Zeszyty
2007
Naukowe nr 733
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
Tomasz Skrzyński
Katedra Historii Myśli Ekonomicznej
Walka z inflacją w Polsce
w latach 1918 1927.
Rola Władysława Grabskiego
1. Wstęp
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Polska stanęła wobec wielu problemów
o charakterze gospodarczym. Jednym z nich była konieczność walki z inflacją.
Z programem stabilizacyjnym związane jest przede wszystkim nazwisko Włady-
sława Grabskiego, wielokrotnego premiera i ministra skarbu II Rzeczypospolitej.
Jego najbardziej znanym posunięciem było wprowadzenie do obiegu w 1924 r.
nowej waluty  złotego. Nazwa ta jest używana po dziś dzień. Działalność Grab-
skiego wywoływała kontrowersje i była obiektem zażartej krytyki. Zastosowane
przez niego środki uznawane były za niewłaściwe, nie obyło się także bez ataków
personalnych. Również obrona programu gospodarczego rządu Władysława Grab-
skiego miała często charakter propagandowy, a przez to nieobiektywny. Obec-
nie jednak, z perspektywy czasu, można pokusić się o próbę dokonania zarówno
obiektywnej oceny osiągnięć Władysława Grabskiego, jak i skali stojących przed
nim trudności.
2. Przebieg inflacji
Po odzyskaniu niepodległości nowe władze polskie zastały chaos walutowy.
Przed 1914 r. na obszarach należących do Polski znajdowały się w obiegu waluty
państw zaborców. Rubel i marka niemiecka były walutami, których wartość
odzwierciedlała wartość złota, zaś korona była niewymienialna na kruszec
218 Tomasz Skrzyński
wewnątrz monarchii austro-węgierskiej1. W czasie wojny wymienialność walut
na złoto została zawieszona, w zamian pojawił się pieniądz papierowy. Dodat-
kowo, po zdobyciu zaboru rosyjskiego przez państwa centralne, Niemcy w celu
odciążenia własnego budżetu z dniem 27 kwietnia 1917 r. wprowadziły do obiegu
markę polską2. Jej emitentem była specjalnie w tym celu utworzona Polska
Krajowa Kasa Pożyczkowa. Relacja wymienna względem marki niemieckiej
wyniosła jeden do jednego. Waluta ta została wprowadzona, aby ułatwić Bankowi
Rzeszy finansowania działań wojennych. Fakt zastania w momencie odzys-
kania niepodległości w 1918 r. przez nowe władze polskie działającej instytucji
emisyjnej przesądził o tym, że marka polska stała się walutą młodego państwa.
Formalną tego podstawę stanowił dekret naczelnika państwa wydany 7 grudnia
1918 r. Początkowo zakładano, że marka obowiązywać będzie jedynie w okresie
przejściowym i przygotowywano plany powołania banku emisyjnego. Stopniowe
wycofywanie z obiegu walut państw zaborczych umacniało jednak markę polską.
Proces wprowadzania jednolitej waluty zakończył się dopiero w 1923 r., gdy
marka stała się jedynym prawnym środkiem płatniczym na terenie całego kraju.
Była ona typowym pieniądzem papierowym, bez pokrycia w kruszcu. Zawierała
jedynie obietnicę wymiany na nową walutę w stosunku uchwalonym przez sejm3.
Od początku istnienia państwa polskiego głównym problemem ekonomicznym
była inflacja. Tabela 1 przedstawia jej kształtowanie się w latach 1918 1924. Hiper-
inflacja miała charakter popytowy i jednocześnie fiskalny. Wynikała przede wszyst-
kim z konieczności nadmiernych  w stosunku do dochodów  wydatków państwa,
spowodowanych wojną polsko-radziecką w 1920 r. oraz koniecznością odbudowy
i scalenia trzech dzielnic rozbiorowych w jedno państwo w sytuacji olbrzymich
zniszczeń dokonanych na ziemiach polskich w czasie pierwszej wojny światowej4.
Brak wystarczających dochodów w budżecie państwa zmusił kolejnych mini-
strów skarbu do emisji coraz większej ilości marek polskich, co stało się głównym
z
ródłem jego zasilania. Było to spowodowane z jednej strony niezdolnością znaj-
dujących się w stosunkowo (w porównaniu z okresem sprzed 1914 r.) słabej kon-
dycji finansowej przedsiębiorstw do sprostania obciążeniom podatkowym, a z dru-
giej strony  słabością aparatu skarbowego, który nie był w stanie wyegzekwować
należnych podatków. W rezultacie odwlekano płacenie podatków bądz
wręcz go
1
E. Taylor, Waluta [w:] Bilans gospodarczy dziesięciolecia Polski odrodzonej, red.
E. Taylor,
S.L. Zalewski, Gebethner i Wolf, Poznań 1929, s. 233.
2
W. Malinowski,
W. Malinowski, Stabilizacja waluty w Polsce w latach 1924 i 1927 w świetle literatury,
Towarzystwo Ekonomiczne w Krakowie, Kraków 1932, s. 12.
3
E. Taylor,
E. Taylor, Waluta, s. 234 237.
4
Ibidem, s. 241 242.
Walka z inflacją w Polsce& 219
unikano, co w warunkach inflacji powodowało zmniejszenie ich wartości realnej5.
We współczesnej terminologii ekonomicznej zjawisko to jest określane jako efekt
Olivery Tanziego.
Tabela 1. Inflacja w Polsce w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości
Obieg (w mln)
Wskaz
nik kursu
Wskaz
nik cen
dolara na koniec
marek polskich wskaz
nik (1500
Data hurtowych
miesiąca
oraz walut zabor- mln marek
(styczeń 1914 r. = 1)
(1914 r. = 1)
czych w markach polskich = 1)a
11.11.1918 r. 8 000,0 5,33  1,90
31.12.1918 r. 9 000,0 6,00  2,14
31.12.1919 r. 15 300,0 10,20  26,36
31.12.1920 r. 49 361,5 32,91  137,99
31.12.1921 r. 229 539,6 153,02 570 702,71
31.12.1922 r. 793 437,5 528,96 3 428 42 442,0
30.11.1923 r. 53 217 495,0 35 478,30 679 437 872 897,0
31.12.1923 r. 125 371 955,0 83 581,30 1 423 007 1 502 976,0
31.01.1924 r. 313 660 000,0 209 107,00 2 521 667 2 267 063,0
29.02.1924 r. 528 913 000,0 352 609,00 2 484 296 2 220 089,0
31.03.1924 r. 596 244 000,0 397 496,00 2 452 779 2 220 238,0
27.04.1924 r. 570 698 000,0 380 465,00 2 423 218 2 220 238,0
a
Wielkość obiegu pieniężnego na ziemiach polskich przed pierwszą wojną światową wyrażona
w markach polskich (szacunek E. Taylora).
y
ródło: W. Malinowski, op. cit., s. 13.
Tabela 2. Dochody i wydatki państwa polskiego w latach 1919 1923
Lata Dochody Wydatki Deficyt
1919 1882 mln 9385 mln 7503 mln
1920 10 bln 64 bln 54 bln
1921 108 bln 224 bln 116 bln
1922 480 bln 925 bln 445 bln
1923a 19 trln 52 trln 33 trln
a
Bez grudnia.
y
ródło: S.A. Kempner, Rozwój gospodarczy Polski od rozbiorów do niepodległości, Warszawa 1924,
s. 328, za: Z. Landau, J. Tomaszewski, Zarys historii gospodarczej Polski w latach 1918 1939, KiW,
Warszawa 1999, s. 83.
5
Z. Landau, J. Tomaszewski, op. cit., s. 85.
220 Tomasz Skrzyński
Tabela 3. Wskaz
nik zmian kosztów utrzymania w Warszawie w 1923 r.
Wskaz
nik łańcuchowy
Miesiąc Wskaz
nik (1914 r. = 1) (zmiana w porównaniu
z poprzednim miesiącem)
Styczeń 4 294,5 
Luty 6 797,7 58,3
Marzec 8 436,4 24,1
Kwiecień 9 283,7 10,0
Maj 10 485,4 12,9
Czerwiec 15 570,8 48,5
Lipiec 23 507,9 51,0
Sierpień 44 931,8 91,1
Wrzesień 66 813, 1 48,7
Paz
dziernik 192 111,4 187,5
Listopad 492 976, 1 156,6
Grudzień 1 270 402,0 157,7
y
ródło:  Kwartalnik Statystyczny 1924, nr 1, s. 43, za: J. Tomaszewski, Stabilizacja waluty
w Polsce, KiW, Warszawa 1961, s. 17.
Niezmiernie trudno było też uzyskać pożyczki zagraniczne ze względu na brak
zaufania do stabilności młodego państwa, podsycany jeszcze przez niechętny Pol-
sce kapitał niemiecki. W tej sytuacji podatek inflacyjny stał się głównym podat-
kiem płaconym przez ludność. W 1923 r. wyniósł on 5,2 dolara na mieszkańca,
pozostałe podatki  1,8 dolara6. Tabela 2 przedstawia kształtowanie się deficytu
budżetowego w latach 1919 1923.
Hiperinflacja powodowała wzrost kosztów utrzymania. Pogarszały się sys-
tematycznie warunki życia ludności. W tabeli 3 zaprezentowano wskaz
nik zmian
kosztów utrzymania w Warszawie w najgorszym pod tym względem 1923 r. Powo-
dowało to wzrost napięcia, czego przejawem były strajki i niepokoje społeczne.
Najtragiczniejszy przebieg miały wydarzenia w Krakowie, Borysławiu i Tarnowie,
gdzie w starciach z wojskiem i policją były ofiary śmiertelne.
3. Reformy Władysława Grabskiego
Pierwsze projekty uzdrowienia sytuacji gospodarczej autorstwa Władysława
Grabskiego pojawiły się już na początku 1923 r., gdy pełnił on funkcję mini-
6
T. Szturm de Sztrem, Żywiołowość w opodatkowaniu: podatek inflacyjny, Warszawa 1924,
s. 24.
Walka z inflacją w Polsce& 221
stra skarbu w rządzie Władysława Sikorskiego. Stabilizacja budżetu miała zostać
osiągnięta w ciągu trzech lat. Początkowo, przez pierwsze dwa lata, miał jesz-
cze występować deficyt budżetowy. Jego finansowanie miało być jednak dokony-
wane nie przez dodruk marek polskich, lecz podatek majątkowy, wyliczany przez
bazujący na złocie miernik oraz pożyczki wewnętrzne. W dalszym etapie miało
nastąpić wprowadzenie nowego pieniądza, którego wartość zależałaby od war-
tości złota7. Zanim jednak reformy zostały wprowadzone w życie, gabinet upadł.
W jego miejsce powstał rząd tzw. Chjeno Piasta z Wincentym Witosem jako pre-
mierem8. Nie był on w stanie przeprowadzić koniecznych reform gospodarczych.
Wspomniane powyżej niepokoje społeczne stały się bezpośrednią przyczyną jego
upadku. W zaistniałej sytuacji sejm zdecydował się utworzyć ponadpartyjny rząd
fachowców pod egidą prezydenta Stanisława Wojciechowskiego. Dnia 20 grudnia
1923 r. na stanowisko premiera po raz drugi w swojej karierze desygnowany został
Władysław Grabski. Głównym zadaniem nowego rządu była naprawa finansów
państwa i opanowanie inflacji. Jego realizacja miała odbyć się za pomocą nastę-
pujących środków:
 wzrostu zwyczajnych i nadzwyczajnych dochodów budżetu (przede wszyst-
kim podatków),
 pożyczek wewnętrznych,
 akcji oszczędnościowej9.
Podstawę prawną reform stanowiły trzy ustawy:
1) o podatku majątkowym z 11 sierpnia 1923 r. (uchwalona na podstawie pierw-
szego planu reform autorstwa Władysława Grabskiego),
2) o waloryzacji podatków z dnia 6 grudnia 1923 r.,
3) o naprawie skarbu i reformie monetarnej z dnia 11 stycznia 1924 r.10
Pierwsze dwie ustawy dawały rządowi prawo do poboru podatku majątkowego
w wielkości 1 mld franków w złocie w ciągu trzech lat oraz zapobiegały utracie
wartości zbieranych podatków. Ostatnia ustawa nadawała prezydentowi pełnomoc-
nictwa w zakresie naprawy skarbu państwa. Przy jej uchwalaniu nie obyło się
bez problemów, ostatecznie jednak, wobec powagi sytuacji gospodarczej, została
przez sejm zatwierdzona.
Pierwszym celem Władysława Grabskiego było przekonanie opinii publicznej,
że nowy rząd jest gotowy do realizacji swojego programu, świadczą o tym jego
słowa:  Pierwsze dni po uchwaleniu przez sejm pełnomocnictw nie rokowały nic
dobrego. Efekt uchwalenia ich był żaden. (& ) W tej sytuacji zdecydowałem się na
7
J. Tomaszewski,
J. Tomaszewski, op. cit., s. 27.
8
Ibidem, s. 28.
9
Ibidem, s. 41.
10
W. Malinowski,
W. Malinowski, Stabilizacja waluty& , s. 16.
222 Tomasz Skrzyński
wydanie komunikatu, że w ciągu lutego i marca płatne będą dwie raty zaliczki na
podatek majątkowy, które nie zostaną potrącone z rat należnych w ciągu 1924 r.,
a tylko w następnych, oraz że od pierwszego lutego zostanie całkowicie wstrzy-
many druk pieniędzy papierowych na potrzeby Skarbu 11. Z kolejnych posunięć
należy wskazać przede wszystkim interwencję na giełdzie, w której efekcie kurs
marki polskiej ustabilizował się na poziomie 9,35 mld marek polskich za dolara
oraz podniesienie kolejowych taryf przewozowych, co umożliwiło zniesienie dota-
cji państwowych do PKP. Przeprowadzono także zakrojoną na szeroką skalę akcję
oszczędności w aparacie państwowym12. Posunięcia te stworzyły podstawę naj-
ważniejszego etapu reform  wprowadzenia nowej waluty.
4. Wprowadzenie nowej waluty
W celu wprowadzenia do obiegu nowego pieniądza  złotego, został utwo-rzony
Bank Polski. Miał on formę spółki akcyjnej o kapitale wynoszącym 100 mln zł.
Otrzymał prawo emisji na 20 lat z możliwością jego przedłużenia. Dekret o jego
utworzeniu został wydany 25 stycznia 1924 r.13 Obieg banknotów miał być pokryty
w 30% złotem, walutą i dewizami. Pozostałe 70% miało być zabezpieczone
wekslami, srebrem, polskimi monetami srebrnymi i bilonem oraz zobowiązaniami
skarbu państwa (do wysokości 50 mln zł). Oprócz tego rząd otrzymał prawo emisji
bilonu do wysokości 12 zł na mieszkańca oraz przejściowo pieniądza papierowego
do wysokości 150 mln zł14. Kurs wymiany marek polskich na złotego wyniósł
1:1 800 000; złoty miał być równy frankowi szwajcarskiemu. Parytet wymiany
wobec dolara ustanowiono na poziomie 5,18 zł. Marki przestały być prawnym środ-
kiem płatniczym od 1 lipca 1924 r., choć okres wymiany przedłużono do 1 czerwca
1925 r. Największym problemem okazała się subskrypcja akcji Banku Polskiego.
Niechętne rządowi koła gospodarcze starały się powstrzymać od ich zakupu.
Poprawa w tym zakresie nastąpiła dopiero na skutek silnego nacisku rządu, który
zagroził sankcjami kredytowymi. Z drugiej strony subskrypcja stała się swego
rodzaju obowiązkiem patriotycznym. W efekcie okazało się, że przemysł nabył
38,2% akcji, banki 13,7%, urzędnicy i wojsko 12,7%, urzędnicy państwowi 8%,
miasta i gminy wiejskie 1,6%, spółdzielnie 2%, Bank Gospodarstwa Krajowego
11
W. Grabski,
W. Grabski, Dwa lata pracy u podstaw państwowości naszej, Warszawa 1927, s. 35 36.
12
J. Tomaszewski,
J. Tomaszewski, op. cit., s. 52 54.
13
M.M. Drozdowski,
M.M. Drozdowski, Sukces czy porażka, reformy Władysława Grabskiego 1924 1925 i reformy
Leszka Balcerowicza 1989 1991, Omnia, Warszawa 1994, s. 33.
14
J. Tomaszewski,
J. Tomaszewski, op. cit., s. 78.
Walka z inflacją w Polsce& 223
0,7%, komunalne kasy oszczędności 0,4%, a pozostałe podmioty gospodarcze
22,7%15.
5. Rezultaty reform
Wprowadzone reformy początkowo okazały się sukcesem. Inflację udało się opa-
nować. Dane w tabeli 4 obrazują kształtowanie się wskaz
nika płac nominalnych i re-
alnych w 1924 r. Rok ten zamknął się nadwyżką budżetową w wysokości 25,6 mln zł.
W znacznej mierze powstała ona na skutek dochodów nadzwyczajnych budżetu,
wynoszących 288 mln zł16. Z drugiej jednak strony gospodarkę polską dotknęła
poinflacyjna recesja. Dotychczasowa, w miarę pomyślna koniunktura wynikała
przede wszystkim z polityki protekcjonizmu celnego i premii inflacyjnej. Polski
przemysł, w olbrzymim stopniu zniszczony podczas pierwszej wojny światowej,
w normalnych warunkach nie byłby w stanie konkurować z przemysłami krajów
rozwiniętych pod względem gospodarczym. W sytuacji inflacji i wysokich ceł moż-
liwy był jednak stopniowy wzrost produkcji17. Premia inflacyjna zniknęła w 1923 r.
Dodatkowo stabilizacja waluty obnażyła wszystkie braki polskiego przemysłu,
np. wysokie koszty produkcji, słabą organizację pracy czy zacofanie techniczne.
Tabela 4. Wskaz
nik płac realnych i nominalnych w 1924 r.
Płace nominalne Płace realne
Miesiąc
(pierwsza połowa 1925 r. = 100) (pierwsza połowa 1925 r. = 100)
Styczeń 106,4 119,1
Luty 103,1 113,9
Marzec 101,7 115,2
Kwiecień 101,7 117,3
Maj 100,0 119,5
Czerwiec 95,4 121,5
Lipiec 93,5 117,9
Sierpień 93,3 110,4
Wrzesień 93,1 99,1
Paz
dziernik 94,2 92,9
Listopad 96,7 93,7
Grudzień 99,3 95,3
y
ródło: J. Tomaszewski, op. cit., s. 125.
15
M.M. Drozdowski,
M.M. Drozdowski, op. cit., s. 33.
16
W. Malinowski,
W. Malinowski, op. cit., s. 17.
17
Z. Landau, J. Tomaszewski,
Z. Landau, J. Tomaszewski, op. cit., s. 90.
224 Tomasz Skrzyński
W rezultacie (przyjmując 1923 r. za 100%) produkcja spadła w 1924 r. do 83,5%,
a w 1925 r. do 85,9%18. Największą porażką reform była jednak nieskuteczna akcja
ściągania podatku majątkowego. Na tym tle rząd popadł w konflikt z przemysłem.
Z zaplanowanych 330 mln zł udało się ściągnąć jedynie 60 mln zł19. Koła gospodar-
cze z organizacją przemysłowców Lewiatan kwestionowały politykę zwiększania
dochodów budżetowych tym sposobem. Część ekonomistów uważała, że zamiast
tego należy prowadzić politykę większych oszczędności budżetowych oraz uzy-
skać kredyty zagraniczne. Rząd prowadził działania w tym kierunku. Wobec braku
zaufania do Polski udało się uzyskać jedynie stosunkowo niewielkie pożyczki na
bardzo złych warunkach. Pierwsza to tzw. pożyczka dillonowska, od nazwy amery-
kańskiego banku, który jej udzielił, druga włoska, tzw. tytoniowa, oraz trzecia, tzw.
zapałczana, udzielona przez szwedzki koncern Ivana Krugera. Dały one budżetowi
Polski netto 39,5 mln dolarów20. Władysław Grabski preferował uzyskiwanie mniej-
szych kredytów, uzyskiwanych na gorszych zasadach, lecz bez żadnych warunków
politycznych. 1924 r. był rokiem nieurodzaju. Spowodowało to wzrost cen żywno-
ści oraz konieczność jej importu z zagranicy. To z kolei wpłynęło niekorzystnie na
bilans płatniczy Polski, który w 1924 r. zamknął się niewielką nadwyżką 3,8 mln zł,
a w 1925 r. deficytem w wielkości 68,4 mln zł21. Sytuację dodatkowo pogarszała
wojna celna z Niemcami, rozpoczęta na początku 1925 r. Odczuł ją zwłaszcza prze-
mysł górnośląski. Eksport polskiego węgla zmniejszył się z 2,7 mln ton w pierw-
szej połowie 1925 r. do 18 tys. ton w drugiej22. W sytuacji kryzysu pojawiło się bez-
robocie, które w 1925 r. przekroczyło 210 tys.23 Wszystko to wpłynęło na ponowne
pogorszenie się sytuacji budżetu państwa. W 1925 r. deficyt wyniósł 138 mln zł24.
Aby go pokryć, rząd musiał ponownie uciec się do emisji pustego pieniądza, tym
razem pod postacią bilonu. Jego emisja przekroczyła zaplanowane 12 zł na głowę
mieszkańca. Znów pojawiła się inflacja.
y
le układały się także stosunki międzynarodowe. Traktat z Locarno, gwarantu-
jący nienaruszalność jedynie zachodniej granicy Niemiec, odebrano jako porażkę
rządu, choć jest wątpliwe, aby w zaistniałej sytuacji można było nie dopuścić do
jego podpisania. Bezpośrednią przyczyną upadku gabinetu Władysława Grab-
skiego była jednak niezgoda prezesa Banku Polskiego Stanisława Karpińskiego na
18
Ibidem, s. 123.
19
W. Malinowski,
W. Malinowski, op. cit., s. 18.
20
M.M. Drozdowski,
M.M. Drozdowski, op. cit., s. 44.
21
J. Piekałkiewicz,
J. Piekałkiewicz, Bilans płatniczy Polski [w:] Bilans gospodarczy dziesięciolecia Polski odro-
dzonej, red. S.L. Zalewski, Gebethner i Wolf, Poznań 1929, s. 257 259; przy kursie 1 dolar = 8,914 zł.
22
Z. Landau, B. Roszkowski,
Z. Landau, B. Roszkowski, Polityka gospodarcza II RP i PRL, PWN, Warszawa 1995, s. 175.
23
Ibidem, s. 175.
24
W. Malinowski,
W. Malinowski, op. cit., s. 18.
Walka z inflacją w Polsce& 225
dalszą interwencją giełdową w celu podtrzymania kursu złotego. Odmowa miała
miejsce 12 listopada 1925 r. Następnego dnia rząd podał się do dymisji25.
6. Kontynuacja reform i ostateczne ustabilizowanie waluty
Po odejściu Grabskiego nowym premierem został Aleksander Skrzyński. Funk-
cję ministra finansów otrzymał w jego gabinecie Jerzy Zdziechowski, który przed-
stawił plan dalszej walki z inflacją. Za główną przyczynę inflacji uznano defi-
cyt budżetowy. Plan zakładał poprawę dochodów państwa i redukcję wydatków
budżetowych. Wprowadzono nowe podatki pośrednie, takie jak podatek obrotowy
od towarów luksusowych, od przemiału mąki pszennej itp. Zwiększono podatki
pośrednie i bezpośrednie (wyjątek stanowił np. podatek majątkowy). Planowane
podwyżki miały przynieść budżetowi dochody w wysokości 195 mln zł. Reduk-
cję wydatków budżetowych zakładano na poziomie 73 mln zł. Jej z
ródłem miały
być przede wszystkim oszczędności w wojsku i na kolei (po 20 mln zł). Ponadto
zredukowano płace i emerytury, zakazano zatrudnienia nowych urzędników oraz
wprowadzono w ministerstwach kontrolerów wykonania budżetu26. Poza tym pro-
gram przewidywał zwiększenie na pewien czas emisji bilonu i pieniądza zdaw-
kowego o 115 mln zł27. Ponownej inflacji towarzyszył spadek kursu złotego wzglę-
dem dolara. Tabela 5 przedstawia jego kształtowanie się w okresie od czerwca
1925 r. do grudnia 1927 r. Spadek ten pozwolił w związku z premią inflacyjną
na odzyskanie od września 1925 r. dodatniego bilansu handlowego. Spadek war-
tości złotego wpłynął również na zmniejszenie się realnych obciążeń budżetu.
Po zamachu majowym poprawiła się koniunktura gospodarcza. W rezultatcie już
w 1926 r. udało się osiągnąć nadwyżkę budżetową w wysokości ponad 161 mln zł
wobec planowanego deficytu na poziomie 119,5 mln zł28. Formalnie proces sta-
bilizacji waluty zakończył się 13 paz
dziernika 1927 r. wraz z podpisaniem przez
prezydenta J. Mościckiego nowego parytetu złotego w wysokości 8,91 zł za dolara.
Złoty miał zawierać 0,16897 gramów czystego złota. Ponadto rząd zobowiązany
został do lokowania rezerw w Banku Polskim, Pocztowej Kasie Oszczędności,
lub Kasach Skarbowych. Budżet miał być realizowany w okresach miesięcznych.
Zaciągnięto także pożyczkę stabilizacyjną w wysokości 62 mln dolarów i 2 mln
funtów, a członkiem Rady Banku Polskiego został Amerykanin Charles Dewey29.
25
Z. Landau, B. Roszkowski,
Z. Landau, B. Roszkowski, op. cit., s. 176.
26
E. Taylor,
E. Taylor, Druga inflacja polska, Poznań 1926, s. 76 77.
27
Ibidem, s. 78.
28
W. Malinowski, op. cit., s. 21.
29
Ibidem, s. 23.
226 Tomasz Skrzyński
Tabela 5. Kurs dolara wobec złotego w okresie od czerwca 1925 r. do grudnia 1927 r.
1925 1926 1927
Miesiąc
kurs paryteta kurs paryteta kurs paryteta
Styczeń   7,5530 145,7 8,99 173,5
Luty   7,5037 144,8 8,95 172,7
Marzec   7,8042 150,6 8,95 172,6
Kwiecień   9,0135 173,9 8,93 172,3
Maj   10,5507 203,6 8,93 172,3
Czerwiec 5,1850 100 10,0920 194,7 8,93 172,3
Lipiec   9,1954 177,4 8,93 172,3
Sierpień 5,2463 101,2 9,0553 174,7 8,93 172,3
Wrzesień 5,8147 112,7 9,000 173,7 8,93 172,3
Paz
dziernik 5,9800 115,4 9,000 173,7 8,91 100*
Listopad 6,5080 125,6 9,000 173,7 8,90 99,8
Grudzień 9,0987 175,6 9,000 173,7 8,90 99,8
a
Do 13 paz
dziernika 1927 r. parytet wynosił 5,1826 zł za dolara, po tej dacie 8,91 zł za dolara.
y
ródło: W. Malinowski, op. cit., s. 22.
7. Problem pożyczek zagranicznych
Od samego początku wprowadzaniu reform skarbowych towarzyszył problem
ich finansowania. Koła przemysłowe domagały się od rządu pozyskania kredytów
zagranicznych. Grabski, choć uznawał konieczność zadłużania się za granicą, prze-
ciwny był jednak zaciąganiu tzw. pożyczek politycznych, tj. uzależniających Polskę
od pożyczkodawców. Ponadto podczas jego rządów zaufanie kapitału zagranicz-
nego do Polski było niewielkie, obniżane dodatkowo przez działania podejmowane
przez Niemców w celu zaszkodzenia wizerunkowi Polski na kapitałowych rynkach
światowych. W rezultacie wszystkie pożyczki zaciągnięte przez rząd Grabskiego
były dla Polski niekorzystne. Monopol zapałczany Kreugera spowodował spadek
produkcji zapałek ze 170 tys. skrzyń w 1929 r. do ok. 77 tys. w 1938 r.30 Ponadto
realizował on duże zyski monopolowe. Znacznie poważniejsze konsekwencje miała
jednak pożyczka banku Dillona. Reprezentował on na rynku amerykańskim inte-
resy niemieckie. W wyniku zorganizowanej, antypolskiej akcji propagandowej
30
W. Sułkowska,
W. Sułkowska, y
ródła sukcesów i przyczyny niepowodzeń reform Władysława Grabskiego,
Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1996, s. 122.
Walka z inflacją w Polsce& 227
bank ten wycofał się z pierwotnych ustaleń. W konsekwencji zamiast planowanych
60 mln dolarów uzyskano jedynie 20 mln. Ponadto oddano w ręce tego banku
reprezentowanie interesów polskich na rynkach amerykańskich, co spowodowało
utratę swobody działania na nich31. Był to poważny błąd, być może jednak Grab-
ski uważał, że gotowość kredytowania zarówno Polski, jak i Niemiec, świadczy
o apolityczności banku Dillona32. Za sukces należy jednak uznać sam fakt otrzy-
mania kredytów, przełamujący izolację Polski pod tym względem na arenie mię-
dzynarodowej. Taki też przede wszystkim miały one cel33. Po zamachu majowym
kontynuowano starania o uzyskanie pożyczek zagranicznych. W tym celu zapro-
szono do Polski misję E.W. Kemmera, która miała zbadać stan polskiej gospodarki
pod kątem wiargodności kredytowej34. Starania te przyniosły pozytywne rezultaty,
wspomniana wyżej pożyczka została przyznana. W kontekście niezależności pro-
pagowanej przez Grabskiego wejście Charlesa Deweya do rady Banku Polskiego
należy jednak uznać za jej utratę.
8. Zakończenie
Proces stabilizacji waluty polskiej z perspektywy czasu należy uznać za
olbrzymi sukces. Młode państwo polskie zdołało samodzielnie powstrzymać
procesy hiperinflacji. O wiele bogatsze od Polski Niemcy potrzebowały do tego
samego celu dużych pożyczek amerykańskich. Przyczyn niepowodzeń przy prze-
prowadzaniu reform przez W. Grabskiego należy szukać przede wszystkim w ogól-
nej sytuacji gospodarczej państwa35. Takie wydarzenia, jak klęska nieurodzaju,
czy też wojna celna z Niemcami, były dodatkowymi i niezawinionymi przez niego
czynnikami wpływającymi na porażkę jego reform. W. Grabski nie miał także
swobody działania; z początkowego składu swojego gabinetu został po dwóch
latach tylko on sam. Ponadto istniejące plany podporządkowania gospodarki pol-
skiej gospodarce niemieckiej wpływały niekorzystnie na proces stabilizacji waluty
w Polsce. Najlepszą ocenę reform Grabskiego przedstawił Edward Taylor, który
bywał często krytyczny względem prowadzonych przez rząd działań:  Reforma
walutowa (& ) była wielkim dziełem, które uratowało Polskę od nieuniknionej
katastrofy nie tylko gospodarczej, lecz i politycznej, i stanowiło (& ) podstawy pod
31
Ibidem, s. 123.
32
A. Krzyżanowski,
A. Krzyżanowski, Dwa programy inflacyjne, Kraków, 1925, s. 5.
33
W. Sułkowska, op. cit., s. 125.
34
Z. Landau, B. Roszkowski, op. cit., s. 161.
35
Ibidem, s. 144.
228 Tomasz Skrzyński
rozwój życia państwowego i ekonomicznego Polski 36. Działania rządów polskich
po odejściu Grabskiego miały jedynie charakter korekcyjny. Zasadnicza reforma
dokonała się w 1924 r.
Literatura
Drozdowski M.M., Sukces czy porażka, reformy Władysława Grabskiego 1924 1925
i reformy Leszka Balcerowicza 1989 1991, Omnia, Warszawa 1993.
Grabski W., Dwa lata pracy u podstaw państwowości naszej, Warszawa 1927.
Krzyżanowski A., Dwa programy inflacyjne, Kraków 1925.
Landau Z., Roszkowski B., Polityka gospodarcza II RP i PRL, PWN, Warszawa 1995.
Landau Z., Tomaszewski J., Zarys historii gospodarczej Polski 1918 1939, KiW, War-
szawa 1999.
Malinowski W., Stabilizacja waluty w Polsce w latach 1924 i 1927 w świetle literatury,
Towarzystwo Ekonomiczne w Krakowie, Kraków 1932.
Piekałkiewicz J., Bilans płatniczy Polski [w:] Bilans gospodarczy dziesięciolecia Polski
odrodzonej, red. S.L. Zalewski, Gebethner i Wolf, Poznań 1929.
Sułkowska W., y
ródła sukcesów i przyczyny niepowodzeń reform Władysława Grab-
skiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1996.
Szturm de Sztrem T., Żywiołowość w opodatkowaniu: podatek inflacyjny, Warszawa
1924.
Taylor E., Druga inflacja polska, Poznań 1926.
Taylor E., Waluta [w:] Bilans gospodarczy dziesięciolecia Polski odrodzonej, red. S.L. Za-
lewski, Gebethner i Wolf, Poznań 1929.
Tomaszewski J., Stabilizacja waluty w Polsce, KiW, Warszawa 1961.
Poland s Fight against Inflation in 1918 1927
Upon regaining independence in 1918, the main problem with which the nascent Polish
state had to struggle was growing hyperinflation, the foremost cause of which was the need
to print  empty money to finance war operations. Whereas in its initial phase inflation
generated benefits to companies due to an  inflation premium , the transformation into
hyperinflation meant that negative effects began to outweigh the benefits. Formed at the
end of 1923, Władysław Grabski s government commenced reforms. A new currency  the
Polish zloty  was introduced, convertible into gold and foreign currencies. After initial
successes in fighting inflation, external factors, such as the tariff war with Germany,
brought about its return. As a result, Władysław Grabski was forced to resign in 1925.
In Poland, the monetary rejuvenation process continued until 1927, when it reached its
successful completion.
36
E. Taylor, Druga inflacja& , s. 7.