Geoinżynieria GEOINŻYNIERIA
drogi mosty tunele
Głęboko posadowione
inwestycje w terenie
zabudowanym
Wymagania geoinżynieryjne
dr hab. inż. prof. ATH Jacek Pieczyrak  Akademia Techniczno-Humanistyczna
mgr inż. Konrad Wanik  Politechnika Śląska
Wprowadzenie liczne uszkodzenia, wówczas zachodzi obowią-
Budowa obiektów wymaga-
Budowa obiektów w terenie zabudowanym zek jej zabezpieczenia, które obejmować może
jących wykonania głębokich
stwarza ograniczenia techniczne, z którymi musi wzmocnienia z wykorzystaniem ściągów (tzw.
wykopów, w szczególności się liczyć projektant oraz wykonawca. Trudności ankrowania) i/lub wzmocnienia podłoża grunto-
te potęgują się, gdy zachodzi potrzeba wykonania wego;
zlokalizowanych w terenie
paru kondygnacji podziemnych, a co za tym idzie  niezbędny jest rozbudowany monitoring obej-
zabudowanym, wiąże się
 posadowienia głębokiego. Jedynym plusem ta- mujący obiekty zlokalizowane w sąsiedztwie bu-
z licznymi utrudnieniami.
kiego rozwiązania jest zazwyczaj znaczna wartość dowy, warunki gruntowo-wodne oraz konstruk-
W procesie przygotowania
dopuszczalnego obciążenia podłoża gruntowego. cję zabezpieczającą wykop budowlany.
i realizacji inwestycji niezbęd- Po stronie minusów lista jest znacznie dłuższa:
 konieczność wykonania skomplikowanego, Sprostanie wymienionym wymaganiom stawia
na jest współpraca zespołu
a przede wszystkim odpowiedzialnego zabez- przed zespołem projektującym i budującym, a tak-
specjalistów z różnych branż.
pieczenia głębokiego wykopu; że nadzorującym, trudne zadanie wymagające du-
Wśród nich nie może zabrak-
 konstrukcja zabezpieczająca wykop musi być na żej wiedzy i doświadczenia oraz rzetelności.
nąć geotechników działa-
tyle sztywna, aby nie doszło do oderwania się W artykule, na bazie doświadczeń związanych
klina odłamu gruntu, nierzadko powinna być z projektami i ekspertyzami geotechnicznymi oraz
jących już w początkowym
rozpierana lub kotwiona; póz
niejszą realizacją prac, przedstawiono geoin-
etapie robót
 zakres rozpoznania oraz opracowań wykracza żynieryjne warunki związane z inwestycjami wy-
znacząco poza dokumentację dla inwestycji nie- magającymi wykonania głębokich wykopów na
wymagających wykonania głębokich wykopów, obszarach zabudowanych. Z uwagi na dużą ilość
obejmując dodatkowo określenie zasięgu stref przykładów, z których do najciekawszych należą
oddziaływania wykopu, prognozę osiadań oraz inwestycje takie jak Galeria Katowice w rejonie
ocenę ich wpływu na istniejącą zabudowę; dworca kolejowego Katowice Osobowa oraz bu-
 budowle takie zaliczają się do trzeciej kategorii dowa zespołu budynków z wielopoziomowym ga-
geotechnicznej, co wiąże się z potrzebą rażem podziemnym w Warszawie przy ul. Żelaznej,
bardziej szczegółowego rozpoznania nie przytaczano konkretnych sytuacji. Skupiono się
podłoża gruntowego wykonanego w formie na uniwersalnych zasadach, które mogą znalez
ć
dokumentacji geologiczno-inżynierskiej oraz zastosowanie dla dowolnie wybranej budowy.
hydrogeologicznej;
 w większości przypadków zachodzi potrzeba Zalecany tok postępowania i zakres wy-
obniżenia zwierciadła wody gruntowej, co do- maganych danych
datkowo wiąże się zarówno z obowiązkiem Inwestycje, dla których zachodzi potrzeba wy-
zrzutu odpompowywanej wody, jak i progno- konania głębokiego wykopu, a przede wszystkim
zą wpływu depresyjnego obniżenia zwierciadła zlokalizowane w terenie zabudowanym, wymagają
wody gruntowej na dodatkowe osiadania istnie- podjęcia szczególnych działań. Dotyczą one za-
jącej zabudowy; równo etapu prac przedprojektowych, jak również
 ze względu na technologię głębienia wykopu póz
niejszego projektowania i realizacji robót bu-
utrudniona jest nie tylko praca maszyn budowla- dowlanych. W kontekście skomplikowanych oraz
nych, np. koparek, ale i odwóz gruntu z wykopu niezmiernie odpowiedzialnych zagadnień geotech-
oraz dowóz materiałów i prefabrykowanych ele- nicznych obok zakresu działań ważna jest także ich
mentów konstrukcji; właściwa kolejność.
 jeżeli sąsiadująca zabudowa znajduje się bardzo Ważne jest, aby osoby odpowiedzialne za zagad-
blisko projektowanej budowli, a ponadto z uwa- nienia geoinżynieryjne uczestniczyły w pracach,
gi na swój wiek jest zużyta fizycznie i posiada już na etapie powstawania koncepcji obiektu.
48 kwiecień - czerwiec 2 / 2013 [43]
GEOINŻYNIERIA Geoinżynieria
drogi mosty tunele
Nawet robocze konsultacje stwarzają szanse na sformułowanie Z punktu widzenia zabezpieczenia ścian wykopu oraz obiektów
wstępnej oceny oddziaływań oraz określenie zakresu wymagane- sąsiednich są one decydujące dla dalszego toku postępowania,
go rozpoznania. Właściwe ukierunkowanie działań i świadomość a przede wszystkim zakresu prac. Dla przyjętego rodzaju zabez-
zagrożeń pozwala sprawnie poprowadzić dalsze prace. pieczenia i głębokości wykopu wykonuje się wstępną ocenę
W przypadku dużych i skomplikowanych inwestycji obok ze- oddziaływań inwestycji. W szczególności musi ona obejmować
społu projektowego powołuje się zespół ekspercki sporządzający przewidywany rozmiar obszaru objętego jej wpływami z wyszcze-
ekspertyzę budowlaną. W opracowaniu tym zawiera się kwestie gólnieniem występujących tam obiektów.
związane z istniejącymi obiektami oraz analizę geoinżynieryjną Na podstawie opracowanej koncepcji projektowej geotech-
wykonaną w powiązaniu z projektowanymi zadaniami. Przy pra- nik wraz z projektantem mogą określić szczegółowe wymagania
cach współdziałają zespoły projektantów, ekspertów z różnych i zakresy rozpoznania zawartego w trzech ostatnich punktach.
dziedzin oraz geologów wykonujących dokumentację geologicz- O ile wcześniej możliwa była częściowa współpraca, to od tego
no-inżynierską i hydrogeologiczną. momentu stały udział i współdziałanie w ramach zespołu projek-
Zakres danych niezbędnych dla geoinżynieryjnej analizy inwe- towego i eksperckiego osób związanych z geotechniką jest nie-
stycji w rozważanym przypadku wykracza znacznie poza stan- odzowny.
dardowo występujące rozpoznanie. Główne różnice wynikają Etap projektowy to przede wszystkim wnikliwa analiza zebra-
z konieczności rozszerzenia obszaru zainteresowań o tereny, a co nych danych oraz przyjęcie rozwiązań konstrukcyjnych w zakre-
za tym idzie obiekty zlokalizowane w sąsiedztwie planowanej sie geotechniki, dotyczących sposobu posadowienia obiektu, za-
inwestycji. Rośnie także rola rozpoznania warunków gruntowo- bezpieczenia stateczności ścian i technologii głębienia wykopu
-wodnych, które w tym przypadku należy wykonać w formie oraz sposobu zabezpieczenia dna przed napływem wody grun-
dokumentacji geologiczno-inżynierskiej oraz hydrogeologicznej. towej. Elementy te muszą zostać zawarte w części projektu bu-
W ogólnym zarysie zakres wymaganego rozpoznania obejmuje: dowlanego, który zgodnie z aktualnie przyjętą nomenklaturą nosi
 dane archiwalne terenu obejmujące sposób jego dotychczaso- nazwę projektu geotechnicznego [9].
wego użytkowania oraz zabudowy, które to bardzo często są Na podstawie przyjętych rozwiązań i warunków gruntowo-
odmienne od aktualnej sytuacji; -wodnych prognozuje się ekstremalne przemieszczenia terenu
 rozpoznanie planowanych inwestycji obejmujących tereny są- w strefie objętej wpływami głębokiego wykopu. Przemieszcze-
siednie, które mogą wpływać zarówno na projekt, jak i póz
niej- nia te porównuje się z dopuszczalnymi, określonymi dla obiek-
szą realizację prac; tów istniejących na podstawie rozpoznania rodzaju i stanu ich
 rozpoznanie obiektów objętych ochroną konserwatorską; konstrukcji. W przypadku, gdy istnieje uzasadniona obawa, że
 dane archiwalne dotyczące warunków gruntowo-wodnych te- przemieszczenia przekroczą dopuszczalne wartości, projektuje się
renu inwestycji oraz działek sąsiednich; prace wzmacniające. W szczególnych przypadkach, jeśli istnieje
 mapy do celów projektowych zawierające informacje o rodzaju taka możliwość, powtórnie analizuje się konstrukcję obudowy
i przebiegu sieci uzbrojenia terenu; wykopu oraz technologię jego głębienia. Poszukując rozwiązań
 zarys koncepcji planowanej inwestycji; dających mniejsze przemieszczenia, zmienia się przyjętą techno-
 dane dotyczące istniejących obiektów obejmujące w szczegól- logię lub schematy.
ności określenie rodzaju i stanu ich konstrukcji, sposobu aktu- Na etapie projektu wykonawczego dla ostatecznie zatwierdzo-
alnego użytkowania, a także spraw własnościowych; nych rozwiązań technologiczno-konstrukcyjnych wykonuje się
 dane dotyczące budowy podłoża gruntowego uzyskane z wy- projekt monitoringu. Opracowanie to w ogólnym zarysie obej-
konanej dla potrzeb realizacji inwestycji dokumentacji geolo- muje rodzaj i zakres wykonywanych pomiarów, ich częstotliwość
giczno-inżynierskiej; oraz wartości alarmowe i graniczne wraz z zasadami postępowa-
 dane dotyczące warunków gruntowo-wodnych panujących na nia w przypadku ich osiągnięcia.
przedmiotowym obszarze, uzyskane z wykonanej dla potrzeb Opisany na rys. 1 zakres i tok postępowania dobrze wpisu-
realizacji inwestycji dokumentacji hydroge-
Rys. 1. Zalecany tok postępowania
ologicznej.
i zakres wymaganych danych
W niniejszym zestawieniu elementy typowo
geotechniczne stanowią jedynie część ogółu
informacji. Sytuacja ta obrazuje znaczny zakres
danych analizowanych pod kątem geoinży-
nieryjnych wymagań stawianych inwestycjom
obejmującym wykonanie głębokich wykopów
w terenie zabudowanym.
Elementy rozpoznania wymienione
w pierwszych pięciu punktach powinny być
zebrane przed przystąpieniem lub w osta-
teczności na etapie opracowania koncepcji.
W oparciu o nie można wykonać wstępne
prace projektowe, które powinny zawierać,
jak już wcześniej wspomniano, aspekty geoin-
żynieryjne projektowanej inwestycji.
Na etapie koncepcyjnym oprócz określenia
geometrii zasadniczej bryły obiektu należy
podjąć decyzję dotyczącą części podziemnej.
kwiecień - czerwiec 2 / 2013 [43] 49
Geoinżynieria GEOINŻYNIERIA
drogi mosty tunele
je się w zalecane schematy przedstawione w opracowaniu [1]. Analizując warunki gruntowe szczególną uwagę przykłada
Na uwagę zasługuje jedna różnica zaobserwowana w trakcie do- się do występowania warstw nasypowych oraz gruntów słabo-
tychczasowych prac. Jest nią przesunięcie szczegółowej inwen- nośnych. Pierwsze stanowią zapis i odwzorowanie najmłodszej
taryzacji uszkodzeń obiektów z etapu projektu wykonawczego historii terenu. Drugie wskazują zazwyczaj na niekorzystne wa-
na wcześniejsze etapy. Powinna ona być wykonywana podczas runki gruntowo-wodne. W odniesieniu do obrysu wznoszonego
opracowania projektu budowlanego lub nawet koncepcyjnego. obiektu grunty te, z uwagi na ich płytkie zaleganie, nie stanowią
Wiąże się to zarówno z chęcią wcześniejszego poznania szczegó- zazwyczaj większego utrudnienia. W większości przypadków zo-
łowego stanu obiektów, jak również ze znaczną pracochłonnością stają usunięte z terenu prac podczas głębienia wykopu. Jednakże
wymaganą przez opracowania inwentaryzacyjne. Przyznać należy występując poza obrysem części podziemnej obiektu oraz poniżej
jednak, że zarówno dla inwestora, jak i projektanta taka zmiana poziomu posadowienia, także w jego obrysie, stanowią z
ródło
nie jest do końca korzystna. Najlepiej bowiem, gdy przed przystą- potencjalnych utrudnień:
pieniem do budowy dysponują oni możliwie najbardziej aktualną  ze względu na słabe bądz
niejednorodne właściwości stwarzają
inwentaryzacją uszkodzeń. trudności dla oszacowania rzeczywistych wartości parcia gruntu
W miejscu tym należy poruszyć jeszcze jedną ważną kwestię. na obudowę;
Wykonanie wspominanego projektu geotechnicznego winno się  stanowią element mogący potęgować negatywny wpływ prze-
powierzyć specjalistom posiadającym wymagane kwalifikacje. mieszczeń obudowy na wielkości i nierównomierność osiadań
W odniesieniu do rozważanego przypadku są nimi geotechnicy, w obrębie fundamentów obiektów zlokalizowanych w strefie
którzy muszą posiadać szeroką wiedzę potwierdzoną nie tylko oddziaływań;
uprawnieniami budowlanymi w specjalności konstrukcyjno-bu-  w przypadku występowania w poziomie istniejących bądz
pro-
dowlanej, ale również geotechnicznymi. Bez wątpienia nie moż- jektowanych fundamentów narzucają konieczność podjęcia
na ograniczyć się do osoby geologa wykonującego dokumentację prac wzmacniających lub wykonania głębokich fundamentów;
geologiczno-inżynierską, gdyż nie dysponuje on odpowiednim  miąższość gruntów nasypowych w bezpośrednim sąsiedztwie
wykształceniem inżynierskim. istniejących obiektów zazwyczaj sięga spodu ich posadowienia,
występowanie nasypów poniżej może sugerować obecność ro-
Analiza warunków gruntowych zebranych części podziemnych obiektów;
Obiekty wznoszone w terenie zabudowanym i charakteryzują-  w składzie nasypów niebudowlanych zazwyczaj występują
ce się występowaniem więcej niż jednej kondygnacji podziemnej, składniki utrudniające prace związane z wykonaniem obudowy
z uwagi na stopień skomplikowania, należy zaliczyć do trzeciej oraz wzmocnień posadowienia istniejących obiektów, dotyczy
kategorii geotechnicznej. Niniejsze zaklasyfikowanie, uwzględnia- to także głębienia wykopów;
jące odpowiedzialność konstrukcji utrzymującej naziom wraz ze  grunty nasypowe mogą posiadać zanieczyszczenia chemiczne,
zlokalizowanymi na nim obiektami, pomimo braku jednoznacz- co powoduje konieczność ich usunięcia oraz utylizacji i to nie
nego wskazania w obowiązujących przepisach prawnych [9], po- tylko w zakresie objętym wykopami;
winno mieć miejsce nawet w prostych warunkach gruntowych.  grunty organiczne mogą być z
ródłem trudności wykonawczych
Dla obiektów zaliczanych do trzeciej kategorii geotechnicznej oraz ograniczać zakres możliwych technologii zabezpieczenia
rozpoznanie budowy podłoża gruntowego należy wykonać jako i wzmocnienia posadowienia istniejących obiektów, np. zaczy-
dokumentację geologiczno-inżynierską oraz hydrogeologiczną. ny cementowe stosowane w technologiach iniekcyjnych wyko-
Dokumentacje te, będące jedną z podstaw projektu geotechnicz- rzystywanych powszechnie do wzmacniania istniejących obiek-
nego, muszą powstać na etapie opracowania projektu budowlane- tów [6] w gruntach organicznych i wysokoorganicznych mogą
go. Na wcześniejszych etapach zazwyczaj wykonuje się wstępną nie wiązać lub uzyskiwać niewystarczające wytrzymałości.
analizę na podstawie zachowanych dokumentacji archiwalnych.
W przypadku braku opracowań archiwalnych należy wykonać Analiza występowania gruntów nasypowych wykonywana jest
wstępne rozpoznanie w formie opinii geotechnicznej. Pozwala zazwyczaj w postaci mapy lub tabeli zawierającej obok poziomów
ono określić zakres polowych i laboratoryjnych badań podłoża, zalegania, również poziomy posadowienia obiektów w sąsiedz-
które powinny być wykonane w ramach dokumentacji geologicz- twie wywierconych otworów badawczych. Analiza wykonana
no-inżynierskiej oraz hydrogeologicznej. Dokumentacje te są nie- w tej formie daje możliwość weryfikacji przeprowadzonych ba-
zbędne do wykonania obliczeń w ramach projektu geotechnicz- dań poprzez porównanie poziomów zalegania gruntów nasypo-
nego. Na etapie opracowania koncepcji umożliwiają one wstępne wych w odniesieniu do istniejących fundamentów. Analogicznie
oszacowanie zasięgu wpływów inwestycji oraz skali problemów, postępuje się w odniesieniu do gruntów słabonośnych oraz nie-
z jakimi należy się liczyć podczas dalszych prac. nośnych, a w szczególności organicznych.
Badania geotechniczne niezbędne dla poprawnej analizy wa- Osobne zagadnienie stanowi określenie gruntów zalegających
runków gruntowych należy wykonać w obrysie obiektu oraz w poziomie posadowienia istniejących obiektów. Wiedza na ten
w jego otoczeniu. W ogólnym ujęciu obejmują one: temat pozwala na weryfikację nośności, szczególnie, gdy planuje
 określenie rodzaju, stanu i przestrzennego układu warstw bu- się ich przebudowę. Informacje uzyskane z odkrywek fundamen-
dujących podłoże; towych należy porównać z danymi z wykonanych w ich sąsiedz-
 określenie fizycznych i mechanicznych parametrów gruntów twie otworów badawczych.
budujących poszczególne warstwy podłoża; W odniesieniu do projektowanego obiektu najważniejsze jest
 badania zanieczyszczenia gruntu i wód gruntowych; rozpoznanie wykonane w pobliżu obudowy wykopu oraz poni-
 odkrywki istniejących fundamentów; żej jego dna. Pierwsze pozwala określić wartości parcia na obudo-
 badania fizykochemiczne; wę, a drugie nośność i osiadania fundamentu oraz kwestie zwią-
 inne badania niezbędne do przeprowadzenia obliczeń anali- zane ze statecznością dna i napływem wody do wykopu.
tycznych i numerycznych dla przyjętego modelu podłoża [9]. Rozważając możliwy wpływ inwestycji, obok kwestii związa-
nych z osiadaniami wywołanymi wykonaniem obudowy oraz wy-
50 kwiecień - czerwiec 2 / 2013 [43]
GEOINŻYNIERIA Geoinżynieria
drogi mosty tunele
kwiecień - czerwiec 2 / 2013 [43] 51
Geoinżynieria GEOINŻYNIERIA
drogi mosty tunele
Fot. 1. Występowanie głazów narzutowych
oraz pozostałości starych fundamentów
może być przyczyną utrudnień podczas
prowadzenia prac. Na zdjęciu widocz-
ny jest głaz, który wszedł w strukturę
podbicia fundamentu wykonywanego
w technologii iniekcji strumieniowej jet-
-grouting (fot. K. Wanik)
Rys. 1. Warianty zabezpieczenia wykopu przed
napływem wody gruntowej:
A) studnie depresyjne, B) przesłona
iniekcyjna, C) zagłębienie obudowy w
podłoże nieprzepuszczalne
Analiza uwarunkowań hydrogeologicznych
powinna być prowadzona wieloetapowo, po-
cząwszy od wstępnych prac koncepcyjnych.
Dokumentacje archiwalne wraz z ewentualnym
rozpoznaniem wstępnym wykonanym w for-
mie dokumentacji geotechnicznej są elementem
pozwalającym nie tylko na wstępne określenie
sposobu zabezpieczenia wykopu, ale przede
wszystkim na określenie zakresu właściwego
rozpoznania. Pojawiające się w trakcie prac
projektowych wątpliwości często wymaga-
ją wykonania dodatkowych badań, nawet po
opracowaniu właściwego rozpoznania hydro-
geologicznego.
Wykonanie głębokiego wykopu w aspek-
cie warunków hydrogeologicznych wymaga
przeanalizowania zagadnień związanych z wy-
stępowaniem zwierciadła wody gruntowej,
a w szczególności z przestrzennym układem
nawodnionych warstw gruntów przepuszczal-
nych (gruboziarnistych) i nieprzepuszczalnych
(drobnoziarnistych), obejmując:
kopu, należy uwzględnić możliwą zmianę parametrów gruntów  występowanie i charakterystykę poziomów wodonośnych;
związaną ze zmianą stosunków wodnych. Wykonanie obudowy  przestrzenny układ warstw, a w szczególności rodzaj gruntów
wykopu może spowodować zarówno obniżenie, jak i spiętrzenie w poziomie dna wykopu i ich miąższość oraz poziomy wy-
zwierciadła wody gruntowej. W przypadku występowania grun- stępowania warstw nieprzepuszczalnych, mogących stanowić
tów wrażliwych, które szybko pogarszają swoje własności lub wraz z obudową wykopu wygrodzenie odcinające napływ
osiadają, należy przewidzieć wyprzedzające wzmocnienie posa- wody gruntowej do wnętrza wykopu;
dowienia.  kwestie stateczności pojawiające się w przypadku napiętego
Dla realizacji specjalistycznych prac geotechnicznych nie- zwierciadła wody gruntowej, stabilizującego się powyżej pozio-
zmiernie ważne są wszelkie informacje dotyczące występowania mu dna wykopu;
w podłożu gruntowym wtrąceń lub przewarstwień mogących sta-  poza wodami gruntowymi należy uwzględnić konieczność
nowić znaczne utrudnienie w prowadzeniu prac. Dotyczy to nie odprowadzenia wód opadowych i uwięzionych oraz pocho-
tylko gruntów nasypowych oraz pozostałości starych obiektów, dzących z nieszczelności, których ilość przy dużym obszarze
o których wspomniano już wcześniej, ale również gruntów rodzi- wykopu może być znaczna;
mych. Do takich utrudnień, na które można natrafić w warstwach  zabezpieczenie gruntów w poziomie posadowienia przed roz-
podłoża rodzimego należą m.in. głazy narzutowe (fot. 1) oraz makaniem;
bruk morenowy. W obrębie gruntów organicznych występować  wypór konstrukcji występujący po odbudowaniu się stosun-
mogą pozostałości drewna, które jest materiałem trudnozwiercal- ków gruntowo-wodnych, do którego dochodzi z biegiem czasu
nym. po zakończeniu prac.
Analiza warunków gruntowo-wodnych Dla całego przedsięwzięcia kluczowa jest kwestia zabezpiecze-
W przypadku inwestycji wymagających głębokiego posadowie- nia wykopu przed napływem wód gruntowych spoza jego ob-
nia występowanie nawierconego lub ustabilizowanego zwiercia- szaru. Do stosowanych sposobów zapewnienia odwodnionego
dła wody gruntowej powyżej poziomu dna wykopu należy uznać wykopu należą (rys. 2):
za powszechne. Głębokie wykopy, sięgające poniżej poziomu  doraz
ne lub trwałe obniżenie zwierciadła wody gruntowej
terenu na głębokość kilkunastu i więcej metrów, powodują prze- z wykorzystaniem drenażu pionowego (studni depresyjnych);
cięcie pierwszego oraz nierzadko i drugiego poziomu wodono-  wykonanie w dnie wykopu przesłony iniekcyjnej, tzw. korka
śnego. Sytuacja taka stwarza wyjątkowo trudne uwarunkowania dennego;
realizacji prac i może być z
ródłem niekorzystnych oddziaływań  wykonanie odpowiednio głębokiej obudowy wykopu zagłę-
w obrębie terenu podlegającego ich wpływom. bionej w warstwy nieprzepuszczalne izolującej obszar prac od
52 kwiecień - czerwiec 2 / 2013 [43]
GEOINŻYNIERIA Geoinżynieria
drogi mosty tunele
napływu wody z terenów przyległych. szczególne kolumny wykonuje się z zakładem, bez pozostawiania
wolnych przestrzeni. Zastosowanie kolumn dużych średnic po-
Obniżenie zwierciadła wody gruntowej z wykorzystaniem wyżej 1,0�1,4 m zmniejsza ilość styków, a więc miejsc szczególnie
drenażu pionowego zapewnia prowadzenie robót budowla- niepewnych.
nych przy  suchym wykopie. W większości przypadków jest Szczelne wygrodzenie wykopu uzyskać można także poprzez
rozwiązaniem najprostszym oraz najtańszym, lecz niepozbawio- wykorzystanie naturalnej budowy podłoża. Jeśli obudowa wyko-
nym wad. Odbierając wody z podłoża gruntowego wytwarza się pu zagłębiona zostanie w warstwy nieprzepuszczalne, uzyskamy
lej depresji, którego zasięg wykracza zazwyczaj znacznie poza efekt skuteczniejszy niż w rozwiązaniu z przesłoną iniekcyjną.
obszar objęty pracami. Wytworzeniu zwierciadła dynamicznego Warstwy odcinające muszą być ciągłe oraz zlokalizowane moż-
w obrębie posadowienia istniejących obiektów towarzyszą do- liwie płytko poniżej dna wykopu. W przypadku zalegania ich na
datkowe osiadania. większych głębokościach konieczne jest wydłużenie konstrukcji
Podczas obniżania zwierciadła wody gruntowej z wykorzysta- obudowy ponad wielkości wynikające z analizy statycznej. Przy
niem studni depresyjnych oraz odprowadzania wody gruntowej szczegółowym rozpoznaniu podłoża gruntowego oraz ciągłych
opadowej, uwięzionej lub pochodzącej z przecieków, należy tak warstwach nieprzepuszczalnych wymagane minimalne zagłębie-
prowadzić prace, aby ciśnienie spływowe skierowane było w dół. nie obudowy w warstwie odcinającej należy przyjąć około 2 m
Jedynie w przypadku gruntów bardzo gruboziarnistych i części (jednak nie mniej niż 1 m).
gruboziarnistych (żwiry) z uwagi na znaczne wymiary ziaren nie Obok zapewniania odcięcia napływu wody gruntowej do wy-
ma to większego znaczenia. Przyjmuje się, że zdepresjonowane kopu każdorazowo należy przeanalizować możliwość utraty sta-
zwierciadło wody gruntowej powinno znajdować się minimalnie teczności dna spowodowaną naporowym zwierciadłem wody
0,5 m poniżej aktualnego bądz
docelowego dna wykopu [4], [5]. gruntowej. Na skutek wykonywania wykopu naturalnie istniejący
Mając na uwadze zabudowany charakter terenu oraz licząc się stan równowagi zostaje zachwiany. Ciśnienie wywierane przez
z realnym zagrożeniem powstania uszkodzeń na skutek osiadań pomniejszony wykopem nadkład gruntu może nie równoważyć
spowodowanych wytworzoną depresją, poszukuje się zazwyczaj naporu wody. W momencie przekroczenia stanu granicznego do-
rozwiązań alternatywnych. chodzi do utraty stateczności dna i awarii (fot. 2).
Drugim z możliwych sposobów zabezpieczenia wykopu może
być wykonanie przesłony filtracyjnej formowanej z wykorzysta- Informacje podane w dokumentacji geologiczno-inżynierskiej
niem technik iniekcyjnych. Wykonanie kolumn kształtowanych oraz hydrogeologicznej o charakterze, a w szczególności o pozio-
w technologii iniekcji strumieniowej jet-grouting pozwala na wy- mach nawierconego i ustabilizowanego zwierciadła wody grun-
tworzenie sztucznej warstwy izolującej dno wykopu. W powią- towej, dotyczą informacji zarejestrowanych podczas wierceń oraz
zaniu ze szczelną obudową uzyskuje się odcięcie napływu wód obserwacji. Należy pamiętać, że w wyniku gwałtownych opadów
gruntowych. atmosferycznych, wyjątkowo długich okresów deszczowych,
Praktyka wskazuje, że wykonanie idealnie szczelnego korka spiętrzenia wody w pobliskiej rzece lub zbiorniku, czy też jego
dennego formowanego iniekcyjnie jest trudne. Przyczyn należy gwałtownego opróżnienia bądz
wykonania głębokiego wyko-
szukać w nieuniknionych odchyłkach wynikających z technologii pu, stan wód gruntowych może ulec zmianom [4]. Zmiany te nie
wiercenia i formowania przesłony iniekcyjnej na znacznej głębo- zawsze mogą być uchwycone prowadzonymi w ograniczonym
kości oraz z występowaniem w podłożu przeszkód [7]. Niemniej okresie czasowym obserwacjami.
jednak rozwiązania takie są stosowane i spełniają swoją funkcję. W większości opracowań przyjmuje się jako miarodajne wa-
W przypadku wystąpienia nieznacznych przecieków woda zbie- hania poziomu wody gruntowej w przedziale ą1 m, co w przy-
rana jest w płytkich studzienkach, które i tak zostają zazwyczaj bliżeniu odpowiada około 70% przypadków zarejestrowanych
wykonane dla zbierania wód opadowych. W celu zminimalizo- amplitud w prowadzonych dotychczas badaniach [2]. Zmiany
wania występowania nieszczelności przesłony iniekcyjnej po- poziomów wód gruntowych uwzględnia się w dokumentacji pro-
jektowej dotyczącej zarówno samego
obiektu, jak i prac towarzyszących, do
których zalicza się m.in. projekt od-
wodnienia.
Zwykle odwodnienie wykopu dla
obiektu głęboko posadowionego
wiąże się z koniecznością odprowa-
dzenia dużej ilości wód. Błąd w osza-
cowaniu ich ilości może być bardzo
kosztowny dla wykonawcy/inwestora.
W związku z tym zachodzi potrzeba
dokładnego określenia współczyn-
nika wodoprzepuszczalności gruntu,
czyli wykonania próbnego pompo-
wania. Badanie takie, mimo że jest
drogie i czasochłonne, jest opłacalne,
bowiem odzwierciedla rzeczywiste
warunki hydrologiczne, uśredniając
F
Fot. 2. Objawy przebicia w obrębie
o
t
.
2
.
wszelkie niejednorodności budowy
przesłony iniekcyjnej
podłoża gruntowego. Wyznaczenie
(fot. K. Wanik)
 rzeczywistego współczynnika filtra-
kwiecień - czerwiec 2 / 2013 [43] 53
Geoinżynieria GEOINŻYNIERIA
drogi mosty tunele
cji k, wymaga obserwacji na węz
le hydro-
logicznym złożonym ze studni i dwóch
otworów obserwacyjnych (piezometrów)
[3].
Monitoring, pomiary i obserwacje
Obudowy ścian wykopu, pełniące rolę
zarówno zabezpieczenia, jak i konstruk-
cji części podziemnej obiektu, stanowią
odpowiedzialne elementy, których awa-
ria lub nadmierne przemieszczenia mogą
spowodować zagrożenie bezpieczeństwa
ludzi i obiektów znajdujących się w ich Rys. 3. Schemat pro-
wadzenia inkli-
sąsiedztwie. Projektując konstrukcję zabez-
nometrycznych
pieczenia, oprócz określenia sił wewnętrz-
pomiarów
nych oraz zwymiarowania w oparciu o nie
przemieszczeń
elementów konstrukcyjnych, wyznacza się
jej przemieszczenia. Wykonane obliczenia
bazują na wielu uproszczeniach. Obarczo-
ne są więc niezamierzonym błędem o trudnej do określenia wiel- sione na wykonanie punktów pomiarowych, wykorzystywane są
kości. jedynie częściowo.
W oparciu o prognozowane wartości przemieszczeń obudowy Niezaprzeczalnie jednak lepiej wykonać bazę pomiarową z po-
wykopu określa się osiadania terenu, które stanowią podstawę miarem odniesienia niż zupełnie z niej zrezygnować. Stwarza to
oceny wpływu prowadzonych prac na sąsiednie obiekty. W przy- możliwość szybkiego przystąpienia do pomiarów w pełnym za-
padku, gdy prognozowane wartości przekraczają dopuszczalne, kresie i w każdym czasie, gdy sytuacja na budowie wymusi taką
projektuje się prace mające na celu zwiększenie odporności kon- konieczność. Prowadzenie monitoringu w przypadku zaistnienia
strukcji bądz
zmniejszenie osiadań. wartości przewyższających dopuszczalne zakresy daje możliwość
Cały ten tok bazuje na wielu uproszczeniach, które swoje szybkiej oceny sytuacji. Przekłada się to bezpośrednio na podej-
z
ródło mają m.in. w rozpoznaniu i przyjęciu warunków grun- mowane działania zabezpieczające. Nie wyszczególniając badań
towo-wodnych, ocenie stanu konstrukcji istniejących, metodach i pomiarów stanowiących powszechnie przyjęte procedury kon-
obliczeniowych oraz rzeczywistym przebiegu robót. Mając tego troli procesu budowlanego, jak również badań specjalistycznych
świadomość należy na etapie wykonawczym prowadzić pomiary dostosowywanych do specyficznych uwarunkowań, monitorin-
i obserwacje wykonywane zazwyczaj w formie monitoringu. Ter- giem obejmuje się zazwyczaj co najmniej:
miny  pomiary i  monitoring obecnie są bardzo często mylone,  istniejące obiekty zlokalizowane w strefie oddziaływania wyko-
przez co błędnie funkcjonują zamiennie. Ogólnie rzecz ujmując, pu, w szczególności zlokalizowane w strefie wpływów bezpo-
różnica pomiędzy pomiarami a monitoringiem polega na zakresie średnich w zakresie:
i częstotliwości działań. W skład każdego systemu monitoringu " określenia zmian stanu technicznego obiektów,
wchodzić muszą zarówno pomiary i obserwacje, określenie ro- " rozwoju uszkodzeń w zainstalowanych szczelinomierzach,
dzaju zagrożenia (wartości ostrzegawczych i granicznych wyni- " przemieszczeń i odkształceń w geodezyjnych punktach po-
ków pomiaru) oraz jasne zasady informacji o tychże wynikach miarowych;
i sposobie alarmowania w razie przekroczenia wartości ostrze-  elementy zabezpieczenia wykopu, na które składają się kon-
gawczych czy granicznych (określenie sposobu informacji o za- strukcja obudowy wykopu oraz jej podparcia w zakresie:
grożeniu). Wynika z tego, że monitoring charakteryzuje znacznie " pomiarów inklinometrycznych przemieszczeń poziomych
szerszy zakres niż pomiary. Wymaga on ustalenia zarówno zakre- ścian szczelinowych (rys. 3),
su pomiarów i obserwacji dostosowanych do zagrożenia, które " pomiary geodezyjne ścian szczelinowych i rozparć;
chcemy monitorować, jak i instrukcji postępowania z uzyskanymi  osiadania terenu prac i terenów przyległych:
informacjami. " pomiary geodezyjne zmian wysokościowych terenu;
Zgodnie z definicją, monitoring rozumiany jest jako zespół dzia-  stosunki gruntowo-wodne w zakresie:
łań mających na celu odpowiednio wczesne wykrycie zagrożenia, " pomiarów poziomów wód gruntowych,
którym w przypadku obudowy wykopu jest zaistnienie nadmier- " kontroli zawartości części stałych w odprowadzanych wo-
nego przemieszczenia (rys. 3). dach,
W większości przyjmowane schematy postępowania spełniają " kontroli wskaz
ników jakościowych wód gruntowych.
wymogi stawiane monitoringowi z jednym tylko zastrzeżeniem: Przedstawiony zakres pomiarów i obserwacji pozwala na uzy-
nie można mówić o monitoringu w przypadku wykonywania po- skanie uzupełniających się wzajemnie danych obrazujących zja-
jedynczych pomiarów lub odległych i wybranych przypadkowo wiska zachodzące na terenie prac budowlanych. Dobierany jest
terminach obserwacji [8]. Sytuacje takie mają niestety miejsce dość indywidualnie z uwzględnieniem istniejącego zagospodarowania
często, szczególnie w odniesieniu do pomiarów inklinometrycz- terenu oraz zagrożeń mogących pojawić się podczas wykonywa-
nych. Nadal funkcjonują stare specyfikacje techniczne zawierające nia poszczególnych robót. Monitoring prowadzi się w oparciu
zapisy o konieczności wykonania kilku, bardzo często jedynie 4 o szczegółową dokumentację, wykonywaną zazwyczaj etapowo
pomiarów. Obejmując przedział czasowy od zabudowy do koń- w dostosowaniu do postępu prac. Składają się na nią dwa opra-
ca okresu gwarancyjnego, obserwacje takie nie mogą stanowić cowania:
rzetelnej informacji o zachowaniu się konstrukcji. Nakłady ponie-  wytyczne do projektu monitoringu opracowane na etapie pro-
54 kwiecień - czerwiec 2 / 2013 [43]
GEOINŻYNIERIA Geoinżynieria
drogi mosty tunele
jektu budowlanego zazwyczaj w ramach ekspertyzy technicznej; Rozszerzenie zasięgu stref niesie za sobą konieczność zwięk-
 projekt monitoringu opracowany na etapie dokumentacji wy- szenia zakresu punktów pomiarowych. Wyjściowy okres i ilość
konawczej, bazujący na ostatecznie przyjętych rozwiązaniach pomiarów ustalony zostaje w korelacji z poszczególnymi etapami
konstrukcyjnych i materiałowych. wykonywania prac. Dla obiektów, które wymagają wzmocnień
konstrukcji, należy przewidzieć konieczność prowadzenia moni-
Projekt monitoringu opracowuje się kompleksowo z uwzględ- toringu osiadań i rozwoju uszkodzeń podczas prowadzenia prac
nieniem wszystkich etapów budowy. Monitorowanie wybranych wzmacniających. Tak samo należy postąpić w odniesieniu do wy-
elementów, takich jak poziomy, wskaz
niki jakościowe oraz sto- burzeń, które prowadzone będą przed przystąpieniem do zasad-
sunki wód gruntowych, osiadania i wychylenia obiektów oraz niczych robót budowlanych.
rozwój uszkodzeń obiektów sąsiadujących rozpoczyna się przed Niezwykle ważnym elementem projektu monitoringu jest okre-
przystąpieniem do zasadniczych prac budowlanych. Pomiary te ślenie ostrzegawczych oraz dopuszczalnych wartości mierzonych
dostarczają cennych informacji pozwalających na ustalenie udzia- wielkości, a w szczególności przemieszczeń obudowy oraz istnie-
łu prac związanych z realizacją inwestycji w ogóle zjawisk za- jących obiektów. Wartości te w odniesieniu do obudowy wykopu
chodzących na rozważanym terenie. Służą również ewentualnej określane są przez projektanta, który powinien uwzględnić za-
korekcie przyjętych rozwiązań konstrukcyjnych oraz technolo- równo rodzaj obudowy, jak i charakterystykę oraz stan obiektów
gicznych. W projekcie monitoringu zawiera się część opisową pozostających w strefie oddziaływania. Dopuszczalne przemiesz-
oraz graficzną precyzującą: czenia istniejących obiektów określane są na podstawie inwen-
 rodzaje pomiarów i obserwacji składające się na całość progra- taryzacji oraz wynikają z oceny stanu technicznego konstrukcji.
mu monitoringu; W analizach uwzględnia się ewentualne wzmocnienia.
 zakres monitoringu z wyszczególnieniem elementów składo- Z uwagi na charakterystykę inwestycji monitoring istniejących
wych (obiektów); obiektów zlokalizowanych w strefie oddziaływań jest zagadnie-
 rozmieszczenie i ilość punktów pomiarowych; niem niezwykle ważnym. Poszczególne pomiary i obserwacje
 sposób prowadzenia pomiarów i obserwacji, ich minimalna rozpoczyna się przed przystąpieniem do zasadniczych prac, wy-
częstotliwość, dokładność oraz powiązanie z postępem robót; konując:
 terminy wykonania pomiarów bazowych, ustalających stan  przeglądy wraz z inwentaryzacją stanu technicznego;
wyjściowy;  lokalizację zarysowań i pęknięć oraz instalacje szczelinomierzy;
 wskazanie prac mających szczególne znaczenie dla bezpie-  instalacje wraz z wykonaniem pomiaru zerowego punktów
czeństwa w odniesieniu do monitorowanych wielkości; geodezyjnych.
 minimalne okresy, w jakich należy prowadzić poszczególne
pomiary i obserwacje, w tym monitoring prowadzony po reali- Na dalszych etapach obejmujących realizację wzmocnień ist-
zacji obiektu; niejących obiektów, formowanie zabezpieczenia oraz głębienie
 sposób rejestracji poszczególnych wyników i obserwacji oraz wykopu wykonuje się:
określenie formy, w jakiej zostaną opracowane i przedstawione  kontrolę stanu technicznego, odnosząc się do wykonanej in-
do oceny; wentaryzacji;
 sposób oceny wyników pomiarów i obserwacji;  pomiary rozwartości rys i pęknięć w zainstalowanych uprzed-
 wartości ostrzegawcze i alarmowe; nio szczelinomierzach;
 sposób postępowania w przypadku przekroczenia wartości  pomiary punktów geodezyjnych.
ostrzegawczych i alarmowych;
 osoby odpowiedzialne za prowadzenie monitoringu oraz oce- Monitoring przemieszczeń obudowy wykopu stanowi pod-
nę i weryfikację wyników pomiarów i obserwacji; stawowy element weryfikacji prawidłowego przebiegu procesu
 sposób i czas likwidacji punktów pomiarowych i obserwacyj- wznoszenia obiektu w jego początkowej fazie. Prowadzony jest
nych. z wykorzystaniem pomiarów inklinometrycznych (rys. 3) oraz
weryfikujących je (w ograniczonym zakresie) pomiarów geo-
Z uwagi na złożoność procesu inwestycyjnego konieczne jest dezyjnych. Pomiary inklinometryczne wykorzystywane są tam,
przewidzenie w projekcie monitoringu możliwości jego ewentu- gdzie wymagana jest znaczna dokładność kontroli przemieszczeń
alnej korekty i uzupełnienia. poziomych oraz brak dostę-
Zmiany dokonuje się w do- pu wyklucza zastosowanie
stosowaniu do szczegóło- pomiarów geodezyjnych.
wych opracowań technolo- Dzieje się tak m.in. poniżej
gicznych przedstawionych poziomu dna wykopu. Wy-
przez wykonawców prac, konywanie pomiaru przy
mających wpływ na monito- pomocy sondy inklinome-
rowane wielkości. W doku- trycznej (fot. 3) cechuje
mentacji należy przewidzieć szybkość oraz znaczna do-
także możliwość rozszerze- kładność odczytu przemiesz-
nia wstępnie wyznaczonych czenia kolumny inklinome-
stref oddziaływania wykopu. trycznej na poszczególnych
Dokonuje się tego na pod- jej poziomach [8].
stawie wyników pomiarów Kolumny inklinometrycz-
przemieszczeń prowadzo- ne wykonane z odpowied-
nych podczas głębienia wy- nio wytrzymałego tworzywa
kopu. sztucznego ABS montowane
kwiecień - czerwiec 2 / 2013 [43] 55
Geoinżynieria GEOINŻYNIERIA
drogi mosty tunele
tencji zespołu leży także podejmowanie decyzji od-
nośnie do działań zaradczych oraz korekty zakresu
i częstotliwości prowadzonego monitoringu.
Podsumowanie
Budowa obiektów wymagających wykonania
głębokich wykopów, w szczególności zlokalizowa-
nych w terenie zabudowanym, wiąże się z licznymi
utrudnieniami. W procesie przygotowania i reali-
zacji inwestycji niezbędna jest współpraca zespołu
specjalistów z różnych branż. Wśród nich nie może
zabraknąć geotechników działających już w począt-
kowym etapie robót.
Analiza geoinżynieryjna oraz póz
niejsze opraco-
wanie projektu geotechnicznego w przypadku du-
żych inwestycji wymaga przeanalizowania znacznej
ilości informacji, które wykraczają poza standardowe
Fot. 3. Wykonanie pomiaru w kolumnie inklinometrycznej (fot. K. Wanik)
zakresy.
są do zbrojenia ścian szczelinowych lub, gdy to nie jest możliwe, W trakcie prowadzenia prac dla kontroli poprawności proce-
wykonywane w podłożu gruntowym w bezpośrednim sąsiedz- su wznoszenia obiektu, szczególnego znaczenia nabiera moni-
twie obudowy. Długości kolumn inklinometrycznych dostosowu- toring wykonawczy. Weryfikuje on poprawność założeń przy-
je się do głębokości wykonywanego zabezpieczenia wykopu. jętych na etapie opracowania dokumentacji projektowej i daje
Jako uzupełniający element kontroli przemieszczeń obudowy możliwość wyprzedzającego działania w przypadku wykrycia
wykopu wykonuje się pomiary geodezyjne luster dalmierczych nieprawidłowości.
zainstalowanych w wieńcu ściany szczelinowej. Ilość punktów Szczególnego znaczenia nabierają pomiary przemieszczeń po-
pomiarowych zazwyczaj jest większa niż ilość kolumn inklinome- ziomych ścian obudowy głębokiego wykopu, które znajdują od-
trycznych. Każdorazowo przewidzieć należy punkt pomiarowy wzorowanie w zachowaniu się obiektów zlokalizowanych w stre-
zlokalizowany w miejscu wykonania kolumny inklinometrycznej. fie objętej ich wpływami. Przemieszczenia te należy kontrolować
Pomiary hydrogeologiczne prowadzone na etapie wykonaw- z wykorzystaniem pomiarów inklinometrycznych oraz weryfiko-
czym mają na celu dostarczenie informacji odnośnie do zmian wać pomiarami geodezyjnymi. <�
położenia poszczególnych horyzontów wodonośnych wywo-
łanych przez prowadzone prace. Zmiany te mogą mieć charak- Referat został wygłoszony podczas XXVIII Warsztatów Pracy
ter spiętrzenia zwierciadła wód gruntowych lub ich obniżenia. Projektanta Konstrukcji  GEOTECHNIKA ; 5 8 marca 2013 r.,
W większości przypadków w pomiarach prowadzonych na etapie Wisła
wykonawczym wykorzystuje się kolumny piezometryczne, wyko-
nane wcześniej na potrzeby opracowania dokumentacji hydroge- Literatura
ologicznej. Pomiary prowadzi się nieprzerwanie, poczynając od [1] Kotlicki W., Wysokiński L. (2002): Ochrona zabudowy w są-
chwili instalacji kolumn do końca realizacji inwestycji. siedztwie głębokich wykopów. Instrukcja ITB nr 376/2002.
Kontrolę poziomu wód gruntowych należy prowadzić zarów- ITB, Warszawa 2002.
no wewnątrz, jak i na zewnątrz wykopu. Pomiary prowadzone [2] Pazdro Z., Kozerski B. (1990): Hydrogeologia ogólna. Arkady,
wewnątrz obrysu wykopu pozwalają na bieżąco weryfikować Warszawa 1990.
wykonane obliczenia hydrogeologiczne. Umożliwiają kontrolę [3] Pieczyrak J. (1997): Hydrologia wód gruntowych. Inżynieria
stopnia szczelności obudowy oraz wykluczają niebezpieczeństwo i Budownictwo nr 1/97.
znacznego obniżenia zwierciadła wód gruntowych poza wyko- [4] Pieczyrak J. (1997): Geotechniczne problemy odwadniania
pem w przypadku powstania nieszczelności. wykopów. Inżynieria i Budownictwo nr 4/97.
Uzupełniająco do pozostałych pomiarów, wykonuje się moni- [5] Pieczyrak J. (1998): Uwagi praktyczne dotyczące doraz
nego
toring zmian wysokościowych siatki wyznaczonych punktów po- obniżania zwierciadła wody gruntowej. Inżynieria i Budow-
miarowych zlokalizowanych na powierzchni terenu. Z uwagi na nictwo nr 11/98.
zagrożenie uszkodzeniem punktów pomiarowych, wykonuje się [6] Wanik K. (2009): Zastosowanie iniekcji strumieniowej  jet-
je w postaci reperów wgłębnych. Montaż punktów oraz prowa- -grouting do zabezpieczania i wzmacniania posadowienia
dzenie pomiarów rozpoczyna się przed przystąpieniem do prac przyszybowych obiektów powierzchniowych. Wiadomości
terenowych, wykonując pomiary inicjalne, tj. tzw. pomiary zerowe Górnicze 7-8/2009.
dla stanu wyjściowego. Poszczególne pomiary w miarę możliwości [7] Wanik K. (2010): Wybrane uwarunkowania projektowe i tech-
wykonuje się w tych samych terminach. W chwili zaobserwowania nologiczne stosowania iniekcji strumieniowej. Inżynieria i Bu-
znacznej dynamiki przyrostów mierzonych wielkości, wystąpie- downictwo 2/2010.
nia wartości alarmowych lub granicznych zwiększa się wstępnie [8] Wanik K. (2012): Zastosowanie monitoringu inklinometrycz-
określoną częstotliwość pomiarów. W przypadku dużych i skom- nego w realizacji inżynierskich obiektów budowlanych. Inży-
plikowanych inwestycji w projekcie monitoringu przewiduje się nieria Morska i Geotechnika nr 4/2012.
konieczność powołania zespołu ekspertów weryfikujących na bie- [9] Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospo-
żąco rejestrowane dane. Zespół ten we współpracy z projektan- darki Morskiej z dnia 27 kwietnia 2012 r. w sprawie ustalania
tem, kierownikiem budowy oraz inspektorem nadzoru zapewnia geotechnicznych warunków posadowienia obiektów budow-
ocenę i weryfikację wyników pomiarów i obserwacji. W kompe- lanych. Dziennik Ustaw z 2012 r. nr 0 poz. 463.
56 kwiecień - czerwiec 2 / 2013 [43]