Metoda rekonstrukcji wewnętrznej
Metoda rekonstrukcji wewnętrznej
Metoda rekonstrukcji wewnętrznej
Metoda rekonstrukcji wewnętrznej
Iloczas
Samogłoski nosowe
Uproszczenia grup spółgłoskowych
Staropolski iloczas
Staropolski iloczas
Staropolski iloczas
Staropolski iloczas
Iloczas dotyczy czasu trwania samogłoski
Iloczas była cechą fonologiczną odróżniającą od siebie wyrazy, np.
drM
(rzeczownik), ale drog

(przymiotnik)
M
ga


M



M



W opozycję iloczasową spośród samogłosek nie wchodziły jedynie
jery
1. Samogłoski długie mogły być dziedzictwem języka
prasłowiańskiego:
dawne długie prasłowiańskie samogłoski skróciły się lub w pewnej
tylko pozycji pozostały jako długie (pod tzw. intonacją
nowoakutową oraz w sylabie przedakcentowej w wyrazie
dwusylabowym)  tych przykładów nie da wytłumaczyć się na
materiale polskim, np.: tr

wa, bi

ły, skM
ra, ktM
ry, ml
ko, świ
ca
2. Nowe polskie samogłoski długie
2. Nowe polskie samogłoski długie
2. Nowe polskie samogłoski długie
2. Nowe polskie samogłoski długie
ze ściągnięcia (kontrakcji) grupy składającej się z dwu samogłosek
przedzielonych -j-












1. aja 2. oja 3. aje 4. %1łja
(zł

< zJlaja ajati) (zn

< znaje %1łja
aja) (st

ć < staja ajetJ) (si

ć < s%1łjati)
aja aja aje %1łja
aja aja aje %1łja








1. oje 2. ije, Lje 3. aje
(dobr
< dobroje Lje ajego)
oje) (wiesiel
< veselLje) (dobr
go < dobraje
oje Lje aje
oje Lje aje
�
�
�
�
1. oją 2. eją
(ryb� < ryboją) (ziemi� < zemljeją)
oją eją
oją eją
oją eją
(sob� oją eją
oją eją
oją eją
ps. gvozdL, rogJ, d%CłbJ > gvozdLó, rogJó, d%CłbJó > stpol. gvM
z
��
, rM
g, d%Cńb
Zmiany w zakresie iloczasu
Zmiany w zakresie iloczasu
Zmiany w zakresie iloczasu
Zmiany w zakresie iloczasu
Przekształcanie się różnicy iloczasu w różnicę barwy:
proces objął samogłoski długie

, 
M
.
długie:


, M

długie


M

długie


M

Zanik różnicy iloczasowej powodował podwyższanie
artykulacji samogłosek  koniec procesu przypada na 2.
poł. XV wieku:


� (zbliżone do o)


� (zbliżone do o)


� (zbliżone do o)


� (zbliżone do o)

� (zbliżone do i, y)

� (zbliżone do i, y)

� (zbliżone do i, y)

� (zbliżone do i, y)
M
ó (zbliżone do u)
M
ó (zbliżone do u)
M
ó (zbliżone do u)
M
ó (zbliżone do u)
Nastąpiła zamiana opozycji ilościowej na jakościową
Samogłoski wąskie %2ł, k
, 3 zatraciły iloczas, zrównawszy się
z krótkimi
Rozwój samogłosek ścieśnionych
Rozwój samogłosek ścieśnionych
Rozwój samogłosek ścieśnionych
Rozwój samogłosek ścieśnionych
od XVI do XVIII wieku obserwujemy
postępujący zanik fonemów samogłoskowych
pochylonych (zachowały się w gwarach)
fonem �:
- wyraz
na opozycja a : � w XVI-XVII wieku
(poświadczenia w tekstach drukowanych);
- pod wpływem polszczyzny kresowej i dialektu
mazowieckiego � zanika
z
ródło: http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl
Samogłoska pochylona � w gwarach
Rozwój samogłosek ścieśnionych cd.
Rozwój samogłosek ścieśnionych cd.
Rozwój samogłosek ścieśnionych cd.
Rozwój samogłosek ścieśnionych cd.
fonem �
- wymowa trwa do XIX wieku
- obejmuje połączenia ir, irz, yr, yrz > �r, �rz, np.:
ci�rń, wi�rzba, s�r, czt�ry
fonem ó
- w XVIII-XIX wieku wymowa zrównała się z u
- w niektórych wyrazach ustaliła się z tego względu
pisownia u zamiast ó, np.: bruzda, chrust, dłuto,
Jakub, płukać, żuraw
z
ródło: http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl
Samogłoska pochylona � w gwarach
z
ródło: http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl
Samogłoska pochylona ó w gwarach
Samogłoski nosowe
Samogłoski nosowe
Samogłoski nosowe
Samogłoski nosowe
Porównaj ze sobą formy oboczne wyrazów i wskaż procesy
Porównaj ze sobą formy oboczne wyrazów i wskaż procesy
Porównaj ze sobą formy oboczne wyrazów i wskaż procesy
Porównaj ze sobą formy oboczne wyrazów i wskaż procesy
odpowiedzialne za pojawienie się alternacji
odpowiedzialne za pojawienie się alternacji
odpowiedzialne za pojawienie się alternacji
odpowiedzialne za pojawienie się alternacji
ręka : rączka
święty : świątynia
dąb : dęby, ząb : zęby, wąż : węże
wóz : wozu, róg : rogu, stół : stołu
me : moje, twe : twoje
pies : psa, dzień : dnia, sen : snu
lato : lecie, świat : świecie, wiara : wierze
niosę : niesie, wiozę : wiezie, zioło : ziele
Rozwój spółgłosek w pozycjach zależnych i grupach
Rozwój spółgłosek w pozycjach zależnych i grupach
Rozwój spółgłosek w pozycjach zależnych i grupach
Rozwój spółgłosek w pozycjach zależnych i grupach
spółgłoskowych
spółgłoskowych
spółgłoskowych
spółgłoskowych
wyłącznie samogłoskowy lub półsamogłoskowy wygłos
prasłowiański (prawo otwartej sylaby) uniemożliwiał
procesy asymilacyjne co do dz
więczności oraz miejsca
artykulacji
grupy spółgłoskowe nie były zbyt spiętrzone ponieważ jery
rozgraniczały spółgłoski, np.:
ps. sJv%1łdJ%0ńLstvo > stpol. świadeczstwo
ps. milostLnJ > stpol. miłostny
Zanik jerów słabych uwarunkował powstanie nowych
wielofonematycznych grup spółgłoskowych
Upodobnienia pod względem dz
więczności
Upodobnienia pod względem dz
więczności
Upodobnienia pod względem dz
więczności
Upodobnienia pod względem dz
więczności
kierunek asymilacji  przystosowanie słabszego poprzednika
do silniejszego następnika: prośba > proz
ba bapka
proz
ba, babka > bapka
proz
ba bapka
proz
ba bapka
przy następniku v, :�, Y
kierunek jest odwrotny: kf at ka
ak
kf at, ka
ak
kf at ka
ak
kf at ka
ak
w epoce przedpiśmiennej: gt > kt, o czym świadczy póz
niejszy
wspólny rozwój tych grup (kt, gt + sam. przednie > c)
upodobnienia w niejednolitych grupach:
bezdz
więczna + dz
więczna:
ps. tisk-Lba, svat-Lba > ciżba, swadz
ba
ps. tisk-Lba, svat-Lba > ciżba, swadz
ba
ps. tisk-Lba, svat-Lba > ciżba, swadz
ba
ps. tisk-Lba, svat-Lba > ciżba, swadz
ba
dz
więczna + bezdz
więczna:
ps. gJrtanL > krtań
ps. gJrtanL > krtań
ps. gJrtanL > krtań
ps. gJrtanL > krtań
Upodobnienia pod względem miejsca artykulacji
Upodobnienia pod względem miejsca artykulacji
Upodobnienia pod względem miejsca artykulacji
Upodobnienia pod względem miejsca artykulacji
sąsiedztwo artykulacyjne spółgłosek
przedniojęzykowo-zębowych i dziąsłowych:
%0ńs > cs > c
%0ńs > cs > c
%0ńs > cs > c
%0ńs > cs > c
np.: czso > cso > co, świadeczstwo > świadecstwo
> świadectwo
��s > a
s > ss > s
��s > a
s > ss > s
��s > a
s > ss > s
��s > a
s > ss > s
np.: mnożstwo > mnostwo, mężstwo > męstwo,
ubożstwo > ubostwo
Upodobnienia pod względem miękkości
Upodobnienia pod względem miękkości
Upodobnienia pod względem miękkości
Upodobnienia pod względem miękkości
często zachodziły w pozycjach wewnątrzwyrazowych, np.:
ps. gostL, sJpi, medv%1łdL > pol. gość, śpi, niedz
wiedz

na styku przedrostka i rdzenia lub rdzenia i przyrostka
procesy asymilacyjne były fakultatywne, np.:
sJ > s > ś : sJ-v%1łdJkJ > świadek
sJ-ljubJ > ślub
sJ > z : sJnesti > znieść, sJbirati > zbierać
Upodobnienia pod względem stopnia zbliżenia
Upodobnienia pod względem stopnia zbliżenia
Upodobnienia pod względem stopnia zbliżenia
Upodobnienia pod względem stopnia zbliżenia
narządów mowy
narządów mowy
narządów mowy
narządów mowy
zjawiska ograniczone do procesu zwanego rozsunięciem lub
rozsunięciem
rozsunięciem
rozsunięciem
antycypacją  w grupie spółgłoska średniojęzykowa +
antycypacją
antycypacją
antycypacją
przedniojęzykowa wydziela się element palatalny w postaci j
j,
j
j
np.:
ć + c ść + c > jc
ć + c lub ść + c jc por. ps. otLca, m%1łstLce > stpol. oćca,
ć + c ść + c jc
ć + c ść + c jc
mieśćce > npol. ojca, mieście (od XVI w.)
ść + s > śs > jśs > js
ść + s > śs > jśs > js, np.: mieśćski > miejski, zamośćski >
ść + s > śs > jśs > js
ść + s > śs > jśs > js
zamojski
Uproszczenia grup spółgłoskowych
Uproszczenia grup spółgłoskowych
Uproszczenia grup spółgłoskowych
Uproszczenia grup spółgłoskowych
poprzez asymilację dokonały się uproszczenia:
1. dLs > c (ortograficznie dz): ljudLskJ > ludzki
2. ale s%Cłs%1łdLstvo > sąsiedztwo
3. tLs > c: bogatLstvo > bogactwo
4. %0ńLs > c: sJv%1łdJ%0ńLstvo > świadectwo
uproszczenia podwajanych spółgłosek (geminat) różnego
pochodzenia (-ss-, -kk-, -tt-, -nn-), np.: -ss-
-ss-
-ss-
-ss-
1) ��Ls > a
s >ss > s: bo��Lsk- > boski
2) a
Ls > ss > s: vola
Lsk- > włoski
3) sLs > ss > s: nebesLsk- > niebieski
4) zLs > ss > s: lazLsk- > łaski
 w grupach tn, dn, pn, bn zanikały spółgłoski
zwarte:
a) stn > sn: svist-n%Cł-ti > svisn%Cłti (pol. świsnąć)
b) pn > n: sJp-nJ > sJnJ > sen, topn%Cłti > tonąć
c) bn > n: gyb-n%Cł-ti > gyn%Cłti (pol. ginąć)
d) dn > n: jedno > stpol. jeno
w grupach z v redukcja tej spółgłoski:
v
v
v
a) bv > b: obvozJ > oboz (obuz), por. też obora, obłok,
obyczaj, obroża, obietnica
b) rv > r: *dopęćvo > dopirvo > dopiero
c) xv > x: xvorJjL > xory
-gd- > d : kegdy > kiedy, tegdy > tedy, bogdaj > bodaj
 grupy trójspółgłoskowe (zanika zazwyczaj spółgłoska
środkowa):
-stn- > -sn-: ��alostLnJjL > żałosny
-zdn- > -zn-: Gn%1łzdLno > Gniezno
-rdn- > -rn-: milosęćdLnJjL > miłosierny
-rdc- > -rc-: sęćdce > serce
-łdn- > -łn-: stpol. żołdnierz > żołnierz
-stb- > -zb-: istLba > izba
-stl- > -śl-: jestLli > jeśli, sJ%0ńęstLlivJjL > szczęśliwy
-stł- > -sł-: stłup > słup, postłanie > posłanie
-%0ńtv- > -%0ńv-: cztwarty > czwarty
-zgn- > -zn-: stpol. rozniewać się
-rgn- > -rn-: stpol. starnąć się
-rgm- > -rm-: stpol. burgmistrz > burmistrz