma Lubel- od Zjednoczenia Przemysłu Ba-
magnetofon kasetowy B-303 2600 zł
telewizor kolorowy 22 000 zł
skiego wysłała do Huty im. Leni- wełnianego w A
odzi nagrodÄ™
benzyna LO 94 (l) 32 zł
na 14 t dobrej konserwy mięsnej za oszczędność w zużyciu węgla
polski fiat 126p 130 000 zł
naprzetopienie.  całe 60 zł. polski fiat 125p 1500 260 600 zł
Ciocia Dobra Rada
Interwencja w sprawie rynny
 Pani administrator obejrzała
 Jestem zmuszona prosić o po- mój zalany sufit, zamokłe kon-
moc. Mieszkam w starym bu- takty i poradziła, abym sprowa-
downictwie, mieszkanie jest dziła inżyniera budowlanego.
dość ładne, ale od pół roku ścia- Kiedy go przyprowadziłam, po-
na w kuchni przybrała kolor patrzył na kuchnię i powiedział,
czarny. Jest mokra i popękana, że właśnie zakończył remont
odpada z niej tynk. Przyczyną budynku i nie będzie zaczynał
jest zepsuta rynna. W czasie od poczÄ…tku .
deszczu po tej ścianie strumie- Rejonowe Przedsiębiorstwo
niami leje się woda. Kiedy zwró- Budowlane w Sosnowcu wyko-
ciłam się z tą sprawą do osoby, nało jednak konieczne naprawy.
która zbiera czynsz, powiedziała Okazało się bowiem, że remont
mi, żebym weszła na dach i ryn- budynku nie był zakończony. d"Skutki  zamykania ściany przed zakończeniem remontu
nę odgięła w drugą stronę. Cóż Zamykanie ściany  jak poinfor-
ja, chora na nogi, samotna ren- mowano nas w piśmie wicepre-
cistka, mogę zrobić? zydenta miasta Sosnowca  na- decznie dziękuję . konieczne. Zastanawiamy się
Z prośbą o zainteresowanie stąpiło przed rozpoczęciem re- Proszę bardzo. Radzę pisać także, dlaczego  jeśli remont
się tą sprawą zwróciliśmy się montu pokrycia dachowego. do nas zawsze, gdy będą pań- dachu miał być wkrótce prze-
do Wydziału Gospodarki Tere- Naprawiono rynnę, a także usu- stwo w kłopocie. W tym przy- prowadzony  nie poinformo-
nowej i Ochrony Środowiska nięto zawilgocenie ze ścian i su- padku jednak zastanawiamy się, wano o tym naszej czytelniczki...
Urzędu Miejskiego w Sosnowcu. fitu w mieszkaniu czytelniczki, dlaczego sprawa tak oczywista m.j.-l.
Tymczasem otrzymaliśmy która napisała:  Wszystko zosta- trafiła do nas i czy pośrednictwo za rubryką  Śladem naszych interwencji
J. W.,  Przyjaciółka nr 2, 1981 r.
od czytelniczki kolejny list: ło załatwione pozytywnie  ser- redakcji w jej załatwieniu było
WA
ODZIMIERZ WASYLUK/REPORTER
05-02-PR-1-A-016-KO-1 30-01-08 15:32 Page 16
Najnowsza historia Polaków
16
Najnowsza historia Polaków. Oblicza PRL
Cykl złożony z 18 zeszytów wpinanych do segregatora, uka-
zujących się co tydzień jako dodatek do  Rzeczpospolitej .
Powstał dzięki współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej.
1. 1945  1947, czyli od zainstalowania przez Sowietów
PKWN do ucieczki Mikołajczyka
2. 1947  1949, czyli do rozprawy z  odchyleniem prawico-
wo-nacjonalistycznym i wprowadzenia
stalinizmu absolutnego
3. 1949  1953, czyli najgorsze czasy stalinowskie (bieru-
towskie)
4. 1953  1956, czyli od aresztowania prymasa Wyszyń-
skiego do tzw. odwilży
5. 1956  1958, czyli Paz
dziernik i odwrót Gomułki
6. 1958  1964, czyli mała stabilizacja, ale konflikty nara-
stajÄ…
7. 1964  1968, czyli do konfrontacji ze społeczeństwem
(Marzec) i inwazji na Czechosłowację
8. 1968  1970, czyli ostatki gomułkowskie i strzały na Wy-
brzeżu
9. 1970  1972, czyli poczÄ…tek manewru Gierka; pozory
z otwarciem na Zachód włącznie
10. 1972  1976, czyli epoka  Czterdziestolatka i Radom
11. 1976  1978/1979, czyli opozycja rośnie w siłę
12. 1979  1980, czyli schyłek gierkowski i wielkie strajki
13. 1980  1981, czyli wielki karnawał  Solidarności
14. 1981  1983, czyli noc generałów i opór społeczeństwa
15. 1983  1986, czyli stagnacja epoki Jaruzelskiego
16. 1986  1988, czyli dogorywanie ustroju i światełko w tu-
nelu
17. 1988  1989, czyli kres PRL
18. DO DZIŚ, czyli co zostało z PRL
d"Za tydzień m.in. noc generała
Batalie i wodzowie wszech czasów
We wszystkich epokach i na wszystkich kontynentach
" Przełomy dziejowe
" Bohaterowie
" Symbole
" Starcia cywilizacji
" Arsenały minionych wieków
" Rady dla turystów
Kolorowy dodatek historyczny
w każdy wtorek z  Rzeczpospolitą
Oblicza PRL  cykl dodatków  Rzeczpospolitej przygotowywany we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej
Redakcja: Maciej Rosalak, Tomasz Stańczyk ( Rzeczpospolita ), Jarosław Szarek, Ryszard Terlecki (IPN),
Fotoedycja: Aneta Siwiec, Opracowanie graficzne: Wojciech Niedzielko, Andrzej Baranowski
Wszelkich informacji o możliwości zakupu kolejnych odcinków naszych cykli historycznych udziela dział sprzedaży  Rzeczpospolitej
tel.: [phone], fax: [phone], e-mail: [e-mail]
MICHAA
SZLAGA/REPORTER