PSYCHOLOGIA RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH
1/. Przedmiotem badao psychologii różnic indywidualnych są :
·ð zdolnoÅ›ci, czyli inteligencja  wyznaczniki u czÅ‚owieka efektywnoÅ›ci uczenia siÄ™
i wykonywania zadao, to zdolnośd przystosowania się do nowych wymagao, zdolnośd
efektywnego myślenia.
·ð osobowoÅ›d, zwÅ‚aszcza temperament  który wpÅ‚ywa na szybkoÅ›d
i energię działania człowieka.
Różnice w funkcjonowaniu ludzi, dotyczą ich indywidualnej drogi rozwojowej, potencjału
intelektualnego, osobowości.
Geneza różnic indywidualnych, obejmuje czynniki dziedziczne i środowiskowe.
2/. INTELIGENCJA - ( z łacioskiego intelligentia  pojętnośd ) w rozumieniu psychologicznym 
to zespół zdolności umysłowych umożliwiających jednostce korzystanie z nabytej wiedzy przy
rozwiązywaniu nowych problemów i racjonalnym zachowaniu się w różnych sytuacjach
życiowych.
Wyróżnia się trzy podstawowe formy inteligencji :
·ð praktycznÄ…  umiejÄ™tnoÅ›d rozwiÄ…zywania konkretnych zagadnieo,
·ð abstrakcyjnÄ…  zdolnoÅ›d operowania symbolami i pojÄ™ciami,
·ð spoÅ‚ecznÄ…  umiejÄ™tnoÅ›d zachowania siÄ™ w grupie.
Inteligencja określa poziom funkcjonowania człowieka w różnych sferach.
Na inteligencję składają się m.in. zdolności :
·ð myÅ›lenia abstrakcyjnego,
·ð myÅ›lenia sÅ‚owno  pojÄ™ciowego,
·ð myÅ›lenia logicznego,
·ð przyczynowo  skutkowego,
·ð myÅ›lenia arytmetycznego ( operowania liczbÄ… ),
·ð rozumienia obowiÄ…zujÄ…cych norm spoÅ‚ecznych,
·ð bezpoÅ›redniego, wzrokowego i sÅ‚uchowego zapamiÄ™tywania,
·ð trwaÅ‚ego zapamiÄ™tywania ( gromadzenia wiedzy i operowanie niÄ… ),
·ð spostrzegania,
·ð dokonywania analizy i syntezy wzrokowej na materiale wzrokowym,
·ð integracji wzrokowo  ruchowej.
Badania nad genezą różnic indywidualnych w zakresie inteligencji wykazały, że:
·ð istnieje zwiÄ…zek miÄ™dzy inteligencjÄ… a pokrewieostwem genetycznym ( im bliższe
pokrewieostwo tym wyższa korelacja ),
·ð miejscem zamieszkania a inteligencjÄ… dzieci  aż 10 pkt. dzieli dzieci ze wsi od dzieci
z miasta ( duże miasto-105; małe miasto-101; wieś- 94 )
·ð miÄ™dzy rasÄ… biaÅ‚Ä… a czarnÄ… ( różnica 15 pkt. ),
·ð miÄ™dzy dziedmi starszymi a najmÅ‚odszymi w rodzinie, na korzyÅ›d dzieci starszych,
·ð wpÅ‚ywem warunków życia na inteligencjÄ™ (dzieci pozostawione w DDz  po 3 latach
spadek inteligencji o ponad 25 pkt. ( 87/60 ) ; dzieci przeniesione do specjalnej
placówki po 3 latach wzrost inteligencji o ok. 30 pkt.( 64/92 ).
INTELIGENCJA EMOCJONALNA  to zdolnośd rozpoznawania i różnicowania własnych
i cudzych emocji, rozumienia ich, przewidywania, kontrolowania i wykorzystywania
uzyskiwanych na tej drodze informacji do kierowania własnym myśleniem i działaniem.
Inteligencja emocjonalna ma ogromny wpływ na osiąganie sukcesu w różnych
dziedzinach życia. Pomaga m. in. w :
·ð uczeniu siÄ™, swobodnym wypowiadaniu siÄ™,
·ð radzeniu sobie z wymogami Å›rodowiska,
·ð radzeniu sobie z lÄ™kiem, depresjÄ…, (mniejsze skutki stresu )
·ð nawiÄ…zywaniu relacji z pÅ‚ciÄ… przeciwnÄ…,
·ð osiÄ…ganiu sukcesów zawodowych ( odpornoÅ›d ).
Ludzie inteligentni emocjonalnie to ludzie asertywni.
 Ludzie różnią się między sobą nie tylko inteligencją, ale także cechami osobowości
(potrzebami, motywami działania, charakterem, temperamentem, zdolnościami,
uzdolnieniami, talentami).
3/. OSOBOWOŚD - to całośd wewnętrznego życia człowieka ujawniająca się w
działaniu ukierunkowanym na realizację celów .
Na całośd naszego wewnętrznego życia składa się składają się :
·ð nasze potrzeby
·ð motywy dziaÅ‚ania,
·ð temperament,
·ð charakter,
·ð zdolnoÅ›ci i talenty.
POTRZEBA to brak czegoś , co musi byd zaspokojone, aby człowiek mógł normalnie
rozwijad siÄ™ i funkcjonowad.
HIERARCHIA POTRZEB WG. MASLOWA
A. Potrzeby fizjologiczne :
·ð zaspakajania gÅ‚odu,
·ð oddychania,
·ð snu,
·ð ruchu,
·ð seksualne.
B. Potrzeby bezpieczeostwa :
·ð bezpieczeostwa,
·ð unikania lÄ™ku,
·ð stabilnoÅ›ci,
·ð opieki,
·ð zależnoÅ›ci.
C. Potrzeby miłości i przynależności ( ich zaspokojenie rzutuje na sposób widzenia
świata, realizowane cele, na radzenie sobie z trudnościami ) :
·ð wiÄ™zi,
·ð afiliacji (np. przynależnoÅ›ci do rodziny),
·ð miÅ‚oÅ›ci, bycia kochanym,
·ð akceptacji,
D. Potrzeby szacunku i uznania :
·ð poważania,
·ð wolnoÅ›ci,
·ð docenienia,
·ð sukcesu,
·ð respektu i uznania innych,
·ð dominacji,
·ð dobrego statusu spoÅ‚ecznego.
E. Potrzeby samorealizacji ( najwyższa forma rozwoju potrzeb u człowieka):
·ð posiadanie życiowych celów,
·ð samospeÅ‚nianie pragnienia, aby stad siÄ™ kimÅ›,
·ð duża aktywnoÅ›d intelektualna,
·ð wykorzystywanie swojego potencjaÅ‚u intelektualnego, emocjonalnego,
estetycznego do doskonalenia swojego rozwoju.
Niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu, uniemożliwia zaspakajanie potrzeb rzędu
wyższego.
MOTYWACJA - to stan gotowości człowieka do podjęcia określonego działania.
·ð wewnÄ™trzna  aktywizacja nastÄ™puje, gdy czÅ‚owiek dąży do zaspakajania swoich
życiowych potrzeb,
·ð zewnÄ™trzna  polega na wzbudzaniu tych potrzeb poprzez stosowanie kar
i nagród, informowaniu o możliwościach osiągnięcia celu, manipulowaniu tymi
możliwościami.
Motyw  to czynnik, który ukierunkowuje, podtrzymuje i inspiruje zachowanie człowieka
Motyw pojedynczy  np. potrzeba zdobycia dyplomu,
Motyw złożony  np. potrzeba zdobycia dyplomu i założenia rodziny,
Motyw nierealny  kiedy znajdujemy się w sytuacji, która uniemożliwia nam osiągnięcie
celu, a mimo to my nadal zabiegamy i próbujemy go zrealizowad.
Aby powstał w człowieku motyw do działania, muszą byd spełnione warunki :
·ð czÅ‚owiek musi czegoÅ› potrzebowad lub musi mied do wykonania zadanie
(niezaspokojona potrzeba lub nie wykonane zadanie jest z
ródłem napięcia),
·ð musi dostrzec czynnik (sposób) , który może tÄ… potrzebÄ™ zaspokoid (nagroda/kara),
·ð musi byd przekonany, że w danych warunkach potrafi zaspokoid tÄ… potrzebÄ™ lub
wykonad zadanie.
Motywacja będzie miała maksymalne natężenie, gdy prawdopodobieostwo sukcesu i porażki
będzie równe.
Jeżeli chcemy poznad człowieka, to musimy poznad motywy jego postępowania ( każdy
człowiek nosi w sobie pewne tendencje do takiego , a nie innego zachowania).
Zwiększanie motywacji
·ð dokonujemy analizy celów (co jest ważne, Å‚atwiejsze ),
·ð zaplanowanie nagrody za wykonanie zadania (mobilizacja),
·ð wizualizacja celu  dziÄ™ki temu możemy przeksztaÅ‚cid abstrakcyjny cel w żywy obraz,
·ð analiza negatywnych konsekwencji niezrealizowania celu,
·ð analiza pozytywnych konsekwencji zrealizowania celu,
·ð najtrudniejszy pierwszy krok  trzeba po prostu zaczÄ…d.
TEMPERAMENT  to jeden z elementów osobowości, różniący ludzi miedzy sobą,
określający wrodzony sposób reagowania na wszystko co się wokół dzieje.
W temperamencie ujawnia się żywotnośd organizmu (wigor), szybkośd reagowania,
głębokośd i trwałośd uczud .
Temperament daje o sobie znad już we wczesnym dzieciostwie, a nawet zaraz po
urodzeniu, głównie w sposobie w jaki dziecko ujawnia swoje emocje, a także w poziomie
aktywności . Tak więc niektóre dzieci są spokojne, łagodne, radosne  a inne pobudliwe,
aktywne, krzykliwe.
Temperament - to też szczególny sposób zachowania dorosłych, który ujawnia się na tyle
często, że określa daną osobę i pozwała przewidzied jej reakcje na różne przyszłe
sytuacje.
Niektórzy dorośli są permanentnie odprężeni i niczym się nie przejmują, inni są ciągle
spięci i zamartwiają się na zapas  to są ich stałe cechy zachowania i przeżywania. To co
czyni te ich stałe cechy pozytywnymi lub negatywnymi, zależy od ich wzajemnej
równowagi.
Pierwszą osobą w historii medycyny, która próbowała dokonad klasyfikacji cech tempera
mentalnych był Hipokrates ( V w. p.n.e. ). Jego typologia zachowała się do dzisiaj.
Hipokrates zakładał, że w organizmie znajdują się 4 różne płyny :
·ð krew  temperament sangwistyczny ( osoba ekstrawertywna, pewna siebie,
skierowana na zewnątrz, otwarta, rozmowna, wrażliwa, odprężona, beztroska,
przywódcza. Typ silny, zrównoważony,
·ð flegma  temperament flegmatyczny (osoba spokojna, opieszaÅ‚a, introwertywna,
raczej stabilna, rzetelna, opanowana, pokojowo nastawiona, uważna, dbała. To
typ silny zrównoważony.
·ð Czarna żółd  temperament melancholiczny (osoba smutna, przygnÄ™biona,
zamknięta w sobie, introwertywna, cicha nietowarzyska, pesymistyczna, lękliwa,
chimeryczna. Typ słaby , niezrównoważony ( przewaga procesów hamowania nad
pobudzeniem ).
·ð Żółd  temperament choleryczny (osoba drażliwa, ekstrawertywna, niestabilna,
aktywna, optymistyczna, porywcza, zmienna, wybuchowa, agresywna. Typ silnie
niezrównoważony (przewaga pobudzenia nad hamowaniem ).
W praktyce rzadko występują tak czyste i wyraziste temperamenty. Najczęściej mamy
do czynienia z typami mieszanymi, w których jedne cechy osiągają widoczną
przewagÄ™ nad innymi.
CHARAKTER  tak jak temperament jest jednym z elementów osobowości. Jest to
względnie stała cecha osobowości charakterystyczna dla danego człowieka, to zespół
indywidualnych cech, wyrażający się w czynnych postawach, tendencjach
w stosunku do świata, pracy, ludzi, siebie samego, do drugiego człowieka.
Określenie, że ktoś ma charakter, jest określeniem wartościującym dodatnio
( nie mylid z charakterkiem ).
Åšwiadectwem dobrego charakteru jest :
·ð umiejÄ™tnoÅ›d podejmowania decyzji,
·ð zdyscyplinowanie,
·ð samodzielnoÅ›d,
·ð panowanie nad emocjami,
·ð szacunek do innych,
·ð odwaga w dziaÅ‚aniu,
·ð umiejÄ™tnoÅ›d krytycznego i obiektywnego spojrzenia na siebie i
innych.
ZDOLNOŚCI I TALENTY - to kolejne elementy osobowości. Są to właściwości psychiczne
człowieka warunkujące pomyślne rezultaty działania, rozwijające się na podłożu zadatków
wrodzonych ( które umożliwiają rozwijanie zdolności, ale ich nie wyznaczają ).
Posiadanie jednej zdolności np. spostrzegawczości , nie zapewnia jeszcze sukcesów, ale
dopiero posiadanie określonego zespołu zdolności, umożliwia je.
Zespół zdolności, warunkujący skuteczne działanie w jakiejś dziedzinie nazywamy
uzdolnieniami.
Bardzo duże zdolności, czyli wyższy stopieo uzdolnieo określamy jako talent.
Mówimy o nich wówczas, kiedy jednostka osiąga wysoki wynik, przy niewielkim nakładzie
wysiłku i w krótkim czasie.
Samo posiadanie zdolności, uzdolnieo, talentu nie gwarantuje jednak wysokich wyników.
Towarzyszyd im musi systematyczna praca i wysoka inteligencja emocjonalna. U ich podstaw
leżą predyspozycje, które wymagają ciągłego rozwijania poprzez dwiczenia i systematyczną
pracę, ponieważ nie rozwijają się samorzutnie.
METODY BADAO PSYCHOLOGICZNYCH DZIECI I MA
ODZIEŻY
1. Wywiad  jest to rozmowa między dwiema równorzędnymi osobami,
prowadzona w ściśle określonym celu.
Ważne : cel, plan, warunki rozmowy, umiejętne nawiązanie kontaktu emocjonalnego
i intelektualnego, umiejętne kierowanie rozmową.
2. Obserwacja  Jest to świadome, systematyczne i planowe rejestrowanie zachowania
człowieka, przebiegu zjawisk i zdarzeo, w określonym miejscu i czasie.
Ważne : celowośd, obiektywnośd, systematycznośd.
3. Eksperyment  wyższa forma obserwacji, prowadzona w ściśle określonych,
kontrolowanych przez badającego warunkach, które mogą byd stosownie do potrzeb
zmieniane.
4. Standaryzowane techniki psychologiczne  inaczej testy, możemy nimi badad :
·ð rozwój funkcji intelektualnych - (m. in. Skala Inteligencji D. Wechslera dla
Dzieci (WISC-R) i Młodzieży (WAIS-R), Krótka Skala Inteligencji, Skala
Dojrzałości Columbia, Skala Matryc Kolorowych Ravena, Skala Matryc Ravena
Standard, Test Leitera, Test Langana, APIS itd.. SÄ… to testy standaryzowane
na populacji polskiej.
·ð rozwój funkcji percepcyjno  motorycznych - ( m. in. Bender  Koppitz, Test
Percepcji Wzrokowej Frostig, Graham  Kendall, Skala Pomiaru Percepcji
SÅ‚uchowej Kostrzewskiego, itd. ),
·ð dominacjÄ™ stronnÄ… ( lateralizacjÄ™ )  (m. in. Kalejdoskop, dziurka, kreskowanie,
odkładanie kart, Marionetka, przerysowywanie figur, przepisywanie
wyrazów, wycinanie, kopanie, skakanie, itd. ),
·ð osobowoÅ›d  (m. in. zdania niedokooczone Kostrzewskiego, Rottera,
Kwestionariusz Eysenka, Kwestionariusz  Jaki jesteś  , Skala neurotyczności
DÄ…browskiego , rysunek postaci, rodziny, drzewa, itd.),
·ð dojrzaÅ‚oÅ›d emocjonalnÄ…  (m. in. Skala dojrzaÅ‚oÅ›ci emocjonalnej, rysunek itd. ),
·ð dojrzaÅ‚oÅ›d spoÅ‚ecznÄ…  (m. in. Skala dojrzaÅ‚oÅ›ci spoÅ‚ecznej Dolla,
Skala dojrzałości Gunzburga, itd. ).
Testy mogÄ… byd : werbalne i niewerbalne ( wykonawcze ),
indywidualne i grupowe.
BIBLIOGRAFIA
1. Strelau J. (2002).Psychologia różnic indywidualnych. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe Scholar.
2. Strelau J. (1998). Psychologia temperamentu. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.
3. Nęcka E. (2003). Inteligencja. Geneza, struktura, funkcje. Gdaosk:
Gdaoskie Wydawnictwo psychologiczne.
4. Zawadzki B. (2002). Temperament  geny i środowisko. Sopot:
Gdaoskie Wydawnictwo Psychologiczne.
5. Rejkowski T. (1985). Emocje i motywacja. W: T. Tomaszewski (red),
Psychologia, wyd. PWN.
6. Siek S. (1986). Struktura osobowości. Warszawa:
Akademia Teologii Katolickiej.
PYTANIA EGZAMINACYJNE
1. Co to jest inteligencja i jakiego rodzaju zdolności się na nią składają ?.
2. Rola inteligencji emocjonalnej w życiu człowieka.
3. Co to jest osobowośd i jakie elementy wchodzą w jej skład ?
4. Wymieo rodzaje psychicznych potrzeb człowieka.
5. Wskaż różnicę między motywacją wewnętrzną i zewnętrzną.
6. Co to jest temperament  klasyfikacja temperamentu wg Hipokratesa.
7. Wymieo cechy dobrego charakteru.
8. Co to są zdolności i czy zawsze gwarantują nam sukces?