446
NARODOWY SYSTEM POGOTOWIA KRYZY-
SOWEGO  OBECNY KSZTAA
T I TENDEN-
CJE ROZWOJU
Zbigniew Piątek1
Skala występujących współcześnie zagrożeń powoduje, że koniecz-
ne stały się skuteczne rozwiązania prawne w obszarze zarządzania kryzy-
sowego. Poświęcone temu były m.in. akty prawne wprowadzone w 2002
r.: Ustawa O stanie klęski żywiołowej2, Ustawa O stanie wyjątkowym3,
a także Ustawa O stanie wojennym oraz O kompetencjach Naczelnego
Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym orga-
nom Rzeczypospolitej Polskiej4. Obszar zarządzania kryzysowego obej-
muje bardzo szeroką gamę problemów, dotyczy bowiem zagrożeń wystę-
pujących na szczeblu państwa, województwa, powiatu i gminy; procedur
działania kryzysowego; szkolenia; wsparcia władz samorządowych przez
siły zbrojne oraz formacje uzbrojone i nieuzbrojone; wsparcia technicz-
nego; a także funkcjonowania człowieka w warunkach stresu. Docelowe
rozwiązania muszą mieć charakter systemowy. Konieczne jest bowiem
zbudowanie zintegrowanego systemu kierowania bezpieczeństwem pań-
stwa w czasie pokoju, kryzysu i wojny. Spodziewam się, że w znacznym
stopniu umożliwi to wprowadzenie Ustawy O zarządzaniu kryzysowym.
Dzięki niej zyskujemy jeden centralny ośrodek na szczeblu państwa
zajmujący się zarządzaniem kryzysowym  Rządowe Centrum Bezpie-
czeństwa  co powinno służyć integracji przedsięwzięć, które dotychczas
były rozdzielone na poszczególne resorty. Drugim istotnym elementem
jest wprowadzenie jako obowiązującego w całym państwie Narodowego
Systemu Pogotowia Kryzysowego. Jednak nie tylko szczebel centralny
w zarządzaniu kryzysowym jest istotny. Funkcjonujące na szczeblu woje-
wództw wydziały zarządzania kryzysowego odgrywają w sytuacjach za-
grożeń niezmiernie istotną rolę, a należy pamiętać, że pracują tam ludzie,
którzy mieli okazję zmierzyć się z tymi zagrożeniami w codziennej pra-
cy. Równie ważny jest szczebel powiatu. Przy przygotowaniu wszelkich
propozycji rozwiązań legislacyjnych, organizacyjnych i funkcjonalnych
właśnie z doświadczeń ludzi pracujących na tych poziomach powinni-
śmy czerpać, ponieważ mieli oni często możliwość praktycznej realizacji
przedsięwzięć z obszaru zarządzania kryzysowego i waśnie oni mogą
wskazać najsłabsze elementy, które utrudniają lub wręcz uniemożliwiają
działania w takich sytuacjach.
płk dr inż. Zbigniew Piątek, Akademia Obrony Narodowej.
2 Dz.U. nr 62, poz. 558, z póz
n. zm.
Dz.U. nr , poz. 985, z póz
n. zm.
Dz.U. nr 56, poz. 0 .
Narodowy system pogotowia kryzysowego  obecny kształt...
447
Czym jest Narodowy System Pogotowia Kryzysowego a czym powi-
nien się stać  jest to pytanie, na które powinniśmy sobie odpowiedzieć.
Równocześnie ze wstąpieniem Rzeczypospolitej Polskiej do NATO
zaczęliśmy uczestniczyć w realizacji zadań w ramach Systemu Pogoto-
wia NATO, którego odpowiednikiem w naszym kraju był Narodowy Sys-
tem Pogotowia Obronnego, określany także jako pogotowie obronne.
Był to zespół zasad, procedur i przedsięwzięć realizowanych w ramach
systemu obronności państwa, w warunkach zewnętrznego zagrożenia
bezpieczeństwa państwa kryzysem lub wojną, mający na celu zapew-
nienie adekwatnego do potrzeb reagowania na te zagrożenia. Pogotowie
obronne obejmowało przedsięwzięcia realizowane przez elementy sys-
temu obronności państwa i było istotnym składnikiem systemu reagowa-
nia kryzysowego państwa, a pośrednio także systemu obrony państwa w
czasie agresji.
Struktura Narodowego Systemu Pogotowia Obronnego wynikała z
konieczności zastosowania określonych środków i przedsięwzięć w przy-
padku sytuacji kryzysowych stanowiących bezpośrednie lub pośrednie
zagrożenie dla bezpieczeństwa Polski lub jej sojuszników. Narodowy
System Pogotowia Obronnego obejmował trzy grupy środków i przedsię-
wzięć:
. podwyższanie gotowości obronnej państwa, w tym podwyższanie
gotowości obronnej podsystemu (organów) kierowania, podwyż-
szanie gotowości bojowej podsystemu militarnego (SZ RP) oraz
podwyższanie gotowości obronnej podsystemu pozamilitarnego;
2. podejmowanie działań przeciwko zaskoczeniu poprzez odpowied-
nie do zagrożenia rozwinięcie całych sił zbrojnych lub ich określo-
nych komponentów i osiągnięcie przez nie gotowości do użycia
przeciwko agresorowi;
. podwyższanie gotowości obronnej państwa, której istotą jest ela-
styczne dostosowanie poziomu gotowości systemu obronności
państwa do reagowania na zagrożenia zewnętrznego bezpieczeń-
stwa państwa. W rzeczywistości chodzi nie tylko o wprowadzanie
wyższych stanów gotowości obronnej, ale również  w odpowied-
nim czasie  niższych stanów gotowości, w sytuacji gdy zagro-
żenie zewnętrznego bezpieczeństwa państwa będzie stopniowo
rozładowywane.
W związku ze zmianą Systemu Pogotowia NATO w System Reago-
wania Kryzysowego NATO5 w Polsce przekształcono Narodowy System
Pogotowia Obronnego w Narodowy System Pogotowia Kryzysowego.
W Ministerstwie Obrony Narodowej zintensyfikowano prace nad utworze-
niem jednego systemu, w ramach którego będzie możliwe zarządzanie
5 Zob. szerzej: Z. Piątek, Procedury i przedsięwzięcia systemu reagowania kryzy-
sowego, wyd. 2 poprawione, AON, Warszawa 2006, s. 6 .
Zbigniew PI
TEK
8
we wszystkich sytuacjach kryzysowych  zarówno militarnych, jak i niemi-
litarnych. Efektem prac, którymi kierował Departament Polityki Obronnej6,
była propozycja utworzenia Narodowego Systemu Pogotowia Kryzyso-
wego (NSPK), przeznaczonego do zapewnienia ogólnej gotowości po-
tencjału wojskowo-cywilnego kraju w celu skutecznego przeciwdziałania
sytuacjom kryzysowym, włącznie z gotowością do prowadzenia działań
wojennych. Jest to odzwierciedlenie Systemu Reagowania Kryzysowego
NATO, tylko na skalę krajową. Wprowadzenie tego systemu pozwoli na
realizację naszych zobowiązań sojuszniczych w ramach obrony kolek-
tywnej. Narodowy System Pogotowia Kryzysowego, podobnie jak NCRS,
obejmuje pięć zasadniczych komponentów, w tym: opcje zapobiegania,
środki reagowania kryzysowego, przeciwdziałanie zaskoczeniu, przeciw-
działanie agresji i stopnie alarmowe.
Pierwszy komponent to działania prewencyjne. Obejmują one roz-
legły zakres działań, począwszy od dyplomatycznych, ekonomicznych
i wojskowych, a skończywszy na opcjach obrony przed terroryzmem.
Przykładem jest m.in. wzmocnienie ochrony granic państwowych oraz
obiektów o znaczeniu strategicznym i operacyjnym lub nasilenie działal-
ności wywiadowczej.
W ramach wojskowego wsparcia dla planowania cywilnego siły zbroj-
ne powinny wspomagać, w miarę potrzeb oraz istniejących uregulowań
prawnych, działania mające na celu stworzenie praktycznych mechani-
zmów współpracy ze strukturami cywilnymi, w szczególności w sytuacji
udzielenia wsparcia pomocy humanitarnej realizowanej podczas operacji
reagowania kryzysowego.
Specyficznym obszarem są działania prewencyjne prowadzone
m.in. w ramach obrony przed terroryzmem. Stosowane są wobec państw
zagrażających międzynarodowemu bezpieczeństwu, a niektóre z wymie-
nionych działań prewencyjnych mogą być także stosowane w odniesieniu
do grup terrorystycznych. Polega to na zwiększeniu wymiany informacji
na temat terroryzmu, prowadzeniu, z udziałem organizacji międzynarodo-
wych i przedstawicieli innych państw, szkoleń związanych z obroną przed
terroryzmem, uszczelnieniu granic, przeprowadzaniu kontroli uzbroje-
nia i doradztwie w zakresie środków służących skutecznej kontroli broni
masowego rażenia oraz bezpiecznego usuwania substancji i materiałów
związanych z wytwarzaniem BMR.
Środki reagowania kryzysowego są wstępnie określonymi działa-
niami możliwymi do natychmiastowego uzgodnienia i realizacji przez pań-
stwa (siły zbrojne) w celu wzmocnienia odstraszającej postawy Sojuszu
(państw członkowskich), wzmocnienia gotowości, podwyższenia poziomu
ochrony lub zapoczątkowania działań obejmujących wszystkie fazy roz-
6 Obecnie prace te są realizowane przez Departament Strategii i Planowania
Obronnego MON.
Narodowy system pogotowia kryzysowego  obecny kształt...
9
woju potencjalnego kryzysu. Uwzględniają zagrożenia płynące za strony
terroryzmu. Są przeznaczone do przyspieszenia procesu przygotowaw-
czego, włącznie z uruchomieniem sił i zapoczątkowaniem działań w celu
szybkiej reakcji na kryzys, atak lub katastrofę. Wszystkie przedsięwzię-
cia, z wyjątkiem tych, co do których wprowadzono ograniczenia7, mogą
być stosowane w prowadzonych operacjach reagowania kryzysowego.
Przedsięwzięcia dotyczące podnoszenia gotowości obronnej pań-
stwa zostały zawarte w 9 obszarach, podobnie jak w NCRS. Rozwiąza-
nie takie wynika z faktu, że należy zapewnić pełną kompatybilność syste-
mu krajowego z sojuszniczym.
Przedsięwzięcia reagowania kryzysowego określają ogólny tryb po-
stępowania w różnych sytuacjach kryzysowych oraz środki, jakie muszą
być zastosowane w celu ich deeskalacji.
Szczegółowe informacje dotyczące postępowania stosownie do da-
nej sytuacji są zawarte w dyrektywach, instrukcjach i planach operacyj-
nych. Wyróżniono następujące obszary tematyczne:
- zasoby osobowe  dotyczą przygotowania i skierowania persone-
lu w celu uzupełnienia wakatów w uzgodnionym etacie czasu  P ,
który został określony jako niezbędny w sytuacji kryzysowej przez
dowództwa lub inne organa krajowe lub agencje NATO;
- wywiad  zawiera zestawy przedsięwzięć dotyczących podnosze-
nia gotowości systemów rozpoznania oraz intensyfikacji działań
rozpoznawczych;
- kontrwywiad i bezpieczeństwo  obejmuje przedsięwzięcia realizo-
wane w celu zapewnienia kontrwywiadowczej osłony rejonu kryzysu
i obszarów bezpośrednio przyległych;
- ochrona wojsk  dotyczy przygotowania do wprowadzenia przed-
sięwzięć zapewniających ochronę i obronę stanów osobowych,
obiektów infrastruktury i sprzętu wojskowego umożliwiających za-
chowanie swobody oraz efektywności działania sił w czasie poko-
ju, kryzysu i wojny;
- operacje ogólne  w ich ramach przewiduje się realizację przed-
sięwzięć podnoszących gotowość do działań dowództw i centrów
operacyjnych oraz stanowisk dowodzenia, w tym wysyłanie naro-
dowych przedstawicieli do właściwych dowództw; ponadto okre-
ślone są czynności dotyczące nawiązywania współpracy z wła-
dzami cywilnymi, uruchamianiem planów operacyjnych, a także
zadania w zakresie prowadzenia operacji psychologicznych i in-
tensyfikacji działań rozpoznawczych;
- operacje lądowe  zawierają przedsięwzięcia umożliwiające woj-
skom lądowym przygotowanie do prowadzenia działań, głównie
Obszar  Środki nuklearne .
Zbigniew PI
TEK
50
osłonowych, a także operacji blokujących wtargnięcie przeciwnika
na obszar kraju;
- operacje powietrzne  obejmują przedsięwzięcia związane
z funkcjonowaniem służb kierowania ruchem lotniczym, przygoto-
waniem lotnisk, ochroną sił lotniczych oraz gotowością systemów
obrony przeciwlotniczej;
- operacje morskie  precyzują zestawy zadań dla marynarki wo-
jennej, w tym związanych z prowadzeniem rozminowania i mino-
wania torów wodnych, ochroną żeglugi, rozpoznaniem morskim,
ochroną systemów nawigacji, a także zapewnieniem informacji
nawigacyjnej na obszarze objętym kryzysem;
- operacje psychologiczne  utrzymywanie zadeklarowanych środ-
ków do operacji psychologicznych w gotowości do działania,
określanie potrzeb w zakresie tych środków, wspieranie realizacji
planów operacji psychologicznych oraz wydzielanie elementów
operacji psychologicznych do wsparcia sił zbrojnych;
- walka elektroniczna  to przedsięwzięcia z zakresu uruchamiania
komórek WE, funkcjonowania środków obrony i przeciwdziałania
radioelektronicznego oraz zwiększania możliwości oddziaływania
radioelektronicznego;
- meteorologia/oceanografia/hydrografia  zapewnienie wsparcia
meteorologicznego, oceanograficznego, geograficznego i hydro-
graficznego odpowiednim centrom lub zespołom kierowniczym
lub siłom zbrojnym oraz prowadzenie stałego monitoringu;
- obrona przed bronią masowego rażenia  obejmuje przedsięwzię-
cia dotyczące funkcjonowania systemu ostrzegania, alarmowania
i powiadamiania o skażeniach, jego aktywacji oraz podnoszenia
gotowości do działania;
- logistyka  obejmuje zestawy przedsięwzięć zapewniających od-
powiednie do sytuacji zarządzanie zasobami logistycznymi, uru-
chamianie organów kierowania logistyką, zapewnienie wsparcia
logistycznego siłom zbrojnym Sojuszu, przygotowanie do ewa-
kuacji zasobów logistycznych z obszarów zagrożonych, informo-
wanie o możliwościach określonych linii komunikacyjnych oraz
o możliwościach transportowych (w tym również poza granicami
kraju), a także przygotowanie ewentualnego zwiększenia możli-
wości służb medycznych;
- środki nuklearne  dotyczą udziału państwa w planowaniu i reali-
zacji przedsięwzięć zapewniających ochronę broni jądrowej oraz
możliwości rozśrodkowania środków jej przenoszenia w sytuacji
zagrożenia;
- gotowość sił zbrojnych  obejmuje przedsięwzięcia związane
z narastaniem gotowości do ich użycia i operacyjnym rozwinię-
ciem określonych sił stosownie do rozwoju sytuacji oraz czynności
Narodowy system pogotowia kryzysowego  obecny kształt...
5
dotyczące przekazywania dowodzenia tymi siłami dowództwom
sojuszniczym;
- systemy łączności i informatyki  precyzują wymogi w odniesieniu
do funkcjonowania systemów łączności stosownie do narastania
gotowości wojsk, bezpieczeństwa tych systemów, zwiększania
ich możliwości oraz udostępniania częstotliwości cywilnych dla
potrzeb wojska;
- kluczowa infrastruktura i usługi  przygotowanie do wdrożenia
planów ochrony kluczowej cywilnej infrastruktury, instalacji, syste-
mów, służb i środków;
- ochrona ludności cywilnej  obejmuje przedsięwzięcia mające
na celu zapewnienie minimalnych, akceptowalnych warunków
do przetrwania dla ludności cywilnej oraz zapewnienie funkcjo-
nowania organów władzy i administracji państwowej; przedsię-
wzięcia te będą obejmować m.in.: przygotowanie i wdrażanie
(w zależności od sytuacji) planów ochrony ludności i infrastruktu-
ry krytycznej, planowanie i utrzymanie rezerw państwowych oraz
realizację przedsięwzięć związanych z uruchomieniem systemu
powszechnego ostrzegania i alarmowania, prowadzeniem akcji
ratowniczych, ewakuacją ludności cywilnej i zapasów z obszarów
zagrożonych kryzysem lub działaniami wojennymi;
- informowanie publiczne  obejmuje przedsięwzięcia związane
z przygotowaniem służb informacyjnych do działania w sytuacji
kryzysowej oraz wyznaczeniem i przeszkoleniem personelu do
służb w sojuszniczych centrach informacji prasowej, a także uru-
chomienie procedur akredytujących przedstawicieli prasowych na
obszarach operacji SZ NATO.
Jak wynika z powyższego zestawienia, większość środków dotyczy
funkcjonowania sfery militarnej państwa i obejmuje przedsięwzięcia pod-
noszące gotowość do użycia sił zbrojnych i ich komponentów  stosownie
do prawdopodobnego rozwoju sytuacji militarnej. Należy jednak zauwa-
żyć zdecydowane przewartościowanie poglądów na temat roli tego sys-
temu w sytuacjach kryzysowych. Obecnie w znacznie większym zakresie
przewiduje się użycie sił zbrojnych Sojuszu w sytuacjach kryzysów niemi-
litarnych, stąd tak wiele z wyróżnionych obszarów tematycznych wchodzi
także w zakres działalności sfery cywilnej państwa. W celu realizacji za-
dań i przedsięwzięć wynikających z tych obszarów konieczne jest nawią-
zanie ścisłej współpracy z właściwymi strukturami cywilnymi.
Przeciwdziałanie zaskoczeniu obejmuje cywilne i wojskowe dzia-
łania (po otrzymanym ostrzeżeniu o możliwym ataku) w celu zapewnienia
bezpieczeństwa i swobody manewru siłom zbrojnym w sytuacji niespo-
dziewanego, nagłego ataku oraz zmniejszenia ewentualnych strat wła-
snych w przypadku agresji. Sytuacje kryzysowe (kryzysy) rozpoczynają
Zbigniew PI
TEK
52
się w różny sposób, począwszy od stopniowego ich narastania, a skoń-
czywszy na niespodziewanym, gwałtownym rozwoju sytuacji. Element
zaskoczenia ma charakter czasowy oraz wynika z zastosowanych przez
przeciwnika metod działania. Nie ulega wątpliwości, że obecnie najpo-
ważniejsze zagrożenie stwarza terroryzm, który z premedytacją się-
ga po niekonwencjonalne metody działania, skutkujące coraz większą
liczbą ofiar.
Przeciwdziałanie agresji pozwala na płynne i sprawne osiągnięcie
przez wojska wymaganej gotowości bojowej i przejście do realizacji sto-
sownego planu. Oznacza przejście z etapu przygotowania i podwyższa-
nia gotowości bojowej do etapu realizacji zatwierdzonego planu użycia sił
zbrojnych, zgodnie z art. 5 Traktatu waszyngtońskiego, przeciwko wrogim
państwom i ich siłom zbrojnym, a także organizacjom, które prowadzą
lub aktywnie wspierają agresję przeciw terytorium kraju członkowskiego
Sojuszu (wojskom).
Ostatnim elementem Narodowego Systemu Pogotowia Kryzysowe-
go są stopnie alarmowe. Nowy system wykorzystuje dotychczasowe roz-
wiązania Narodowego Systemu Pogotowia Obronnego. Zmiany polegają
na ujednoliceniu terminologii i skodyfikowaniu zestawu środków stosowa-
nych w kolejnych stopniach alarmowych.
Komponent ten ujednolica i definiuje stopnie alarmowe w zakresie
przeciwdziałania aktom terroru i sabotażu w państwach członkowskich
Sojuszu, jednocześnie dostosowując nazewnictwo do stosowanego
w NATO. W poszczególnych stopniach alarmowych uruchamia się przed-
sięwzięcia mające na celu wzmocnienie systemu ochrony i obrony oraz
niedopuszczenie do penetracji ważnych obiektów państwowych i obiek-
tów użyteczności publicznej.
Jednak należy zauważyć, że przez dłuższy czas Narodowy System
Pogotowia Kryzysowego funkcjonował w naszym kraju bez umocowania
legislacyjnego. Niezbędne było stworzenie podstaw prawnych umożliwia-
jących wdrożenie Narodowego Systemu Pogotowia Kryzysowego jako
systemu w pełni kompatybilnego z systemem sojuszniczym. W dniu 0
sierpnia 200 r. została zatwierdzona w naszym kraju dyrektywa, wpro-
wadzająca  Wykaz procedur i przedsięwzięć reagowania kryzysowego ,
jednak potrzebny był akt prawny rangi ustawy, który normowałby w na-
szym kraju problematykę zarządzania kryzysowego w naszym państwie.
Takim aktem stała się  Ustawa z dnia 26 kwietnia 200 r. O zarządzaniu
kryzysowym 8.
Po tej krótkiej charakterystyce Narodowego Systemu Pogotowia
Kryzysowego powinniśmy się zastanowić, czy spełnia on wszystkie ce-
chy zawarte w samej nazwie  czy jest to system, czy tylko zbiór proce-
dur i przedsięwzięć do uruchomienia, czy jest narodowy, zapewniający
8 Dz. U. nr 89, poz. 590.
Narodowy system pogotowia kryzysowego  obecny kształt...
5
funkcjonowanie państwa w sytuacji kryzysowej samodzielnie lub w ukła-
dzie sojuszniczym, czy jest to tylko odzwierciedlenie systemu funkcjo-
nującego w NATO, czy umożliwia użycie sił i środków w całym obszarze
zarządzania kryzysowego, czy tylko przy zagrożeniach militarnych i ter-
rorystycznych?
Taką próbą dyskusji były konferencje naukowe prowadzone w Aka-
demii Obrony Narodowej w dniach 2 -28 czerwca 200 r.  Narodowy Sys-
tem Pogotowia Kryzysowego 9 oraz 28 marca 2008 r.  Kierowanie bezpie-
czeństwem narodowym 0, na których pokreślono potrzebę powiązania
funkcjonujących w państwie na szczeblu poszczególnych resortów roz-
wiązań dotyczących zarządzania kryzysowego w jedną spójną całość.
Nie wszystkie zagrożenia kryzysowe są możliwe do przewidzenia
w ustawie. Wiele jest sytuacji nietypowych, które nie mają znamion umoż-
liwiających wprowadzenie stanów nadzwyczajnych. W takich sytuacjach
właśnie szczególną rolę może odegrać samorząd terytorialny11. Na nim
spoczywa bowiem odpowiedzialność za zapewnienie bezpieczeństwa
i rozwoju społeczności lokalnej. To właśnie władze samorządowe jako
pierwsze zetkną się z koniecznością reagowania w sytuacji katastrof
naturalnych lub awarii technicznych, w tym m.in. spowodowanych dzia-
łaniami terrorystów. Należy sobie także uzmysławiać, że w przypadku
konfliktu militarnego to społeczność lokalna, szczególnie w strefie bez-
pośrednich działań wojennych, będzie narażona na wszelkie zagrożenia
wywołane wojną.
Aby skutecznie działać, potrzebne są nie tylko narzędzia. Konieczna
jest także wiedza oraz procedury, jak z niej korzystać. Połączenie tych
elementów stworzy dobre możliwości sprawnego działania podczas sy-
tuacji zakłócających funkcjonowanie państwa, województwa, powiatu
i społeczności lokalnych. Potrzebna jest taka korelacja działań, aby moż-
na było rozwiązania teoretyczne, związane z zarządzaniem kryzysowym,
skutecznie przekształcić w rozwiązania praktyczne.
Obecnie nasze państwo stoi przed dużym wyzwaniem, jakim jest
przygotowanie, wspólnie z Ukrainą, mistrzostw  Euro 20 2 . Aby sprostać
temu wyzwaniu, nie są istotne tylko kolejne położone kilometry autostrad
i wybudowane stadiony, ale również możliwość zapewnienia bezpieczeń-
stwa uczestnikom tych mistrzostw. Opracowując rozporządzenia do Usta-
wy O zarządzaniu kryzysowym oraz Narodowego Systemu Pogotowia
Kryzysowego powinniśmy o tym pamiętać.
9 Zob. szerzej Narodowy System Pogotowia Kryzysowego red. Z. Piątek, SRWO,
Warszawa 200 .
0 Zob. szerzej Kierowanie bezpieczeństwem narodowym red. B. Zdrodowski,
SRWO, Warszawa 2008.
11 Zob. szerzej Realizacja zadań bezpieczeństwa przez samorząd terytorialny, red.
W. Kitler i Z. Piątek, SRWO, Sandomierz 2006 oraz Funkcje organów samorzą-
du terytorialnego w obszarze zarządzania kryzysowego, red. Z. Piątek, Zielonka
2006.