Państwowa Inspekcja Pracy
Okręgowy Inspektorat Pracy w Szczecinie
Kalkulator wydatku energetycznego
uproszczoną metodą wg Lehmanna
Instrukcja obsługi aplikacji z odrobiną
praktycznych komentarzy
Piotr Lubaś
Okręgowy Inspektorat Pracy w Szczecinie
Szczecin, 2011
� Publikację tę można reprodukować nieodpłatnie, z wyłączeniem
wykorzystywania jej do celów reklamowych i celów komercyjnych.
Prosimy o wskazanie, iż jej z
ródłem jest: Państwowa Inspekcja Pracy Okręgowy
Inspektorat Pracy w Szczecinie, http://www.szczecin.oip.pl
Zawartość
Przeznaczenie kalkulatora wydatku energetycznego.............................................................................. 3
Otwieranie aplikacji ................................................................................................................................. 4
Analiza wydatku energetycznego ............................................................................................................ 6
Dane identyfikacyjne oceny ................................................................................................................ 7
Wprowadzanie pierwszej i kolejnych czynności poddawanych analizie ............................................. 8
Nazwa czynności .............................................................................................................................. 9
Czas trwania czynności .................................................................................................................... 9
Wybieranie cech charakterystycznych dla czynności jednostkowej z odrobiną niezbędnej teorii10
Sprawdzanie i poprawianie uprzednio wprowadzonych czynności .................................................. 13
Dodatkowe funkcje z poziomu formularza tytułowego .................................................................... 14
Usuwanie wszystkich czynności .................................................................................................... 14
Drukowanie ................................................................................................................................... 14
Zapisywanie wyników pracy .......................................................................................................... 15
Załącznik 1. Wykorzystanie wyników oceny.......................................................................................... 16
Ocena ryzyka zawodowego ............................................................................................................... 16
Ochrona pracy kobiet i osób młodocianych ...................................................................................... 18
Napoje i posiłki profilaktyczne .......................................................................................................... 19
Uprawnienia do emerytury pomostowej (wcześniejszej) ................................................................. 19
Inne kwestie ...................................................................................................................................... 19
2
Przeznaczenie kalkulatora wydatku energetycznego
Niniejsza aplikacja  Kalkulator wydatku energetycznego jest narzędziem służącym do
szacowania wydatku energetycznego netto ponoszonego przez pracowników podczas pracy.
Analizy tego wydatku mogą okazać się przydatne na przykład w następujących zakresach:
1. Normowanie pracy;
2. Ocena ryzyka zawodowego;
3. Kwalifikowanie niektórych rodzajów pracy, jako pracy w szczególnych warunkach, o
których mowa w ustawie o emeryturach pomostowych;
4. Kontrola warunków pracy w kontekście konieczności wydawania pracownikom
napojów i/lub posiłków profilaktycznych.
Metodologia szacowania wydatku energetycznego jest zgodna z kryteriami określonymi
w uproszczonej chronometrażowo-tabelarycznej metodzie szacowania wydatku
energetycznego netto podczas pracy wg Lehmanna1.
Uwaga!
Kalkulator działa w środowisku aplikacji Excel 2007 i nowszych. Ponadto brak jest jakichś
specjalnych wymogów sprzętowych.
1
Lehmann G.: Praktyczna fizjologia pracy. PZWL, Warszawa 1966
3
Otwieranie aplikacji
Otwieranie aplikacji
Po zapisaniu szablonu na komputerze na ekranie zostanie wyświetlony
na komputerze i po jego otworzeniu na ekranie zostanie wyświetlony
poniższy arkusz z informacją, że korzystanie z aplikacji wymaga włączenia makr
ormacją, że korzystanie z aplikacji wymaga włączenia makr
ormacją, że korzystanie z aplikacji wymaga włączenia makr.
Wówczas należy kliknąć przycisk opcje (zaznacz czerwoną obwódką na rysunku poniżej).
Wówczas należy kliknąć przycisk opcje (zaznaczony czerwoną obwódką na rysunku poniżej
Pojawi się poniższy alert zabezpieczeń. Należy wybrać opcję  Włącz tę zawartość i
Pojawi się poniższy alert zabezpieczeń. Należy wybrać opcję  Włącz tę zawartość
zatwierdzić przyciskiem  OK.
.
Bez obaw. Makra nie zawierają dla Twojego komputera.
nie zawierają niebezpiecznych programów dla Twojego komputera.
4
Dalej pojawi się arkusz, przy pomocy, którego dokonać szacowania wydatku
Dalej pojawi się arkusz, przy pomocy, którego można dokonać szacowania wydatku
energetycznego ponoszonego przez pracownika podczas pracy:
energetycznego ponoszonego przez pracownika podczas pracy:
5
Analiza wydatku energetycznego
datku energetycznego
Analizę wydatku energetycznego ułatwia formularz tytułowy (rysunki poniżej).
Analizę wydatku energetycznego formularz tytułowy (rysunki poniżej).
6
Dane identyfikacyjne oceny
Dane identyfikacyjne oceny
Przystępując do oceny można (nie jest to obowiązkowe) wprowadzić dane identyfikacyjne
Przystępując do oceny można (nie jest to obowiązkowe) wprowadzić dane identyfikacyjne
Przystępując do oceny można (nie jest to obowiązkowe) wprowadzić dane identyfikacyjne
oceny (firma, wydział lub oddział, stanowisko lub rodzaj pracy). Aby to zrobić należy kliknąć
(firma, wydział lub oddział, stanowisko lub rodzaj pracy). Aby to zrobić należy kliknąć
przycisk  Dane identyfikacyjne . Po kliknięciu przycisku tego przycisku ukaże
Dane identyfikacyjne ukaże się formularz
poniższy formularz, który można wypełnić
można wypełnić i zatwierdzić przyciskiem  OK .
7
Wprowadzanie pierwszej i kolejnych czynności poddawanych
prowadzanie pierwszej i kolejnych czynności poddawanych
prowadzanie pierwszej i kolejnych czynności poddawanych analizie
Pierwszą czynność można wprowadzić, klikając przycisk  Nowa czynność . Po wykonaniu
wprowadzić, klikając przycisk  Nowa czynność
tego polecenia ukaże się formularz (poniżej), w którym należy wprowadzić dane dotyczące
tego polecenia ukaże się formularz (poniżej), w którym należy wprowadzić dane dotyczące
tego polecenia ukaże się formularz (poniżej), w którym należy wprowadzić dane dotyczące
jednostkowej czynności dla analizowanych prac.
kowej czynności dla analizowanych prac.
8
Nazwa czynności
W polu  Nazwa czynności należy wpisać wybraną przez siebie nazwę jednostkowej
 wybraną przez siebie nazwę jednostkowej
czynności2. Nazwanie czynności jest obowiązkowe, o czym przypomni aplikacja, w razie
Nazwanie czynności jest obowiązkowe, o czym przypomni
próby pominięcia wpisu w tym polu.
w tym polu.
Czas trwania czynności
W polu  Czas trwania czynności należy wpisać liczbę minut trwania czynności
Czas trwania czynności minut trwani
jednostkowej. Można tę wartość podać z dokładnością do 0,01 minuty, ale należy pamiętać o
tę wartość podać z dokładnością do 0,01 minuty, ale
tę wartość podać z dokładnością do 0,01 minuty, ale
odpowiednim przeliczeniu sekund na setne części minu
odpowiednim przeliczeniu sekund na setne części minuty.
Przykładowo:
1s = 0,01(6) minuty H" 0,17 minuty;
H" 0,17 minuty;
15s = 0,25 minuty; 30s = 0,5 minuty;
30s = 0,5 minuty; 45s = 0,75 minuty itd.
2
Czynność jednostkowa poddawana ocenie  to czynność (zadanie, praca), którą możemy
Czynność jednostkowa poddawana ocenie to czynność (zadanie, praca), którą możemy
scharakteryzować tylko jedną postawą ciała i tylko jednym rodzajem partii ciała
scharakteryzować tylko jedną postawą ciała i tylko jednym rodzajem partii ciała
scharakteryzować tylko jedną postawą ciała i tylko jednym rodzajem partii ciała
angażowanej do wykonania czynności wraz z obciążeniem (albo przerwą w angażowaniu
angażowanej do wykonania czynności wraz z obciążeniem (albo przerwą w angażowaniu
angażowanej do wykonania czynności wraz z obciążeniem (albo przerwą w angażowaniu
mięśni na pracę) w określonym, mierzonym przedziale czasu.
mięśni na pracę) w określonym, mierzonym przedziale czasu.
9
Wpisanie czasu jest obowiązkowe, o czym przypomni aplikacja, w przypadku próby
pominięcia wpisu w tym polu. Również odpowiedni komunikat wzywający do korekty wpisu
pojawi się, gdy zamiast liczby wprowadzony zostanie tekst składający się choćby z jednej
litery.
Dalej należy wybrać odpowiednie opcje charakteryzujące jednostkową czynność.
Wybieranie cech charakterystycznych dla czynności jednostkowej z
odrobiną niezbędnej teorii
W metodologii wykorzystanej w kalkulatorze, czynność - a w konsekwencji ciężkość jej
wykonania - jest charakteryzowana łącznie przez dwie składowe wysiłku:
1) Charakterystyczną postawę ciała przyjmowaną podczas realizowania czynności;
2) Obciążenie zewnętrzne partii ciała, które angażuje pracownik podczas wykonywania
czynności.
Tak, więc najpierw w ramce  Wybierz postawę ciała charakterystyczną dla wykonywanej
czynności należy wskazać odpowiednią pozycję ciała, jaka jest przyjmowana przez
pracownika podczas pracy. Wybór może paść tylko na jedną pozycję. Stąd wniosek, że jeśli
podczas czynności pracownik zmienia pozycję ciała, to czynność taka nie jest czynnością
jednostkową  każda czynność jednostkowa, żeby mogła być tak nazwana musi mieć tylko
jedną charakterystyczną pozycję ciała.
Po kliknięciu pola wyboru (kółeczko) przy określonej czynności, przychodzi czas na wybór
partii ciała, które wykonują pracę i obciążenia, jakiemu te partie ciała są poddawane. W tym
celu w ramce  Wybierz partie ciała, które wykonują pracę (i ciężkość tej pracy)  wybrać
opcję zgodną ze stanem faktycznym dla ocenianej czynności.
Uwaga! Jeżeli pracownik nie wykonuje pracy (np. siedzi, jako pasażer przemieszczając się
samochodem, stoi i oczekuje aż maszyna wykona operacje, jedynie obserwując tę operację),
to w ramce  Wybierz partie ciała, które wykonują pracę (i ciężkość tej pracy)  trzeba
zaznaczyć opcję  przerwa w wykonywanej czynności .
Może się tak zdarzyć, że pracownik wykonuje pracę np. jednocześnie obydwoma ramionami i
całym ciałem (jak przy unoszeniu ładunku z podłogi). W takich przypadkach wybieramy tylko
jedną opcję, przy czym pierwszeństwo ma opcja znajdująca bliżej prawej strony ramki (w
podanym przykładzie całe ciało).
Jeśli natomiast w przedziale czasowym angażowane są do wykonania pracy różne partie ciała
i/lub w przedziale czasowym występuje różne obciążenie, to czynności takiej nie można
kwalifikować, jako czynności jednostkowej i poddawać jej jako takiej ocenie. W takich
przypadkach, podobnie jak miało to miejsce przy wyborze pozycji ciała, należy rozłożyć tę
czynność na czynności proste cechujące się w określonym przedziale czasowym jedną
charakterystyczną partią ciała wykonującą pracę i jednakowym obciążeniem.
10
DEFINICJA
Czynność jednostkowa poddawana ocenie to czynność (zadanie, praca), którą możemy
Czynność jednostkowa poddawana ocenie  to czynność (zadanie, praca), którą możemy
scharakteryzować tylko jedną postawą ciała i tylko jednym rodzajem partii ciała
scharakteryzować tylko jedną postawą ciała i tylko jednym rodzajem partii ciała
scharakteryzować tylko jedną postawą ciała i tylko jednym rodzajem partii ciała
angażowanej do wykonania czynności wraz z obciążeniem (albo przerwą w angażowaniu
do wykonania czynności wraz z obciążeniem (albo przerwą w angażowaniu
mięśni na pracę) w określonym, mierzonym przedziale czasu.
mięśni na pracę) w określonym, mierzonym przedziale czasu.
UWAGA!
Chronometraż powinien być przeprowadzony w dniach o przeciętnym rytmie pracy
Chronometraż powinien być przeprowadzony w dniach o przeciętnym rytmie pracy
i obejmować czynności powtarzające się każdego dnia. W dokumentacji wszystkie rodzaje
i obejmować czynności powtarzające się każdego dnia. W dokumentacji wszystkie rodzaje
czynności roboczych i czynności pomocniczych powinny być podzielone na grupy
czynności roboczych i czynności pomocniczych powinny być podzielone na grupy
o podobnym obciążeniu pracą. Pomiar czasu trwania poszczególnych czynności powinien być
podobnym obciążeniu pracą. Pomiar czasu trwania poszczególnych czynności powinien być
przeprowadzany kilkakrotnie, sób i przy różnej intensywności pracy, aby można
przeprowadzany kilkakrotnie, dla różnych osób i przy różnej intensywności pracy, aby można
było uzyskać uśrednioną fotografię dnia roboczego na określonym stanowisku pracy.
fotografię dnia roboczego na określonym stanowisku pracy.
Najlepiej, gdy chronometraż opracowany jest wspólnie z pracownikiem, jego przełożonym
chronometraż opracowany jest wspólnie z pracownikiem, jego przełożonym
i pracownikiem bhp.3
Po poprawnym scharakteryzowaniu analizowanej czynności, można kliknąć przycisk
scharakteryzowa , można
 Wprowadz
dane . Nie należy przejmować będziemy chcieli coś poprawić
należy przejmować się tym, że póz
niej będziemy chcieli
w analizowanej czynności. Można to zrobić, ale  o tym potem , w części omawiającej
. M w części omawiającej
dokonywanie zmian w uprzednio wprowadzonych czynnościach.
w uprzednio
Po kliknięciu przycisku  Wprowadz
dane aplikacja zapyta się  Czy chcesz ocenić kolejną
Wprowadz
dane Czy chcesz ocenić kolejną
czynność? , tak jak na poniższym rysunku. Wybór prosty: tak albo nie.
tak jak na poniższym rysunku. Wybór prosty: tak albo nie.
3
Górska E., Ergonomia: projektowanie, diagnoza, eksperymenty, Oficyna Wydawnicza Politechniki
Górska E., Ergonomia: projektowanie, diagnoza, eksperymenty, Oficyna Wydawnicza Politechniki
Górska E., Ergonomia: projektowanie, diagnoza, eksperymenty, Oficyna Wydawnicza Politechniki
Warszawskiej, Warszawa 2002, s. 99.
awa 2002, s. 99.
11
Jeśli wybrano  Tak to pojawi się znajomy formularz nowej (kolejnej) czynności (poniżej)
to pojawi się formularz nowej (kolejnej) czynności
poddawanej ocenie. Postępowanie z każdą kolejną analizowaną czynnością jest analogiczne
Postępowanie z każdą kolejną analizowaną czynnością jest analogiczne
Postępowanie z każdą kolejną analizowaną czynnością jest analogiczne
jak przy wprowadzaniu pierwszej czynności.
jak przy wprowadzaniu pierwszej czynności.
Jeśli wybrano opcję  Nie (nie aplikacja powróci do
 (nie będzie wprowadzana nowa czynność), to aplikacja powróci
formularza tytułowego (poniżej) i należy zdecydować
formularza tytułowego (poniżej) i z tego poziomu należy zdecydować o dalszym
postępowaniu.
12
Sprawdzanie i poprawianie uprzednio wprowadzonych czynności
Sprawdzanie i poprawianie uprzednio wprowadzonych czynności
Sprawdzanie i poprawianie uprzednio wprowadzonych czynności
Chcąc sprawdzić wprowadzone czynności i ewentualnie, któreś z nich poprawić, należy kliknąć
sprawdzić wprowadzone czynności i ewentualnie, któreś z nich poprawić
sprawdzić wprowadzone czynności i ewentualnie, któreś z nich poprawić
przycisk  Sprawdz
i popraw czynność . Jeżeli wykonamy to zrobimy, ukaże się nam na ekranie okno
Sprawdz
i popraw czynność nam
z listą wyboru wprowadzonych dotychczas czynności.
z listą wyboru wprowadzonych dotychczas czynności. Na przykład:
Jeżeli chcemy wprowadzić korekty do jakiejś czynności, to po prostu ją zaznaczamy i klikamy
wprowadzić korekty do jakiejś czynności, amy i klikamy przycisk
 OK Wtedy na ekranie ukaże się poniższe okno:
Wtedy na ekranie ukaże się poniższe okno:
W dalszej kolejności można:
1) Usunąć całą czynność klikając przycisk   , który znajdziemy w prawym
sunąć całą czynność klikając przycisk  Usuń czynność , który znajdziemy
górnym rogu formularza.
górnym rogu formularza.
2) Poprawić czynność wypełniając formularz g takich samych zasad jak miało to miejsce przy
Poprawić czynność wypełniając formularz  wg takich samych zasad jak miało to miejsce pr
wprowadzaniu nowej czynności  a następnie zatwierdzamy zmiany klikając przycisk 
wprowadzaniu nowej czynności dzamy zmiany klikając przycisk  OK
3) A gdybyśmy jednak nic w danej czynności nie chcieli poprawiać klikamy przycisk  Anuluj .
ic w danej czynności nie chcieli poprawiać klikamy przycisk 
Klikając przycisk  Usuń czynność do formularza tytułowego.
czynność ,  OK lub  Anuluj aplikacja powraca do formularza tytułowego.
13
Dodatkowe funkcje z poziomu formularza tytułowego
Dodatkowe funkcje z poziomu formularza tytułowego
Usuwanie wszystkich czynności
Usuwanie wszystkich czynności
Kliknięcie przycisku  Usuń wszytkie czynność powoduje wyczyszczenie całego formularza z
Usuń wszytkie czynność powoduje wyczyszczenie całego formularza z
dotychczas wprowadzonych czynności.
dotychczas wprowadzonych czynności.
UWAGA! Nie można tego robić w tym samym dokumencie zbyt często, bo może się okazać, że
Nie można tego robić w tym samym dokumencie zbyt często, bo może się okazać, że
Nie można tego robić w tym samym dokumencie zbyt często, bo może się okazać, że
usunięcie zbyt dużej ilości wierszy uniemożliwi uwzględnienie w wyliczeniach wszytkic
usunięcie zbyt dużej ilości wierszy uniemożliwi uwzględnienie w wyliczeniach wszytkic
usunięcie zbyt dużej ilości wierszy uniemożliwi uwzględnienie w wyliczeniach wszytkich nowo
wprowadzonych czynności. Wyjściem z sytacji jest otworzenie nowego dokumentu z szablonu.
wprowadzonych czynności. Wyjściem z tej sytacji jest otworzenie nowego dokumentu z sz
Drukowanie
Kliknięcie przycisku  Drukuj przenosi nas do podglądu wydruku. Dalej standardowo używając
prze do podglądu wydruku. Dalej standardowo używając
zainstalowanej drukarki można drukować wyniki swojej
drukować wyniki swojej pracy.
UWAGA! W niektórych przypadkach nie można będzie za pierwszym razem wysłać dokumentu do
adkach nie można będzie za pierwszym razem wysłać dokumentu do
adkach nie można będzie za pierwszym razem wysłać dokumentu do
drukarki. Wówczas należy zamknąć podgląd wydruku i ponownie kliknąć przycisk  Drukuj .
i. Wówczas należy zamknąć podgląd wydruku i ponownie kliknąć przycisk 
Za każdym następnym razem będzie można już dokument wydru
a każdym następnym razem będzie można już dokument wydrukować.
14
Zapisywanie wyników pracy
Kliknięcie przycisku  Zakończ i zapisz spowoduje, że wszystkie wprowadzone czynności zostaną
zapisane. Zapisywanie jest standardowe dla EXCELA, tzn. należy wybrać nazwę dla swojego
dokumentu i odpowiednie miejsce (folder), w którym plik zostanie zapisany.
UWAGA! Aplikacja Excel podpowiada zapis pliku w formacie zwykłego dokumentu. Chcąc pracować
jeszcze kiedyś na tym dokumencie po jego zamknięciu, należy wybrać format zapisu pliku arkusz Excel
z obsługą makr.
15
Załącznik 1. Wykorzystanie wyników oceny
Ogólnie wielkość wydatku energetyczny netto ponoszonego przez pracownika, może mieć określone
implikacje w zakresie ochrony zdrowia pracowników wynikające z szeregu przepisów w zakresie
ochrony pracy. Poniżej wymienione zostały tylko najważniejsze:
Ocena ryzyka zawodowego
Ocena ryzyka zawodowego (oczywiście jedynie, jako jeden z czynników ryzyka)
Zgodnie z ż 39a rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r.
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169,
poz. 1650 ze zmianami oraz z 2008 r. Nr 108, poz. 690) pracodawca ocenia ryzyko zawodowe
występujące przy wykonywanych pracach. Podczas oceny ryzyka zawodowego uwzględnia się
wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby
wykonywania prac. Stosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki
profilaktyczne, metody oraz organizacja pracy powinny: 1) zapewniać zwiększenie poziomu
bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników; 2) być zintegrowane z działalnością
prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zakładu
pracy.
Pracodawca prowadzi dokumentację oceny ryzyka zawodowego oraz zastosowanych
niezbędnych środków profilaktycznych. Dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka
zawodowego powinien uwzględniać m.in.:
1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie:
a) stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów,
b) wykonywanych zadań,
c) występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych
czynników środowiska pracy,
d) osób pracujących na tym stanowisku;
2) wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników
środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko.
Na podstawie obowiązujących przepisów4 oraz na podstawie literatury przedmiotu5, kryteria oceny
ciężkości pracy fizycznej, w zależności od wartości wydatku energetycznego można określić
następująco:
kobiety mężczyz
ni
klasa ciężkości
pracy [kJ/min] [kJ/8h] [kJ/min] [kJ/8h]
bardzo lekka d" 3,5 d" 850 d" 5 d" 1 250
Lekka 3,5�7,5 850�2 900 5�10 1 250�3 500
średnio ciężka 7,5�12,5 2 900�4 200 10�20 3 500�6 300
Ciężka 12,5�20 4 200�4 600 20�30 6 300�8 400
bardzo ciężka >20 4 600�5 000 >30 8 400�12 500
Wartości, które
nie powinny być
przekraczane >20 >5 000 > 12 500
Tabela 1 Wartościowanie ciężkości pracy na podstawie wydatku energetycznego netto.
4
ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656)
5
Makowiec Dąbrowska T.: Fizjologia pracy. W: Higiena pracy. Indulski J.A. (red.) Instytut Medycyny Pracy, A
ódz

1999
16
Wartościowanie ciężkości pracy wg ww. kryteriów przydatne jest dla określenia:
1. Czy pracownikom należy wydawać posiłki profilaktyczne i ewentualnie napoje;
2. Czy pracownikowi przysługują uprawnienia z tytułu ustawy o emeryturach pomostowych;
3. Temperatury jaka powinna być zapewniona w pomieszczeniach pracy6.
Dla szczegółowej oceny ryzyka powyższe kryteria nie są wystarczające, gdyż nie uwzględniają rodzaju
wysiłku fizycznego (wysiłek dynamiczny / wysiłek statyczny) oraz wieku pracowników. W poniższych
tabelach zebrano przybliżone wartości wydatku energetycznego, które powinny ułatwić ocenę ryzyka
z uwzględnieniem uogólnień dotyczących właśnie rodzaju wysiłku i wieku pracowników7.
dla pracy fizycznej z przewagą wysiłku dynamicznego
Kobiety Mężczyz
ni
klasa ciężkości od do od od do do od do
pracy [kJ/min] [kJ/min] [kJ/min] [kJ/8h] [kJ/8h] [kJ/min] [kJ/8h] [kJ/8h]
bardzo lekka 3,5 850 5 1 250
lekka 3,5 7,5 850 2 900 5 10 1 250 3 500
średnio ciężka 7,5 12,5 2 900 4 200 10 20 3 500 6 300
ciężka 12,5 20 4 200 4 600 20 30 6 300 8 400
bardzo ciężka 20 4 600 5 000 30 42 8 400 12 500
wartości, które
nie powinny być
przekraczane 20 5 000 42 12 500
dla pracy fizycznej z przewagą wysiłku statycznego
Kobiety Mężczyz
ni
klasa ciężkości
pracy [kJ/min] [kJ/min] [kJ/8h] [kJ/8h] [kJ/min] [kJ/min] [kJ/8h] [kJ/8h]
bardzo lekka 2,8 680 4 1000
lekka 2,8 6 680 2320 4 8 1000 2800
średnio ciężka 6 10 2320 3360 8 16 2800 5040
ciężka 10 16 3360 3680 16 24 5040 6720
bardzo ciężka 16 20 3680 4000 24 33,6 6720 10000
wartości, które
nie powinny być
przekraczane 20 5000 34 10000
6
Zgodnie z ż 30 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zmianami oraz z
2008 r. Nr 108, poz. 690) w pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju
wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania) nie niższą niż 14 �C (287
K), chyba że względy technologiczne na to nie pozwalają. W pomieszczeniach pracy, w których jest
wykonywana lekka praca fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18 �C
(291 K).
7
Makowiec Dąbrowska T.: Fizjologia pracy. W: Higiena pracy. Indulski J.A. (red.) Instytut Medycyny Pracy, A
ódz

1999
17
dla osób powyżej 50 roku życia przy pracy z przewagą wysiłku dynamicznego
Kobiety Mężczyz
ni
klasa ciężkości
pracy [kJ/min] [kJ/min] [kJ/8h] [kJ/8h] [kJ/min] [kJ/min] [kJ/8h] [kJ/8h]
lekka 3,5 850 5 1 250
średnio ciężka 3,5 7,5 850 2 900 5 10 1 250 3 500
ciężka 7,5 12,5 2 900 4 200 10 20 3 500 6 300
bardzo ciężka 12,5 20 4 200 4 600 20 30 6 300 8 400
krańcowo ciężka 20 4 600 5 000 30 8 400
wartości, które nie
powinny być
przekraczane 20 5 000 30 8 400
dla osób powyżej 50 roku życia przy pracy z przewagą wysiłku statycznego
Kobiety Mężczyz
ni
klasa ciężkości
pracy [kJ/min] [kJ/min] [kJ/8h] [kJ/8h] [kJ/min] [kJ/min] [kJ/8h] [kJ/8h]
lekka 2,8 680 4 1000
średnio ciężka 2,8 6 680 2320 4 8 1000 2800
ciężka 6 10 2320 3360 8 16 2800 5040
bardzo ciężka 10 16 3360 3680 16 24 5040 6720
krańcowo ciężka 16 20 3680 4000 24 6720
wartości, które nie
powinny być
przekraczane 20 5 000 24 6720
Ochrona pracy kobiet i osób młodocianych
W załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac
szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U. Nr 114, poz. 545 ze zmianami z
2002 r. Nr 127, poz. 1092) wśród takich prac wymienia się m.in.: wszystkie prace, przy których
najwyższe wartości obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na
wykonanie pracy, przekraczają 5.000 kJ na zmianę roboczą, a przy pracy dorywczej - 20 kJ/min, a dla
kobiet w ciąży lub karmiących piersią: wszystkie prace, przy których najwyższe wartości obciążenia
pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonanie pracy, przekraczają 2.900 kJ
na zmianę roboczą. Jeżeli normatywy powyższe byłyby przekroczone wówczas, należy skierować
kobietę do innej pracy lub zmodyfikować technologię i sposoby wykonywania pracy, tak, aby wartości
tych normatywów nie były przekraczane.
W przypadku młodocianych, rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie
wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych
prac(Dz. U. Nr 200, poz. 2047, ze zmianami oraz z 2006 r. Nr 107, poz. 724) wskazuje, że pracami
wzbronionymi młodocianym są m.in. prace powodujące nadmierny wysiłek fizyczny, a wśród nich
wymienia się: Prace, przy których najwyższe wartości obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem
energetycznym netto na wykonywanie pracy, przekraczają:
a) dla dziewcząt - w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego czasu pracy - 2.300 kJ,
a w odniesieniu do wysiłków krótkotrwałych 10,5 kJ na minutę,
b) dla chłopców - w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego czasu pracy - 3.030 kJ,
a w odniesieniu do wysiłków krótkotrwałych 12,6 kJ na minutę.
18
Napoje i posiłki profilaktyczne
Zgodnie z ż 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych
posiłków i napojów (Dz. U. Nr 60, poz. 279) pracodawca zapewnia posiłki pracownikom wykonującym
prace:
1) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek
energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal (8375 kJ) u mężczyzn i powyżej 1100 kcal
(4605 kJ) u kobiet,
2) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek
energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal
(4187 kJ) u kobiet, wykonywane w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów
technologicznych utrzymuje się stale temperatura poniżej 10oC lub wskaz
nik obciążenia
termicznego (WBGT) wynosi powyżej 25oC,
3) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek
energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal
(4187 kJ) u kobiet, wykonywane na otwartej przestrzeni w okresie zimowym; za okres
zimowy uważa się okres od dnia 1 listopada do dnia 31 marca.
Natomiast zgodnie z ż 4 ww. rozporządzenia pracodawca zapewnia napoje pracownikom
zatrudnionym przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany
roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn
i 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet.
Uprawnienia do emerytury pomostowej (wcześniejszej)
Art. 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656)
czynników ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe
uszkodzenie zdrowia, wymienia m.in. te czynniki, które są związane m.in. z następującymi rodzajami
prac:
1) w szczególnych warunkach determinowanych procesami technologicznymi:
a) bardzo ciężkie prace fizyczne - prace powodujące w ciągu zmiany roboczej
efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn - powyżej 8.400 kJ, a u kobiet powyżej
4.600 kJ,
b) ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym
z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała; przy czym ciężkie
prace fizyczne to prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek
energetyczny u mężczyzn - powyżej 6.300 kJ, a u kobiet - powyżej 4.200 kJ, a prace
w wymuszonej pozycji ciała to prace wymagające znacznego pochylenia
i (lub) skręcenia pleców przy jednoczesnym wywieraniu siły powyżej 10 kG
dla mężczyzn i 5 kG dla kobiet (wg metody OWAS pozycja kategorii 4)
przez co najmniej 50 % zmiany roboczej.
Inne kwestie
Niekiedy przepisy powołują się wprost na wydatek energetyczny netto określony albo wartością
liczbową, albo - co bywa częściej - opisową (typu praca lekka, średnio ciężka itp.). Dotyczy to np.
zapewnienia określonej temperatury w pomieszczeniu pracy, której wartość zależy od ciężkości pracy
wykonywanej przez pracowników, czy powoduje konieczność wykonania odpowiednich dodatkowych
badań podczas profilaktycznych badań lekarskich (np. EKG, Próba wysiłkowa). Przy czym w tym
drugim przypadku pracodawca przekazuje lekarzowi informację o ciężkości pracy w skierowaniu
pracownika na badania lekarskie.
19