ARTYKUA
Y I MATERIAA
Y
Jarosław M. KALENIK
Centralny Ośrodek Szkolenia Stra\
y Granicznej  Koszalin
BIOTERRORYZM  ZAGROśENIE XXI WIEKU
Streszczenie
XXI wiek, w związku z rozwojem terroryzmu światowego, niesie
za sobÄ… realne zagro\
enie atakiem bioterrorystycznym. Wykorzystanie
czynników biologicznych w celach ofensywnych nie jest wynalazkiem
ostatnich kilku lat, a nawet kilku ostatnich wieków. Przez tysiąclecia, naj-
ró\
niejsze choroby dziesiątkowały ludność udowadniając jak groz
nÄ…
i śmiercionośną bronią mo\
e stać się niekontrolowany rozwój chorób
zakaz
nych. Broń biologiczna ze względu na łatwość i niski koszt produk-
cji, a tak\
e dogodne formy przenoszenia i gromadzenia, jest idealnym
orÄ™\
em dla terrorystów. Głównym celem ataku terrorystycznego jest
wzbudzenie strachu, paniki, przera\
enia, zachwianie poczucia bezpie-
czeństwa u jak największej części społeczeństwa. Wiedza obywateli
na temat podstawowych patogenów mogących mieć zastosowanie
w sytuacji ataku bioterrorystycznego, jak chocia\
by wÄ…glika, jest tak ma-
Å‚a, \
e wywołanie psychozy nie nastręczy terrorystom większego proble-
mu. Do konsekwencji ataku bioterrorystycznego poza kosztami leczenia
osób zaka\
onych, finansami zwiÄ…zanymi z wdra\
aniem odpowiedniego
systemu reagowania i ograniczaniem rozpowszechniania siÄ™ patogenu,
mo\
na równie\
zaliczyć ogromne nakłady finansowe, które zostaną
przeznaczone na zwalczenie powstałego w społeczeństwie efektu psy-
chologicznego.
W przygotowanej pracy zawarto historiÄ™ stosowania broni biolo-
gicznej, opracowano charakterystykę patogenów, z którymi mo\
emy
mieć do czynienia w razie wystąpienia ataku bioterrorystycznego, zesta-
wiono objawy chorobowe i proces leczenia w sytuacji pojawienia siÄ™ za-
ka\
enia.
Wprowadzenie
Zagro\
enie terroryzmem zostało w sposób istotny odczute przez
społeczność międzynarodową po atakach na WTC i Pentagon. Z niedo-
wierzaniem oglądaliśmy jak Stany Zjednoczone będące symbolem potęgi
militarno-gospodarczej zostały boleśnie dotknięte samobójczymi atakami
przeprowadzonymi z ich własnego terytorium. W XXI wieku realnym za-
45
ARTYKUA
Y I MATERIAA
Y
gro\
eniem staje się bioterroryzm, który zaczyna być coraz bardziej za-
uwa\
any w aspekcie zapewnienia bezpieczeństwa politycznego, militar-
nego oraz medycznego. W preambule postanowień Konwencji o zakazie
rozwoju, produkcji, składowania broni biologicznej i jej zniszczenia
z 1972 roku zostały u\
yte bardzo wzniosłe słowa:  Mając na uwadze do-
bro całej ludzkości, dą\
yć będziemy do całkowitej eliminacji czynników
bakteriologicznych oraz toksyn jako środków bojowych. Jesteśmy prze-
konani, \
e ich stosowanie, powszechnie uwa\
ane za odra\
ajÄ…ce, wyma-
ga podjęcia wszelkich środków zmierzających do zminimalizowania ta-
kiego ryzyka... .
Dopiero przemiany polityczne po roku 1989 spowodowały ujaw-
nienie części programów badawczo-rozwojowych prowadzonych
w sprzeczności z postanowieniami Konwencji. Ogrom zagro\
enia jaki
mo\
e nieść skryty atak bioterrorystyczny z wykorzystaniem zmutowa-
nych patogenów (niejednokrotnie odpornych na tradycyjną antybiotykote-
rapię) budzi strach i trwogę, nawet wśród wysokich specjalistów mikro-
biologii.
Dlatego niezbędnym staje się coraz szersza edukacja społeczeń-
stwa z zakresu tematyki bioterroryzmu, gdy\
najgorszym przeciwnikiem
jest lęk przed nieznanym, niewidzialnym zabójcą. Straty ekonomiczno-
polityczne spowodowane ewentualnie wywołaną paniką mogą okazać się
znacznie większe, ni\
w przypadku faktycznego ataku bioterrorystyczne-
go z u\
yciem śmiercionośnego patogenu. Dowodem na to były przesyłki
z przetrwalnikami laseczki wąglika, które spowodowały w konsekwencji
lawinową ilość fałszywych zgłoszeń informujących o kolejnych przypad-
kach ataku bioterrorystycznego.
Cel
Celem pracy jest przedstawienie zagro\
enia bioterroryzmem oraz
najró\
niejszych czynników biologicznych, które mogą stać się potencjal-
nym środkiem ataku bioterrorystycznego ze szczególnym uwzględnie-
niem charakterystyki objawów chorobowych.
Terroryzm i bioterroryzm
Terroryzm stanowi szeroki termin u\
ywany do oznaczenia prze-
mocy lub siły w stosunku do osób, instytucji, a tak\
e własności w celu
zastraszenia, przymuszenia bÄ…dz
uzyskania okupu. DÄ…\
eniem terrory-
stów bądz
terrorysty jest wywołanie poczucia strachu.
 terror, -oris (Å‚ac.):  strach, trwoga, przera\
enie ;  straszne
słowo, straszna wieść ,
46
ARTYKUA
Y I MATERIAA
Y
 terreo (łac.):  wywoływać przera\
enie, straszyć od gr. ÄÁ-
­É/tero:  dr\
eć, bać się ;  stchórzyć, uciec ,
 terroryzm:  nieuzasadnione lub bezprawne u\
ycie siły bądz

przemocy wobec osób lub mienia, aby zastraszyć lub wy-
wrzeć przymus na rząd, ludność cywilną lub ich część,
co zmierza do promocji celów politycznych lub społecznych
(terroryzm państwowy, polityczny lub kryminalny),
 bioterroryzm:  wykorzystywanie czynników biologicznych (lub
broni biologicznej) w celach terrorystycznych
Brak jest obecnie jednoznacznego zdefiniowania pojęcia terrory-
zmu. Powodem tego jest brak mo\
liwości stworzenia definicji, która ak-
ceptowana byłaby przez społeczeństwo międzynarodowe, a co za tym
idzie objąć zagadnienia terroryzmu jednolitym aktem prawnym na forum
międzynarodowym. Dodatkowym powodem braku osiągnięcia kompro-
misu w przedstawionym wymiarze jest popieranie przez niektóre państwa
terroryzmu, zarówno w sferze politycznej jak i praktycznej.
Amerykański Departament Stanu dokonał rozgraniczenia na cele
niewalczÄ…ce (noncombatant targets) i walczÄ…ce (combatant targets).
Do tej pierwszej grupy zaliczają zarówno cywilów, jak i \
ołnierzy poza
słu\
bą (w tym funkcjonariuszy policji, pracowników ochrony, etc.). Po-
nadto Amerykanie uwzględniają do celów noncombatant targets uzbrojo-
nych \
ołnierzy w miejscu, gdzie nie trwa konflikt zbrojny.
Federalne Biuro Śledcze (FBI) określiło w 1996 roku definicję ter-
roryzmu jako:  bezprawne u\
ycie siły i przemocy przeciwko osobom
i rzeczom (prawu własności), by zastraszyć lub zmusić rząd, ludność
cywilną, czy jakikolwiek inny segment systemu państwa do popierania
politycznych lub społecznych \
ądań .
W opinii wybitnych specjalistów zajmujących terroryzmem, naj-
bli\
sze lata mogą przynieść zwrot w kierunku środków masowego ra\
e-
nia. Åšrodka taniego w produkcji, a zarazem trudnego do wykrycia. Tym
wymaganiom sprostać mo\
e broń biologiczna. Polska jako członek Unii
Europejskiej i NATO musi sprostać wyzwaniom jakie niesie coraz więk-
sze, realne zagro\
enie ze strony terrorystów.
Broń masowej zagłady
Broń masowego ra\
enia mo\
emy podzielić na trzy rodzaje ozna-
czajÄ…c ka\
dą skrótowo jej pierwszą literą: A  atomowa, B  biologiczna
i C  chemiczna.
47
ARTYKUA
Y I MATERIAA
Y
Broń atomowa nazywana równie\
broniÄ… radiacyjnÄ… wykorzystuje
energię wydzielaną podczas łańcuchowej reakcji rozpadu izotopów uranu
(233U lub 235U), plutonu (239Pu lub 241Pu) albo podczas syntezy jÄ…der
izotopów wodoru. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z bronią
atomową, zaś w drugim z bronią termojądrową o znacznie większej sile
wybuchu od broni atomowej. Do tej ostatniej mo\
emy dodać broń wodo-
rowo-uranową czyli tzw. broń termojądrową wielkiej mocy. Broń jądrowa
mo\
e być u\
yta w postaci bomby lotniczej, pocisku artyleryjskiego lub
rakietowego, torpedy lub innego środka stacjonarnego.
Broń biologiczna jest ładunkiem bojowym wypełnionym mikroor-
ganizmami chorobotwórczymi np. bakteriami, wirusami, toksynami, grzy-
bami, pierwotniakami, a niekiedy mogą być to owady bądz
gryzonie, któ-
re stanowią naturalny środek przenoszenia bakterii. A
adunek bojowy
mo\
e zostać przeniesiony na wiele sposobów. Mo\
na do tego celu u\
yć
pocisków, bomb, pojemników, a nawet niedawno zastosowanych przesy-
łek pocztowych. Mnogość sposobów przenoszenia powoduje utrudnione
przeciwdziałanie i odnajdywanie z
ródła pochodzenia zaka\
enia.
Istnieje rozmaita mnogość rodzajów bakterii, która mo\
e zostać
wykorzystana jako broń biologiczna. Ró\
nią się one m.in. kształtem,
rozmiarem, zjadliwością, antygenowością odpornością na działanie
czynników środowiskowych itp. Drogą  wtargnięcia chorobotwórczego
patogenu mogą m.in.: drogi oddechowe, skóra i przewód pokarmowy.
Drobnoustroje chorobotwórcze w razie wystąpienia ataku bioter-
rorystycznego mogą być rozprzestrzeniane przy pomocy wiatru. W razie
rozpylenia w postaci aerozolu mogą przenosić się na ogromne po-
wierzchnie terenu. Muszą jednak zostać rozpylone z wysokich budyn-
ków, balonów lub samolotów, a jednocześnie mogą zostać zastosowane
wybiórczo do obrębu danej budowli, jeśli zostanie wykorzystany do tego
celu sprawny system wentylacyjny.
Zarazkami mogą być tak\
e zaka\
ani ich naturalni nosiciele
(np. wszy, pchły, myszy, szczury), poprzez które chorobotwórcze drob-
noustroje mogą zostać przeniesione bezpośrednio na ludzi lub wodę
i \
ywność.
Obecnym największym zagro\
eniem ze strony broni biologicznej
jest mo\
liwość produkcji toksyn syntetycznych oddziałujących na cechy
genetyczne organizmów.
BroniÄ… chemicznÄ… nazywamy toksyczne substancje chemiczne,
zwane niekiedy bojowymi środkami trującymi, ale tak\
e najró\
niejsze
urządzenia słu\
Ä…ce do ich przenoszenia i/lub rozprzestrzeniania. Wspo-
mnianymi bojowymi środkami trującymi wypełnia się ró\
nego rodzaju
48
ARTYKUA
Y I MATERIAA
Y
głowice rakiet, pociski artyleryjskie, bomby lotnicze itp. Są one określane
ogólnie mianem amunicji chemicznej. Omawiając broń chemiczną nale\
y
tak\
e wymienić gazy bojowe, które zostały wprowadzone i u\
yte podczas
I wojny światowej. Są to substancje trujące, ska\
ajÄ…ce atmosferÄ™ oraz
ziemię, ale wywierające katastrofalne skutki dla organizmów \
ywych
 w szczególności dla ludzi. Termin gazy bojowe jest o tyle nie ścisły,
gdy\
obejmuje zarówno gazy i ciecze. W wyniku ich właściwości bojo-
wych mo\
na je podzielić na:
 duszÄ…ce,
 trujÄ…ce,
 ogólnotrujące,
 dra\
niÄ…ce,
 parzÄ…ce,
 paralityczno  drgawkowe,
 psychochemiczne.
Historia bioterroryzmu
Pierwsze wzmianki na temat u\
ycia broni o charakterze biolo-
gicznym pochodzÄ… z VI w. p.n.e., kiedy Asyryjczycy zatruwali studnie
sporyszem w celu zatrucia \
ywności swoich wrogów. Mniej więcej w tym
czasie u\
ywano równie\
czarnego ciemiernika, rośliny ozdobnej z rodzi-
ny jaskrowatych o silnych właściwościach przeczyszczających. Dwa wie-
ki póz
niej Scytowie u\
yli łuków, których grota strzał wpierw moczyli
w krwi i rozpadających się zwłokach ludzkich. Broń biologiczna była po-
czÄ…tkowo prosta, gdy\
wykorzystywano wszelkie dostępne naturalne
środki do zgładzenia wojsk przeciwnika. Tak zrobili Chińczycy w II
w. p.n.e. rzucając kosze z pszczołami na nieprzyjaciela. Podobnych opi-
sów mo\
na odnalez
ć wiele.
W wieku XIV kiedy nastąpiło oblę\
enie przez Tatarów Kaffy
(obecnego Krymu), wojska chana D\
ani Beka zdziesiÄ…tkowane przez
d\
umę przed swoim odwrotem katapultowali do osady ciała zmarłych
na d\
umę. Genueńczycy pogrą\
yli się w zarazie. Obrońcy uciekający
statkami do Genui, Konstantynopola, Wenecji i innych portów Morza
Śródziemnomorskiego spowodowali rozprzestrzenienie się d\
umy
po całej Europie. Efektem tego była pandemia  czarnej śmierci na kon-
tynencie. Ten sam patogen został u\
yty w 1422 roku w bitwie pod Carol-
stein, gdzie ciała zmarłych na d\
umÄ™ \
ołnierzy wytoczono na szeregi
wojsk nieprzyjacielskich oraz w 1710 roku podczas wojny Rosyjsko-
49
ARTYKUA
Y I MATERIAA
Y
Szwedzkiej. W tym ostatnim przypadku Rosjanie przerzucajÄ…c przez mu-
ry obronne miasta Reval (obecnie Talin) ciała zmarłych na d\
umÄ™, spo-
wodowali zdobycie miasta.
XVIII  wieczny podbój Ameryki Północnej stał się miejscem
do wykorzystania innej choroby. W roku 1767 brytyjski generał i jedno-
cześnie dowódcę wojsk brytyjskich w Ameryce Północnej Jeffrey
Amherst ofiarował pledy ska\
one wirusem ospy Indianom północnoame-
rykańskim lojalnym wobec Francuzów. Zaś trzydzieści lat póz
niej
bo w roku 1797 nastąpiła próba zara\
enia leptospirozÄ… oblÄ™\
onych
mieszkańców Mantui przez wojska Napoleona, w celu zmuszenia ich
do uległości. Du\
y postęp w wykorzystaniu broni biologicznej przyniósł
rok 1915. Dr Anton Dilger, Amerykanin niemieckiego pochodzenia pracu-
jÄ…cy jako chirurg w Johns Hopkins University w Baltimore, namno\
ył
w swoim domu otrzymane od niemieckiego rzÄ…du szczepy Bacillus an-
thracis (wÄ…glik) oraz Pseudomonas mallei (nosacizna). Podobno kultury
bakterii zostały rozdane sympatyzującym z Niemcami pracownikom
stoczni w Baltimore, którzy mieli zakazić około czterech tysięcy sztuk
koni, mułów i bydła transportowanych do Europy jako pomoc dla Alian-
tów. Trzy lata póz
niej niemieccy lotnicy zrzucili nad terytorium Rumunii
owoce, zabawki dziecięce i czekolady ska\
one chorobotwórczymi bakte-
riami.
W latach 1932  1945 Japonia prowadziła intensywne badania
nad rozwojem broni bakteriologicznej, zwłaszcza na terenie Mand\
urii.
Powołano do tego celu specjalne jednostki:
 731  mająca się zajmować rozwojem broni biologicznej,
 710  odpowiedzialna za jej praktyczne wykorzystanie.
Od 1933 roku trwały masowe badania i eksperymenty pseudo-
medyczne prowadzone na ludności zamieszkującej okupowane tereny
oraz na jeńcach wojennych. Nie prze\
ył \
aden z więz
niów jednostki 731.
W 1945 roku jednostki zostały rozwiązane. W 1946 roku dochodzi
do wymiany danych pomiędzy USA a Japonią w zamian za umorzenie
ścigania zbrodni wojennych, których dopuścili się Japończycy.
W roku 1941 Brytyjczycy prowadzili badania nad wÄ…glikiem
na maleńkiej wyspie Griunard Island niedaleko wybrze\
a Szkocji. Obec-
ność w glebie \
ywych przetrwalników zdolnych do wywoływania choroby
stwierdzono nadal po 45 latach, pomimo wykonania na zlecenie rzÄ…du
brytyjskiego w 1986 roku odka\
enia wyspy przy pomocy rozcieńczonego
formaldehydu.
50
ARTYKUA
Y I MATERIAA
Y
W latach 1941  1943 Stany Zjednoczone rozpoczęły własne ba-
dania nad bronią biologiczną. Powstały ośrodki badań Camp Detrick
(obecnie Fort Detrick w stanie Maryland) i Camp Frederick. PoczÄ…tkowo
badania prowadzone były nad zarodnikami wąglika, bakterią z rodzaju
Brucella oraz wieloma innymi patogenami.
Wrzesień 1978 roku przyniósł udany zamach na mieszkającego
w Londynie dysydenta Georgia Markowa, który został ukłuty cienką igłą
z zawartością rycyny schowaną w czubku parasola. Zmarł po kilku
dniach od nakłucia. W tym samym roku w Pary\
u, próbowano dokonać
w podobny sposób i tak\
e przy pomocy rycyny zamachu na bułgarskiego
dysydenta Kostowa. Dzięki szybkiej i sprawnej interwencji lekarskiej po-
szkodowany prze\
ył.
W roku 1984 Sekta  Rajneesh Puram zatruła bary sałatkowe
w The Dalles w stanie Oregon. W wyniku zaka\
enia bakteriami duru
brzusznego Salmonella typhimurium zachorowało 751 osób, z czego 45
zostało hospitalizowanych. Celem terrorystów było uniemo\
liwienie
udziału w lokalnych wyborach i przejęcie władzy. O tym, \
e zatrucie na-
stąpiło z wyniku ataku bioterrorystycznego dowiedziano się dopiero
po roku, od jednego z byłych członków kultu. Koszt ataku wyniósł około
100$.
W 1990 roku członkowie sekty Najwy\
sza Prawda próbowali roz-
proszyć toksynę botulinową wokół budynku japońskiego parlamentu.
Nieco wcześniej członkowie sekty bezowocnie kandydowali z ramienia
swojej Partii Najwy\
szej Prawdy do tego\
urzędu. Zaledwie trzy lata póz
-
niej ta sama sekta próbowała zakłócić ceremonię ślubną księcia Japonii,
rozsiewając w identyczny sposób toksynę botulinową. Minęło parę mie-
sięcy, gdy sekta czterokrotnie rozsiewała z jednego z budynków tokij-
skich zarodniki wąglika. Ataki były nieudane, ale rozwa\
ali pozyskanie
i u\
ycie wirusa Ebola.
Rok 1995. Ponownie japońska sekta  Aum Shinrikyo (Najwy\
sza
Prawda) przeprowadza atak, tym razem udany. Tragedia rozegrała się
w tokijskim metrze, gdzie sekta dokonała zamachu za pomocą gazu pa-
rali\
ującego układ nerwowy. Pięciu członków zamachowców rozpyliło
po około 600 gram sarinu. Zginęło 12 osób, zaś pięć tysięcy osób znaj-
dujących się w pociągach i na peronach ucierpiało.
Grupa  Counter Holocaust Lobbyist of Hitler w 1997 roku pod-
rzuciła płytki Petriego oznaczone nazwami zarazków d\
umy i wÄ…glika.
Był to  fałszywy alarm (koszt około 1$), zaś ewakuacja i kwarantanna
kilkuset ludzi, odka\
anie przechodniów, identyfikacja mikrobiologiczna
poniosła za sobą bardzo wysokie koszty.
51
ARTYKUA
Y I MATERIAA
Y
W roku 1998 do kilku szpitali w Stanach Zjednoczonych Ameryki,
w których dokonuje się aborcji trafiły listy rzekomo zawierające bakterie
wąglika. Trzy lata póz
niej w roku 2001 nieznana osoba rozesłała z New
Jersey pocztÄ™ ska\
oną przetrwalnikami wąglika. Działania te spowodo-
wały ogromną panikę wśród społeczeństwa.
Aspekty ataku bioterrorystycznego
AnalizujÄ…c potencjalnie metodÄ™ ataku z wykorzystaniem biolo-
gicznych środków bojowych mo\
na dokonać podziału na dwa rodzaje:
atak skryty oraz jawny (z wykorzystaniem publikatorów). Dodatkowego
podziału mo\
na zastosować w kwestii u\
ycia patogenów na replikowane
(namna\
ajÄ…ce siÄ™) np. bakterie, wirusy oraz niereplikowane takie jak:
toksyny biologiczne bakteryjne, roślinne, zwierzęce.
Do rozsiewu patogenów mo\
na wykorzystać:
 aerozole biologiczne (zwłaszcza, gdy chcemy wprowadzić
do wentylacji i klimatyzacji);
 naturalnych przenosicieli zarazków (zaka\
onych owadów,
szczurów itp.);
 zanieczyszczonÄ… wodÄ™ i \
ywność (terroryzm  hipermarketo-
wy );
 podrzucone i wysyłane zaka\
one przedmioty i przesyłki.
Spojrzenie terrorystów na broń biologiczną jest tym większe
im jest ona jak najbardziej prosta i tania w produkcji, a tak\
e gdy istnieje
łatwość pozyskania, przenoszenia i gromadzenia. Dodatkowymi atutami
jest mo\
liwość zarówno skrytego jak i jawnego ataku zrealizowanego
w prosty i nieskomplikowany sposób, gdy\
mo\
e on spowodować du\
y
efekt psychologiczny na który potrzebne będą du\
e nakłady przy usuwa-
niu skutków ataku. Kolejnymi zaletami idealnej broni biologicznej jest
wysoka podatność populacji cywilnej na działanie czynników biologicz-
nych, a tak\
e trudności w rozpoznaniu patogenu (nietypowość objawów
dla rzadkich jednostek chorobowych).
Potencjalne patogeny mogące zostać u\
yte w ataku
Obecnie uwa\
a siÄ™, \
e czynnikami potencjalnie u\
ytymi podczas
ataku biologicznego będą:
 wirusy: ospy prawdziwej, gorÄ…czki krwotocznej oraz zapalenia
mózgu
52
ARTYKUA
Y I MATERIAA
Y
 bakterie: Bacillus anthracis (wÄ…glik), Brucella species (bruce-
loza), Coxiella burnetti (gorÄ…czka Q), Francisella tularensis
(tularemia) i Yersinia pestis (d\
uma)
 toksyny: gronkowcowa enterotoksyna B, rycyna oraz toksyna
botulinowa.
Największe obawy budziłoby u\
ycie peptydów regulatorowych
o toksycznych właściwościach, które w nadmiarze mogłyby uszkadzać
osłonkę mielinową. Badania nad taką bronią prowadzono w Związku Ra-
dzieckim i nie stanowiło to złamania ratyfikowanej Konwencji, gdy\
broń
oparta na substancjach wytwarzanych przez organizm ludzki nie została
przez niÄ… zakazana.
D\
uma (Yersinia pestis)
Yersinia pestis mo\
e wywoływać kilka postaci klinicznych:
 dymieniczÄ…
 septycznÄ…
 płucną.
W warunkach naturalnych zara\
enie następuje poprzez pchły,
które \
erujÄ… na gryzoniach \
ywiąc się ich krwią. Ze względu na częstość
zmiany \
ywiciela przez pchły oraz zwracanie przez nie treści pokarmowej
w której zdą\
yły bakterie się namno\
yć, dochodzi do kolejnych zaka\
eń.
Przewa\
nie człowiek ugryziony przez pchłę \
ywiącą się wcześniej
na gryzoniu będącym nosicielem d\
umy, choruje na postać dymieniczną.
Objawy zaczynają się nagłą wysoką gorączką, bólami głowy oraz koń-
czyn, a tak\
e wymiotami. Węzły chłonne pachwinowe i pachowe stają się
silnie powiększone, osiągając niekiedy wielkość jaja.
D\
uma w postaci płucnej jest łatwa do rozpylenia i charakteryzuje
siÄ™ wysokÄ… zakaz
nością. U pacjentów z nie leczoną postacią septyczną
lub płucną śmiertelność sięga blisko 100%. Okres inkubacji wynosi około
2  3 dni. Początkowe dolegliwości to gorączka, nudności i dreszcze.
Bardzo szybko (w ciągu 24 godzin) dołącza się kaszel z krwiopluciem,
duszność, sinica. Rozwija się sepsa, skaza krwotoczna, a następnie
wstrzÄ…s.
Zachorowanie na d\
umę wymaga zastosowania kwarantanny. Szczegól-
nÄ… uwagÄ™ nale\
y zwrócić na płucną postać d\
umy, gdy\
istnieje niebez-
pieczeństwo rozsiewania patogenów drogą kropelkową. W leczeniu sto-
suje siÄ™ antybiotyki z grupy:
53
ARTYKUA
Y I MATERIAA
Y
 tetracyklin (doksycyklina, tetracyklina)
 fluorochinolonów (ciprofloksacyna)
 streptomycyna lub gentamycyna
 oraz objawowe leczenie wspomagajÄ…ce.
WÄ…glik (Bacillus anthracis)
IstniejÄ… trzy postacie kliniczne zaka\
enia:
 postać płucna
 postać skórna
 postać pokarmowa zwana niekiedy jelitową.
Objawy wąglika u człowieka są zale\
ne od drogi wniknięcia drob-
noustroju do organizmu. Postać skórna wąglika stanowi 95% wszystkich
przypadków klinicznych. W miejscu inokulacji pojawia się na początku
czerwona zapalna grudka, przekształcająca się w pęcherzyk, który
po pęknięciu przybiera formę czarnego niebolesnego strupa (pustula
maligna   czarna krosta ). Tkanka wokół strupa jest silnie obrzmiała.
Mo\
e wystąpić miejscowe zapalenie naczyń i węzłów chłonnych.
W postaci płucnej po 1  7 dniach od zaka\
enia pojawiajÄ… siÄ™ nie-
swoiste objawy przypominajÄ…ce w swoim charakterze objawy grypopo-
dobne (gorączka, osłabienie, bóle głowy i kończyn oraz suchy kaszel).
Następnie objawy nasilają się. Pacjenci skar\
Ä… siÄ™ na dyskomfort w klat-
ce piersiowej i odkrztuszajÄ… krwistÄ… plwocinÄ™. W dalszej fazie choroby
mo\
e rozwinąć się zapalenie opon mózgowych, sinica, a następnie
pierwsze objawy wstrząsu, po których mo\
e nastąpić śpiączka i zgon
pacjenta w wyniku zapaści krą\
eniowo-oddechowej.
W postaci jelitowej do początkowych objawów nale\
eć będą nud-
ności, brak apetytu, gorączka, wymioty, które przechodzą w krwawe bie-
gunki i wymioty poprzedzone bólem brzucha. Niekiedy mo\
na zauwa\
yć
owrzodzenia jamy ustnej i gardła połączone z obrzękiem węzłów chłon-
nych. W leczeniu stosuje się antybiotykoterapię podając wstępnie:
 DoksycyklinÄ™
 CyprofloksacynÄ™
 AmoksycyklinÄ™
Ponadto w niektórych przypadkach stosuje się penicylinę G.
54
ARTYKUA
Y I MATERIAA
Y
Osoby chore na wÄ…glik podlegajÄ… obowiÄ…zkowi przymusowej ho-
spitalizacji. Wymagane jest stosowanie ogólnych środków bezpieczeń-
stwa biologicznego. Wszyscy chorzy na wÄ…glik nie wymagajÄ… izolacji ani
osobnych pokoi w szpitalu, zaś do dezynfekcji pomieszczeń, sprzętu lub
odzie\
y wystarczają środki sporobójcze. Transport pacjentów chorych
na wąglik nie wymaga specjalnych zabezpieczeń, ale nale\
y pamiętać
o zabezpieczeniu się rękawiczkami gumowymi (w szczególności jeśli
mamy do czynienia z postacią skórną wąglika u pacjenta).
Podsumowanie
Konwencję o zakazie rozwoju, produkcji, składowania broni biolo-
gicznej i jej zniszczenia z 1972 sygnowały 103 kraje. Pomimo tego bada-
nia i produkcja broni biologicznej prowadzona była nawet po roku 1989.
Społeczność międzynarodowa przypuszcza, \
e w niektórych krajach
nadal kontynuuje siÄ™ badania nad tym rodzajem broni.
Jednak\
e największą obawę budzi mo\
liwość zdobycia i wyko-
rzystania w celach ataku patogenów wyprodukowanych w tajnych labora-
toriach i instytutach było Związku Radzieckiego. Z informacji przekaza-
nych przez Kanjatana Alibekowa (obecnie Ken Alibek), który uciekł
do Stanów Zjednoczonych w 1992 roku wynika, \
e władze sowieckie
prowadziły bezustanne badania nad bronią biologiczną. Jego zeznania
zło\
one amerykańskiemu wywiadowi odsłoniły rzeczywisty potencjał ja-
kim dysponował blok komunistyczny. Dziś po rozpadzie Związku Ra-
dzieckiego oraz braku środków finansowych na zabezpieczenie i działal-
ność laboratoriów, wiedza i potencjał rosyjskich naukowców mo\
e być
wykorzystywana przez kraje  osi zła .
Bibliografia:
1. Alibek K., Handelman S.: Biohazard, Wydawnictwo Prószyń-
ski i Spółka, Warszawa 2000.
2. Chomiczewski K., Kocik, Szkoda M. T.: Bioterroryzm. Zasady
postępowania lekarskiego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Wydanie I.
3. Langebain K., Skalnik Ch., Smolek I.: Bioterroryzm, Wydaw-
nictwo Muza S.A. Warszawa 2003.
4. Pruszkowski M.: Bioterror. Jak nie dać się zabić, Wydawnic-
two Tower Press, Wydanie I.
5. Centers for Disease Control and Prevention
http://www.bt.cdc.gov
55