Wynagrodzenia i inne nale\
ności pracownicze
1. Wynagrodzenie urlopowe po zmianie zasad wynagradzania
Obni\
yliśmy pracownikom wynagrodzenia zasadnicze oraz zmieniliśmy charakter premii z regulaminowej na uznaniową. Jak w tej sytuacji obliczyć
wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy?
Wynagrodzenie zasadnicze określone w stałej miesięcznej stawce uwzględnia się w wynagrodzeniu urlopowym w wysokości nale\
nej w miesiącu
wykorzystywania urlopu. Modyfikacja zmiennych miesięcznych składników wynagrodzenia przyjmowanych do podstawy wynagrodzenia
urlopowego wymaga jej uwzględnienia od początku okresu przyjmowanego do podstawy wynagrodzenia za urlop, a nie od daty faktycznego jej
wprowadzenia.
Generalnie za czas urlopu wypoczynkowego przysługuje pracownikowi wynagrodzenie, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował. Zmienne
składniki wynagrodzenia mogą być obliczane na podstawie przeciętnego wynagrodzenia z okresu 3 miesięcy poprzedzających miesiąc rozpoczęcia
urlopu. W przypadkach znacznego wahania wysokości wynagrodzenia okres ten mo\
e być przedłu\
ony do 12 miesięcy (art. 172 K.p.).
Konkretyzację zasad ustalania wynagrodzenia urlopowego zawiera rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r.
w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu
pienię\
nego za urlop (Dz. U. nr 2, poz. 14 z póz
n. zm.), dalej rozporządzenie urlopowe.
Wynagrodzenie urlopowe oblicza się:
" dzieląc podstawę wymiaru przez liczbę godzin, w czasie których pracownik wykonywał pracę w okresie, z którego została ustalona ta
podstawa, a następnie
" mno\
ąc tak ustalone wynagrodzenie za jedną godzinę pracy przez liczbę godzin, jakie pracownik przepracowałby w czasie urlopu
w ramach normalnego czasu pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, gdyby w tym czasie nie korzystał z urlopu.
Zasady ustalania podstawy wymiaru zale\
ą od tego, jakie wynagrodzenie pracownik otrzymuje - zmienne czy stałe. W przypadku składników
określonych w stałej miesięcznej stawce uwzględnia się je w wynagrodzeniu urlopowym w wysokości nale\
nej pracownikowi w miesiącu
wykorzystywania urlopu Natomiast jeśli pracownik otrzymuje zmienne składniki wynagrodzenia, za okresy nie dłu\
sze ni\
jeden miesiąc, są one
uwzględniane przy ustalaniu wynagrodzenia urlopowego w łącznej wysokości wypłaconej pracownikowi w okresie 3 miesięcy kalendarzowych
poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu.
Wa\
ne: W razie zmiany w składnikach wynagrodzenia uwzględnianych w podstawie wymiaru tego wynagrodzenia lub zmiany wysokości takich
składników w okresie, z którego ustala się podstawę wymiaru, wprowadzonych przed rozpoczęciem przez pracownika urlopu wypoczynkowego lub
w miesiącu wykorzystywania tego urlopu, podstawę wymiaru ustala się ponownie z uwzględnieniem tych zmian.
Natomiast w kwestii premii  uznaniowej wypowiedział się Sąd Najwy\
szy w wyroku z dnia 20 lipca 2000 r. (sygn. akt I PKN 17/00, OSNP
2002/3/77). Z powołanego rozstrzygnięcia wynika, \
e tak zwana premia uznaniowa, która nie ma charakteru roszczeniowego, nie stanowi składnika
wynagrodzenia za pracę i wobec tego nie mieści się w pojęciu wynagrodzenia urlopowego.
Przykład
Pracownik do 31 lipca br. był wynagradzany według stawki 2.200 zł wynagrodzenia zasadniczego + 200 zł dodatku + 300 zł premii regulaminowej.
Od 1 sierpnia br. otrzymuje ni\
sze wynagrodzenia zasadnicze w kwocie 1.800 zł oraz nie otrzymuje ju\
dodatku, a premia ma charakter uznaniowy.
We wrześniu korzystał z 7 dni urlopu.
Za wrzesień br. pracownik otrzymał wynagrodzenie za pracę oraz za urlop w wysokości 1.800 zł, a tak\
e ewentualnie - według uznania pracodawcy
- premię.
Przykład
Pracownik we wrześniu 2009 r. korzystał z 5 dni (40 godz.) urlopu. Do 31 lipca br. był wynagradzany według stawki 17 zł/godz. Ponadto
pracodawca wypłaca pracownikowi 7% dodatek sta\
owy oraz 10% premię. Od sierpnia br. obni\
ono wynagrodzenie do stawki 14 zł/godz. Aby
obliczyć podstawę wynagrodzenia urlopowego z trzech miesięcy, nale\
y przeliczyć wynagrodzenie za czerwiec i lipiec br. według nowej stawki
14 zł.
Wynagrodzenie za sierpień br. wynosiło 2.620,80 zł, a przeliczone wynagrodzenia odpowiednio za czerwiec br. - 2.997,10 zł, za lipiec br. -
3.362,20 zł. Podstawę wymiaru wynagrodzenia urlopowego stanowi suma wynagrodzeń z ww. 3 miesięcy wynosząca 8.980,10 zł. W tym okresie
pracownik przepracował 530 godzin.
Wynagrodzenie za 1 godzinę wynosiło 16,94 zł (8.980,10 zł : 530 godz.), zatem wynagrodzenie za urlop wyniosło 677,60 zł (16,94 zł x 40 godz.).
2. Zmienna premia miesięczna w świadczeniach za urlop
1) Czy regulaminowa premia miesięczna, liczona od wynagrodzenia zasadniczego, której wskaz
nik procentowy jest zró\
nicowany, wchodzi
do podstawy ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy w wysokości przeciętnej z poprzednich miesięcy, czy w wysokości z miesiąca nabycia prawa
do ekwiwalentu?
Jako składnik zmienny premia ta powinna być przyjęta do podstawy w średniej wysokości z trzech miesięcy poprzedzających nabycie prawa
do ekwiwalentu.
Przy ustalaniu podstawy wymiaru ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy składniki wynagrodzenia przysługujące pracownikowi za
okresy nie dłu\
sze ni\
1 miesiąc, z wyjątkiem stałych miesięcznych, uzyskane przez pracownika w okresie 3 miesięcy poprzedzających miesiąc
nabycia prawa do ekwiwalentu, uwzględnia się w przeciętnej wysokości z okresu 3 miesięcy. Tak wynika z ż 16 ust. 1 rozporządzenia urlopowego.
W wysokości nale\
nej w miesiącu nabycia prawa do ekwiwalentu przyjmuje się jedynie składniki wynagrodzenia określone w stawce miesięcznej
w stałej wysokości (ż 15 rozporządzenia urlopowego). Do najczęściej występujących tego typu składników nale\
ą m.in. wynagrodzenie zasadnicze
w stawce miesięcznej, dodatek funkcyjny, dodatek sta\
owy (o ile jego wysokość ma charakter niezmienny), a niekiedy tak\
e premia, je\
eli jest
przewidziana w stałej miesięcznej wysokości. Premia, o której mowa w pytaniu, ma jednak charakter zmienny i jako taka powinna być przyjęta
w podstawie ekwiwalentu w wysokości przeciętnej z okresu 3 miesięcy poprzedzających uzyskanie prawa do ekwiwalentu.
Przykład
Pracownik jest wynagradzany stawką miesięczną w wysokości 3.000 zł. Ponadto otrzymuje premię miesięczną w stawce procentowej
wynagrodzenia zasadniczego, przy czym stawka ta jest ró\
na i zale\
y m.in. od osiągniętej sprzeda\
y. W okresie od czerwca do sierpnia
pracownikowi wypłacono premie w łącznej wysokości 4.111 zł. Z dniem 30 września 2009 r. pracownik rozwiązał umowę o pracę.
Do podstawy ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy nale\
ało przyjąć wynagrodzenie stałe miesięczne w wysokości 3.000 zł oraz
premię w wysokości 1.370,33 zł (4.111 zł : 3 m-ce). Podstawa wynosiła więc 4.370,33 zł (3.000 zł + 1.370,33 zł).
2) Jak traktować premię, o której mowa w pytaniu 1, w przypadku obliczania wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy? Przyjęcie jej do podstawy
wynagrodzenia urlopowego spowoduje, \
e zostanie wypłacona dwukrotnie za czas urlopu - w kwocie premii za bie\
ący miesiąc i w wynagrodzeniu
za urlop.
Sposób postępowania w okolicznościach wskazanych w pytaniu nale\
y wywieść z art. 172 K.p. Przepis ten formułuje zasadę ogólną, zgodnie z którą
za okres urlopu wypoczynkowego pracownik powinien otrzymać wynagrodzenie na takim samym poziomie jak za okres pracy. Realizacja tej zasady
w przypadku występowania składników wynagrodzenia o charakterze zmiennym, do których nale\
y zaliczyć premię wskazaną w pytaniu, mo\
e być
na mocy dalszej treści przywołanego przepisu realizowana poprzez ustalenie stawki urlopowej, stanowiącej średnią z 3 lub niekiedy nawet 12
miesięcy poprzedzających urlop.
W świetle powy\
szego mo\
na uznać, \
e je\
eli fakt korzystania przez pracownika z urlopu wypoczynkowego nie ma \
adnego wpływu na stawkę
premii, wypłacenie jej w pełnej wysokości w tym miesiącu, tj. od pełnego wynagrodzenia zasadniczego, zrealizuje zasadę ogólną przywołaną na
wstępie. W takiej sytuacji dodatkowe ustalenie wynagrodzenia urlopowego na podstawie premii wypłaconych w miesiącach poprzedzających urlop,
prowadziłoby do  podwójnego opłacenia urlopu, co naszym zdaniem nie było celem ustawodawcy. Je\
eli natomiast pracodawca stosuje
rozwiązanie polegające na wyodrębnieniu wynagrodzenia urlopowego na podstawie premii wypłaconej w poprzednich miesiącach, zasadne jest
wprowadzenie postanowienia regulaminowego, które pozwoli obliczyć i wypłacić premię bie\
ącą, od podstawy pomniejszonej o okres urlopu.
Przykład
Pracownik jest wynagradzany według stałej stawki miesięcznej w wysokości 2.500 zł. Otrzymuje równie\
premię w stawce procentowej
wynagrodzenia zasadniczego, która jest uzale\
niona od wyników sprzeda\
y w danym miesiącu i która waha się od 10% do 40% tego
wynagrodzenia. Pracownik w sierpniu 2009 r. skorzystał z 10 dni, tj. 80 godzin (10 dni x 8 godz.) urlopu wypoczynkowego. W trzech miesiącach
poprzedzających sierpień wypłacono mu premię w wysokości: w maju 2009 r. - 250 zł, w czerwcu 2009 r. - 625 zł, w lipcu 2009 r. - 375 zł.
Pracownik przepracował w wymienionych miesiącach łącznie 512 godzin (160 godz. + 168 godz. + 184 godz.).
Pracownikowi wypłacono za sierpień 2009 r. wynagrodzenie zasadnicze w pełnej wysokości, czyli 2.500 zł, premię w obowiązującej w tym
miesiącu stawce procentowej, ustaloną jednak\
e - zgodnie z postanowieniem regulaminowym - od wynagrodzenia za efektywną pracę (tj. od
wynagrodzenia zasadniczego pomniejszonego za okres urlopu) oraz wynagrodzenie urlopowe obliczone na podstawie składnika zmiennego (tu:
premii z poprzednich trzech miesięcy) w wysokości 195,20 zł, zgodnie z wyliczeniem:
(250 zł + 625 zł + 375 zł) : 512 godz. = 2,44 zł,
2,44 zł x 80 godz. urlopu = 195,20 zł.
3. Nieprzepracowanie pełnego miesiąca z ró\
nych przyczyn a wynagrodzenie stałe miesięczne
Pracownik jest zatrudniony od połowy września br. i wykonuje pracę w normach podstawowych od poniedziałku do piątku. Jego wynagrodzenie
określone zostało w stałej stawce miesięcznej. We wrześniu br. przebywał na urlopie oraz na zwolnieniu lekarskim. Jak nale\
ało obliczyć jego
wynagrodzenie za pracę?
Obliczenie wynagrodzenia za przepracowane dni w miesiącu, w trakcie którego zostało podjęte zatrudnienie oraz w którym pracownik chorował,
wymaga zastosowania przepisów ż 11 i 12 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania
wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy& (Dz. U. nr 62, poz. 289 z póz
n. zm.), dalej rozporządzenia o wynagrodzeniu.
W celu obliczenia wynagrodzenia, ustalonego w stawce miesięcznej w stałej wysokości, za przepracowaną część miesiąca, je\
eli pracownik za
pozostałą część tego miesiąca otrzymał wynagrodzenie chorobowe lub zasiłek, miesięczną stawkę wynagrodzenia dzieli się przez 30 i otrzymaną
kwotę mno\
y przez liczbę dni wskazanych w zaświadczeniu lekarskim o czasowej niezdolności pracownika do pracy wskutek choroby. Tak
obliczoną kwotę wynagrodzenia odejmuje się od wynagrodzenia przysługującego za cały miesiąc (ż 11 rozporządzenia o wynagrodzeniu).
Z kolei w celu obliczenia wynagrodzenia ustalonego w stawce miesięcznej w stałej wysokości, za przepracowaną część miesiąca, je\
eli pracownik
w tym miesiącu był nieobecny w pracy z innych przyczyn ni\
niezdolność do pracy spowodowana chorobą, i za czas tej nieobecności nie zachowuje
prawa do wynagrodzenia - miesięczną stawkę wynagrodzenia dzieli się przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu
i otrzymaną kwotę mno\
y się przez liczbę godzin nieobecności pracownika w pracy z tych przyczyn. Tak obliczoną kwotę wynagrodzenia odejmuje
się od wynagrodzenia przysługującego za cały miesiąc. Przepis ten znajduje zastosowanie tak\
e w przypadku obliczania wynagrodzenia pracownika,
ustalonego w stawce miesięcznej w stałej wysokości, gdy okres pozostawania pracownika w stosunku pracy nie obejmuje pełnego miesiąca, np.
z uwagi na podjęcie pracy w jego trakcie (ż 12 rozporządzenia o wynagrodzeniu).
Nale\
y w tym miejscu zasygnalizować, \
e powy\
szej regulacji nie stosuje się w przypadku urlopu wypoczynkowego. Wyodrębnianie
wynagrodzenia urlopowego ze stałej stawki miesięcznej nie ma racjonalnego uzasadnienia, gdy\
w myśl przepisów kodeksowych powinno ono być
analogiczne jak wynagrodzenie za pracę (art. 172 K.p.).
W świetle powy\
szego, ustalając wysokość wynagrodzenia za część miesiąca oraz za urlop pracodawca powinien:
" podzielić miesięczną stawkę wynagrodzenia przez 30 i otrzymaną kwotę pomno\
yć przez liczbę dni wynikających ze zwolnienia
lekarskiego oraz
" podzielić miesięczną stawkę wynagrodzenia pracownika przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w miesiącu, w którym
pracownik podjął pracę, a następnie pomno\
yć uzyskany wynik przez liczbę godzin, w których pracownik nie pracował, z powodu
podjęcia pracy w trakcie tego miesiąca, a następnie
" otrzymane kwoty odjąć od wynagrodzenia ustalonego w stawce miesięcznej w stałej wysokości.
Przykład
Pracownik jest zatrudniony od 14 września 2009 r. w organizacji pracy od poniedziałku do piątku po 8 godzin dziennie. W okresie od 28 do 29
września 2009 r. był niezdolny do pracy z powodu choroby. Ponadto w dniu 30 września 2009 r. korzystał z urlopu wypoczynkowego. Pracownik
legitymuje się 10-letnim sta\
em pracy. Jego wynagrodzenie ustalono na poziomie 3.300 zł miesięcznie.
Wynagrodzenie za efektywną pracę oraz za urlop wypoczynkowy we wrześniu 2009 r. wyniosło 1.730 zł, co wynika z następującego wyliczenia:
" obliczenie kwoty pomniejszenia w związku z chorobą:
3.300 zł : 30 = 110 zł,
110 zł x 2 dni choroby = 220 zł,
" obliczenie kwoty pomniejszenia z tytułu podjęcia pracy w trakcie miesiąca:
3.300 zł : 176 godz. = 18,75 zł,
18,75 zł x (9 dni nieprzepracowanych x 8 godz.) = 1.350 zł,
" obliczenie wynagrodzenia za okres przepracowany (łącznie z urlopem):
3.300 zł - (220 zł + 1.350 zł) = 1.730 zł.
Oprócz wynagrodzenia za pracę pracownik otrzymał za okres od 28 do 29 września 2009 r. wynagrodzenie chorobowe bądz
zasiłek chorobowy.
4. Wynagrodzenie za dodatkową godzinę pracy w związku z przejściem na czas zimowy
W paz
dzierniku br. przejdziemy na czas zimowy i pracownicy zatrudnieni w systemie podstawowym na nocnej zmianie przepracują 9 godzin. Jakie
wynagrodzenie będzie im przysługiwało?
Pracownik zatrudniony w normach podstawowych, któremu w dniu przejścia na czas zimowy przypadnie zmiana nocna, przepracuje o 1 godzinę
więcej i uzyska prawo do wynagrodzenia za tę godzinę. Co więcej, w wyniku przekroczenia 8-godzinnej normy dobowej, pracownik - przy
zało\
eniu, i\
nie odbierze w zamian za nią czasu wolnego - nabędzie prawo do dodatku za 1 godzinę nadliczbową.
Na obszarze Polski obowiązuje czas środkowoeuropejski albo czas letni środkowoeuropejski w okresie od jego wprowadzenia do odwołania (art. 2
ust. 1 ustawy z dnia 10 grudnia 2003 r. o czasie urzędowym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej - Dz. U. z 2004 r. nr 16, poz. 144). Czas letni
środkowoeuropejski wprowadza się rokrocznie w ostatnim z weekendów marca danego roku, a odwołuje w końcu paz
dziernika tego roku. W
praktyce zmiana polega na przesunięciu wskazówek zegara, z godziny 200 na 300 na wiosnę oraz cofnięciu wskazówek z godziny 300 na 200 jesienią.
Dokładne terminy dokonania tych czynności są podawane przez Prezesa Rady Ministrów w drodze rozporządzenia. W bie\
ącym roku odwołanie
czasu letniego nastąpi 25 paz
dziernika (ż 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie wprowadzenia
i odwołania czasu letniego środkowoeuropejskiego w latach 2009-2011 - Dz. U. nr 236, poz. 1627).
W wyniku powy\
szego pracownicy, którym z soboty (24 paz
dziernika 2009 r.) na niedzielę (25 paz
dziernika 2009 r.) przypadnie nocna zmiana,
przepracują o 1 godzinę dłu\
ej. Poniewa\
wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną, w tych okolicznościach pracownikom nale\
y wypłacić
wynagrodzenie za ka\
dą godzinę realnie przepracowaną, niezale\
nie od wskazań zegara w momencie rozpoczęcia oraz zakończenia pracy.
W tej sytuacji, gdy plan pracy przewiduje, i\
w noc przesunięcia wskazań zegara pracownik powinien przepracować 8 godzin, nastąpi tak\
e
przekroczenie normy dobowej. Natomiast praca wykonywana m.in. ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, stanowi pracę w godzinach
nadliczbowych (art. 151 ż 1 K.p.). Za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w nocy, oprócz normalnego wynagrodzenia przysługuje
dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia.
W omawianym przypadku dziewiąta godzina pracy powinna być zatem zrekompensowana normalnym wynagrodzeniem oraz dodatkiem. Dodatek
nie przysługuje w razie udzielenia pracownikowi w zamian za tę godzinę czasu wolnego. W razie, gdy nastąpi to na wniosek pracownika, czasu
wolnego udziela się w tym samym wymiarze (1 godzina za 1 godzinę nadliczbową). Natomiast, je\
eli ma to miejsce z wyłącznej inicjatywy
pracodawcy, to po pierwsze powinno być zrealizowane najpóz
niej do końca okresu rozliczeniowego, a po drugie w wymiarze o połowę wy\
szym
(1,5 godziny za 1 godzinę nadliczbową). Udzielenie czasu wolnego nie mo\
e spowodować obni\
enia wynagrodzenia nale\
nego pracownikowi za
pełny miesięczny wymiar czasu pracy (art. 1512 K.p.).
Zwracamy uwagę! Pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia za ka\
dą godzinę pracy. Wynosi on
20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę (art. 1581 ż 1 K.p.). Przepisy wewnątrzzakładowe mogą określać
wysokość dodatku na poziomie wy\
szym.
5. Nagroda jubileuszowa po urlopie wychowawczym
Pracownica korzystająca z dwuletniego urlopu wychowawczego w maju 2009 r. osiągnęła sta\
uprawniający do nagrody jubileuszowej z tytułu 15-
lecia pracy. Urlop skończy się w połowie paz
dziernika br. Czy pracownica nabyła prawo do nagrody jubileuszowej w czasie trwania urlopu
wychowawczego? Czy aby ją otrzymać musi podjąć pracę po urlopie wychowawczym?
W podanych okolicznościach pracownica nabędzie prawo do nagrody jubileuszowej z dniem zakończenia urlopu wychowawczego. Podjęcie pracy
po tym urlopie nie jest warunkiem niezbędnym dla wypłacenia omawianej nagrody.
Okres urlopu wychowawczego, w dniu jego zakończenia, wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zale\
ą uprawnienia pracownicze (art. 1865
K.p.). Dotyczy to wszystkich uprawnień, a więc zarówno uzale\
nionych od ogólnego, jak i zakładowego sta\
u pracy (np. okresu wypowiedzenia,
nagrody jubileuszowej, odprawy pienię\
nej z ustawy o zwolnieniach grupowych).
W kwestii nabycia prawa do nagrody jubileuszowej podczas urlopu wychowawczego wypowiedział się Sąd Najwy\
szy w uchwale z dnia 3 czerwca
1992 r. (sygn. akt I PZP 33/92, OSNC 1993/1-3/10). Z uzasadnienia do uchwały wynika, \
e w czasie urlopu podlega zawieszeniu wykonywanie tych
praw i obowiązków stron stosunku pracy, które nie dają się pogodzić z jego charakterem. W szczególności, skoro pracownik nie wykonuje pracy, to
nie otrzymuje wynagrodzenia za pracę.
Nabycie prawa do nagrody jubileuszowej nie jest więc w czasie urlopu wychowawczego wyłączone ani przez szczególny przepis, ani nie jest
sprzeczne z istotą tego urlopu. Jednak wypłata nagrody jubileuszowej jest nie do pogodzenia z istotą urlopu wychowawczego, gdy\
podstawę jej
obliczania stanowi wynagrodzenie za pracę. Jeśli pracownik wynagrodzenia nie otrzymuje, to nie mo\
na wypłacać mu pochodnego od niego
świadczenia jakim jest nagroda. Zatem w okresie urlopu wychowawczego wypłata nagrody podlega zawieszeniu, które przestaje istnieć w momencie
zakończenia urlopu wychowawczego.