Linux w szkole
LINUX DLA LUDZI
Grzegorz W. Fedoryński
inux uważany jest za system bardzo trudny w insta-
lacji i użytkowaniu. Co ciekawe, najczęściej taką
opinie wygłaszają osoby, które nigdy nie zetknęły
Lsię z tym systemem. Spróbuję pokazać, że niechęć
i przestrach są raczej nieuzasadnione. Osoba, która potrafi
zainstalować na swoim komputerze system Windows, pora-
dzi sobie również z Linuksem.
System operacyjny  co to takiego?
Po co w ogóle instaluje się system operacyjny? Nie tylko
dla programów, które są dołączane do systemu  jak na
przykład Internet Explorer, Wordpad czy Media Player. Otóż
bez systemu nie zainstalujemy i nie uruchomimy żadnego
programu  chociażby Microsoft Worda, czy dowolnej gry.
Wszystkie te programy komunikują się z komputerem wła-
Rysunek 1. Praca w powłoce wcale nie jest trudna
śnie poprzez system operacyjny i zainstalowane w nim
sterowniki. Dzięki temu, autor programu nie musi wiedzieć,
jaki procesor, karta dz
więkowa i graficzna, drukarka itp. są Nie taki diabeł...
podłączone do komputera. Program dogaduje się z syste- Jednym z częstszych zarzutów stawianych Linuksowi jest
mem operacyjnym (tłumacząc mu, co powinno się pojawić konieczność wpisywania z klawiatury skomplikowanych
na monitorze, jaki dz
więk powinien zabrzmieć itp.), a obo- poleceń, podczas gdy do obsługi Windows wystarczy
wiązkiem systemu jest przekazać te polecenia odpowied- myszka. Nie ma jednak powodów do obaw: po pierwsze,
nim częściom komputera. System operacyjny musi znać dziś w Linuksie można się obyć bez klawiatury tak samo
części z których składa się konkretny komputer i wiedzieć dobrze jak w Windows, po drugie zaś  polecenia wpisy-
o wszystkich urządzeniach do niego podłączonych. wane z klawiatury nie są takie znów skomplikowane. Aby
Ponadto, gdy uruchomimy kilka programów jednocze- się o tym przekonać, nie musimy instalować Linuksa, ten
śnie, system operacyjny zajmuje się sprawiedliwym podzia- sam sposób pracy dostępny jest również w Windows.
łem zasobów  dostępu do procesora, pamięci operacyjnej
czy twardego dysku. Dwa programy nie mogą korzystać Ćwiczenie
z dysku całkiem jednocześnie  system musi ustawić je Przeprowadz
my kilka prostych ćwiczeń. W Menu Start
w kolejce i pilnować, żeby nie wchodziły sobie nawzajem wybierzmy Programy, a następnie Tryb MS-DOS (w
w drogę. angielskiej wersji Windows będzie to Programs ->MS-DOS
Przy okazji system operacyjny pełni wiele innych, Prompt). Ujrzeliśmy okienko z podaną ścieżką w rodzaju
pobocznych, ale bardzo użytecznych funkcji: troszczy C:\WINDOWS> oraz mrugającym kursorem. W tym miejscu
się o zegar, zarządza czcionkami. Jeżeli nasz komputer można wprowadzać z klawiatury polecenia dla systemu.
podłączony jest do sieci lokalnej lub Internetu, sterowniki Takim poleceniem może być żądanie uruchomienia proga-
systemu operacyjnego zapewniają komunikację z innymi mu: napiszmy na przykład notepad. Po wpisaniu polecenia
komputerami. naciskamy klawisz [Enter] (ten sam, którym przechodzimy
Programy są przystosowane do pracy z jednym, kon- do nowej linii przy wprowadzaniu tekstów). Po wciśnięciu
kretnym systemem operacyjnym. Z tego powodu program tego klawisza na ekranie powinno pojawić się okienko
napisany dla Windows nie będzie działał pod Linuksem dobrze nam znanego programu. Dokładnie ten sam efekt
(i odwrotnie, program napisany dla Linuksa nie będzie osiągamy wybierając notepad z Menu Start. Obydwa dzia-
działał w Windows). Wiele programów (np. przeglądarka łania z punktu widzenia systemu Windows są tym samym
Netscape) istnieje w wielu różnych wersjach, przeznaczo-  żądaniem uruchomienia aplikacji.
nych dla różnych systemów operacyjnych. Wersje te muszą Spróbujmy innych poleceń. Gdy w okienku, z które-
być przygotowywane osobno dla każdego systemu. go przed chwilą uruchomiliśmy notepada, wpiszemy dir
18
www.linux.com.pl
DLA POCZ
TKUJ
CYCH
nic więcej poza tym, że trzeba ją utworzyć przy instalacji
(nazwa tej partycji to swap). Jest ona zwykle dużo mniejsza,
w komputerach z dużą ilością pamięci operacyjnej RAM jej
znaczenie spada.
Jak podzielić dysk na partycje? Zrobi to za nas instalator
Linuksa. Niestety, nie da się dzielić dysku, na którym są
dane (to znaczy oczywiście można, ale stracimy wszystko,
co było na nim dotąd zapisane). Jeżeli więc mamy jeden
dysk z jedną partycją (jest to sytuacja stosunkowo częsta),
zmuszeni jesteśmy skopiować dane z dysku w inne miejsce
(np. wypalić na płytce lub przegrać chwilowo na pożyczo-
ny dysk), podzielić dysk na dwie partycje, zainstalować naj-
pierw Windows, póz
niej Linuksa  i skopiować potrzebne
dane z powrotem, na partycję windowsową.
W systemie Windows partycje na dysku widoczne są
jako osobne dyski (mają przydzielone kolejne literki C, D,
Rysunek 2. W tym komputerze jest tylko jeden dysk z jedną
E...)  w okienku Mój komputer widzimy je jako osobne
partycją
ikonki. Windows nie widzi natomiast partycji linuksowych.
(i wciśniemy klawisz [Enter]), przez ekran przewinie się Gdy na jednym komputerze mamy zainstalowane jed-
lista plików znajdujących się w bieżącym  czyli tym, który nocześnie dwa systemy operacyjne, wybór systemu będzie
jest wypisywany przez mrugającym kursorem  folderze następował przy włączaniu komputera. Jeśli więc chcemy
(katalogu). Te same pliki ujrzymy w innej postaci, gdy mieć możliwość pracy zarówno pod Windows, jak i Linuk-
na pulpicie klikniemy na ikonie Mój komputer, następnie sem, zainstalujmy najpierw Windows, a dopiero potem (na
w okienku, które się pokaże, wybierzemy dysk C:, a następ- wcześniej przygotowanej partycji) Linuksa. Instalator Linuk-
nie na tym dysku wybierzemy folder Windows. Oczywi- sa sam zadba o zainstalowanie króciutkiego programiku
ście, lista plików, która wyświetliła się w okienku, różni się (boot-loadera), który za każdym włączeniem komputera
znacznie wyglądem od tej uzyskanej poleceniem dir, są to zapyta nas, czy chcemy uruchomić Windows czy Linuksa.
jednak te same pliki, tylko że opisane w inny sposób.
Gdy zamiast dir napiszemy dir /p, Windows zatrzyma Różne Linuksy
się po każdym zapełnieniu ekranu, umożliwiając dokładne Linux jest dostępny w wielu różnych wersjach. Firmy
obejrzenie listy. Wydając to samo polecenie uzyskaliśmy i organizacje wypuszczają swoje warianty, przystosowane
inny efekt  stało się tak dlatego, że użyliśmy parametru do konkretnych zastosowań i upodobań użytkowników.
(zwanego niekiedy przełącznikiem). W tym konkretnym Warianty te nazywane są dystrybucjami. Aby zainstalować
przypadku był to parametr /p, nakazujący dzielenie listy Linuksa na swoim komputerze, musimy zdecydować się na
plików na strony. Polecenie dir ma jeszcze wiele innych konkretną dystrybucję. Ciekawą propozycją do zastosowań
parametrów, jeden z nich  /? powoduje wyświetlenie biurowo-edukacyjnych jest dystrybucja SuSE, jest ją łatwo
informacji o sposobie użycia polecenia Jest to odpowiednik zainstalować i konfigurować do swoich potrzeb, nie ma
opcji Pomoc w programach okienkowych. potrzeby zbyt głębokiego wgryzania się w system. Inną
Używając Linuksa często wpisuje się polecenia propozycją dla początkujących jest Mandrake. W Polsce
w podobny sposób. Zwykle nie dlatego, że nie da się ina- bardzo popularny jest RedHat  dystrybucja bardzo
czej, ale dlatego, że tak jest po prostu wygodniej. Na pierw- wszechstronna, przydatna zarówno dla zwykłego użytkow-
szy rzut oka może się to wydawać dziwne. nika, jak i w zastosowaniach typowo serwerowych (ścisłym
odpowiednikiem RedHata jest polska dystrybucja Aurox,
Instalacja
Co musimy wiedzieć o instalacji Linuksa? Przede wszyst-
kim do jego zainstalowania potrzebne będzie nam miejsce
na dysku twardym. Niestety, nie wystarczy wolne miejsce
na dysku, na którym zainstalowany jest system Windows,
potrzebny będzie osobny dysk lub miejsce na dysku
wydzielone w specjalny sposób (nazywamy to podziele-
niem dysku na partycje). System Linux potrzebuje dwóch
partycji  jednej na zainstalowanie samego siebie (w tym
samym miejscu będziemy mogli następnie umieszczać
wszystkie programy korzystające z Linuksa) oraz drugiej
 służącej systemowi do zapisywania informacji pomoc-
niczych  użytkownik systemu nie musi wiedzieć o niej Rysunek 3. W systemie widać trzy dyski (lub trzy partycje).
19
www.linux.com.pl
Linux w szkole
klawisza dostaniemy sie do konfiguracji BIOS. BIOS-y róż-
nych producentów różnią się od siebie. W którymś z pierw-
szych menu (poruszamy się po nich klawiszami strzałek,
a wybieramy opcję wciskając klawisz [Enter]) znajdujemy
opcję o nazwie podobnej do First boot device (nazwy te
różnią się pomiędzy BIOS-ami). Dokładnie zapamiętujemy
(zapisujemy!), co było tam ustawione (zazwyczaj jest to HDD
lub IDE1), po czym ustawiamy CD-ROM (sposób ustawiania
również zależy od konkretnego BIOS-u, powinien być opi-
sany na ekranie. Często są to klawisze [+] i [-] z klawiatury
numerycznej).
Po udanej instalacji systemu przywracamy pierwotne
ustawienie. Jeżeli jako drugie urządzenie (Second boot
device lub podobnie) ustawimy twardy dysk (czyli wspo-
mniane IDE1, HDD lub podobnie), to komputer będzie łado-
wał system z dysku, o ile nie znajdzie go na płytce włożonej
do napędu. Na dłuższą metę jest to jednak rozwiązanie
Rysunek 4. Po włączeniu komputera w eleganckim menu
niepraktyczne  lepiej ustawić twardy dysk jako pierwsze
wybierzemy, który system chcemy zładować
urządzenie przy bootowaniu.
Instalacja Linuksa (szczególnie którejś z bardziej przy-
której najnowsza wersja dołączona jest do naszego pisma). jaznych początkującemu użytkownikowi dystrybucji) jest
Trudny, ale bardzo dobry jest Debian, najpopularniejszy równie prosta i intuicyjna, jak instalacja Windows. Program
chyba wśród dużych serwerów linuksowych. PLD (Polish instalacyjny będzie wykrywał konfigurację komputera,
Linux Distribution) to polski akcent wśród poważnych dys- zapyta nas o programy, które ma zainstalować. Pewną
trybucji, polecany zaawansowanym użytkownikom. nowością będzie dla nas konieczność utworzenia użytkow-
Każda dystrybucja posiada własny zestaw programów ników (to znaczy wymyślenie ich nazw i haseł).
użytkowych, które dostępne będą od razu po zainstalowa- W każdym z Linuksów jeden z użytkowników musi
niu systemu (analogicznie jak w Windows od razu możemy nazywać się root - i tylko korzystając z jego konta można
korzystać z Internet Explorera lub Painta). przeprowadzać newralgiczne dla systemu operacje. Takie
Jest kilka sposobów instalacji Linuksa  jeżeli dyspo- rozwiązanie ma wiele zalet: możemy na przykład pozwolić
nujemy szybkim łączem, możemy instalować bezpośrednio komuś (np. uczniom) korzystać z naszego komputera, i jed-
z Internetu, możemy też skorzystać z pakietu udostęp- nocześnie być spokojnymi, że nie znając hasła użytkownika
nionego na dysku innego komputera w sieci lokalnej. root nie wyrządzą naszemu komputerowi nic złego, nie ska-
Najłatwiejszym (i zdecydowanie polecanym za pierwszym sują żadnych ważnych plików itp.
razem) sposobem jest instalacja z płytek CD. Wadą tego
rozwiązania jest konieczność wejścia w posiadanie takich A może bez instalacji?
płytek, gdy jednak już je mamy, instalacja jest najprostsza Opisane procesy instalacyjne (szczególnie tworzenie par-
i najszybsza. Płytki możemy od kogoś (najzupełniej legal- tycji, potem jest już łatwiej) mogą wydać się skomplikowa-
nie) skopiować, lub tylko pożyczyć  po instalacji nie będą nymi. Trochę szkoda zachodu, jeżeli nie wiemy, czy Linux
nam już potrzebne. Proponujemy zacząć od instalacji dołą- naprawdę nam się spodoba. Istnieje inne rozwiązanie,
czonego do pisma Linuksa Aurox 9.0.
Aby zainstalować system z płytki musimy dokonać
drobnej i łatwej zmiany w konfiguracji BIOS-u komputera.
Standardowo po włączeniu komputer bootuje z twarde-
go dysku. Oznacza to, że zaraz po włączeniu komputer
sprawdza, czy na twardym dysku jest jakiś system opera-
cyjny (najczęściej jest to Windows) i  jeżeli tak  próbuje
go uruchomić. Ponieważ my chcemy instalować Linuksa
z kompaktu, musimy kazać komputerowi bootować z płytki
CD-ROM.
Aby zmienić urządzenie, z którego zostanie wystartowa-
ny system, musimy wejść do konfiguracji BIOS-u. Robimy
to przy starcie komputera, tuż po włączeniu, zanim jeszcze
zacznie ładować się system operacyjny. Wciskamy odpo-
wiedni klawisz  na ekranie będzie napisane jaki (często,
choć nie zawsze jest to klawisz [Del]). Po wciśnięciu tego Rysunek 5. Wkładamy płytkę i system jest gotowy do pracy
20
www.linux.com.pl
DLA POCZ
TKUJ
CYCH
dzięki któremu możemy korzystać z Linuksa bez koniecz-
ności dokonywania opisanych powyżej drastycznych ope-
racji na twardym dysku. Są to tak zwane dystrybucje Live,
działające bezpośrednio z płytki CD.
Najpopularniejszy wśród dystrybucji działających z pły-
tki jest Knoppix. Aby go uruchomić, wystarczy włożyć
płytkę do napędu, przełączyć bootowanie na CD-ROM
(identycznie jak w przypadku rozpoczęcia instalacji) i zre-
setować komputer. Na początku bootowania  gdy system
oczekuje na wprowadzenie polecenia (słowo boot: i mru-
gający kursor)  wciskamy klawisz [Enter], ewentualnie
wpisujemy knoppix lang=pl, co spowoduje, że system stanie
się nieco bardziej polski. To wszystko  nie musimy niczego
instalować, konfigurować. Knoppix zrobi za nas wszystko
sam. Powoduje to nieco dłuższy czas oczekiwania na start
Rysunek 7. Konfigurowanie Linuksa jest dziś proste i przyjemne
systemu, nie jest to jednak bardzo uciążliwe. Gdy zakoń-
czy się ładowanie, system jest gotowy do pracy  możemy Czemu warto
korzystać z aplikacji nagranych na płytce, których zmieściło Po co instalować Linuksa? Aplikacje biurowe dostępne są
się nadspodziewanie wiele. przecież pod Windows, system ten pozwala też na tworze-
Nieco bardziej rozbudowane jest SuSE (w wersji Live. nie osobnych profili użytkowników.
SuSE oprócz tego jest również instalowalnym Linuksem). Tu, Pod Linuksem obsługa wielu użytkowników jest dużo
przy pierwszym włączeniu system wykonuje coś w rodzaju bardziej rozbudowana i użyteczna. Zwykli użytkownicy
miniaturowej instalacji  nie potrzebuje własnej partycji, (np. uczniowie w szkolnej pracowni komputerowej) mają
zadowoli się niewiele ponad 100 megabajtami wolnego ograniczone uprawnienia, nie mogą niszczyć systemu lub
miejsca na pierwszym dysku, jaki znajdzie w komputerze. doinstalowywać programów niewiadomego pochodzenia.
Dzięki temu możliwe jest tworzenie użytkowników, a nawet Nie mogą też zapełniać dysku ponad przydzielony limit.
nagrywanie plików w ich katalogach domowych (w Knop- Administrator (wspomniany wcześniej użytkownik root)
piksie nie da się tego zrobić, bo nie ma użytkowników). przyznaje innym użytkownikom uprawnienia do wykorzy-
Jeżeli spodoba nam się Knoppix lub SuSE w wersji Live, stywania urządzeń, np. drukarki sieciowej.
możemy być pewni, że z pełnym Linuksem będzie jeszcze Jedną z bardzo przyjemnych cech Linuksa jest możli-
ciekawiej. Przede wszystkim będzie on działał dużo szyb- wość zdalnej pracy: dostęp do swojego biurka, programów
ciej (nie będzie konieczności każdorazowego ładowania i plików możemy uzyskać z dowolnego innego komputera
systemu i programów z płytki CD), sensowniejsze stanie podłączonego do tej samej sieci lokalnej lub Internetu. Co
się również korzystanie z własnych plików, które będzie więcej, kilku użytkowników może jednocześnie pracować
można przechowywać we własnym folderze na partycji zdalnie na jednym komputerze.
linuksowej. W przypadku sieci lokalnej podłaczonej do Internetu
Do tego numeru czasopisma dołączona jest płytka (przez modem, sieć kablową, SDI czy Neostradę) kompu-
z dystrybucją (utworzoną na bazie Knoppiksa) typu Live, ter z zainstalowanym Linuksem może pełnić jednocześnie
o nazwie FREEDUC, przeznaczoną do zastosowań eduka- funkcje firewalla (zapory chroniącej przed włamaniami
cyjnych. z zewnątrz), serwera pocztowego dla użytkowników sieci
lokalnej, a oprócz tego być pełnoprawnym komputerem
wykorzystywanym np. przez administratora. Do tego kom-
putera możemy podłączać komputery pracujące pod dowol-
nym systemem operacyjnym, a więc również Windows.
Pod Linuksa dostępnych jest bardzo wiele dobrych
i bardzo dobrych aplikacji. Szczególnie w zastosowaniach
internetowych nie ma sobie równych. Istnieją też profesjo-
nalne programy graficzne i biurowe.
Linux jest systemem niezwykle wszechstronnym. Gdy
nauczymy się go ujarzmiać i przyzwyczaimy się do jego
zalet, przekonamy się, że łączy w sobie cechy systemów
domowych (np. Windows XP) i profesjonalnych (np. Win-
dows Server 2003). W dodatku nie jest bardzo wymagają-
cy, jeżeli chodzi o konfigurację komputera  lubi szybkie
procesory i dużo pamięci, ale poradzi sobie bez problemu
Rysunek 6. Linux wcale nie musi być brzydki z komputerem z przed kilku lat. ną
21
www.linux.com.pl