Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=61
Pierwszy kontakt terapeutyczny z osobą uzależnioną od alkoholu
Andrzej Lipczyński
Rok:
Wydawnictwo:
Miejsce wydania:
Kontakt terapeutyczny jest spotkaniem dwóch różnych osób w określonym celu i z określonymi
problemami zdrowotnymi. Inaczej wygląda kontakt z pacjentem lekarza internisty, chirurga, czy
onkologa, a inaczej kontakt z pacjentem psychologa czy psychiatry. Kontakt terapeutyczny to
spotkanie dwóch różnych osób, dwóch światów, ale jest coś wspólnego. Tym wspólnym
obszarem, w którym się spotykają lekarz, psycholog z pacjentem jest coś bliskiego, cos
zrozumiałego zarówno dla pacjenta jak i terapeuty. Kontakt ten ma jednak nierówne siły,
pacjent zawsze czuje się słabszy i zależny od terapeuty.
Za każdym razem, kiedy dochodzi do kontaktu terapeutycznego, nie można zapomnieć, że
spotyka się człowieka cierpiącego. Każdy z nich ma swoja historię życia, określoną rolą
społeczną, doświadczenia rodzinne i zawodowe. W przypadku osób uzależnionych od alkoholu do
tego dochodzą jeszcze inne, niemniej ważne aspekty. Pacjent uzależniony przychodzi z bagażem
przykrych doświadczeń, jakie sam zebrał w swojej historii życia i z tym, czego doświadczył od
innych i z tym, co sam o sobie myśli. Pacjent uzależniony komunikuje ciężar swojego problemu,
zaniepokojenie tym, co się z nim dzieje i wstyd. Obawia się, w jaki sposób zostanie
potraktowany - podobnie jak to robili inni, czy też inaczej, profesjonalnie i bez uprzedzeń.
Terapeuta, który nie potrafi słuchać, bądz
spieszy się, nie odczyta właściwie tych komunikatów.
Doświadczeni terapeuci wiedzą, że potrzebny jest czas na wysłuchanie historii życia, tego, co
pacjent ma do powiedzenia. Ten pierwszy profesjonalny kontakt może zaważyć na dalszym życiu
pacjenta. To co może przeszkadzać w dobrym kontakcie terapeutycznym, to:
niedostateczna umiejętność słuchania ze zrozumieniem,
poczucie niekompetencji lub przeciwnie - przecenianie swoich kompetencji ("wiem
wszystko lepiej"),
brak wiedzy na temat uzależnienia od alkoholu,
oceniająca postawa wobec tego, co pacjent mówi i do osób uzależnionych w
ogóle,
własne przekonania, które mogą przesłaniać realny obraz pacjenta (np. postrzeganie
pacjenta jako degenerata, złośnika, kogoś, kto nie ma żadnych zasad moralnych),
potrzeba dominacji,
niechęć, lęk przed spotkaniem się z drugim człowiekiem,
brak czasu i pośpiech,
koncentracja na tym co chore (destrukcyjne) i pomijanie tego co zdrowe w
pacjencie.
Kiedy zna się psychologiczne mechanizmy uzależnienia od alkoholu, to łatwiej jest zrozumieć, że
pacjent uzależniony w każdym momencie może je stosować w nieuświadomiony sposób, ma do
tego prawo i ważne jest, by terapeuta to rozumiał. Warto zwrócić uwagę na mechanizm iluzji i
zaprzeczania, bo jeśli pacjent mówi o swojej chorobie, nie dostrzegając konsekwencji z niej
wynikających, to zapewne ma głębokie przekonanie o słuszności i realizmie swojego punktu
widzenia. Nie możemy tego jednak nazwać typowa manipulacją.
Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=61
Na mechanizm iluzji i zaprzeczania nakłada się nałogowe regulowanie uczuć, szczególnie
wówczas, kiedy staramy się konfrontować pacjenta. Im bardziej dąży się do konfrontacji, tym
bardziej uruchamia się nałogowe regulowanie uczuć i uruchamia się mechanizm obronny.
Konfrontowanie nie jest łatwe ani dla terapeuty ani dla pacjenta. Nie wykluczone, że podczas
konfrontacji pacjent zobaczy to, co wywoła w nim złość, lęk, poczucie winy, co może
spowodować, że przerwie kontakt i wyjdzie. Każda konfrontacja bowiem powoduje wzrost
napięcia, a co za tym idzie - uruchamia się wspomniany mechanizm nałogowego regulowania
uczuć. Nie należy przesadzać z konfrontacją przynajmniej na etapie pierwszego kontaktu z
pacjentem. Jeśli jednak tego się nie robi, to tzw. "podążanie za pacjentem", potwierdzanie jego
racji - może tylko wzmacniać jego mechanizm iluzji i zaprzeczania. Wówczas trudno o coś
takiego, co możnaby nazwać "dogadaniem się z pacjentem w sprawie jego choroby".
Przez cały czas trwania kontaktu terapeutycznego należy pamiętać o predyspozycjach
intelektualnych i osobowościowych naszego rozmówcy, Komunikaty, jakie pacjent otrzymuje od
terapeuty, mają być jednoznaczne pod względem treści i możliwości rozumienia. Nie pozostawia
się możliwości, aby pacjent interpretował je dowolnie, szczególnie pod wpływem mechanizmu
iluzji i zaprzeczania.
Pamiętając o tym, z jakim pacjentem mamy kontakt, możemy porozmawiać o jego piciu
alkoholu, jego konsekwencjach i objawach uzależnienia. Rzeczowa rozmowa z pacjentem
stwarza pacjentowi możliwości lepszego zrozumienia istoty swojej choroby i tego, czego
doświadcza w związku z piciem alkoholu. Najważniejsze, aby to, co się z nim dzieje, pacjent
zobaczył z perspektywy choroby, a nie moralnego upadku.
Nie należy zapominać o tym, że objawy uzależnienia od alkoholu umieszczone w ICD-10 są
przeznaczone dla terapeuty bądz
lekarza, a nie dla pacjenta. Dlatego ważne jest, aby mieć
przygotowane zawczasu zestawy pytań ułatwiających diagnozę.
Objawy osiowe uzależnienia od alkoholu i propozycje pytań dla pacjenta na
etapie diagnozowania
Silna, natrętna potrzeba picia alkoholu (głód alkoholowy)
Co się dzieje, kiedy pacjent przez dłuższy czas nie pije alkoholu?
Jakie myśli, uczucia pojawiają się wówczas?
Jak się wtedy zachowuje?
Co się działo, że ponownie zaczął pić?
Czy pojawia się czasami chęć napicia się alkoholu, ma "smak" na alkohol?
Czy pojawia się czasami trudna do powstrzymania chęć napicia się?
Upośledzona zdolność kontrolowania picia alkoholu - trudności w unikaniu rozpoczęcia
picia, w jego zakończeniu, albo problem z kontrolą picia do wcześniej założonego
poziomu
W jaki sposób pacjent kończy rozpoczęte picie alkoholu?
Czy zdarza mu się wypić więcej niż zamierzał lub obiecywał?
Co robi, kiedy spotyka znajomych, którzy proponują picie alkoholu?
Czy pije zgodnie ze swoimi planami, zamiarami?
Czy pije przez kilka dni pod rząd?
Objawy abstynencyjne (drżenie mięśniowe, nadciśnienie tętnicze, tachykardia,
Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=61
Objawy abstynencyjne (drżenie mięśniowe, nadciśnienie tętnicze, tachykardia,
nudności, wymioty, biegunki, bezsenność, rozszerzenie z
renic, wysuszenie śluzówki,
wzmożona potliwość, zaburzenia snu, nastrój drażliwy) oraz picie alkoholu dla
złagodzenia albo zapobieżeniu alkoholowemu zespołowi odstawienia (przy
subiektywnym poczuciu skuteczności takiego postępowania)
Co się dzieje z pacjentem, kiedy wypije większe dawki alkoholu?
Jak się czuje fizycznie?
Jak się czuje psychicznie?
Co się dzieje z jego organizmem po 6 -12 godzinach od zakończenia picia alkoholu?
W jaki sposób usuwa przykre dolegliwości, które pojawiają w wyniku zaprzestania picia?
Zmiana tolerancji na alkohol (najczęściej zwiększona tolerancja na alkohol) - te same
dawki nie przynoszą oczekiwanego efektu i potrzeba większych dawek alkoholu dla
jego wywołania
Jak dużo pacjent obecnie wypija alkoholu?
Jak często obecnie pije w taki sposób?
Czy ma obecnie mocniejszą głowę do picia niż kiedyś?
Jak dużo zazwyczaj wypija, aby czuć się pod wpływem alkoholu?
Jakiej dawki potrzebował, by osiągnąć ten sam efekt przed kilku laty?
Postępujące zaniedbywanie alternatywnych do picia przyjemności, zachowań i
zainteresowań oraz zawężenie repertuaru zachowań związanych z piciem alkoholu do
1-2 wzorców
Jakie miał kiedyś zainteresowania i jak to obecnie wygląda?
Jakie zainteresowania, hobby, przyjemności realizuje bez obecności alkoholu?
W jakim towarzystwie na ogół przebywa?
W jakim towarzystwie najczęściej pije alkohol?
Picie alkoholu mimo oczywistej wiedzy o jego szkodliwości dla zdrowia pijącego
Co pacjent wie na temat szkodliwości alkoholu?
Co stracił w związku z piciem?
Czy kiedykolwiek lekarz mówił mu, że pije w sposób niebezpieczny dla niego?
Jak wygląda jego zdrowie?
Jak wygląda obecnie życie jego rodziny?
Jak wygląda jego sytuacja zawodowa?
Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Przyczyn Zgonów ICD-10 wystąpienie łącznie
przez pewien okres czasu w ciągu ostatniego roku przynajmniej trzech objawów spośród wyżej
wymienionych wskazuje na uzależnienie od alkoholu. Jeśli więc zdiagnozowaliśmy uzależnienie,
to należy pacjentowi powiedzieć prawdę, na co wskazują jego wypowiedzi. Nie powinno się tego
określać mianem "problem alkoholowy", ponieważ to może podtrzymywać iluzje u pacjenta, że
właściwie to nic złego się z nim nie dzieje, a co za tym idzie, przedłużyć jego picie.
Jeśli zatem nie mamy żadnych wątpliwości co do rozpoznania, pacjent powinien otrzymać
informacje o swojej chorobie. Powinien usłyszeć, że jest to uzależnienie od alkoholu, że jest to
choroba przewlekła, nieuleczalna i śmiertelna, jeśli nie będzie leczona. Zatrzymać chorobę
można jedynie poprzez utrzymywanie abstynencji. Podkreślenie konieczności pełnej abstynencji
jest wyjątkowo ważne i nie powinno rodzic żadnych wątpliwości.
Właściwe jest, aby pacjent w trakcie rozmowy otrzymywał od terapeuty stosowny komentarz
odnoszący się do tego, o czym pacjent mówi. Jest to zwykle nazywane mikroedukacją. Już w
pierwszym kontakcie można spowodować, że pacjent lepiej zrozumie siebie oraz to, z czym
Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=61
pierwszym kontakcie można spowodować, że pacjent lepiej zrozumie siebie oraz to, z czym
przychodzi do terapeuty. Służą temu pewne określone zdolności i techniki, które pozwalają
odróżnić profesjonalne pomaganie od zwykłej pogawędki:
okazywanie zrozumienia i wsparcia;
niezaborcza życzliwość;
konstruktywna otwartość;
rzeczowość;
parafrazy - powtarzanie własnymi słowami sensu usłyszanej wypowiedzi w celu
upewnienia się, że wszystko rozumiemy prawidłowo;
interpretacje - odkrywanie ukrytych znaczeń, pozwalające pacjentowi widzenie tego, co
mówi, z innej perspektywy;
klaryfikacje, - pozwalające ustalić hierarchię ważności spraw, o których pacjent chce
mówić;
konfrontacje - umożliwienie pacjentowi spotkania z tym, o czym mówi, w takim wymiarze
w jakim to rzeczywiście istnieje;
pytania otwarte - dające pacjentowi możliwości odpowiedzi zgodnie z tym o czym i jak
myśli pacjent, a nie terapeuta;
podsumowania - które najczęściej służą do ustalenia kroków w dalszej rozmowie lub
spotkaniach.
Nie bez znaczenie pozostaje również ukazanie korzyści, jakie może przynieść leczenie. Najlepiej
jest, jak pacjent sam może dostrzec takie korzyści. Nie muszą być one wielkie, ale od jakichś
trzeba zacząć, by pacjent miał także pozytywną motywację do leczenia.
Kontakt z pacjentem powinien zakończyć się tzw. ofertą terapeutyczną, np. wręczeniem adresów
ośrodków zajmujących się terapią osób uzależnionych od alkoholu, lub przedstawieniem
propozycji zalecanej terapii w ramach macierzystej placówki. Nie powinno się także zapominać o
konsultacji medycznej, szczególnie wtedy, kiedy w kontakcie uczestniczy psycholog lub inna
osoba nie przygotowana do oceny zdrowia fizycznego. Należy bowiem liczyć się z powikłaniami
somatycznymi w przebiegu uzależnienia. Aby skutecznie pomóc pacjentowi należy także zwrócić
uwagę na jego stan zdrowia i tak szybko, jak tylko jest to możliwe, doprowadzić do osiągnięcia
przez niego równowagi psychofizycznej.
Literatura:
Bakuła A., Spotkanie z drugim człowiekiem. Świat Problemów nr 9,(104), 2001.
Ginowicz H.,Co warto robić w pierwszym kontakcie, Świat Problemów nr 9,(104), 2001.
Sztander W., Rozmowy , które pomagają, IPZ, Warszawa 1999.