KINEZYTERAPIA
Stymulacja wzroku
Wieloprofilowa rehabilitacja
wcześniaków z uszkodzeniem mózgu
Pomimo znacznej poprawy opieki prenatalnej w ostatnim dwudziestoleciu liczba porodów przedwczesnych uległa nie-
wielkim zmianom. Wzrosła natomiast przeżywalność najbardziej niedojrzałych niemowląt, co stanowi wyzwanie dla całej
służby zdrowia. Obecnie liczba przedwcześnie urodzonych dzieci to ok. 6% wszystkich porodów, natomiast dzieci z masą
urodzeniową ciała poniżej 1000 g stanowią 0,5% wszystkich urodzeń.
m krócej trwa ciąża, tym większe ryzyko Patologie narządu wzroku Diagnoza okulistyczna obejmuje tylko
Iuszkodzenia niedojrzałego ośrodkowego Wyróżniamy następujące zespoły kliniczne kilka czynników decydujących o wykorzy-
układu nerwowego dziecka. Według pol- w zależności od czynnika uszkadzającego: staniu wzroku przez osobę słabowidzącą;
skich badań (Prematuritas 2005) u około 10%  retinopatia wcześniacza (ROP)  schorze- diagnoza terapeuty widzenia jest znacznie
dzieci urodzonych między 24. a 32. tygo- nie polegające na zaburzeniu prawidłowe- szersza. Jest diagnozą funkcjonalną, zawie-
dniem ciąży rozwija się mózgowe porażenie go rozwoju naczyń siatkówki; nieleczona rającą wszystkie czynniki wpływające na
dziecięce. Dzieci te wymagają wieloletniego prowadzi do zbliznowacenia i ślepoty; widzenie, która równocześnie bierze pod
wspomagania rozwoju, a czasem opieki szczególnie często (w ponad 70%) ROP uwagę rodzaj i stopień niepełnosprawności
przez całe życie. jest obserwowana w grupie dzieci urodzo- sprzężonej. Są to:
Wczesna rehabilitacja (stymulacja, inter- nych między 25. a 27. tygodniem ciąży;  funkcjonalna ostrość wzroku do bliży
wencja) to wieloprofilowe oddziaływanie  zez  stwierdzany u 10-20% wcześnia- i dali;
i wspomaganie rozwoju dziecka z wczesnym ków;  pole widzenia;
uszkodzeniem mózgu, mające na celu popra-  ślepota korowa, czyli niedowidzenie mó-  motoryka gałek ocznych, m.in. śledzenie,
wę poziomu jego funkcjonowania. Opiera zgowe  zaburzenie widzenia spowodowa- czyli podążanie za ruchomym obiektem;
się ona na założeniu, iż ośrodkowy układ ne uszkodzeniem określonych obszarów  wodzenie, czyli prowadzenie wzrokiem
nerwowy, zwłaszcza u małego dziecka, kory mózgowej oraz szlaków integracji obiektu nieruchomego;
jest szczególnie plastyczny i podatny na przy prawidłowym funkcjonowaniu  przeszukiwanie i lokalizowanie obiek-
stymulację. To również wspieranie funkcjo- narządu wzroku; o złożoności problemu tów;
nowania rodziny oraz koordynacja działań niech świadczy fakt, iż w każdej półkuli  przenoszenie spojrzenia;
osób i instytucji związanych z dzieckiem mózgowej istnieją aż trzydzieści dwa  optymalna ilość światła niezbędna do
niepełnosprawnym. odrębne pola wzrokowe. odbioru wrażeń wzrokowych;
Na wczesną rehabilitację składają się: Niedowidzenie czy inne problemy wi-  konstrukcja fizyczna (rozwój motoryczny,
 wczesne wykrywanie, dzenia występują dość często u dzieci wytrzymałość, ogólny stan zdrowia);
 wczesna diagnoza, z wczesnym uszkodzeniem mózgu (około  konstrukcja emocjonalna (koncentracja
 realizacja programu usprawniania i tera- 75% ogólnej liczby przypadków) i stanowią uwagi, motywacja).
pii dziecka oraz wspieranie rodziny. dodatkową trudność w usprawnianiu,
Różnorodność postaci klinicznych wcze- dlatego działania muszą być podjęte jak Okazja i kontakt
snego uszkodzenia mózgu i duża dynamika najwcześniej. W książce Blindness and Children David War-
zmian mających miejsce w związku z reorga- Wczesne wykrywanie zaburzeń wzroku ren stwierdza:  Najważniejszym czynnikiem
nizacją uszkodzonego obszaru w pierwszych regulują akty prawne: Zarządzenie Mini- kształtującym umiejętności poruszania się nie-
trzech miesiącach życia dziecka nastręczają stra Zdrowia i Opieki Społecznej z 25 lipca widomego niemowlęcia jest okazja. Ujmując
wiele trudności w rozpoznaniu i rokowaniu. 1991 r. oraz Wytyczne Krajowego Zespołu to wprost: brak okazji powoduje opóz
nienia
Po upływie tego okresu uszkodzenie mózgu Specjalistycznego w Dziedzinie Pediatrii w rozwoju lokomocji dziecka . Te okazje to
jest stabilne, natomiast objawy kliniczne i Medycyny Szkolnej z grudnia 1992 r.  przyniesienie świata do dziecka bądz
po-
pojawiają się stopniowo zgodnie z rytmem Nakładają one na lekarzy pediatrów ruszanie się z nim przy pomocy specjalistycz-
dojrzewania poszczególnych struktur mó- obowiązek przeprowadzania powszech- nego sprzętu do celu, którego samodzielnie
zgowych. nych profilaktycznych badań medycznych nie jest w stanie osiągnąć. Ruch kojarzy się
Najczęstsze następstwa neurologiczne (a w szczególności okulistycznych) nowo- z przyjemnością, dlatego w rehabilitacji wciąż
wczesnego uszkodzenia mózgu to: rodków, niemowląt i dzieci do drugiego roku należy pamiętać o motywującej do dalszego
 mózgowe porażenie dziecięce; życia. Zgodnie z nim niemowlęta urodzone rozwoju funkcji zabawy ruchowej.
 encefalopatie sprzężone; przed 36. tygodniem ciąży i z wagą poniżej Podstawowym zadaniem w rehabilitacji
 patologia wzroku: retinopatia wcześnia- 2500 g należy bezwzględnie kierować na dziecka z niepełnosprawnością złożoną jest
cza, ślepota korowa, zanik nerwu wzro- badanie okulistyczne w 4., 8. i 12. tygodniu nawiązanie z nim kontaktu i stworzenie form
kowego; życia. Po stwierdzeniu nieprawidłowości porozumiewania się. Wszelkie istotne osią-
 patologia słuchu; dziecko powinno być poddane wszechstron- gnięcia rozwojowe dziecka są konsekwencją
 zaburzenia emocjonalne i poznawcze; nej diagnozie, obejmującej nie tylko dalsze wczesnych wzajemnych interakcji pomiędzy
 opóz
nienie rozwoju umysłowego; badanie medyczne, ale też psychopedago- niemowlęciem a matką. Dlatego w konstruk-
 minimalne uszkodzenia mózgu. giczne i socjalne. cji programu usprawniania należy zwrócić
14 REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2008
KINEZYTERAPIA
Terapię widzenia należy rozpocząć jak naj-
wcześniej
Kajka przed rehabilitacją... ...i po roku rehabilitacji Często jest stosowany obturator (plaster klejony na oko)
na te wszystkie sfery uwagę i instruować  dotykamy dłoni i stóp podczas pokazywa- sza, gdy zostanie rozpoczęta jak najwcześniej
rodziców o konieczności rehabilitacji, szcze- nia ich maluchowi. po pełnym zdiagnozowaniu problemu.
gólnie w czasie najlepszej aktywności dziec- W przypadku braku zainteresowania Wzrok jest podstawowym stymulatorem
ka, w sprzyjających warunkach otoczenia, zabawkami: rozwoju psychoruchowego dziecka. Poprzez
w naturalnych sytuacjach pielęgnacyjnych  kupujemy jaskrawe, kontrastujące z oto- stymulację wzrokową wzbudzamy u dziecka
wykorzystywanych do nawiązania kontaktu czeniem zabawki; chęć wykonania ruchu; pomocne mogą
i modelowania dialogu.  pomagamy uchwycić zabawkę w jedną, okazać się: ciekawa zabawka, zwrot głowy,
a póz
niej w dwie ręce w linii środkowej intencja ruchu, wreszcie sam ruch.
Rehabilitacja wzroku ciała; Odpowiednio częste monitorowanie
Rehabilitacja wzroku jest dziedziną tyflope-  pomagamy skierować wzrok w stronę w poradniach wczesnej interwencji rozwo-
dagogiki. Polega ona na ćwiczeniu wzroku, zabawki przy pomocy dz
więku; ju dziecka zagrożonego nieprawidłowym
tj. rozwijaniu umiejętności posługiwania  pokazujmy obiekty świecące w ciemnym rozwojem pozwala na zauważenie niepoko-
się wzrokiem, a tym samym zwiększaniu pomieszczeniu. jących objawów i wdrożenie odpowiedniego
skuteczności wykorzystania widzenia w co- Zachęcanie do korzystania ze wzroku programu stymulacji. Na podkreślenie
dziennym życiu. podczas czynności pielęgnacyjnych i je- zasługuje fakt, iż diagnostyką dzieci z grupy
Stymulacja wzroku obejmuje pobudza- dzenia: ryzyka powinni zajmować się specjaliści,
nie do patrzenia, stymulowanie widzenia,  podczas ubierania i rozbierania pokazuje- gdyż zjawisko  nadrozpoznania jest równie
rozwijanie podstawowych sprawności my dziecku śpioszki i kaftaniki we wzory groz
ne, jak nierozpoznanie objawów mózgo-
wzrokowych związanych z kontrolowaniem stymulujące wzrok (kontrastowe kratki, wego porażenia dziecięcego w odpowiednim
ruchów gałek ocznych oraz kształtowanie paski, kropki, zygzaki); czasie. Nieprawidłowe rozpoznanie skutkuje
pojęć i pamięci wzrokowej.  podczas kąpieli wrzucamy do wody koloro- z jednej strony niepotrzebną rehabilitacją,
Poniżej zamieszczono kilka technicz- we zabawki i pokazujemy je maluchowi; wzbudzając niepokój rodziców, a z drugiej
nych i praktycznych uwag dotyczących  rozwieszamy na sznurkach nad wanną zwlekaniem z włączeniem wieloprofilowej,
działań w tzw. rytualnych sytuacjach dnia folie odblaskowe, oświetlamy je latarką, ukierunkowanej stymulacji, która minimali-
codziennego, będących stymulacją układu szeleścimy nimi; zuje następstwa uszkodzenia ośrodkowego
wzrokowego.  myjemy dziecko gąbką w kolorze kontra- układu nerwowego.
W przypadku braku reakcji na twarz stującym z kolorem skóry;
mamy z odległości ok. 20 cm:  pokazujemy dziecku, co je; Podsumowanie
 eksponujemy twarz mamy (opiekunki)  próbujemy zainteresować malucha błysz- Wczesne wspomaganie rozwoju dzieci
np. przez nałożenie na twarz bardziej in- czącą łyżeczką czy butelką w pokrowcu niepełnosprawnych jest ważnym ogniwem
tensywnego makijażu (wyostrzamy w ten w czarno-białe wzory. w procesie ich rehabilitacji i edukacji.
sposób kontrast); Wspomaganiem rozwoju dzieci ze sprzę-
 oświetlamy twarz dodatkowym światłem Im wcześniej, tym lepiej żoną niepełnosprawnością powinny się
latarki lub lampki; Wczesne rozpoznanie zaburzeń widzenia zajmować zespoły specjalistów. Poprawa
 przesuwamy się, by nasza twarz znaj- u niemowlęcia umożliwia odpowiednie funkcjonowania wzrokowego wydatnie
dowała się w różnych obszarach pola postępowanie lecznicze i rehabilitacyjne. przyczynia się do zmian w innych sferach
widzenia dziecka, mówiąc w tym czasie W chwili narodzin zaczyna się napływ rozwojowych, m.in. w rozwoju poznaw-
do malucha; wrażeń wzrokowych, który ma decydujące czym i motorycznym. Zrehabilitowane
 dotykamy ręką dziecka swojej twarzy. znaczenie dla rozwoju korowych ośrodków dziecko ma szansę na optymalne, na jego
W przypadku braku zainteresowania wzroku. Od około drugiego miesiąca życia poziomie niepełnosprawności, funkcjono-
dziecka jego rączkami i nóżkami: kora mózgowa dziecka stopniowo przejmuje wanie w społeczeństwie.
 zakładamy na dłonie i stopy kolorowe od obwodów podkorowych większość zadań
skarpetki, rękawiczki bądz
kawałki kolo- wzrokowych. Około szóstego miesiąca życia LEK. MED. JULIA KANIA
rowego materiału; pojawiają się już wszystkie podstawowe zdol- pediatra, specjalista rehabilitacji ruchowej
 podnosimy ręce i nogi dziecka tak, aby ności wzrokowe, takie jak postrzeganie głębi MGR MARZENA ŻÓA
TANIECKA
mogło je zobaczyć; obrazu, widzenie barwne, dobra ostrość wzro- tyflopedagog, dyplomowana ortoptystka
 przyczepiamy do dłoni i stóp małe dzwo- ku i skoordynowane ruchy gałek ocznych. NZOZ Medicus w Opolu, Poradnia Rehabilitacji
neczki; Dlatego terapia widzenia jest najskuteczniej- Niemowląt i Dzieci
16 REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2008
fot. Archiwum autorek