y
RÓDA
A INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ
y
ródła informacji geograficznej dzisiaj
Najstarszym z
ródłem informacji geograficznej była tradycja przekazywana ustnie.
Póz
niej pojawiły się z
ródła materialne: książki i mapy, w różnych formach i z różnych
materiałów. Przyrządy pomiarowe (dalmierze, teodolity itp.) oraz wynalazek fotografii
pozwoliły na określenie dokładnego położenia obiektów, kierunków i odległości. Prze-
łomem zaś było zastosowanie w końcu XIX wieku fotografii do wykonywania zdjęć
Ziemi z powietrza, początkowo z balonów i latawców, póz
niej z samolotów. Kolejny
przełom dokonał się w latach sześćdziesiątych XX wieku dzięki zastosowaniu sztucz-
nych satelitów Ziemi. Umożliwiły one jednoczesną obserwację znacznej części planety.
Rozwój techniki pozwolił ponadto rejestrować obrazy nie tylko w świetle widzialnym,
ale również wykorzystać promieniowanie podczerwone i rentgenowskie. Dodatkowo
rozwój informatyki umożliwił analizę wielkiej liczby informacji.
Od 1972 roku nad Ziemią krążą satelity Landsat służące stałej obserwacji naszej pla-
nety z wysokości około 700 km. Dokonując obserwacji w czterech zakresach fal elektro-
magnetycznych w pasie o szerokości 185 km, co 16 dni znajdują się one nad tym samym
obiektem. Efektem są zdjęcia satelitarne, których zdolność rozdzielcza odpowiada w te-
renie fragmentowi powierzchni o wymiarach 79 x 56 m.
Najnowocześniejsza technologia umożliwiła wprowadzenie systemu GPS (Global
Positioning System). Niewielki odbiornik analizuje sygnały przekazywane przez spe-
cjalne satelity i pokazuje geograficzną lokalizację i wysokość miejsca. W cywilnych za-
stosowaniach dokładność wynosi około 10 m.
Ogromną liczbę wiadomości można uzyskać, korzystając z prasy, radia i telewizji,
w tym z kanałów tematycznych. W obecnych czasach nieocenionym z
ródłem informa-
cji jest Internet, w którego zasobach znajdują się dane statystyczne, programy kompute-
rowe, animacje, mapy, fotografie, analizy, definicje itp.; większość z nich jest w języku
angielskim.
Mapa jako z
ródło informacji geograficznej
Mapa jest płaskim, zmniejszonym oraz uogólnionym obrazem powierzchni
Ziemi i zjawisk odnoszących się do niej, otrzymanym w wyniku matematycznych
przekształceń (odwzorowań) i przedstawionym za pomocą umownych znaków.
Mapa powstaje więc na płaszczyz
nie, więc globus ani mapa plastyczna nią nie są.
Najczęściej wyróżniane składniki mapy to: odwzorowanie kartograficzne, skala,
legenda oraz generalizacja. Dwa pierwsze elementy umożliwiają wykonywanie obli-
czeń, pozostałe decydują o czytelności mapy.
Zdjęcia lotnicze i satelitarne, nawet najdokładniejsze, również nie są mapami. Mogą
bowiem nie mieć jednej skali, gdy nie są wykonane pionowo lub obejmują wielki obszar.
Zawierają też informacje przypadkowe, np. rozmieszczenie maszyn rolniczych w polu.
10
y
RÓDA
A INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ
Klasyfikacje map
Istnieje wiele podziałów map. Według kryterium skali są one dzielone na:
RODZAJ MAPY ZAKRES SKALI PRZYKA
AD
wielkoskalowe do 1:200000 włącznie 1:25000
średnioskalowe od 1:200000 do 1:1000000 włącznie 1:500000
małoskalowe powyżej 1:1000000 1:66000000
Na podstawie treści wyróżnia się mapy ogólnogeograficzne (fizyczne) i tematycz-
ne. Pierwsza grupa przedstawia zróżnicowane informacje o terenie, takim jak: ukształ-
towanie powierzchni, wody, miasta, drogi, granice, krainy geograficzne itp. Druga jest
poświęcona jednemu lub kilku podobnym zagadnieniom, w związku z czym są mapy
np. geologiczne, meteorologiczne, glebowe, rozmieszczenia ludności, transportu itp.
Jeszcze inne kryterium dzieli mapy na podstawie ich przeznaczenia; stąd mapy
wojskowe, turystyczne, nawigacyjne, geodezyjne itp.
W codziennym życiu często zamiennie traktuje się pojęcia mapa i plan. Plan jednak
nie uwzględnia krzywizny Ziemi.
Odwzorowania kartograficzne
Ziemia ma kształt zbliżony do kuli i z tego
względu jej powierzchni nie można przedstawić
na płaszczyz
nie, rozwijając ją, jak w przypadku
np. sześcianu. Dlatego najczęściej wykorzystuje
się rzutowanie siatki geograficznej (układu po-
łudników i równoleżników na globusie) na wy-
braną powierzchnię. Zwykle są to płaszczyzny,
ściany walca i stożka.
Sposób, w jaki przekształca się siatkę geo-
graficzną na układ południków i równoleżników
na płaszczyz
nie, czyli siatkę kartograficzną, jest
odwzorowaniem kartograficznym.
Ze względu na powierzchnię rzutowania wy-
różniamy odwzorowania płaszczyznowe, stożkowe
i walcowe. Dodatkową grupę stanowią odwzoro-
wania umowne, powstałe w wyniku matematycz-
nych obliczeń (por. str. 2 atlasu Wyd. Wiking).
Położenie opisuje, jak wybrana powierzchnia
odwzorowania jest ułożona względem Ziemi. Jeśli
płaszczyzna styka się z biegunem, a osie stożka
i walca pokrywają się z osią Ziemi, mówimy o
położeniu normalnym. W położeniu poprzecznym
płaszczyzna jest styczna do równika, a osie walca
i stożka leżą w jego płaszczyz
nie. W trzecim przy-
padku, gdy płaszczyzna jest styczna do Ziemi mię-
dzy równikiem i biegunem, osie walca i stożka zaś
nie pokrywają się z osią Ziemi, ani nie leżą w płasz-
Ryc. 1. Główne rodzaje siatek kartograficznych
czyz
nie równika, występuje położenie ukośne.
11