Uzależnienie od alkoholu i jego wpływ na postawy i rozwój dzieci z rodzin
alkoholowych.
Referat wygłoszony przez O. Arnolda Roberta Marka na spotkaniu z rodzicami dzieci kl. IV-VI
27.04.2006 r.
Wstęp
Uzależnienie od substancji chemicznych i od różnego typu czynności
doprowadzają do problemów w życiu osób, które ich doświadczają, ich bliskich,
stanowią także problem ogólnospołeczny.
Popularyzacja zagadnień związanych z piciem alkoholu jest bardzo istotna
ze względu na powszechność problemów wynikających z używania tej substancji
w polskim społeczeństwie, jak również  na wielkość szkód spowodowanych piciem.
Według danych Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
w Polsce jest ok. 2% osób uzależnionych od alkoholu, 5-7% populacji w naszym
kraju to ludzie pijący w sposób szkodliwy dla ich zdrowia, a ok. 8% Polaków
doświadcza problemów współuzależnienia. Duże natężenie problemów
alkoholowych występuje również w innych krajach. Według danych Światowej
Organizacji Zdrowia produkty alkoholowe są odpowiedzialne za ok. 9% przypadków
zachorowań w państwach Europy, szczególnie wysokie szkody występują w krajach
Europy Środkowo-Wschodniej. Innym niepokojącym zjawiskiem jest fakt,
że zarówno w Polsce, jak i w innych krajach europejskich panują niebezpieczne
tendencje w zakresie stylu picia młodzieży, a mianowicie: coraz wcześniejszy wiek
inicjacji alkoholowej, intensywne picie, nasilenie zjawiska tzw. ciągów
alkoholowych, wzrost spożycia alkoholu wśród dziewcząt, łączenie picia alkoholu z
używaniem narkotyków. Z piciem alkoholu łączy się również problem naruszania
porządku prawnego, przede wszystkim popełnianie przestępstw, przemoc w rodzinie
oraz prowadzenie pojazdów mechanicznych w stanie nietrzez
wości. Należy również
zwrócić uwagę na koszty społeczne związane z używaniem alkoholu. Według
ekspertów, którzy opracowali Europejski plan działań dotyczących alkoholu na lata
2000-2005 w poszczególnych krajach Europy straty społeczne w wyniku spożywania
napojów alkoholowych mieszczą się w granicach 2-5% produktu krajowego brutto.
W warunkach polskich straty te należy szacować na sumę około 30-36 mld złotych
rocznie, przy znacznie niższych wpływach z legalnego rynku alkoholowego, które
przykładowo w 1999 r. wyniosły niespełna 6,6 mld zł.
Właściwości i zastosowanie alkoholu
Słowo alkohol wywodzi się z arabskiego al-kuhl, oznaczającego proszek, coś
delikatnego. Dziś potocznie oznacza alkohol etylowy, czyli etanol. 70-procentowy
alkohol działa dezynfekująco i przeciwgnilnie:  Alkohol zabija to, co żywe,
i zachowuje to, co martwe .
Etanol znalazł szerokie zastosowanie techniczne i może być używany nawet
w postaci alkoholu bezwodnego, czyli absolutnego, ale najbardziej znane jest jego
zastosowanie w bezpośredniej konsumpcji (roztwory od 0,5-96% obj. alkoholu).
Według Ustawy o wychowaniu w trzez
wości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z
dn. 26.10.1982 r. napojem alkoholowym jest produkt przeznaczony do spożycia,
zawierający alkohol etylowy w stężeniu przekraczającym 0,5% objętości lub produkt
przeznaczony do spożycia, zawierający alkohol etylowy pochodzenia rolniczego
w stężeniu przekraczającym 0,5% objętościowych alkoholu (art. 46). Dlatego piwo
zawierające 0,5% obj. alkoholu nazywane jest piwem bezalkoholowym.
Wielość rodzajów produktów alkoholowych i ich producentów, wskazuje
na rozpowszechnienie napojów alkoholowych w życiu współczesnych społeczeństw.
Problemem nie jest jednak spożywanie, a nadużywanie napojów alkoholowych,
mające liczne skutki, także dalekosiężne o wymiarze społecznym.
Po wprowadzeniu alkoholu do organizmu następuje prawie natychmiast jego
wchłanianie do krwiobiegu. Po okresie wchłaniania (ok. 2 godz. od spożycia)
następuje faza wyrównania jego stężenia we krwi (ok. 20-30 minut). Alkohol
w organizmie człowieka ulega przemianom w procesie utleniania wątrobowego,
w wyniku czego powstaje aldehyd octowy, a z niego kwas octowy. Kwas octowy
w końcowej fazie utleniania rozkłada się do dwutlenku węgla i wody. Produkty
przemian alkoholowych są znacznie bardziej toksyczne niż sam etanol. One dokonują
destrukcji w ustroju. Eliminowanie alkoholu z organizmu w wyniku pracy wątroby
odbywa się z jednakową szybkością: u kobiet 8 g na godz., u mężczyzn 10 g na godz.
Alkohol jako substancja psychoaktywna
Alkohol wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego. W upojeniu
alkoholowym (od 1,5-2,5 promila) wszystkie czynności psychiczne ulegają
zaburzeniu: obniża się zdolność skupienia uwagi oraz zapamiętywania, spowalnia się
myślenie, zaburza napęd psychoruchowy, zmienia się stan uczuciowy, obniża
krytycyzm. Alkohol ma również działanie rozhamowujące, a odejście od norm
i zasad upośledza kontrolę etyczną i intelektualną, co może prowadzić do uwalniania
tłumionego popędu seksualnego lub agresji. Działanie alkoholu jest bardzo złożone
i łączy w sobie działanie przeciwlękowe i relaksacyjne. Z nimi także wiąże się
największe niebezpieczeństwo rozwoju choroby alkoholowej, gdyż pierwsze
kontakty z alkoholem mogą być pozytywne, przełamywać nieśmiałość, tworzyć
wrażenie wyjątkowości, siły, atrakcyjności, dawać poczucie lepszej zabawy i bycia
duszą towarzystwa. Alkohol pobudza potrzebę odczuwania syntonii i powoduje
mylne wrażenie lepszego kontaktu z innymi. Alkohol może doprowadzić
do tzw. ciężkiego zatrucia.
Szkody spowodowane przez używanie i nadużywanie alkoholu
Problemy zdrowotne będące skutkiem używania lub nadużywania alkoholu
mogą mieć różnorodny charakter.
Mogą to być zaburzenia somatyczne: zaburzenia układu pokarmowego, układu
krążenia, choroby nowotworowe, układu kostnego, układu rozrodczego.
Drugim ważnym wymiarem skutków spożywania napojów alkoholowych
są konsekwencje o charakterze psychicznym: zaburzenia funkcji poznawczych
(pamięci), wysokie ryzyko zachowań samobójczych, zaburzenia osobowości,
zaburzenia lękowe, choroby psychiczne, halucynoza alkoholowa, paranoja
alkoholowa, zaburzenia na podłożu organicznym.
Oprócz zaburzeń somatycznych i psychicznych używanie i nadużywanie
alkoholu powoduje szkody społeczne. Zalicza się do nich zarówno negatywne skutki
bezpośrednie, takie jak zagrożenie życia, zdrowia czy bezpieczeństwa osoby
nadmiernie pijącej, jak i szkody w rodzinie i stosunkach interpersonalnych: wypadki
drogowe, wypadki w pracy, przestępstwa i wykroczenia, przemoc w rodzinie
i zaniedbywanie dzieci.
Uzależnienie od alkoholu
Nadużywanie alkoholu (wg kryteriów DSM-IV) rozpoznaje się, gdy przez okres
12 miesięcy występuje co najmniej jeden z czterech przedstawionych poniżej
objawów:
* upośledzenie sprawowania ważnych obowiązków,
* powtarzające się użycie alkoholu w sytuacjach, gdy jest to niebezpieczne,
* powtarzające się konflikty z prawem wynikające z używania alkoholu,
*kontynuowanie spożywania alkoholu pomimo zaburzeń funkcjonowania
społecznego i stosunków międzyludzkich nim spowodowanych.
Uzależnienie od alkoholu (wg kryteriów DSM-IV) definiowane jest jako
patologiczny wzorzec picia alkoholu, który powoduje upośledzenie funkcjonowania
lub złe samopoczucie określonej osoby. Rozpoznanie uzależnienia od substancji
ustala się wtedy, gdy w okresie roku występują przynajmniej trzy z przedstawionych
poniżej skutków używania alkoholu:
* tolerancja, która jest definiowana jako potrzeba zwiększania ilości alkoholu w celu
osiągnięcia stanu upojenia lub jako znaczne zmniejszenie się skutków po stosowaniu
tej samej dawki,
* zespół odstawienia (abstynencyjny),
* nieskuteczne próby kontrolowania picia alkoholu,
* przeznaczanie znacznej ilości czasu na uzyskanie i spożywanie alkoholu,
* zaniechanie lub ograniczenie istotnej aktywności społecznej, zawodowej
lub rekreacyjnej z powodu picia alkoholu,
* ciągłe używanie alkoholu mimo świadomości, że jest on przyczyną różnych
problemów.
Mianem alkoholika określa się człowieka, który nie jest w stanie kontrolować
picia alkoholu przez dłuższy okres i który nie może ręczyć za swe zachowanie po
tym, jak zacznie pić. Niestety, wielu ludzi posiada błędny obraz alkoholika.
Powszechnie uważa się, że to ktoś leżący pod kioskiem z piwem, brudny, biedny,
zaniedbany, śmierdzący, będący ruiną człowieka. Obraz ten nie odpowiada jednak
rzeczywistości. Tak wygląda osoba uzależniona w chronicznej fazie choroby.
Alkoholikiem zostaje się jednak dużo wcześniej. Niestety, szereg mitów
funkcjonujących w powszechnej świadomości fałszuje obraz choroby i opóz
nia jej
dostrzeganie, a co za tym idzie leczenie. A ona, jak każda inna, im póz
niej
zdiagnozowana, tym staje się trudniejsza do leczenia.
Jedynie całościowe spojrzenie na chorobę alkoholową jako proces, a nie stan, daje
obraz sytuacji i upoważnia do formułowania jakichkolwiek wniosków.
Z całą stanowczością trzeba zaznaczyć, że choroba alkoholowa to choroba
śmiertelna. Śmierć spowodowaną uzależnieniem od alkoholu poprzedza całkowite
fizyczne i psychiczne wyczerpanie organizmu. Osoba umierająca z powodu
uzależnienia jest najczęściej ruiną człowieka, o ile dotrwa do tego stanu, nie ginąc
w wypadku drogowym lub innym spowodowanym ryzykownym zachowaniem pod
wpływem alkoholu.
Choroba alkoholowa rozwija się w czasie. Ma swój początek, objawy
ostrzegawcze, poszczególne fazy ze specyficznym obrazem funkcjonowania oraz
szerokie skutki społeczne. Ma także swój koniec. Proces uzależnienia od alkoholu
jest nieodwracalny. Choroby alkoholowej nie da się wyleczyć  jedynie można ją
zatrzymać. Dlatego też nie istnieją  byli alkoholicy , ponieważ alkohol etylowy jest
substancją psychoaktywną, na zawsze wbudowującą się we wszelkie procesy
przebiegające w organizmie na poziomie przemian biochemicznych. Nawet
długotrwała abstynencja nie jest w stanie tego odwrócić. Dlatego jedynym sposobem
zatrzymania choroby jest całkowita, absolutna abstynencja. Nie daje ona oczywiście
stuprocentowego efektu, gdyż jest tylko warunkiem koniecznym do odbudowania
życia uczuciowego, duchowego i rodzinnego, czyli do trzez
wości.
Uzależnienie alkoholowe to proces zachodzący w czasie. Jednocześnie jest to
choroba podstępna.
Najważniejszym psychologicznym zjawiskiem w chorobie alkoholowej jest
szeroko rozbudowany system iluzji i zaprzeczeń. W początkowym stadium choroby
system ten przybiera postać uzasadnień dla picia. Doprowadza to do stanu, w którym
alkoholik sam zaczyna wierzyć we własne kłamstwa i pijąc nadal, popada w coraz
głębsze uzależnienie. System iluzji i zaprzeczeń jest najtrudniejszym do przełamania
mechanizmem w rozwoju uzależnienia. Bez zrozumienia go nie można w pełni pojąć
postępowania alkoholika ani skutecznie mu pomóc. Dzięki temu mechanizmowi
świadomość pijącego broni się przed niską samooceną i utratą szacunku do samego
siebie.
Innym mechanizmem obronnym jest racjonalizacja, która polega na próbach
 racjonalnego wytłumaczenia konieczności coraz częstszego spożywania
i nadużywania alkoholu. Racjonalizacja opóz
nia nazwanie problemu, a co za tym
idzie zwrócenie się o pomoc.
Innymi mechanizmami obronnymi są: minimalizacja, obwinianie, autoleczenie,
zagłuszanie wyrzutów sumienia, intelektualizacja, koloryzowanie, widzenie
tunelowe.
Fazy choroby. W chorobie alkoholowej można wyróżnić cztery fazy:
" picie towarzyskie,
" faza ostrzegawcza,
" faza krytyczna,
" faza chroniczna.
Pomiędzy kolejnymi fazami występują charakterystyczne zjawiska pozwalające
rozpoznać rozwój choroby. Pomiędzy fazą picia towarzyskiego a fazą ostrzegawczą
(na początku tej fazy), pojawiają się tzw. przerwy w życiorysie (urwany film). Gdy
faza ostrzegawcza przechodzi w fazę krytyczną, następuje utrata kontroli nad piciem,
a w końcu utrata kontroli nad własnym życiem, przy przejściu do fazy chronicznej.
Jedynym wyjściem, które pozwala uniknąć pewnej śmierci jest podjęcie leczenia
odwykowego lub /i/ przystąpienie do ruchu Anonimowych Alkoholików. Grupy AA
działają jako doradczy program samopomocy, w którym kładzie się nacisk na
bezpośredni kontakt dwóch osób, na więzi grupowe oraz udzielanie wzajemnej
pomocy. Powstawanie tożsamości alkoholika w ruchu AA jest oparte na zasadach
Dwunastu Kroków i Dwunastu Tradycji. Tylko w ten sposób, dążąc do życia
w trzez
wości, można wyjść z zaklętego kręgu ciągów alkoholowych i leczenia kaca.
Współuzależnienie od alkoholu
Nie da się zrozumieć skutków choroby alkoholowej bez uwzględnienia sytuacji
osób współuzależnionych.
Każda rodzina jest inna, indywidualna i niepowtarzalna. Ma swoje granice
wewnątrzrodzinne, normy, obowiązujące wartości i zasady. Każda rodzina istnieje
jako specyficzny system, który zmienia swoje funkcjonowanie w wyniku
oddziaływania czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Każda zmiana
w elementach tego systemu, jakimi są członkowie rodziny, powoduje zmiany
u pozostałych jego uczestników. Pewne rytuały, sposoby komunikowania się,
sposoby rozwiązywania problemów są typowe i w miarę stałe dla każdego systemu.
W rodzinie z problemem alkoholowym przynajmniej jedna osoba pije
nadmiernie i staje się dla pozostałych jej członków z
ródłem trudnych problemów
finansowych, uczuciowych, życiowych. U takich rodzin dają się zauważyć typowe
reakcje na sytuacje stresowe oraz charakterystyczny sposób przechodzenia przez
poszczególne fazy przystosowania się do choroby alkoholowej. Nadmierne picie
jednej osoby jednoczy pozostałe w cierpieniu, lęku, bezradności i niepokoju.
Wszyscy doświadczają destrukcyjnych emocji.
Osobami współuzależnionymi nazywamy bliskich członków rodziny alkoholika,
którzy przeżywają chroniczny stres z powodu problemu alkoholowego w rodzinie.
Osoby żyjące z alkoholikiem cechuje poczucie beznadziejności i bezradności,
ponieważ ich życie toczy się według huśtawki nastrojów alkoholika. W rodzinie
z problemem alkoholowym nie można nic zaplanować, ponieważ uzależniony nie
dotrzymuje żadnych planów czy terminów. Alkoholik nie stanowi żadnego oparcia
dla swoich bliskich. Wręcz przeciwnie. Dostarcza im kłopotów oraz powodów do
złości i rozpaczy. Współuzależnieni małżonkowie czy dzieci doświadczają braku
możliwości przewidywania zdarzeń i planowania, czyli tak samo jak alkoholik tracą
kontrolę nad własnym życiem.
Otoczenie, w którym żyje rodzina z problemem alkoholowym, wywiera często
naciski, aby najbliżsi uzależnionego podjęli działania w celu zmiany niekorzystnej
sytuacji rodziny. Te działania powinny mieć zawsze jako podstawę dobro drugiego
człowieka, pełnię szczęścia i zdrowia. Pierwszym krokiem musi być pomoc osobie
uzależnionej w dostrzeżeniu jej problemu i efektywnemu poradzeniu sobie z chorobą
alkoholową. I tu jest ważna wiedza o mechanizmach choroby alkoholowej i właściwe
postępowanie z osobą uzależnioną.
W codziennym życiu bliskich alkoholika najczęściej pojawiają się takie uczucia
jak: wstyd, bezradność, niepewność, lęk, strach, poczucie winy. Mają one bardzo
duży wpływ na funkcjonowanie wszystkich członków rodziny.
Jak wspomniano, każda rodzina ma indywidualne sposoby przystosowania
do sytuacji stresowych. Można jednakże wyodrębnić charakterystyczne elementy
dynamiki rodziny z problemem alkoholowym. Rodziny tego typu przechodzą
najczęściej 7 charakterystycznych faz przystosowania do choroby:
" Faza I  Incydenty picia stają się coraz częstsze, doprowadzają do napięć
i konfliktów w rodzinie. Dominuje zaprzeczanie istnieniu problemu alkoholowego,
pijący rozwija system uzasadnień dla swojego zachowania. Żona /mąż/ próbuje
interweniować i ograniczać picie, lecz nie odnosi to skutku.
" Faza II  Myśli i uczucia członków rodziny koncentrują się wokół picia. Dalej
wzrasta napięcie i wzajemne pretensje. Nasila się też izolacja rodziny, która próbuje
ukryć istnienie problemu przed otoczeniem i utrzymać dawną strukturę systemu.
" Faza III  Następuje dezorganizacja życia rodzinnego. Bliscy pijącego wobec
wielości sytuacji pijaństwa, przestają próbować ukrywać fakt alkoholizmu
w rodzinie, a zajmują się przede wszystkim doraz
nym niwelowaniem skutków picia.
" Faza IV  Zmniejszanie skutków picia zostaje doprowadzone do perfekcji. Żona
/mąż/ lub inny członek rodziny przejmuje kontrolę nad pijącym i całym systemem.
Stabilizują się patologiczne stosunki rodzinne, a alkoholik zaczyna być traktowany
jak duże dziecko, które trzeba ciągle pilnować.
" Faza V  Często na tym etapie dochodzi do rozpadu rodziny. Żona opuszcza
pijącego /mąż żonę/, koncentrując się na problemach własnych i dzieci.
" Faza VI  Bliscy alkoholika uczą się żyć bez osoby uzależnionej, tworzyć własne
życie bez ciągłego oscylowania  wokół butelki , poznają konstruktywne sposoby
rozwiązywania problemów i starają się uporządkować swoje życie emocjonalne.
" Faza VII  Rodzina próbuje włączyć osobę utrzymującą abstynencję w swoje
sprawy i próbują wspólnie radzić sobie z trudnościami.
Opisane fazy to jedynie przykład i schemat. Każda rodzina funkcjonuje inaczej,
dlatego poszczególne fazy mogą różnić się długością czasu, zaznaczać się silniej lub
słabiej lub w ogóle nie wystąpić. Zależy to nie tylko od struktury systemu
rodzinnego, ale również od osobowości i predyspozycji każdego z jej członków.
Przyjmowanie ról przez dzieci w rodzinie alkoholowej
Nie ulega wątpliwości, że w rodzinach z problemem alkoholowym najbardziej
poszkodowane są dzieci. Sytuacja panująca w dysfunkcyjnej rodzinie zmusza je
do odgrywania różnych ról. Są to różne sposoby reagowania na świat, które wynikają
z postaw obronnych wobec zagrożeń, jakie stwarza patologiczna rodzina z
problemem alkoholowym.
Do typowych patologicznych ról, w jakie wchodzą dzieci alkoholika należą
między innymi:
*  Bohater  podpora rodziny. Pełni ją zwykle najstarsze dziecko. Jego zadaniem
jest dostarczanie rodzinie poczucia wartości. Nie sprawia więc żadnych kłopotów,
dobrze się uczy, wykonuje część obowiązków pijącego ojca /matki/. Jest nad wiek
dorosłe oraz nadmiernie obowiązkowe i odpowiedzialne. Często zaniedbuje własne
potrzeby. Dzieci te mają zwykle trudności z wypoczynkiem i odprężeniem się, czego
następstwem mogą być schorzenia psychosomatyczne. W przyszłości wybierają
często zawody polegające na pomaganiu innym.
*  Kozioł ofiarny . Rolę tę pełni na ogół dziecko nieco młodsze od  bohatera . Nie
jest ono w stanie z nim konkurować, czuje się odsunięte i szuka wsparcia poza
domem. Stwarza kłopoty w szkole i wiele problemów wychowawczych, bardzo
często popada wcześnie w konflikty z prawem, niejednokrotnie uzależnia się
od alkoholu lub narkotyków. Nierzadko dzieci te są pierwszymi członkami rodzin
alkoholika zgłaszającymi się po pomoc. Często zapadają na schorzenia wymagające
pomocy psychiatrycznej.
*  Aniołek lub  zagubione dziecko jest samotne i zamknięte w sobie. Przed
chaosem i awanturami w domu ucieka w świat marzeń. Niewiele wymaga od rodziny
i minimalnie korzysta z jej wsparcia. Ma trudności w nawiązywaniu kontaktów z
innymi ludz
mi. W dorosłym życiu nie potrafi mieć satysfakcjonujących związków
uczuciowych. Często popada w uzależnienie od substancji psychoaktywnych lub
staje się nadmiernie otyłe.
* Najmłodsze dziecko nazywane  rodzinną maskotką jest w centrum uwagi
i zainteresowania rodziny. Aby przetrwać, dostarcza jej tematów do zabawy oraz dba
o to, aby jak najczęściej było w domu wesoło. Zawsze stara się, aby zwracano na nie
uwagę. Ta cecha utrzymuje się na ogół w życiu dorosłym. Dzieci te charakteryzują
się małą odpornością na stres, a stając przed trudnymi do rozwiązania problemami
nierzadko sięgają po alkohol lub narkotyki.
Inne role to:
"  Oskarżyciel  rola ta polega na ciągłych pretensjach i wypominaniu
alkoholikowi jego zachowania.
"  Wybawca  dziecko na różne sposoby chce ratować alkoholika.
"  Zbawca  rola polegająca na tłumaczeniu, przyjmowaniu obietnic, z których nic
nie wynika.
"  Gołąb - perswazją organizuje pieniądze na alkohol, robi kawę, kąpie i sprząta,
czyli stara się redukować skutki picia do minimum.
"  Pośrednik  osoba kontaktuje pijącego z alkoholem: sprzedaje, kieruje
i organizuje picie.
Brak ciepła emocjonalnego i wsparcia poważnie utrudniają właściwe
ukształtowanie się u dziecka poczucia własnej wartości. Bardzo często żyje ono w
przekonaniu, że do picia i awantur w rodzinie dochodzi z jego winy. Poza tym stale
musi pamiętać o zachowaniu tajemnicy rodzinnej oraz żyje i postępuje w myśl
zasady:  Nie powinieneś myśleć, czuć, pragnąć, wyobrażać sobie, widzieć i słyszeć
tak, jak to robisz. Powinieneś myśleć, czuć, pragnąć, wyobrażać sobie, widzieć oraz
słyszeć w taki sposób, jak tego wymaga ideał .
Charakteryzując role społeczne pełnione przez dzieci w celu poradzenia sobie
z alkoholizmem rodziców Claudia Black wyróżnia trzy typy dzieci:
- dziecko odpowiedzialne (przejmujące ster i opiekujące się bezradnymi rodzicami
i rodzeństwem);
- dziecko dostosowujące się (bacznie obserwujące, co się dzieje, aby szybko
dostosować swój sposób myślenia i zachowania do wymogów danej sytuacji);
- dziecko łagodzące sytuację (starające się zadowolić innych lub odwrócić uwagę od
tego, co się dzieje w rodzinie  w tym dzieci błaznujące i stwarzające problemy).
Inni badacze tego problemu zwracają uwagę na to, że każde dziecko funkcjonuje
w którejś z ról umożliwiających utrzymanie patologicznego systemu rodzinnego.
Najczęściej spotykane są role:
-  ratownika wyciągającego alkoholika z opresji i chroniącego tym samym przed
konsekwencjami picia;
-  prowokatora konfrontującego alkoholika z rzeczywistością, ale nie jest to
na ogół działanie konstruktywne, lecz pogłębiające poczucie winy i małej wartości;
-  ofiary przejmującej na siebie coraz większy zakres obowiązków alkoholika.
Obserwacja jakości życia rodzin z problemem alkoholowym pozwala również
na wychwycenie trzech zasad, które determinują funkcjonowanie dzieci:
- zasada  nie mów nakazuje zachowanie milczenia na temat tego, co dzieje się
w rodzinie;
- zasada  nie ufaj nakazuje, aby nie ufać zarówno członkom własnej rodziny, jak
i obcym, bowiem ufność może narazić na doznanie krzywdy (konsekwencją jest brak
poczucia bezpieczeństwa);
- zasada  nie odczuwaj nakazuje, aby nie zagłębiać się we własne emocje (trzeba
być  twardym ).
Poza podatnością na uzależnienia dzieci z rodzin z problemem alkoholowym
przejawiają w życiu dorosłym wiele charakterystycznych cech, z których najczęściej
spotykane to:
- poczucie odmienności;
- krytyczna samoocena i zbyt poważne traktowanie siebie samego;
- ignorowanie własnych potrzeb emocjonalnych;
- brak umiejętności cieszenie się życiem;
- trudności w rozumieniu tego, co jest normalne a co nie;
- branie odpowiedzialności za wszystko i za wszystkich oraz pracoholizm;
- reagowanie niepokojem, gdy sprawy życiowe wymykają się spod kontroli;
- nadmierna odpowiedzialność albo brak odpowiedzialności;
- nadmierna wrażliwość lub nadmierna obojętność ( znieczulenie emocjonalne );
- funkcjonowanie wg zasady:  wszystko albo nic ;
- trudności w realizowaniu do samego siebie końca swoich planów życiowych
i częste uleganie impulsom;
- brak zaufania i obawa przed nawiązywaniem bliskich związków z innymi ludz
mi;
- stałe poszukiwanie aprobaty dla swojej osoby i obawa przed odrzuceniem;
- poczucie, że jest się ignorowanym, atakowanym;
- nieświadome poszukiwanie napięć i kryzysów, a następnie uskarżanie się na ich
skutki;
- obawa przed krytyką i osądzaniem przy jednoczesnej skłonności do krytykowania
i osądzania innych.
Dzieci te bardzo często znajdują sobie partnerów, którzy są uzależnieni od
substancji psychoaktywnych, a jednocześnie gotowe są zrobić wszystko, aby nie
dopuścić do rozpadu tego związku. Perspektywa osamotnienia jest dla nich zbyt
bolesna, bowiem stanowi powrót do przykrych przeżyć z dzieciństwa.
Badania wykazały na przykład, że synowie ojców-alkoholików są czterokrotnie
bardziej narażeni na alkoholizm niż inni, a córki matek-alkoholiczek trzykrotnie
częściej stają się alkoholiczkami niż inne i znacznie częściej wychodzą za mąż za
alkoholików.
Członkowie rodziny alkoholika mogą grać różne role, często nawet w tym
samym czasie (zawsze jednak pierwsze skrzypce gra sam alkoholik i to od jego
zachowania zależy każdy wymiar życia pozostałych członków). Nie służą one jednak
rozwojowi i dorastaniu. Funkcjonując w utartych schematach, dziecko uczy się, iż
dorosłym nie można ufać, nie można na nich liczyć, lepiej nic nie mówić, o nic nie
prosić, a ze swoimi kłopotami uporać się samemu.
Wydostanie się spod wpływu alkoholika wymaga pomocy specjalistów terapii
uzależnień. Są też grupy samopomocy: Al-Anon  dla rodzin alkoholików i bliskich,
Alateen  dla nastolatków (dzieci) i Alatot  dla maluchów.