PRAWDA RUSKA z XI i XII w. Art. 13. Jeżeli ktoś zabierze cudzego konia lub broń, lub szaty, a właściciel
KRÓTKA PRAWDA pozna je w swoim mirze, wówczas zabiera on swoją własność i 3 grzywny
Art. 1. Jeżeli mąż zabije męża, wówczas brat mści brata, lub syn ojca, lub za wyrządzoną krzywdę.
ojciec syna, lub bratanek, lub siostrzeniec. Jeżeli nie ma nikogo, kto by Art. 14. Jeżeli ktoś pozna (swoje rzeczy u drugiego), nie wolno mu zabrać
pomścił, to zabójca ma zapłacić 40 grzywien. Jeżeli zabity był Rusinem ich i nie wolno mówić: to moje, lecz należy powiedzieć: pójdz
na zwód, by
lub gridinem, lub kupcem, lub jabetnikiem, lub miecznikiem, jeżeli był stwierdzić, skąd to wziąłeś. Jeżeli ten nie pójdzie, winien dostarczyć
izgojem, lub Słowianinem, to płaci się za niego 40 grzywien. ręczyciela, że stawi się w ciągu 5 dni.
Art. 2. Jeżeli ktoś zostanie zbity do krwi lub sińców, nie potrzebuje szukać Art. 15. Jeżeli ktoś dochodzi pretensji na drugim, a ten zaczyna wypierać
żadnego świadka. Jeżeli nie ma na nim żadnego znaku, obowiązany jest się, wówczas musi on iść na zwód przed 12 mężami. Jeżeli okaże się, że
przedstawić świadka, a jeżeli nie może tego uczynić, sprawa na tym się krzywdził go nie oddając, co było jego, to winien zwrócić mu jego
kończy. Jeżeli nie może on szukać sam pomsty, otrzymuje za krzywdę pieniądze, a za wyrządzoną krzywdę zapłacić 3 grzywny.
wyrządzoną 3 grzywny i wynagrodzenie dla lekarza. Art. 16. Jeżeli kto, poznawszy swojego czeladina, chce go odebrać, to
Art. 3. Jeżeli ktoś uderzy drugiego batogiem lub pałką, lub pięścią, lub należy go zaprowadzić do tego, u kogo był kupiony, a ten prowadzi do
czaszą, lub rogiem, lub płazem miecza, to 12 grzywien; jeżeli go nie drugiego, a kiedy dojdzie się do trzeciego, to niech (właściciel) powie
dościgną, musi zapłacić karę i na tym koniec. trzeciemu: wydaj mi swojego czeladina, a ty szukaj swoich pieniędzy przy
Art. 4. Jeżeli uderzy mieczem nie wyciągając go (z pochwy) albo świadku.
rękojeścią, to 12 grzywien za wyrządzoną krzywdę. Art. 17. Jeżeli niewolnik uderzy wolnego człowieka i umknie do domu
Art. 5. Jeżeli kto kogo uderzy w rękę i ręka odpadnie lub uschnie, to 40 swego pana, a ten nie zechce go wydać, to pan ów zatrzymuje niewolnika,
grzywien. lecz płaci za niego 12 grzywien. Potem jednak, gdy uderzony mąż spotka
Art. 6. Jeżeli noga jest cała, lecz zacznie chromać, wówczas synowie owego niewolnika, może go bić.
poskramiają winnego. Art. 18. Jeśli kto złamie cudzą włócznię lub tarczę albo zniszczy odzież i
Art. 7. Jeżeli odetnie którykolwiek palec, 3 grzywny za wyrządzoną chce je zatrzymać u siebie, wówczas należy wziąć od niego pieniądze (za
krzywdę. to). Jeżeli jednak złamał je i chce je oddać, musi zapłacić tyle, ile sam
Art. 8. Za wydarty wąs 12 grzywien, za wydartą brodę 12 grzywien. musiałby dać za to.
Art. 9. Jeżeli kto wyciągnął miecz, lecz nie uderzył, płaci 1 grzywnę. Art. 19. Jeżeli ogniszczanin zostanie zabity niesprawiedliwie, zabójca płaci
Art. 10. Jeżeli mąż popchnie męża od siebie lub do siebie, płaci 3 grzywny, za niego 80 grzywien, a ludzie nie są obowiązani. A za poborcę
lecz (pokrzywdzony) musi przywieść dwóch świadków naocznych; jeżeli kniaziowskiego 80 grzywien.
to będzie Wareg lub Kolbiag, wówczas tylko składa przysięgę. Art. 20. Jeżeli ogniszczanin zostanie zabity w czasie napadu, a nie szuka
Art. 11. Jeśli czeladin ukryje się u Warega lub Kolbiaga i ci nie zwrócą go się zabójcy, wówczas wirę płaci ta wierw, w której leży głowa (zabitego).
w ciągu trzech dni, a właściciel pozna go trzeciego dnia, wówczas zabiera Art. 21. Jeżeli ogniszczanin zostanie zabity w czasie kradzieży w (obcym)
on swojego czeladina i otrzyma 3 grzywny za wyrządzoną krzywdę. domu albo przy koniu, przy bydle, lub przy krowie, to niech go zabiją jak
Art. 12. Jeżeli kto bez pozwolenia pojedzie na cudzym koniu, płaci 3 psa; taki sam koniec i ciwunowi.
grzywny. Art. 22. A za kniaziowskiego ciwuna 80 grzywien.
Art. 23. A za starszego koniuszego przy stadzie 80 grzywien, jak zarządził
Izasław w wypadku swojego koniuszego, którego zabili Dorogobużcy.
1
Art. 24. A za wiejskiego starostę kniaziowskiego i nadzorcę robót rolnych Art. 40. Jeśli ukradną owcę lub kozę, lub świnię, nawet gdyby dziesięciu
12 grzywien. ukradło jedną owcę, to każdy ma płacić 60 rezan za karę; temu kto pojmał
Art. 25. A za kniaziowskiego riadowicza 5 grzywien. złodzieja - 10 rezan.
Art. 26. A za smerda i niewolnika 5 grzywien. Art. 41. A od grzywny miecznikowi kuna, a jako dziesięcina 15 kun, a
Art. 27. Za niewolnicę mamkę i niewolnego wychowawcę 12 grzywien. kniaziowi 3 grzywny. A z 12 grzywien temu, kto schwytał złodzieja, 70
Art. 28. A za konia kniaziowskiego z piętnem 3 grzywny, a za konia kun, a jako dziesięcinę 2 grzywny, a kniaziowi 10 grzywien.
smerda 2 grzywny, za kobyłę 60 rezan, za byka 1 grzywnę, za krowę 40 Art. 42. Takie są należności wirnika: ma on wziąć 7 wiader słodu na
rezan, za trzylatka 15 kun, za jednolatka pół grzywny, za cielaka 5 rezan, tydzień, prócz tego barana lub pół świni, lub 2 nogaty; we środę 1 rezana i
za jagnię jednego nogata, za barana jednego nogata. sery; takoż w piątek. Chleba ile tyko mogą zjeść; również prosa; kur po
Art. 29. Jeżeli kto uprowadzi cudzego niewolnika lub niewolnicę, płaci za dwie na dzień. Koni należy postawić cztery i sypać paszy, ile tylko mogą
wyrządzoną krzywdę 12 grzywien. zjeść. Dla wirnika 60 grzywien, 10 rezan i 12 weweric, a na samym
Art. 30. Jeżeli mąż przyjdzie pokrwawiony i posiniaczony, nie potrzebuje początku 1 grzywnę. Jeżeli w poście trzeba mu ryb, to niech wez
mie 7
szukać świadków. rezan za rybę. W ten sposób idzie dla niego z wszystkich kun 15 kun na
Art. 31. Jeżeli kto ukradnie konia albo woły, albo okradnie dom, a tydzień, a chleba ile tylko mogą zjeść. Wirnicy zbierają wiry do niedzieli.
ukradnie w pojedynkę, winien zapłacić grzywnę i 30 rezan; jeśli zaś jest 18 Takie są należności postanowione przez Jarosława.
złodziei, wówczas każdy płaci 3 grzywny i 30 rezan. Art. 43. Takie są należności budowniczych mostowych: jeżeli wybudują
Art. 32. Za książęcą barć, jeżeli zostanie spalona lub opróżniona z pszczół, most, mają wziąć za pracę nogata i za każdy filar nogata; a gdy trzeba
3 grzywny. poprawić kilka desek przy starym moście, trzy, cztery, czy pięć, należy
Art. 33. Jeżeli ktoś skatuje smerda bez pozwolenia księcia - 3 grzywny za brać tę samą zapłatę.
wyrządzoną krzywdę; jeżeli ogniszczanina, ciwuna i miecznika -12
grzywien.
Art. 34. Jeżeli ktoś zaorze miedzę lub inny znak (polowy), płaci za
wyrządzoną krzywdę 12 grzywien.
Art. 35. Jeżeli ktoś ukradnie łódz
, płaci za łódz
30 rezan, za karę zaś 60
rezan.
Art. 36. Za gołębia i kurę 9 kun, za kaczkę, gęś, żórawia i łabędzia 30
rezan, a jako karę 60 rezan.
Art. 37. Kto ukradnie cudzego psa, jastrzębia, sokoła, płaci za wyrządzoną
krzywdę 3 grzywny.
Art. 38. Jeśli kto zabije złodzieja na swoim dworze już to w domu, już to w
chlewie, to słusznie jest on zabity. Jeśli zatrzyma go do rana, to niech
prowadzi go na dwór księcia; a jeśli złodziej zostanie zabity, a ludzie
widzieli go związanym, to należy za niego zapłacić.
Art. 39. Jeśli kto siano ukradnie - 9 kun, a jeśli drzewo - 9 kun.
2
OBSZERNA PRAWDA pół grzywny złota; a jeżeli mniej niż pół grzywny, a to do dwóch grzywien
Art. 1. Jeżeli mąż zabije męża, wówczas brat mści brata, lub ojciec, lub (srebra), należy go poddać próbie wody; a jeżeli jeszcze mniej, to ma
syn, lub bratanek, lub siostrzeniec; jeżeli nie ma nikogo, kto by go mścił, złożyć przysięgę o swoich pieniądzach. [...]
nakłada się za głowę 80 grzywien, jeżeli zabity był mężem lub ciwunem Art. 25. Jeżeli kto kogo uderzy batogiem albo czaszą albo rogiem albo
księcia. A jeżeli był Rusinem lub gridinem, lub kupcem, lub ciwunem płazem miecza, to 12 grzywien.
bojarskim, lub miecznikiem, lub izgojem, lub Słowianinem, wyznacza się Art. 26. A jeżeli (uderzony) nie zniesie tego i uderzy mieczem, nie ponosi
za niego 40 grzywien. w tym żadnej winy.
Art. 2. Po Jarosławie zaś synowie jego Izasław, Światosław, Wszewłód i Art. 27. Jeżeli kto uderzy rękę drugiemu i ręka odpadnie albo uschnie, albo
mężowie ich: Kośniaczko, Pierenieg, Nicefor, zebrawszy się zamienili gdy utnie nogę lub nos, albo wybije oko, to pół wiry - 20 grzywien, a
mszczenie śmiercią za zabójstwo na wykup pieniędzmi; a wszystko inne tamtemu za okaleczenie 10 grzywien.
tak, jak Jarosław sądził, synowie jego ustanowili. Art. 28. A jeżeli kto utnie którykolwiek palec komu, 3 grzywny kary, a
Art. 3.O zabójstwie. Jeżeli kto napadnie i zabije męża książęcego, a tamtemu grzywna kun. Art. 29. Jeśli przyjdzie pokrwawiony człowiek.
zabójcy nie będą szukać, wówczas wirę płaci wierw, w której leży głowa, a Gdy na dwór księcia przyjdzie człowiek pokrwawiony lub posiniaczony,
mianowicie 80 grzywien; a jeśli to był prosty człowiek, 40 grzywien. [...] nie potrzebuje szukać świadków, a sprawca powinien trzy grzywny
Art. 7. Jeżeli kto rozmyślnie zabije bez przyczyny. Jeżeli kto zabije bez zapłacić za karę; a gdy nie będzie na nim znaków, winien przywieść
jakiejkolwiek zwady, to ludzie nie są obowiązani płacić za zabójcę, lecz świadka na swoje słowa; kto zaczął, ten winien zapłacić 60 kun; a jeżeli
wydadzą go z żoną i dziećmi na wygnanie i pozbawienie majątku. [...] przyjdzie pokrwawiony ten, który sam zaczął, i pojawią się na to
Art. 11.O mężu książęcym. Za zabicie otroka kniaziowskiego lub świadkowie, to niech mu to będzie za zapłatę, choć go wybili.
koniucha, lub kucharza 40 grzywien. Art. 30. Jeżeli kto uderzy mieczem, lecz nie zabije na śmierć, to 3
Art. 12. A za ciwuna ogniszczanina i za ciwuna - koniuszego 80 grzywien. grzywny, a tamtemu grzywna za ranę na leczenie; a jeśli posieka na
Art. 13. A za ciwuna wiejskiego, książęcego lub nadzorującego roboty śmierć, to wira.
rolne 12 grzywien. Art. 31. Jeżeli mąż popchnie męża do siebie lub od siebie, lub po twarzy
Art. 14. A za riadowicza 5 grzywien. Takoż i za bojarskiego. uderzy, lub pałką uderzy i staną dwaj świadkowie, to trzy grzywny kary; a
Art. 15. O rzemieślniku i rzemieślnicy. A za rzemieślnika i za rzemieślnicę jeżeli to będzie Wareg lub Kolbiag, należy przywieść pełną liczbę
12 grzywien. świadków i stanąć do przysięgi.
Art. 16. A za niewolnika smerdowskiego 5 grzywien, a za niewolnicę 6 Art. 32. O czeladzi. Jeżeli czeladin ukryje się i obwieści się to na targu, a
grzywien. za trzy dni nie wydadzą go, to gdy na trzeci dzień będzie poznany,
Art. 17. A za wychowawcę 12 grzywien; takoż i za mamkę, choćby byli (właściciel) wez
mie go, a tamten ma zapłacić trzy grzywny kary. [...]
niewolnikami. [...] Art. 34. Jeżeli kto utraci konia lub broń, lub odzież i ogłosi to na targu, a
Art. 21. Jeżeli (oskarżony) szuka świadków i nie znajdzie ich, a póz
niej pozna w swoim mieście, to ma wziąć swoją własność, a za
oskarżyciel będzie oskarżać go o zabójstwo, to słuszność należy wykryć krzywdę wyrządzoną sprawca powinien zapłacić 3 grzywny. [...]
próbą żelaza. Art. 41. Jeżeli kto ukradnie bydło w chlewie lub (cokolwiek) w domu, to
Art. 22. Takoż i we wszystkich sprawach, przy kradzieży i podejrzeniach; ma zapłacić 3 grzywny i 30 kun, o ile sam tego dokonał, a jeżeli będzie ich
gdy nie ma dowodu przestępstwa, należy poddać go po niewoli próbie wielu, to wszyscy zapłacić mają po 3 grzywny i 30 kun.
żelaza w sprawie, w której wartość przedmiotu sporu wynosi co najmniej
3
Art. 42. Również o kradzieży. Jeżeli kto ukradnie bydło w polu albo owce, Art. 54. Jeżeli który kupiec znajdzie się w katastrofie okrętowej. Jeżeli
albo kozy, albo świnie, to 60 kun; a jeżeli będzie ich wielu, to wszyscy po który kupiec w czasie podróży gdziekolwiek z cudzymi pieniędzmi
60 kun. [...] znajdzie się w katastrofie okrętowej albo nieprzyjaciel wydrze mu
Art. 44. Gdy to, co zostało ukradzione, znajdzie się, to (właściciel) pieniądze lub ogień, to nie należy czynić mu gwałtu ani sprzedawać (w
zabierze sobie, a za każdy rok otrzyma on pół grzywny. [...] niewolę); lecz gdy zacznie płacić co roku, to niech płaci, jako że
Art. 46. Jeżeli niewolnicy będą złodziejami, sądzi książę. Jeżeli nieszczęście jest od Boga, a on nie jest temu winien. Jeżeli jednak (kupiec)
złodziejami będą niewolnicy czy to książęcy, czy to bojarscy, czy to cudzy towar przepije, roztrwoni lub w swojej głupocie zniszczy, to jak się
klasztorni, to książę nie skaże ich na karę, jako że nie są wolni, lecz (pan) podoba tym, czyj był towar; albo czekają (na zapłatę) - ich wola, albo
płaci podwójnie oskarżycielowi za wyrządzoną szkodę. sprzedają go - ich wola.
Art. 47. Jeżeli kto dochodzi u drugiego pieniędzy. Jeżeli kto dochodzi Art. 55. O długu. Jeżeli kto jest dłużny wielu ludziom i przyjdzie obcy
pieniędzy u drugiego, a tamten będzie się wypierać, to jeżeli stawi przeciw kupiec z innego miasta albo cudzoziemiec i nie wiedząc o tym powierzy
niemu świadków, ci ostatni mają iść do przysięgi, a on wez
mie swoje mu swój towar, a on nie będzie chciał oddać owemu obcemu pieniędzy, a
pieniądze; jeżeli zaś nie oddawał mu pieniędzy przez szereg lat, winien pierwsi wierzyciele będą mu przeszkadzać w oddaniu pieniędzy, wówczas
zapłacić mu za wyrządzoną szkodę trzy grzywny. należy wyprowadzić dłużnika na targ, sprzedać go i oddać najpierw
Art. 48. Jeżeli kupiec da drugiemu kupcowi pieniądze na handel pieniądze obcemu, a współziomkowie tym się podzielą, co się ostanie z
miejscowy lub zagraniczny, to kupiec nie powinien odbierać pieniędzy pieniędzy. Jeżeli to były pieniądze książęce, to najpierw wydzielić te
przy świadkach, świadkowie nie są mu potrzebni, lecz sam winien stawić pieniądze, a reszta do podziału. A kto brał wiele razy procent, ten nie
się do przysięgi, jeżeli tamten zacznie się wypierać. powinien brać pieniędzy.
Art. 49.O depozycie. Jeżeli kto oddał komukolwiek rzeczy na Art. 56. Jeśli zakup ucieknie. Jeśli zakup ucieknie od gospodarza, to staje
przechowanie, to nie trzeba tu świadków. Jeżeli on będzie skarżyć o więcej się pełnym niewolnikiem; jeżeli zaś udaje się na poszukiwanie pieniędzy i
niż oddał, wówczas ten, u którego towar leżał, winien przysiąc:  tylko tyle czyni to jawnie lub ucieka się do księcia lub do sędziów z powodu
u mnie złożyłeś , jako że działał na jego korzyść i chronił towar jego. krzywdy doznanej od gospodarza, to za to nie należy go oddawać w
Art. 50. O procentach. Jeżeli kto oddaje pieniądze na procent albo miód na niewolę, lecz należy wymierzyć mu sprawiedliwość.
naddatek, albo zboże na przysyp, winien stawić świadków; jak się z nim Art. 57. Jeszcze o zakupie. Jeżeli u gospodarza rolny zakup straci
ugodził, taki ma brać procent. [...] gospodarskiego konia, to nie jest on obowiązany za to płacić. Lecz jeżeli
Art. 53. Po śmierci Świętopełka Włodzimierz Wsiewołodowicz zebrał gospodarz, od którego wziął zapłatę (kupę), dał mu pług i bronę, a on je
swoją drużynę w Berestowie tysiącznika kijowskiego Racibora, zgubi, musi za nie zapłacić. Jeżeli zaś zginie co w jego nieobecności, kiedy
tysiącznika białogrodzkiego Prokopa, tasiącznika perejasławskiego gospodarz posłał go za swoją sprawą, to niczego nie ma on płacić.
Stanisława, Nażyra, Mirosława, Janka Czudynowicza, męża Olega, i Art. 58. Jeszcze o zakupie. Jeżeli nastąpi kradzież z chlewa, to zakup nie
wydali postanowienie odnośnie do trzeciego procentu, jeżeli kto pożyczył jest obowiązany płacić tego, jeżeli jednak pogubi (bydło) w polu albo nie
pieniądze na procent w wysokości jednej trzeciej (kapitału): jeżeli kto spędzi do domu i nie zamknie, gdzie mu każe gospodarz, albo wreszcie
wez
mie dwa razy procent, to ma odebrać kapitał, jeżeli jednak wziął trzy pogubi w czasie załatwiania swoich spraw, wówczas winien jest zapłacić.
razy procent, to nie wolno mu odebrać kapitału. Jeżeli kto bierze 10 kun od Art. 59. Jeżeli gospodarz skrzywdzi zakupa i zatrzyma jego należność
grzywny rocznie, to nie zmieniać tego. (kupę) lub mienie, to winien wszystko mu zwrócić i za wyrządzoną
krzywdę zapłacić 60 kun. [...]
4
Art. 61. Jeżeli gospodarz sprzedał zakupa w pełną niewolę, to najmita jest Jeżeli jednak oskarżyciel chce, może nim się posłużyć, i tak powie:  na
wolny od całego długu, a gospodarz winien zapłacić za wyrządzoną podstawie jego wypowiedzi oskarżam cię, lecz oskarżam cię ja, nie
krzywdę 12 grzywien kary. niewolnik , wówczas tamten ma iść na próbę żelaza. Gdy (oskarżyciel)
Art. 62. Jeżeli gospodarz pobije zakupa za jakieś przewinienie, nie ponosi udowodni jego winę, odbiera od niego swoje, jeżeli nie udowodnił winy,
winy; jeżeli jednak pobije bezmyślnie, po pijanemu i bez winy, to płaci za ma mu zapłacić grzywnę za mękę, gdyż wziął go na próbę na podstawie
zakupa sumę, jaka się należy za wolnego człowieka. wypowiedzi niewolnika.
Art. 63. O niewolniku. Jeżeli pełny niewolnik ukradnie czyjegokolwiek Art. 86. A opłaty  żelaznej zapłaci 40 kun, a miecznikowi 5 kun i pół
konia, to pan (gospodarz) płaci za niego 2 grzywny. [...] grzywny otrokowi. To jest opłata za próbę żelaza, jeżeli kto kogo na nią
Art. 65. Jeżeli niewolnik uderzy. Jeżeli niewolnik uderzy człowieka bierze. [...]
wolnego i ucieknie do domu, a pan jego nie wyda go, to pan zapłaci za Art. 88. O kobiecie. Gdy kto zabije kobietę, to ma być tak sądzony, jak za
niego 12 grzywien. A jeśli potem uderzony znajdzie tego, kto go uderzył, zabicie mężczyzny; a jeżeli będzie winien, to pół wiry 20 grzywien.
to Jarosław postanowił, że mógł go zabić, lecz synowie jego po śmierci Art. 89. A za niewolnika i niewolnicę nie ma wiry, lecz jeżeli będą zabici
ojca ustanowili karę pieniężną; albo wychłostanie, albo zapłacenie niewinnie, to należy zapłacić cenę niewolnika i niewolnicy, a księciu 12
grzywny kun za wyrządzoną hańbę. grzywien kary.
Art. 66. O świadectwie. A świadectwa na niewolnika nie należy wkładać, Art. 90. Jeżeli smerd umrze. Jeżeli smerd umrze (bezdzietnie), to spadek
lecz jeśli nie będzie wolnego człowieka, to w potrzebie na bojarskiego jego księciu, a jeżeli będą u niego w domu córki, to należy dać część na
ciwuna, a na innych nie wkładać. A w małej sprawie, jeżeli trzeba, można nie; a jeżeli będą zamężne, to nie należy dawać im żadnej
nałożyć obowiązek świadczenia na zakupa. [...] części.
Art. 68. O zębie. Gdy wybiją ząb i widać będzie krew u niego w ustach i Art. 91. O spadku po bojarach i drużynie. Po bojarach i po drużynie spadek
zaświadczą to ludzie, to 12 grzywien kary, a za ząb grzywna. [...] nie przechodzi na księcia; a jeżeli nie będzie synów, córki wezmą.
Art. 77. Jeżeli nie ma złodzieja, należy szukać go według śladów. Jeżeli Art. 92. Jeżeli kto umierając dom swój rozdzielił między dzieci, na tym ma
nie będzie śladu do wsi albo do kupieckiego obozu i (mieszkańcy) nie stać; jeżeli umrze bez rozporządzenia (majątkiem), to dać wszystkim
odwrócą od siebie śladu i nie idą za śladem lub wzbraniają się, to winni dzieciom, a część jego samego - duszy.
zapłacić i szkody powstałe z kradzieży i karę. A śladem należy iść z Art. 93. Jeżeli żona zostanie w stanie wdowim po mężu, to należy dać jej
cudzymi ludz
mi i ze świadkami; a gdy zgubią ślad na wielkim gościńcu, część, a co mąż na nią przeznaczył, tego jest panią, a spadku męża zgoła
gdzie nie będzie sioła, lub na pustkowiu, gdzie nie będzie ani sioła, ani nie potrzebuje.
ludzi, to nie będzie płacona ani kara, ani odszkodowanie za kradzież. Art. 94. Jeżeli są dzieci, to te z pierwszej żony wezmą, co do niej należało;
Art. 78. O smerdzie. Jeżeli smerd męczy smerda bez pozwolenia księcia, to i to, co na żonę mąż przeznaczył, wezmą po swojej matce.
trzy grzywny kary, a za mękę grzywna kun. Jeżeli męczy ogniszczanina, to Art. 95. A gdy siostra będzie w domu, nie należy jej się spadek, lecz bracia
12 grzywien kary, a za mękę grzywna. [...] wydadzą ją za mąż, jak będą mogli. [...]
Art. 83. O gumnie. Jeżeli kto podpali gumno, to ma być wygnany, a dom Art. 98. O spadku. Jeżeli jakiś człowiek będzie miał dzieci z niewolnicą,
jego skonfiskowany, przy czym najpierw musi zapłacić za szkodę; resztą nie należy im się spadek, lecz są wolni razem z matką.
rozporządza książę. Takoż, gdy kto dwór podpali. [...] Art. 99. Jeżeli w domu pozostaną małe dzieci, które nie mogą same
Art. 85. Te wszystkie sprawy sądzą przy pomocy wolnych świadków: troszczyć się o siebie, a matka ich wyjdzie za mąż, to należy oddać je pod
jeżeli świadkiem będzie niewolnik, nie powinien on stawać przed sądem. opiekę wraz z dobytkiem i domem temu, kto będzie im najbliższy, dopóki
5
nie urosną. A majątek należy dać mu przy ludziach; a co on zarobi na tym Art. 115. Jeżeli kto w nieświadomości spotka cudzego niewolnika, i albo
majątku oddając na procent lub na handel, to należy do niego, a sam udzieli mu wiadomości, albo zatrzyma go u siebie, a niewolnik odejdzie od
majątek ma im oddać i zysk sobie (zatrzymać), jako że żywił je i niego, to ma przysiąc, iż nie wiedział, że to był niewolnik i wówczas nie
opiekował się nimi. Jeżeli będzie płód od czeladzi lub bydła, wszystko ma za to zapłaty. [...]
odbiorą (dzieci); a co roztrwonił, za to wszystko musi on zapłacić Art. 117. Jeżeli kto pośle niewolnika, by handlował, a ten zadłuży się, to
dzieciom. A jeżeli ojczym przyjął dzieci ze spadkiem, to takie same są pan obowiązany jest wykupić go, przy czym nie może się go pozbyć.
warunki. Art. 120. Jeśli (niewolnik) ucieknie i wez
mie co u sąsiada lub towar,
Art. 100. A dwór ojcowski bez działu zawsze dla młodszego syna. wówczas pan musi za niego zapłacić cenę tego, co tamten był wziął. [...]
Art. 101. O żonie, która obiecała pozostać (wdową). Jeżeli żona obieca Art. 121. Jeżeli niewolnik okradnie kogokolwiek, wówczas pan
pozostać po mężu (wdową), a roztrwoni majątek i pójdzie za mąż, to obowiązany jest go wykupić lub wydać go razem z tym, z kim kradł, lecz
winna zapłacić wszystko dzieciom. żony i dzieci nie trzeba wydawać. Jeżeli jednak kradły z nim razem i
Art. 102. Jeśli dzieci nie życzą sobie jej pobytu w domu, a ona wszelako chowały, to należy wszystkie wydać lub pan musi je wykupić. Jeżeli kradli
chce tam pozostać, to należy spełnić jej wolę, a dzieciom nie dać woli. i chowali z nim razem ludzie wolni, winni zapłacić karę księciu.
Lecz z tym ma ona pozostać, co dał jej mąż lub co ona wzięła jako swoją
część. [...]
Art. 104. Jeżeli będą dzieci dwóch ojców a jednej matki, to tym spadek ich
ojca, tamtym spadek ich ojca. [...]
Art. 106. Co do matki, to który syn był dla niej dobry, czy z pierwszego
czy z drugiego małżeństwa, temu da swój majątek; a jeśli wszyscy
synowie byli dla niej z
li, to może dać córce, która ją karmiła.
Art. 110. O niewolnictwie. Niewola całkowita jest trojakiego rodzaju: gdy
kto kupi, choćby za pół grzywny i świadków postawi i wręczy przed
samym niewolnym nogata; drugi rodzaj niewoli jest, gdy kto pojmie za
żonę niewolnicę bez umowy, bo gdy pojmie z umową, to tak ma być, jak
się umówił; trzecim rodzajem niewoli jest ciwuństwo bez umowy lub gdy
kto klucz sobie przywiąże bez umowy, a gdy z umową, to tak ma być, jak
się umówił. [...]
Art. 112. Jeżeli niewolnik ucieknie, a pan to ogłosi, a kto słysząc lub
znając lub wiedząc, że jest niewolny, da jemu chleba lub wskaże mu drogę,
to winien zapłacić za niewolnika 5 grzywien, za niewolnicę 6 grzywien.
Art. 113. Jeżeli kto przytrzyma cudzego niewolnika i da znać o tym jego
panu, to ma wziąć jedną grzywnę za przytrzymanie; jeśli jednak nie
upilnuje go, to zapłaci sam 4 grzywny, a piąta liczy mu się za
przytrzymanie; a jeżeli to była niewolnica, to 5 grzywien, a szósta
odchodzi za przytrzymanie. [...]
6