Działy sterylizacji i dezynfekcji w Polsce i Europie.
Organizacja i edukacja.
Kraje członkowskie Unii Europejskiej pracują nad powoływaniem i wdrażaniem norm
europejskich ( EN ) w wielu dziedzinach naszego życia, w tym również nad standaryzacją
metod pracy w dziedzinie reprocesowania wyrobów medycznych. Jednak do tej pory nawet
nie wszystkie kraje Unii dostosowały swoje prawodawstwo do wymagań norm.
W Holandii ustanowiono prawo dotyczące sterylizacji wyrobów medycznych już w 1984
roku. W Szwecji takie prawo zostało ustanowione w tym roku.
Poza Unią jest jeszcze gorzej. Nie istnieją nawet wytyczne, które wskazywałyby jak powinny
być zaprojektowane i wyposażone działy sterylizacji i dezynfekcji.
W naszym kraju wymagania te opisuje RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia, 26 czerwca
2012 roku w sprawie wymagań jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i
sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej.
Przepis może nie spełnia naszych oczekiwań, jako grupy zawodowej, ale określa podstawowe
wymagania bez, których dział sterylizacji i dezynfekcji nie będzie mógł świadczyć usług.
Nowe Rozporządzenie już nie precyzuje ostatecznego terminu dostosowania do wymagań. W
tej sytuacji tempo przemian może zostać znacznie spowolnione, a co za tym idzie poziom
świadczonych usług medycznych pozostanie niski. A przecież chodzi tu przede wszystkim o
bezpieczeństwo leczonych w placówkach medycznych pacjentów. Wiele szpitali nie patrzy na
terminy narzucane przez Ministerstwo lecz unowocześnia swoje placówki, w tym również
sterylizatornie. Mamy w kraju liczne działy wyposażone w najnowocześniejszy sprzęt
sterylizujący i dezynfekujący wiodących producentów europejskich. Takie działy, to mini
fabryki, przypominajÄ…ce niejednokrotnie futurystyczne opisy fabryk sprzed lat.
Sterylizatornie urzÄ…dzone zgodnie z RozporzÄ…dzeniem Ministra Zdrowia :
·ð podzielone sÄ… na trzy strefy : brudnÄ… , czystÄ… i sterylnÄ…
·ð posiadajÄ… Å›luzy umywalkowo-fartuchowe pomiÄ™dzy strefami
·ð posiadajÄ… przelotowe urzÄ…dzenia do mycia i dezynfekcji narzÄ™dzi i sprzÄ™tu
medycznego
·ð posiadajÄ… co najmniej dwa przelotowe sterylizatory parowe
·ð posiadajÄ… sterylizator do sterylizacji wyrobów wrażliwych na wysokÄ… temperaturÄ™
·ð posiadajÄ… myjnie do mycia wózków transportowych
·ð posiadajÄ… myjnie ultradz
więkowe i lampy ułatwiające kontrolę skuteczności mycia
·ð posiadajÄ… urzÄ…dzenia do zamykania opakowaÅ„ i oznaczania wyrobu sterylnego datÄ…
ważności
·ð poÅ‚Ä…czone sÄ… z blokiem operacyjnym windÄ… do transportu brudnego (i czystego)
·ð prowadzÄ… nowoczesny system rejestracji i kontroli procesu sterylizacji i dezynfekcji
·ð posiadajÄ… system identyfikacji reprocesowanych wyrobów medycznych
·ð praca jest w peÅ‚ni zautomatyzowana
·ð każdy krytyczny etap procesu rejestrowany
Wiele sterylizatorni może się pochwalić również posiadaniem certyfikatu zarządzania
jakością i akredytacji.
Jednak są i takie, gdzie nie ma wydzielonych stref, urządzenia do sterylizacji sprzętu
medycznego nie są przelotowe, a mycie narzędzi odbywa się wyłącznie manualnie. W wielu
szpitalach sprzęt sterylizujący został zainstalowany ponad dwadzieścia lat temu.
Zakład Zwalczania Skażeń Biologicznych Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie
przeprowadził badania, z których wynika, że centralne sterylizatornie posiada 37% szpitali w
Polsce, 14% szpitali korzysta z outsoursingu, w tym 23% w wyspecjalizowanej firmie. W
91% szpitali sterylizatory są wyposażone w pompę próżniową, w grawitacyjną 5%,
grawitacyjną i próżniową 5%. Tylko 12% szpitali posiada możliwość mycia narzędzi w
myjniach automatycznych, całkowicie ręcznie myje się narzędzia w 25% szpitali. Tylko 68%
sterylizatorni prowadzących usługi zewnętrzne posiada certyfikat jakości.
Pod względem wyposażenia w sprzęt, zgodnie z normami europejskimi przodują kraje
skandynawskie, Holandia, Belgia, Niemcy, Austria, Szwajcaria, Wielka Brytania i Irlandia.
Lecz, jak przyznają eksperci i tam zdarzają się zaniedbane działy dekontaminacji.
W Austrii sterylizatornie sÄ… podzielone na trzy kategorie:
Dział sterylizacji Dział sterylizacji Dział sterylizacji
I kategorii II kategorii III kategorii
sterylizacja sprzętu niskiego sterylizacja sprzętu niskiego sterylizacja sprzętu ze
ryzyka, średniego ryzyka i ryzyka, średniego ryzyka wszystkich grup ryzyka,
wysokiego ryzyka (bez
endoskopii)
domy opieki, przychodniach i zakłady opieki zdrowotnej zakłady opieki zdrowotnej
prywatne praktykach, bez oddziałów zabiegowych, wielospecjalistyczne
z podziałem na strefy wymagany podział na strefy,
wyposażona w małe wyposażona w małe , lub tylko duże sterylizatory,
sterylizatory klasy B, z duże sterylizatory (w miarę sterylizatory
podziałem na strefy (z potrzeb), myjnie do niskotemperaturowe (w miarę
rozdziałem czasowym), jeśli endoskopów, jeśli są potrzeb), myjnie
jest konieczne myjnie konieczne myjnie ultradz
więkowe, myjnie do
ultradz
więkowe, , myjnia do ultradz
więkowe, zgrzewarki endoskopów i sprzętu
sprzętu medycznego, do zamykania opakowań medycznego, zgrzewarki do
zgrzewarki do zamykania (przelotowe), zamykania opakowań
opakowań (punktowe), (przelotowe), system
zarządzania jakością,
preferowany zgodny z normÄ…
EN ISO 13485:2003,
kierownictwo co najmniej kierownictwo co najmniej kierownictwo ukończony kurs
ukończony kurs na poziomie ukończony kurs na poziomie na poziomie trzecim, personel
pierwszym, personel kurs na drugim, personel na poziomie na poziomie pierwszym.
poziomie pierwszym. pierwszym.
Poziom sterylizacji w Europie najgorzej przedstawia się w państwach postkomunistycznych, a
szczególnie w państwach, które nadal nie stały się członkami Unii Europejskiej. W Macedonii
i Chorwacji nie ma przepisów regulujących wymagania w stosunku do sterylizatorni. W
krajach tych, sprzęt medyczny myje się wyłącznie manualnie.
Innym ważnym problemem jest poziom wiedzy pracowników sterylizatorni działalności
podstawowej oraz kadry kierowniczej. Wiele krajów wypracowało swoje własne systemy
kształcenia. Najczęściej jest to system dwu lub trzystopniowy.
W Austrii kształcenie odbywa się na trzech poziomach. Przy czym poziom pierwszy jest
obowiązkowy zarówno dla kadry kierowniczej jak i pracowników działalności podstawowej
sterylizatorni. Trwa 80 godzin w tym praktyka i teoria. Poziom drugi i trzeci jest dla kadry
kierowniczej i trwa również po 80 godzin z podziałem po 40 godzin praktyki i 40 godzin
teorii. Szkolenia prowadzi trzydzieści osób, profesjonalistów (7 mln mieszkańców).
Minimalny poziom wykształcenia dla pracowników działalności podstawowej to
wykształcenie średnie. Kadra kierownicza to przeważnie pielęgniarki z dyplomem magistra.
Po ukończeniu kursu drugiego stopnia można kierować sterylizatornią kategorii drugiej tj.
przeznaczoną do reprocesowania sprzętu o niższym poziomie ryzyka. Dopiero po ukończeniu
kursu trzeciego stopnia można kierować działem reprocesowania sprzętu dla wszystkich
kategorii ryzyka.
W Belgii kurs pierwszego stopnia trwa 5 dni, drugiego stopnia 3 tygodnie.
W Turcji zaczęto prowadzić pierwsze szkolenia dla kadry kierowniczej. W Chorwacji ,
Słowenii i Macedonii po raz pierwszy w tym roku, wspólnie z ekspertami ze Światowego
Forum Sterylizacji Szpitalnej, przeprowadzono kurs pierwszego stopnia dla pracowników
działalności podstawowej.
W krajach skandynawskich istnieją wydziały na uniwersytetach kształcące przyszłych
menedżerów działów sterylizacji, są to studia podyplomowe. i na poziomie licencjackim.
We Francji podstawowe kursy doskonalÄ…ce prowadzi siÄ™ w szpitalach. Kadra kierownicza to
przeważnie farmaceuci, którzy mogą podjąć studia podyplomowe w zakresie sterylizacji na
uniwersytecie (Lyon, Toulose i Bordeaux).
W Holandii kursy dla pracowników  techników sterylizacji są prowadzone przez
Stowarzyszenie na podstawie programu zatwierdzonego przez Ministerstwo Zdrowia.
Bardzo interesujący jest sposób kształcenia kadr do pracy w sterylizatorni w Irlandii.
Szkolenie odbywa się na pięciu poziomach i zakończone jest dyplomem licencjackim.
Program kształcenia kadr jest zatwierdzony przez Ministerstwo Zdrowia. Po ukończeniu
ostatniego etapu licencjat może ubiegać się o etat kierowniczy, tj zostać menadżerem działu
sterylizacji. Pomimo, że preferowany zawód dla kierownika działu sterylizacji, (w Irlandii
zwany działem dekontaminacji) to pielęgniarka, ale zdarza się, że pracownik posiadający
wykształcenie na poziomie średnim może zostać menadżerem, po uzyskaniu dyplomu z
bardzo dobrym wynikiem.
W Polsce kształcenie odbywa się na dwóch poziomach. Pierwszy przeznaczony jest dla
pracowników działalności podstawowej, obowiązkowy również dla kierowników. Kurs
drugiego poziomu przeznaczony jest dla kadry kierowniczej. Programy kursów zostały
zatwierdzone przez Ministra Zdrowia w 2008 roku. Program kursu pierwszego stopnia
obejmuje 132 godziny, w tym 60 godzin teorii i 72 godziny praktyki w szpitalu. Kurs
zakończony jest testem składającym się z 60 pytań. Program kursu drugiego stopnia
obejmuje 398 godzin teorii, 87 godzin praktyki w szpitalu. Kandydat musi mieć za sobą co
najmniej trzy lata praktyki w szpitalnej sterylizatorni. Kurs zakończony egzaminem.
Wykorzystywane obecnie do kształcenia kadry programy, zostały opracowane przez zespół
członków Polskiego Stowarzyszenia Rozwoju Sterylizacji i Dezynfekcji Medycznej. Obecne
kursy zostały zaakceptowane przez Ministerstwo Zdrowia, a kurs dla kadry zarządzajacej
wymagany jest na stanowisku kierownika ( RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z dnia, 23
maja 2010,w sprawie kwalifikacji osób zatrudnionych w zakładach opieki zdrowotnej).
Światowe Forum Sterylizacji Szpitalnej (WFHSS) uznało za sprawę priorytetową
koordynowanie programów kształcenia kadry kierowniczej i pracowników działalności
podstawowej działów reprocesowania. W tym celu został powołany Komitet Edukacyjny,
który po zapoznaniu się z różnymi systemami kształcenia w krajach Europy, Ameryki
Południowej i Północnej , opracowuje propozycje programu i form kształcenia dla
zainteresowanych członków tej organizacji. Zaproponowano przetłumaczenie podręcznika,
opracowanego przez Austriacki Instytut Higieny Stosowanej w Graz, dla poziomu
pierwszego. Podręcznik tłumaczony jest również na język polski. Tłumaczenia na różne
języki świata zostaną umieszczone na stronie internetowej Forum. Wszystkie będą
udostępnione nieodpłatnie.
Zaproponowano również rozważenie wdrożenia nowej nazwy dla działów sterylizacji
dezynfekcji , która w sposób bardziej adekwatny oddawałaby istotę pracy działów.
Proponowana nazwa to: Dział Reprocesowania Wyrobów Medycznych . Z kolei Irlandia i
Wielka Brytania propagują nazwę: Dział Dekontaminacji Wyrobów Medycznych.
Komitet Edukacyjny przeprowadził również ankietę wśród członków Forum dotyczącą
częstotliwości przeprowadzania walidacji procesu sterylizacji i procesu mycia i dezynfekcji.
Zgodnie z nadesłanymi odpowiedziami okazało się , że walidację procesu sterylizacji oraz
mycia i dezynfekcji przeprowadza siÄ™ obowiÄ…zkowo raz do roku w takich krajach jak
Szwecja, Finlandia, Norwegia, Austria, Niemcy, Belgia ( bez procesu mycia i dezynfekcji ) i
Holandia. W Irlandii i Wielkiej Brytanii walidacjÄ™ procesu sterylizacji przeprowadza siÄ™ raz
na kwartał, procesu mycia i dezynfekcji raz w roku. W Polsce tylko niektóre szpitale
wykonujÄ… walidacjÄ™ procesu sterylizacji. W Macedonii , SÅ‚owenii, Chorwacji i Turcji
walidacji nie przeprowadza siÄ™.
mgr Teresa Salińska
Szpital Uniwersytecki nr 2
im. dr J.Biziela w Bydgoszczy,
członek Executive Committee Światowego Forum Sterylizacji Szpitalnej - WFHSS
i Komitetu Edukacyjnego WFHSS
Piśmiennictwo:
1. Dr Bożenna Jakimiak, Ewa Röhm-Rodowald, PZH Warszawa, 2009rok
2. Materiały ze spotkania Komitetu Edukacyjnego, Stambuł 4-6.11.2010r.,
Baden 5-7.05.2011r.