(Wpisuje zdający przed
Miejsce
rozpoczęciem pracy)
na naklejkę
z kodem
KOD ZDAJĄCEGO
MHI-W2C1P-021
EGZAMIN MATURALNY
Z HISTORII
WIEK XIX i XX DO ROKU 1991
ARKUSZ II
Arkusz II
MAJ
Czas pracy 90 minut
ROK 2002
Instrukcja dla zdającego
1. Proszę sprawdzić, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 12 stron.
Ewentualny brak należy zgłosić przewodniczącemu zespołu
nadzorującego egzamin.
2. Proszę uważnie czytać wszystkie polecenia.
3. Odpowiedzi trzeba zapisać czytelnie w miejscu na to
przeznaczonym przy każdym zadaniu.
4. Proszę pisać tylko w kolorze niebieskim lub czarnym;
nie pisać ołówkiem
5. Nie wolno używać korektora.
6. Błędne zapisy trzeba wyrax
nie przekreS
lić.
7. Wszelkie notatki należy sporządzać tylko w brudnopisie, który
nie będzie oceniany.
8. Obok każdego zadania podana jest maksymalna liczba
punktów, którą można uzyskać za jego poprawne rozwiązanie.
9. Do ostatniej kartki arkusza dołączona jest karta odpowiedzi,
Za rozwiązanie
którą wypełnia egzaminator.
wszystkich zadań
można otrzymać
Życzymy powodzenia!
40 punktów
(Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy)
PESEL ZDAJĄCEGO
Egzamin maturalny z historii
2
Arkusz II - wiek XIX i wiek XX do roku 1991
Z dziejów społecznych Łodzi 1820-1945
(od początków miasta do końca II wojny S
wiatowej)
y
ródło A
Rozwój demograficzny (ludnoS
ciowy) Łodzi w latach 1820-1990
[za:] Materiały Urzędu Miasta Łodzi, (oprac. J. Dylik)
y
ródło B
Skład narodowoS
ciowy ludnoS
ci Łodzi w latach 1820-1945
[za:] Materiały Urzędu Miasta Łodzi, (oprac. J. Dylik)
Egzamin maturalny z historii
3
Arkusz II - wiek XIX i wiek XX do roku 1991
y
ródło C
Encyklopedia popularna ilustrowana, Hasło encyklopedyczne Łódx
(fragmenty)
Warszawa 1911, t. III, s. 109
Łódx
, miasto powiatowe w guberni piotrkowskiej, nad Łódką. NiegdyS
wieS
biskupów
kujawskich [...]. W 1820 r. zaczyna się w Łodzi ruch fabryczny, [...] od tego czasu Łódx

zaczyna się podnosić szybko i dziS
jest prawdziwą stolicą przemysłu krajowego [...].
y
ródło D
Skład zawodowo-społeczny ludnoS
ci Warszawy i Łodzi w 1897 r. według narodowoS
ci
(czynni zawodowo, w procentach)
POLACY NIEMCY ROSJANIE ŻYDZI
Dział zajęć
Warszawa Łódx
Warszawa Łódx
Warszawa Łódx
Warszawa Łódx

1. Administracja 1,5 0,3 1,2 0,1 5,3 2,8 0,1 0,0
2. Wojsko 0,4 0,1 7,2 0,6 64,4 65,6 1,8 0,9
3. Duchowieństwo 0,3 0,0 0,2 0,0 0,2 0,2 0,7 0,4
4. Rolnictwo 0,6 0,3 0,5 0,3 0,1 0,0 0,1 0,0
5. Przemysł, rzemiosło, 33,4 60,2 34,2 71,9 4,3 8,8 37,1 39,2
budownictwo
6. Handel 7,3 3,3 8,9 5,4 3,6 6,5 28,6 29,4
7. Komunikacja 5,0 2,3 3,1 0,5 3,7 1,5 2,7 2,2
8. Wolne zawody 3,7 1,2 6,6 1,3 4,0 4,5 2,1 2,1
9. Służba, usługi 32,5 27,3 23,7 12,6 5,5 7,0 19,7 19,2
osobiste
10. Emeryci, rentierzy 10,6 2,3 12,1 4,6 7,9 1,6 4,7 3,9
11. Inne zajęcia 2,7 2,6 2,3 2,7 1,0 1,5 2,4 2,7
Razem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Na podstawie Pierwszego powszechnego spisu ludnoS
ci Imperium Rosyjskiego z 1897 r. (opr. własne)
y
ródło E
Aleksander Janowski, Wycieczki po kraju. Na szlaku nowej kolei.
Przewodnik turystyczny. Plan spędzenia czasu w Łodzi (fragmenty) Warszawa 1903, s. 72 - 77
A. Janowski (1866-1944)  pionier krajoznawstwa polskiego i propagator turystyki
Rozciągnięte w długą linię wzdłuż ulicy Piotrkowskiej miasto ma pewien swój zgoła
odrębny od innych charakter. Sama jednak ul. Piotrkowska nie przedstawia żadnych
osobliwoS
ci, imponuje tylko pięknoS
cią gmachów, urządzeniem sklepów, wygodnym
brukiem, tramwajem. Pragnąc zaobserwować zgoła osobliwe częS
ci miasta, należy się udać w
jego dzielnice fabryczne, zwłaszcza tam, gdzie rozsiadły się największe fabryki łódzkie
Szajblerów i Poznańskiego.[...]
Zapoczątkowany przez rząd Królestwa kongresowego rozwój przemysłu fabrycznego
nad brzegami Łódki rozwinął się zdumiewająco. Bogaty rozwój przemysłu i wielki napływ
ludnoS
ci wytworzyły tu duże ogniska życia kulturalnego, zaopatrując je w przeróżne
urządzenia społeczne, niezbędne w każdym wielkiem zbiorowisku ludzkiem [...] drewniane
bruki, telefoniczne połączenie z Warszawą, olbrzymie gmachy fabryczne, wspaniałe pałace
Egzamin maturalny z historii
4
Arkusz II - wiek XIX i wiek XX do roku 1991
i wille fabrykantów, rzex
nie centralne, oS
wietlenie auerowskie [gazowe]. Pod pewnymi
względami Łódx
wyprzedziła nawet Warszawę: ma ona jedyna w kraju tramwaje elektryczne,
ma też jedyny zwierzyniec w parku Helenowskim. [...]
Najważniejszą ulicą w mieS
cie jest Piotrkowska, ciągnąca się z biegiem szosy.
Tu najwspanialsze gmachy, najwykwintniejsze sklepy, najbogatsze składy znalazły
pomieszczenie. Ma ona dziwny charakter bogactwa zmieszanego z ubóstwem: obok
wspaniałych pałaców, zdobnych w marmury i lustrzane szyby, stoją małe parterowe, papą
kryte, chałupki z marnemi sklepikami i gromadami brudnego drobiazgu.
Te różnice gmachów na jednej ulicy rozwijają się jako różnice w przepychu ulicy
Piotrkowskiej w stosunku do jej sąsiadek. Ulice te odbijają w sobie odmiennoS
ć charakteru
i pozycji społecznej mieszkańców miasta, a niwelująca wszystko S
mierć nie kończy tych
różnic, przeciągając je nawet poza mury cmentarne: jedna wspaniała aleja, gdzie stoją
rzędem, kapiące przepychem, pomniki z nazwiskami Grohmanów, Geyerów, Lorentzów,
Biedermanów i innych, pełne marmurowych rzex
b i kosztownych klombów, a zarazem za
niemi ciche bezimienne mogiłki, zarosłe trawą i pozapadane w ziemię, oto obraz cmentarza
łódzkiego, pełnego sprzecznoS
ci, jak i życie łódzkie.
y
ródło F
Władysław Stanisław Reymont, Ziemia Obiecana (fragmenty)
Pierwodruk w Kurierze Codziennym 1897-1898, wyd. I, Warszawa 1899
Słońce S
wieciło jaskrawo nad Łodzią, nad tysiącami kominów, co stały w ciszy
niedzielnego odpoczynku [...]. Masy robotników, poubieranych S
wiątecznie [...] zalewało
Piotrkowską, ciągnęli sznurami z bocznych ulic i tłoczyli się na trotuarach tym ciężkim
ruchem masy, która z biernoS
cią poddaje się wszelkiemu parciu; [...].
A nad tem, po obu stronach ulicy, ciągnącej się olbrzymią linią aż do Bałut, stały zbitą
masą domy, pałace podobne do zamków włoskich, w których były składy bawełny; zwykłe
pudła murowane o trzech piętrach, poobdzieranych z tynków; domy zupełnie stylowe o
złoconych balkonach żelaznych barocco, powyginane, [...] pełne amorków na fryzach i nad
oknami, przez które widać było szeregi warsztatów tkackich; malutkie, drewniane, pogięte
domki o zielonych omszałych dachach, za którymi wznosiły się potężne kominy i korpusy
fabryk, tuliły się do boku pałacu, o ciężko renesansowo-berlińskim stylu, [...].
Była to zbieranina, S
mietnik wszystkich stylów, stosowanych przez murarzy, najeżona
wieżyczkami, oblepiona sztukateriami, które wciąż oblatywały, pocięte tysiącami okien, pełne
kamiennych balkonów, karyatyd, facjatek niby ozdobnych, balustrad na dachach, wspaniałych
bram, gdzie szwajcarowie w liberii drzemali w aksamitnych fotelach, i zwykłych otworów,
którymi błoto uliczne wlewało się na straszne, podobne do gnojowisk podwórza; sklepów,
sklepików nędznych, przepełnionych brudem i tandetą pierwszorzędnych hoteli i restauracji,
najohydniejszych szynków, przed którymi wygrzewali się nędzarze  milionów, które
przelatywały ulicą w przepięknych powozach, zaprzężonych w amerykańskie rysaki po
dziesięć tysięcy rubli sztuka  nędzy, która się przelewała ulicami, z sinemi ustami rozpaczy i
ostrym wzrokiem wiecznego głodu.
y
ródło G
Tajne dokumenty rządu rosyjskiego w sprawach polskich, Londyn 1898, s. 31-32
Memoriał księcia Aleksandra Imeretyńskiego [generał-gubernatora warszawskiego]
dla cesarza Mikołaja II (fragmenty)
Na początku wieku bieżącego Królestwo Polskie weszło ostatecznie w skład państwa
rosyjskiego, dzięki skombinowanemu wpływowi wielu czynników (bogactw naturalnych,
Egzamin maturalny z historii
5
Arkusz II - wiek XIX i wiek XX do roku 1991
opału, dróg żelaznych i szos, napływu kapitałów cudzoziemskich, rozrzuconego po całym
kraju przedsiębiorczego plemienia żydowskiego, pracowitej i wstrzemięx
liwej ludnoS
ci
tubylczej) stanowi obecnie jeden z najważniejszych w państwie okręgów przemysłowych,
eksportujących zarówno na wewnętrzne rynki Rosji jak i na Daleki Wschód. Wielki
w porównaniu do Cesarstwa rozwój miejscowego przemysłu fabrycznego rzuca się w oczy
przy zestawieniu niektórych danych statystycznych. Tak np. na 1000 mieszkańców wiejskich
przypada robotników fabrycznych: w 50 S
rodkowych guberniach Rosji  12, a w Królestwie
Polskim  24. Stosunek ten dla niektórych guberni kraju bardziej jeszcze wzrasta, dochodząc
do maximum w guberni Piotrkowskiej (105 ludzi), która zajmuje pod tym względem trzecie
miejsce w całem państwie, ustępując jedynie guberniom Moskiewskiej (147) i Petersburskiej
(133).
W skutek tak wielkiego rozwoju przemysłowego tutejsza klasa robotnicza, spędzając
w fabrykach życie już niejednego pokolenia, zdążyła nawet wytworzyć odrębny typ. Nie jest
to nasz wielkorosyjski robotnik fabryczny, który powszechnie przez zimę pracuje w fabryce,
a latem wraca do domu na wieS
. Robotnik  Polak przeciwnie zbyt S
ciS
le zżył się ze swoją
fabryką i w stosunkach z nią zawarte są wszystkie jego główne interesy życiowe. Robotnik
polski daleko bardziej zbliża się do typu zachodnioeuropejskiego i odczuwa z nim
pokrewieństwo duchowe. Gdy w 1889 r. na zachodzie Europy po raz pierwszy ogłoszono
S
więto robotnicze 1 Maja, robotnicy tutejsi chętnie usłuchali przysłanych im w 1890 r.
proklamacji, wzywających do przyłączenia się do S
więtowania. Od tego czasu 1 Maja nigdy
nie przechodzi w tym kraju spokojnie, a w 1892 r. w Łodzi skutkiem jego była nawet
interwencja wojskowa i ofiary z życia ludzkiego.
y
ródło H
W. PuS
, Dzieje Łodzi przemysłowej, zarys historii, Łódx
1987, s. 110-111
Wiesław PuS
łódzki historyk przemysłu
[...] w dziejach Łodzi lata 1820-1945 to czasy burzliwego rozwoju miasta w epoce
kapitalizmu. Okres ten jest wewnętrznie zróżnicowany, należy w nim wyodrębnić kilka
wyrax
nie zarysowanych podokresów [...].
Początki rozwoju przemysłu w Łodzi, [...] były możliwe dzięki protekcyjnej polityce
władz Królestwa Kongresowego (wybór Łodzi na osadę fabryczną, sprowadzanie z zagranicy
rękodzielników, import maszyn i urządzeń, korzystna polityka celna, kredyty rządowe dla
przedsiębiorstw, dogodne warunki osiedlania się imigrantów). W okresie po powstaniu
listopadowym, kiedy zmieniły się warunki rynkowe (wprowadzenie cła przez Rosję), Łódx

dzięki specjalizacji w produkcji bawełnianej w okresie kilkunastu lat zdystansowała pozostałe
oS
rodki włókiennicze.
W następnych dziesięcioleciach [...] Łódx
stała się centrum największego na ziemiach
polskich włókienniczego okręgu przemysłowego. W okresie do 1914 r. czynnikami, które
decydowały o burzliwym rozwoju przemysłu łódzkiego były: korzystna polityka celna Rosji,
wzrastająca chłonnoS
ć rynku rosyjskiego, przewrót techniczny, import nowoczesnej techniki i
technologii z Europy Zachodniej, rozbudowa kolejnictwa, tania siła robocza (po uwłaszczeniu
chłopów w 1864 r.), rozwój instytucji kredytowych.
Krótki okres I wojny S
wiatowej spowodował zahamowanie rozwoju gospodarczego
miasta. Niemcy poprzez rekwizycje w poważnym stopniu zniszczyli łódzki przemysł. Po
odzyskaniu niepodległoS
ci [...] w nowej sytuacji rynkowej (utrata rynków rosyjskich),
odbudowa i uruchamianie fabryk łódzkich, ze względu na brak S
rodków finansowych trwała
kilka lat. Mimo uruchomienia całego potencjału przemysłu łódzkiego [...], należy stwierdzić,
że w okresie międzywojennym [...] nie odzyskał on (przemysł łódzki) swej dynamiki sprzed
1914 r.
Egzamin maturalny z historii
6
Arkusz II - wiek XIX i wiek XX do roku 1991
Lata okupacji hitlerowskiej to przede wszystkim ogromne straty ludnoS
ciowe. [...]
Przemysł miasta został zniszczony w 40 % (budynki i park maszynowy).
Pytania do x
ródeł:
na podstawie x
ródła A
Zadanie 26. (1 pkt)
Odpowiedz, na jakie lata w dobie rozbiorowej przypadł szczególnie gwałtowny wzrost
ludnoS
ciowy Łodzi.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 27. (1 pkt)
Oblicz, ile musiało upłynąć lat, by Łódx
nadrobiła (z punktu widzenia jedynie danych
statystycznych, tj. ogólnej liczby ludnoS
ci) swoje straty demograficzne, spowodowane
drugą wojną S
wiatową i okupacją (1939-1945).
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
na podstawie x
ródła B
Zadanie 28. (1 pkt)
Podaj okres, w którym udział procentowy Niemców, w porównaniu do pozostałych grup
narodowych zamieszkujących Łódx
(Polaków i Żydów), był największy.
(odpowiadając możesz podać przybliżone lata)
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
na podstawie x
ródła B i wiedzy pozax
ródłowej
Zadanie 29. (2 pkt)
WyjaS
nij, czym spowodowany był szybki wzrost ludnoS
ć polskiej w Łodzi w okresie
po powstaniu styczniowym do lat poprzedzających pierwszą wojnę S
wiatową. Podaj
dwie przyczyny.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z historii
7
Arkusz II - wiek XIX i wiek XX do roku 1991
Zadanie 30. (3 pkt)
WyjaS
nij, co charakteryzowało zmiany w strukturze narodowoS
ciowej Łodzi w latach
1940-1945 i dodatkowo wyjaS
nij, czym te zmiany były spowodowane. Podaj dwie
przyczyny.
a) zmiany w strukturze narodowoS
ciowej Łodzi w latach 1940-1945 (odczytanie wykresu)......
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
b) przyczyny zmian:
1.
.....................................................................................................................................................
2.
.....................................................................................................................................................
na podstawie x
ródła D
Zadanie 31. (1 pkt)
Podaj, w jakim dziale zajęć było skupionych najwięcej czynnych zawodowo Polaków,
Niemców i Żydów mieszkających w Łodzi w 1897 r.
.......................................................................................................................................................
Zadanie 32. (2 pkt)
Porównaj skład zawodowo-społeczny Polaków i Niemców w dziale 5. w Warszawie
i w Łodzi i zapisz swój wniosek. Uzasadnij, że dane zawarte w dziele 5. mogą być
podstawą do charakterystyki Łodzi.
wniosek..........................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
uzasadnienie..................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Zadanie 33. (1 pkt)
WyjaS
nij, co szczególnie wyróżnia skład zawodowy Żydów obu miast w porównaniu
z pozostałymi grupami narodowymi w tych miastach.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z historii
8
Arkusz II - wiek XIX i wiek XX do roku 1991
Zadanie 34. (3 pkt)
WyjaS
nij, co szczególnie wyróżnia skład zawodowy Rosjan obecnych w obu miastach
w porównaniu z pozostałymi grupami narodowymi i dodatkowo wyjaS
nij, czym to było
spowodowane. Podaj dwie przyczyny.
a) wyjaS
nienie (odczytanie tabeli) ................................................................................................
.......................................................................................................................................................
b) przyczyny:
1.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2.
.......................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
na podstawie x
ródła E
Zadanie 35. (5 pkt)
Autor Przewodnika podkreS
la odrębny charakter Łodzi, odróżniający ją od innych
dużych miast Królestwa Polskiego. Podaj pięć specyficznych cech tego miasta, które
dostrzegł autor.
1.....................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2.....................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
3.....................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
4.....................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
5.....................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z historii
9
Arkusz II - wiek XIX i wiek XX do roku 1991
Zadanie 36. (1 pkt)
WyjaS
nij, dlaczego autor Przewodnika, opisując społeczne kontrasty miasta, odwołał się
do przykładu łódzkiego cmentarza.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
na podstawie x
ródeł C, D i E
Zadanie 37. (1 pkt)
WyjaS
nij, co było głównym czynnikiem miastotwórczym Łodzi.
.......................................................................................................................................................
na podstawie x
ródeł E i F
Zadanie 38. (6 pkt)
Porównaj oba x
ródła. Wskaż podobieństwa i różnice w opisie Łodzi (ul. Piotrkowskiej)
u Reymonta i w opisie miasta w Przewodniku turystycznym.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z historii
10
Arkusz II - wiek XIX i wiek XX do roku 1991
na podstawie x
ródła G (pomocne mogą być informacje zawarte w x
ródle C)
Zadanie 39. (3 pkt)
W pierwszym akapicie cytowanego fragmentu Memoriału znajdx
trzy informacje
najlepiej charakteryzujące, choć poS
rednio, przemysłowe znaczenie Łodzi. Podaj te
informacje.
1.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
3.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
na podstawie x
ródła G
Zadanie 40. (3 pkt)
Wymień przynajmniej trzy cechy, jakie zdaniem Imeretyńskiego, posiadał polski
robotnik (w Królestwie Polskim) w odróżnieniu od typowego robotnika rosyjskiego (w
Rosji).
1.
.....................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2.
.....................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
3.
.....................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z historii
11
Arkusz II - wiek XIX i wiek XX do roku 1991
na podstawie x
ródła H
Zadanie 41. (6 pkt)
Odnosząc się do dziejów Polski i Łodzi, podaj szeS
ć etapów w dziejach tego miasta i jego
przemysłu w latach 1820-1945.
Zaproponowane cezury uzasadnij.
1.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
3.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
4.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
5.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
6.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Egzamin maturalny z historii
12
Arkusz II - wiek XIX i wiek XX do roku 1991
Brudnopis