PRACE POGL
DOWE  REViEW PAPERS
Jowanka MORAWSKA
ReguIacje prawne dotyczące narkomanii
w PoIsce i na tIe porównawczym*
ReguIation in Iaw deaIing with probIem of drug addiction
in PoIand when compared
Klinika Toksykologii
Praca niniejsza przedstawia uregu- The present paper introduces regu-
OS
rodek Informacji Toksykologicznej
Iowania prawne obowiązujące we Iation of Iaw obIigatory in the modern
Collegium Medicum
współczesnym świecie, mające na worId, with a view of preventing and
Uniwersytet Jagielloński
ceIu zapobieganie i zwaIczanie zjawi- fighting against drug addiction. it aI-
Kierownik: Prof. dr hab. Janusz Pach
ska narkomanii. PozwoIiła ona prześIe- Iowed to chart approximateIy the en-
dzić prawie całe spektrum możIiwych, tire spectrum of possibIe and obeyed
a istniejących na świecie przepisów, ruIes in the worId. Amongst it the ac-
Dodatkowe słowa kIuczowe:
konwencje międzynarodowe w tym także działaIność organizacji tivity of internationaI organisations
narkomania
międzynarodowych w tym wzgIędzie. was considered. A speciaI attention
substancje psychoaktywne
SzczegóIną uwagę poświęcono usta- was given to PoIish IegisIation. AIso
S
rodki odurzające
wodawstwu poIskiemu i porównaniu the Law about prevention from Drug
zapobieganie
Ustawy o Zapobieganiu Narkomanii z Addiction (31st January 1985) and Iaw
31 stycznia 1985roku i Ustawy o Prze- about Counteract against Drug Addic-
AdditionaI key words:
ciwdziałaniu Narkomanii z 24 kwietnia tion (24th ApriI 1997) were particuIarIy
international conventions
1997 roku. Starano się też przybIiżyć regarded. A Iot of effort was made to
drug addiction
psychoactive substances probIem narkomanii i przestępczości bringing the probIem of drug addiction
psychodelics
w oparciu o ustawodawstwo poIskie. and deIinquency forward, based upon
prevention
PoIish IegisIation.
Wstęp odurzających, specjalne postanowienia do-
*Publikac a ta est fragmentem pracy magisterskie Najogólniej rzecz ujmując panujące
tyczące przewozu S
rodków odurzających na
obronione w Katedrze Soc ologii Prawa obecnie na S
wiecie podejS
cie do S
rodków
statkach lub w samolotach na trasach mię-
na Wydziale Prawa i Administrac i UJ pod kierunkiem
odurzających i psychotropowych, zwanych dzynarodowych, warunki posiadania S
rod-
Prof. Krzysztofa Pałeckiego w paz
dzierniku 2000 roku.
potocznie narkotykami, okreS
lić można jako ków odurzających, leczenie narkomanów. W
podejS
cie prohibicyjne. Jest ono w znacz- szczególnoS
ci niedozwolone są: uprawa,
nej mierze kształtowane nie tylko przez prze- zbiór, wyrób, sporządzanie wyciągów, prze-
pisy wewnętrzne ustawodawstw państw, twarzanie, posiadanie, oferowanie, rozpo-
lecz przede wszystkim przez przepisy pra- wszechnianie, kupno, sprzedaż, dostarcza-
wa międzynarodowego [8]. nie, poS
redniczenie, wysyłanie, przesyłanie,
W związku z szybkim rozprzestrzenia- przewóz, wywóz, przywóz S
rodków odurza-
niem się zjawiska narkomanii na całym S
wie- jących sprzeczne z postanowieniami kon-
cie obserwuje się stałe dążenie do likwida- wencji. Po raz pierwszy został poruszony
cji tego zjawiska i jego skutków S
rodkami problem pomocy dla osób uzależnionych.
prawnymi. Już na początku XX wieku po- Konwencja zobowiązuje sygnatariuszy do
wstał szereg regulacji prawnych i umów mię- szczególnej troski polegającej na zapewnie-
dzynarodowych. Pierwszą z nich była Mię- niu pomocy lekarskiej, opieki i leczenia od-
dzynarodowa Konwencja Opiumowa za- wykowego narkomanów.
warta w Hadze 23.01.1912 roku [6]. Głów- Jednolita Konwencja o S
rodkach odurza-
nymi jej postanowieniami była kontrola pro- jących nie reguluje wprawdzie wszystkich
dukcji i obrotu, wywozu oraz przewozu prze- zagadnień związanych z narkomanią, ale
tworów opium. Państwa które ją ratyfikowa- ujednolica sposób walki z nią.
ły miały obowiązek ustanowienia przepisów Lawinowo wzrastający obrót substancja-
wewnętrznych regulujących te kwestie. Jed- mi psychotropowymi spowodował odrębne
nakże dopiero podpisanie Jednolitej Kon- uregulowanie tej kwestii w Konwencji o
wencji o Środkach Odurzających w 1961 substancjach psychotropowych podpisa-
roku w Nowym Jorku stanowiło wyrax
ny
nej w Wiedniu w 1971 roku [5].
krok naprzód w walce z narkomanią [3]. TreS
ć jej postanowień obejmuje: zakres
TreS
ć tej Konwencji reguluje szereg spraw: stosowania kontroli nad substancjami psy-
wykaz substancji objętych kontrolą, ograni- chotropowymi, kontrolę preparatów, ograni-
czenia wyrobu i przewozu tych substancji, czenia ich używania do celów leczniczych i
specjalne postanowienia dotyczące uprawy naukowych, zezwoleń, recept, napisów
maku, powoływanie organizacji krajowych
ostrzegawczych, rejestracji, postanowień
do spraw opium, ograniczenie zbiorów maku dotyczących handlu międzynarodowego,
opiumowego przeznaczonego do obrotu zakazy i ograniczenie przywozu i wywozu,
Adres do korespondencji:
międzynarodowego, kontrola nad słomą
przewozu substancji psychotropowych na
Mgr prawa Jowanka Morawska
makową, postanowienia dotyczące krzewów statkach morskich i powietrznych w ruchu
Klinika Toksykologii CM UJ
i liS
ci koki, kontrola nad konopiami indyjski- międzynarodowym, inspekcje, sprawozda-
OS
rodek Informacji Toksykologicznej
mi, wyrób, obrót i rozprowadzanie S
rodków
Os. Złotej Jesieni 1, 31-826 Kraków nia przedstawiane przez strony konwencji,
208 Przegląd Lekarski 2001 / 58 / 4 J. Morawska
ustalanie odpowiednich organów kontrolu- równo o nielegalnym handlu narkotykami, wykonywanymi czynnoS
ciami (art. 12).
jących, S
rodki stosowane przeciwko naduży- jak i o nadużywaniu tych narkotyków, w celu Ujawnione S
rodki odurzające lub psychotro-
waniu substancji psychotropowych, posta- szybkiego ujawnienia następujących zmian powe podlegają konfiskacie (art. 13a). Ana-
nowienia karne itp. i przekazywania tych informacji do dyspo- liza treS
ci zawartych w obowiązującej na
Konwencja zakłada, że poważne jej na- zycji krajowych służb zajmujących się wal- terenie Holandii ustawie opiumowej pozwa-
ruszenia będą karane surowo, a w szcze- ką z narkomanią. la stwierdzić, iż koncentruje się ona głów-
gólnoS
ci przez karę pozbawienia wolnoS
ci. nie na represji za naruszenie jej postano-
Konwencja przewiduje możliwoS
ć stosowa- Francja wień. Nie zawiera natomiast jakichkolwiek
nia S
rodków leczniczych, możliwoS
ć kształ- We Francji problemy narkomanii regu- rozstrzygnięć w zakresie postępowania z
cenia, opieki, rehabilitacji dla osób uzależ- luje ustawa nr 70 - 1320 z 31 grudnia 1970 osobami uzależnionymi od S
rodków odurza-
nionych. Przepisy konwencji przewidują też r., dotycząca S
rodków sanitarnych, walki z jących lub psychotropowych.
możliwoS
ć ekstradycji oraz recydywę mię- narkomanią, represji i S
cigania handlu oraz
dzynarodową. nielegalnego używania substancji trujących Niemcy
Państwa, które podpisały Konwencję o [12]. Ustawa ta stanowi, iż wszystkie oso- W Niemczech problemy narkomanii
Narkotykach i Konwencję o Substancjach by, które w sposób nielegalny używają sub- omawia ustawa o reorganizacji prawa o nar-
Psychotropowych, ogólnie mówiąc, zobo- stancji lub roS
lin zaliczonych do S
rodków kotykach z dnia 18 lipca 1981 roku [12].
wiązały się do ograniczenia uprawy, produk- odurzających, poddane są pod nadzór władz Ustawa przewiduje odpowiedzialnoS
ć
cji, exportu i importu, dystrybucji i handlu, sanitarnych (art. 355-14). karną za następujące czyny dokonywane w
używania i posiadania niektórych narkoty- Ustawa przewiduje odpowiedzialnoS
ć sposób niezgodny z jej postanowieniami:
ków. Na liS
cie kontrolowanych narkotyków karną za nieprzestrzeganie przepisów ad- uprawa, wytwarzanie, handel S
rodkami odu-
znalazły się: surowe opium i koka, opiaty i ministracji publicznej w zakresie produkcji, rzającymi, rozpowszechnianie, wywożenie,
narkotyki opiatopodobne, kokaina i konopie transportu, importu, eksportu, posiadania, sprzedaż, odstąpienie, wprowadzanie do
indyjskie we wszystkich odmianach, S
rodki oferowania, zbywania, nabywania i używa- obiegu, nabywanie lub zdobywanie w inny
pobudzające mózg, S
rodki uspakajające i nia substancji albo roS
lin uznanych jako tru- niż wymieniony sposób, wytwarzanie w dro-
tabletki nasenne oraz S
rodki halucynogen- jące; orzekana kara to pozbawienie wolno- dze przetworzenia innych substancji, posia-
ne. Surowe formy wprowadzania konwencji S
ci w wymiarze od 2 miesięcy do 2 lat i danie bez zezwolenia, przekazanie innym
w życie były usprawiedliwione poważnym grzywna od 2 tys. do 10 tys. franków, albo osobom sum pieniężnych i wartoS
ci mająt-
zagrożeniem dla zdrowia i życia publiczne- jedna z tych kar (art. 626). kowych z przeznaczeniem ich na nielegal-
go i grox
nymi konsekwencjami społeczny- Nielegalne używanie substancji lub ro- ny handel, oddanie do dyspozycji innych
mi i ekonomicznymi narkomanii. System li- S
lin klasyfikowanych jako S
rodki odurzają- osób nielegalnej produkcji tych S
rodków,
cencjonowania umożliwia Międzynarodowe- ce podlega karze pozbawienia wolnoS
ci od przewożenie w sposób niezgodny z ż 11,
mu Komitetowi Kontroli Narkotyków moni- 2 miesięcy do 1 roku i grzywnie od 500 do 5 aplikowanie lub pozostawienie do bezpo-
torowanie S
wiatowego handlu legalnymi tys. franków lub tylko jednej z tych kar (art. S
redniego użycia, reklamowanie w sposób
narkotykami. 628). Ustawa przewiduje możliwoS
ć orze- niezgodny z ż 14. Czyny powyższe zagro-
Organizacją, która decyduje o polityce czenia konfiskaty zajętych substancji i ro- żone są karą pozbawienia wolnoS
ci do 4 lat
wobec narkotyków jest Komisja ds. Nar- S
lin w drodze nakazu przewodniczącego albo karą grzywny. Ustawa przewiduje kon-
kotyków, w której skład wchodzą delegaci sądu wysokiej instancji na żądanie proku- fiskatę ujawnionych narkotyków, a także
państw członkowskich ONZ i delegaci ratora. przedmiotów, których dotyczy czyn karalny
państw nie będących członkami, które pod- Niezależnie od powyższych przepisów (ż 33).
pisały Konwencję z 1961 roku, wS
ród któ- karnych ustawa szczegółowo reguluje kwe- Ustawa szczegółowo reguluje postępo-
rych jest Polska. Komisja otrzymuje infor- stie związane z leczeniem osób uzależnio- wanie w stosunku do przestępców uzależ-
macje i rekomendacje z różnych zaintere- nych, które może następować w drodze re- nionych od narkotyków (rozdz. VII). Prze-
sowanych organizacji i inicjuje przeprowa- alizacji orzeczonego przez prokuratora skie- widuje odroczenie wykonania kary o wymia-
dzanie badań. Jej zadaniem jest tworzenie rowania na leczenie oraz w drodze dobro- rze nie wyższym niż 2 lata pozbawienia
i monitorowanie strategii wobec zjawiska wolnego zgłoszenia się osób uzależnionych wolnoS
ci, gdy sprawca wyraża zgodę na
narkomanii oraz doradzanie rządom po- w celu podjęcia leczenia. podjęcie leczenia w zakładzie specjalistycz-
szczególnych krajów, jak zjawisko to w spo- nym, a z uzasadnienia wyroku wynika, iż
sób legalny ograniczyć[17]. HoIandia czynu dopuS
cił się w następstwie powstałej
Projekt nowej konwencji w sprawie nar- Na terenie Holandii problemy narkoma- zależnoS
ci od S
rodków odurzających (ż 35);
kotyków był również przedmiotem rozważań nii reguluje ustawa opiumowa [2]. Ustawa czas pobytu w państwowej placówce lecz-
podczas 54 sesji Zgromadzenia OgóIne- zabrania importowania, eksportowania, niczej podlega zaliczeniu na poczet orze-
go interpoIu, która odbyła się w dniach 1- przyrządzania, poddawania działaniu che- czonej kary (ż 36). Nadto ustawa przewidu-
8 pax
dziernika 1985 r. w Waszyngtonie. micznemu, podawania, dostarczania, posia- je rezygnację ze S
cigania sprawcy, który w
Zgromadzenie Ogólne Interpolu w toku dania lub wytwarzania leków (narkotyków). następstwie uzależnienia od S
rodków odu-
tej sesji uchwaliło i przyjęło rezolucję, w któ- Jednakże wyżej wymienione czyny nie sta- rzających dopuS
cił się czynu zagrożonego
rej zwracając się do poszczególnych państw nowią przestępstwa, jeżeli dotyczą narko- karą pozbawienia wolnoS
ci do 2 lat, a rów-
zaleca dokonanie uregulowań prawnych w tyków w iloS
ci nie przekraczającej 30 gra- noczeS
nie sprawca ten od co najmniej 3
zakresie: stosowania na terenie tych państw mów (art. 11 pkt 4). miesięcy pozostaje pod stałą opieką lekar-
techniki nadzoru nad dochodzeniami prowa- Holenderska ustawa opiumowa zabra- ską i należy oczekiwać jego pełnej resocja-
dzonymi w sprawach o nielegalny handel nia rozpowszechniania informacji wyrax
nie lizacji (ż 37).
narkotykami, objęcia regulacją prawną ob- mających na celu reklamę lub zachęcanie
rotu narkotykami odbywającego się na  te- do używania S
rodków odurzających lub psy- TajIandia
rytoriach niczyich , udoskonalenia mecha- chotropowych (art. 3b). Tajlandia posiada jedno z najsurowszych
nizmów prawnych umożliwiających dokona- Ustawa przewiduje odpowiedzialnoS
ć praw dotyczących problemu narkomanii,
nie, stosunkowo szybko, ekstradycji osób karną za przepisanie S
rodka odurzającego które reguluje ustawa o narkotykach z dnia
podejrzanych o prowadzenie nielegalnego lub psychotropowego niezgodnie z posiada- 22 kwietnia 1979 roku.[12].
handlu narkotykami, obligatoryjnego wpro- nym zezwoleniem (od 6 miesięcy aresztu Ustawa zawiera podział narkotyków na
wadzenia instytucji tymczasowego aresztu lub do 10 tys. florenów grzywny) i za posia- 5 kategorii: zabrania konsumpcji narkotyków
wobec osób podejrzanych o uczestnictwo danie S
rodka odurzającego lub psychotro- 1 i 5 kategorii (heroina, marihuana)  ż 57
w tym handlu, opracowania S
rodków służą- powego (od 4 lat pozbawienia wolnoS
ci lub oraz zabrania konsumpcji narkotyków 2 ka-
cych do skutecznego przeciwdziałania wy- grzywnie do 50 tys. florenów albo obu ka- tegorii (morfina, kokaina, kodeina, medycz-
korzystaniu poczty do przekazywania prze- rom łącznie)  art. 10 pkt 1,2. Ustawa prze- ne opium)  ż 58.
syłek zawierających narkotyki pochodzące widuje również możliwoS
ć popełnienia prze- WysokoS
ć sankcji, jakie przewiduje
z działalnoS
ci przestępczej oraz poprawy stępstwa naruszającego jej postanowienia ustawa, jest zróżnicowana w zależnoS
ci od
krajowych systemów zbierania danych, za- przez urzędnika państwowego w związku z kategorii narkotyku, który stanowi przedmiot
Przegląd Lekarski 2001 / 58 / 4 209
przestępstwa. dzialnoS
ć karną przestępców, którzy udo- nolitego podejS
cia ustawodawstw poszcze-
Dla przykładu, produkcja (wytwarzanie), stępniają substancje kontrolowane osobom, gólnych państw, w których występują róż-
import, eksport narkotyków zaliczanych do które nie ukończyły 21 lat - karę stanowi norodne tendencje w walce z narkomanią.
1 kategorii podlega karze dożywotniego wię- podwójny wymiar kary za dany czyn, a w Przykład stanowi posiadanie narkotyków, za
zienia. JeS
li jednak wymienione czyny zo- wypadku ponownego jego popełnienia, karą co w niektórych regionach S
wiata grozi kara
stają popełnione w celu uzyskania korzyS
ci jest trzykrotny podwójny jej wymiar (ż 845). S
mierci, podczas gdy w innych nie podlega
materialnej, to ustawa przewiduje możliwoS
ć Importowanie lub eksportowanie sub- to odpowiedzialnoS
ci karnej. Rządy wielu
orzekania kary S
mierci (ż 65). Sprzedaż stancji objętych kontrolą, dokonywane w krajów zaostrzyły represje związane z ob-
narkotyków zaliczanych do 1 kategorii lub sposób sprzeczny z postanowieniami usta- rotem narkotykami, jednak notowane są
ich posiadanie w celu sprzedaży w iloS
ci 100 wy, podlega karze więzienia do 15 lat lub przypadki niezmiernie łagodnego traktowa-
gramów czystej substancji podlega karze grzywny do 25 tys. dolarów albo obu karom nia osób prowadzących handel narkotyka-
więzienia od lat 5 do dożywotniego lub łącznie, jeS
li dotyczy substancji klasyfikowa- mi. Analiza przepisów prawnych wskazuje
grzywny od 50 tys. do 500 tys. baht. JeS
li nych jako narkotyk, natomiast minimalny na, nierzadko, mechaniczny ich charakter,
jednak iloS
ć narkotyków przekracza 100 gra- okres warunkowego zwolnienia wynosi 3 nie dopuszczający działań elastycznych,
mów, to karę stanowi dożywotnie więzienie lata. JeS
li jednak powyższe czynnoS
ci doty- podczas gdy zarówno używanie narkotyków,
lub kara S
mierci (ż 66). czą innych substancji niż narkotyki, orzeka- jak i obrót nimi powinny kształtować różne
Posiadanie, bez wymaganej na ten cel na jest kara więzienia do 5 lat lub grzywna podejS
cie prawne.
zgody, narkotyków zaliczanych do 1 kate- do 15 tys. dol. albo obie kary łącznie, nato- W konkluzji uczestnicy Kongresu opo-
gorii w iloS
ci mniejszej niż 20 gramów pod- miast minimalny okres warunkowego zwol- wiedzieli się za systematycznym podnosze-
lega karze od 1 roku do 10 lat więzienia i nienia wynosi 2 lata (ż 960). niem efektywnoS
ci sądownictwa karnego w
grzywnie od 10 tys. do 100 tys. baht (ż 67). walce z narkomanią a także za opracowa-
Kara podlega zwiększeniu o połowę, jeS
li ONZ w waIce z narkomanią niem ustawodawstw karnych i systemów
pokrzywdzoną jest kobieta. Jeżeli przedmio- Problemy związane z zapobieganiem penitencjarnych, mających zastosowanie
tem przestępstwa jest heroina, to kara pod- nielegalnemu obrotowi narkotykami, a tak- wobec osób prowadzących obrót narkoty-
lega podwojeniu, a jeS
li czyn popełniono że walka z tym obrotem, były przedmiotem kami.
wobec kobiety lub osoby, która z mocy pra- dyskusji podczas Vii Kongresu Narodów
wa znajduje się pod opieką sprawcy, to za- Zjednoczonych w sprawie zapobiegania Narkomania w ustawodawstwie poI-
grożenie stanowi kara S
mierci (ż 93). przestępczoS
ci i postępowania z przestęp- skim  ewoIucja postanowień prawnych
Mimo niezmiernie surowych sankcji, któ- cami, który odbył się w dniach 26 sierpnia Ustawodawstwo karne obowiązujące na
rych stosowanie przewiduje obowiązująca do 6 wrzeS
nia 1985 r. w MedioIanie. W toku ziemiach polskich znajdujących się pod za-
w Tajlandii ustawa o narkotykach, Parlament obrad Kongresu zwrócono uwagę na potrze- borami nie penalizowało zachowań związa-
tego kraju w 1985 r. omawiał propozycję jej bę koordynacji walki z nielegalnym obrotem nych z przyjmowaniem S
rodków odurzają-
zmiany, mające na uwadze ułatwienie dzia- narkotykami; jako pilne uznano powołanie cych, z wyjątkiem napojów alkoholowych,
łań organów S
cigania w stosunku do zorga- stałego mechanizmu warunkującego prze- co niewątpliwie wynikało z faktu, że dopie-
nizowanej przestępczoS
ci, związanej z nar- strzeganie przepisów prawnych dotyczących ro w 1913 r. podpisany został pierwszy akt
kotykami a także możliwoS
ci dokonywania narkotyków [12]. Wskazano na potrzebę prawny o charakterze międzynarodowym,
konfiskat dochodów uzyskanych z handlu umocnienia międzynarodowej współpracy, regulujący kwestie związane ze S
rodkami
narkotykami [12]. jak i na powołanie międzynarodowych S
rod- odurzającymi [11].
ków przeciwdziałania szerzącemu się zja- Dopiero ustawa z dnia 22 czerwca 1923
Stany Zjednoczone Ameryki (USA) wisku narkomanii, bowiem realizowane do- r. o przedmiocie substancji i przetworów
W USA problemy narkomanii regulują: tąd porozumienia dwustronne nie stanowią odurzających, czyli tzw. ustawa  przeciw-
ustawa o substancjach kontrolowanych i dostatecznej przeciwwagi dla zorganizowa- narkotykowa [13], była pierwszym polskim
ustawa o imporcie i eksporcie substancji nej przestępczoS
ci związanej z narkotyka- aktem prawnym w zakresie kontroli S
rod-
kontrolowanych [12] mi. PodkreS
lono niewątpliwy wpływ prze- ków odurzających, która stworzyła podsta-
Ustawa o substancjach kontrolowanych stępstw związanych z narkotykami na są- wy polskiego prawodawstwa w tym zakre-
(CSA) wyrax
nie rozgranicza przestępstwa downictwo karne poszczególnych państw. sie. Ustawa zabraniała:  wytwarzania, prze-
związane z substancjami podlegającymi Odnotowany stały wzrost tych przestępstw róbki, przywozu i wywozu, przechowywania,
kontroli  przestępstwa produkcji, wytwarza- powoduje wzrost liczby aresztowań ich handlu oraz wszelkiego obiegu surowego
nia przez osoby dostarczające ich osobom sprawców, co rodzi potrzebę zwiększenia opium, opium leczniczego, opium do pale-
uzależnionym  od przestępstw związanych aparatu S
cigania, a także potrzebę tworze- nia i jego odpadków, haszyszu, morfiny,
z używaniem tych substancji. WysokoS
ć nia odpowiednich warunków do leczenia kokainy, heroiny, wszelkich ich soli i prze-
orzekanej kary jest uzależniona od rodzaju osób uzależnionych. Osadzanie tej grupy tworów oraz tych pochodnych, które na pod-
grupy, do której zakwalifikowano substan- sprawców przestępstw w specjalistycznych stawie badań naukowych w drodze rozpo-
cję kontrolowaną (ustawa wyróżnia 5 grup), placówkach penitencjarnych uznano za wa- rządzenia Ministra Zdrowia Publicznego
a także od wielokrotnoS
ci popełnienia czy- runek konieczny ich resocjalizacji. Jest to będą uznane za wywołujące szkodliwe skut-
nu (przewiduje podwojenie kary przy ponow- zadanie niezmiernie trudne do zrealizowa- ki dla zdrowia (art. 1 ustawy). Wyjątek od
nym skazaniu). nia, zwłaszcza w krajach, w których stano- powyższego zakazu stanowiły działania
Ustawa przyjmuje pojęcie  trafficking , wią oni 1/3 lub 1/2 ogółu populacji pozba- podejmowane dla celów leczniczych, nauko-
które definiuje jako: nieupoważnione wytwa- wionych wolnoS
ci. Wskazano również na wych i przemysłowych, dokonywane jednak
rzanie, dystrybucję (dostarczanie drogą występujące, szczególnie w krajach Ame- na podstawie zezwolenia Ministra Zdrowia
sprzedaży, prezentu itp.), lub posiadanie z ryki Południowej, nadmierne przeciążenie Publicznego (art. 4).
zamiarem rozpowszechniania jakiejkolwiek sądów sprawami karnymi, związanymi z Kolejnymi aktami prawnymi w przedmio-
substancji kontrolowanej [12]. narkotykami, gdzie nierzadko ma miejsce cie regulacji postępowania i kontroli S
rod-
Posiadanie substancji znajdujących się łagodne traktowanie sprawców tej grupy ków odurzających były rozporządzenia Mi-
pod kontrolą stanowi zawsze przestępstwo przestępstw, bowiem istniejące zakłady kar- nistra Spraw Wewnętrznych z dnia 22 lute-
i jeżeli dotyczy substancji zaliczanych do 1 ne nie są w stanie pomieS
cić wszystkich go 1928 r. o uznaniu eteru etyIowego i
grupy, to kara wynosi do 1 roku więzienia i skazanych za przestępstwa związane z nar- jego mieszanin za szczegóInie niebez-
5 tys. dol. grzywny  w wypadku skazania kotykami. pieczne dla zdrowia [10] oraz z dnia 20 maja
po raz pierwszy, natomiast gdy sprawca nie Na szczeblu międzynarodowym, w toku 1929 r. o detaIicznej sprzedaży substan-
ukończył 21 lat następuje skazanie na rok obrad Kongresu, podjęto próbę ujednolice- cyj i przetworów odurzających [9].
więzienia z zawieszeniem wykonania kary, nia systemu działań penitencjarnych oraz Stosunkowo szybki wzrost narkomanii
w wypadku skazania po raz drugi - karę sta- koordynacji przepisów prawnych, stosowa- w Polsce, a także wiążące się z nim następ-
nowią 2 lata więzienia i 10 tys. dol. grzywny nych wobec sprawców przestępstw związa- stwa, zmusiły władze państwowe do podję-
(ż 844 ustawy). nych z narkotykami. cia energicznej walki z tym nałogiem. Prze-
Ustawa przewiduje zaostrzoną odpowie- W tym względzie ma miejsce brak jed- jawem podjętych działań był wydany w 1935
210 Przegląd Lekarski 2001 / 58 / 4 J. Morawska
r. okóInik w sprawie ścigania przestępstw blemów narkomanii, który w małym stopniu do podjęcia wszelkich możliwych kroków,
związanych z narkomanią [7] W akcie tym posługuje się represją. Przykładem tego jest które mogą zapobiec nadużywaniu takich
zwrócono uwagę zarówno na wzrost narko- niekaralnoS
ć używania S
rodków odurzają- substancji oraz leczenia, rehabilitacji i opie-
manii w S
cisłym tego słowa znaczeniu (tj. cych, niskie sankcje, zasada dobrowolno- ki po leczeniu [3]. WczeS
niejsze regulacje
morfinizm, kokainizm itp.), jak i na wzrost S
ci rehabilitacji i resocjalizacji osób uzależ- prawne nie zawierały wyczerpujących po-
rozmiarów eteromanii. O ile pierwszy prze- nionych. Niezależnie od tego ustawa stwa- stanowień co do tych kwestii. Ustawa o za-
jaw zjawiska dostrzegany był wyłącznie rzała też warunki do stosowania surowych pobieganiu narkomanii przewidywała prowa-
wS
ród ludnoS
ci miejskiej, o tyle drugi domi- kar wobec tych zwłaszcza osób, które same dzenie działań rehabilitacyjnych, leczniczych
nował na wsi. Okólnik zwracał uwagę sę- nie będąc uzależnionymi podejmują działa- oraz resocjalizację przez różne organy pań-
dziów i prokuratorów na nie zawsze dosta- nia, najczęS
ciej dla zysku, w celu uzależ- stwowe i społeczne. Regułą było leczenie
teczne z ich strony zrozumienie zagadnie- niania innych. dobrowolne, ale ustawa dopuszczała moż-
nia narkomanii, a tym samym na zwalcza- Ustawa zawierała 6 rozdziałów:  Prze- liwoS
ć leczenia przymusowego osób, które
nie przestępstw towarzyszących temu zja- pisy ogólne ,  Uprawa maku i konopi ,  R
rod- nie ukończyły 18 lat.
wisku. ki odurzające i psychotropowe ,  Postępo- Ustawa zapewniała osobom uzależnio-
Przepisy karne dotyczące narkomanii wanie w stosunku do osób zagrożonych uza- nym różne formy pomocy np. bezpłatne le-
zostały zawarte w Kodeksie Karnym z 1932 leżnieniem oraz uzależnionych ,  Zmiany w czenie i korzystanie z usług zakładów spo-
roku . W Art. 244 przewidziana została moż- przepisach obowiązujących oraz przepisy łecznej służby zdrowia.
liwoS
ć zastosowania aresztu lub kary pozba- przejS
ciowe i końcowe . Przepisy karne ustawy represjonowały
wienia wolnoS
ci do lat 5 za  udzielanie innej Ustawa zawierała szereg wyjaS
nień ter- szczególnie osoby zajmujące się działalno-
osobie bez upoważnienia trucizny odurza- minów związanych z narkomanią, obejmo- S
cią prowadzącą do uzależnienia innych
jącej . Redakcja tego przepisu w Kodeksie wała też szeroką kontrolą substancje psy- osób. Ustawa przewidywała karę pozbawie-
Karnym z 1969 roku w art. 161 różniła się chotropowe, S
rodki odurzające oraz inne nia wolnoS
ci do lat 8 i grzywnę za czyny ta-
od poprzedniego i przewidywała karę pozba- S
rodki zastępcze. Z powodu pojawiających kie jak : wprowadzanie do obrotu S
rodków
wienia wolnoS
ci wobec każdego  kto nie bę- się coraz częS
ciej nowych S
rodków narko- odurzających lub psychotropowych (też sa-
dąc do tego upoważniony udziela innej oso- tycznych Minister Zdrowia i Opieki Społecz- mych produktów do ich wytwarzania), a w
bie S
rodka odurzającego, albo nakłania do nej zobowiązany był do ustalania nowych, przypadku gdy przedmiotem przestępstwa
zażywania takiego S
rodka [4] odpowiednich wykazów i prowadzenia bar- były znaczne iloS
ci tych S
rodków, kara ta
Ustawa z dnia 8 stycznia 1951 roku o dzo S
cisłej kontroli nad produkcją i dystry- była orzekana w jej górnym wymiarze.
środkach odurzających traktowała głów- bucją S
rodków wykorzystywanych w celach Mimo swoich zalet, ustawa ta jednak
nie o S
rodkach farmaceutycznych i odurza- leczniczych i naukowych. przestała przystawać do rozwijającej się w
jących, oraz o artykułach sanitarnych i na- Ustawa nakładała też obowiązek na Mi- dużym tempie narkomanii lat 90-tych.
kładała obowiązek karania przez odpowied- nistra Edukacji Narodowej i na innych mini- Znacznie zwiększył się obrót substancjami
nie instytucje nielegalnego obrotu tymi sub- strów poruszania tematyki zapobiegania narkotycznymi oraz produkcja S
rodków uza-
stancjami oraz zakazywała używania S
rod- narkomanii we wszelkiego rodzaju progra- leżniających. Polska stała się największym
ków odurzających bez zalecenia lekarza w mach wychowania i nauczania we wszyst- w Europie producentem amfetaminy, głów-
towarzystwie innej osoby [16]. kich rodzajach szkół oraz zapewnienie mło- nym szlakiem tranzytowym z Ameryki Połu-
Specyfika polskiej narkomanii polegają- dzieży zagrożonej uzależnieniem szerszych dniowej i Azji do Unii Europejskiej. Powsta-
ca na zwiększającej się liczbie osób uza- form wychowawczych i zapobiegawczych. ło wiele nowych substancji narkotycznych,
leżnionych od pochodnych makowych spo- Ustawę o zapobieganiu narkomanii spo- które coraz częS
ciej zaczęły trafiać do co-
wodowała wydanie Rozporządzenia Mini- wodowała w pewnym stopniu ograniczenie raz młodszych odbiorców. Dlatego też po-
sterstwa Rolnictwa i Gospodarki ŻywnoS
cio- podaży S
rodków uzależniających. Dopusz- trzeba było nowej regulacji, która, uwzględ-
wej z dnia 29 pax
dziernika 1952 roku w czała uprawę maku i konopi przez osoby fi- niając doS
wiadczenia państw obcych, była-
sprawie rejestracji upraw maku Iekarskie- zyczne, jak i jednostki gospodarcze po speł- by odpowiedzią na wyzwania współczesnej
go i wykupu słomy makowej , oraz wyda- nieniu warunków. narkomani.
nie dekretu w dniu 29 pax
dziernika 1952 Łamanie tych przepisów zagrożone było
roku, który wprowadził obowiązek zareje- sankcją karną w postaci możliwoS
ci wymie- Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 r. o
strowania w okreS
lonym terminie upraw rzenia kary pozbawienia wolnoS
ci do lat 2, przeciwdziałaniu narkomanii
maku, zakaz uszkadzania, ukrywania lub w ograniczenia wolnoS
ci oraz kary grzywny. Obecnie polskie prawo antynarkotyko-
inny sposób czynienia niezdatnym go do Bezprawne uprawy maku i konopi, jak i po- we opiera się o ustawę z dnia 24 kwietnia
użytku, a także nabywania i wprowadzania siadanie ich zapasów ulegały z mocy pra- 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii [14].
do obrotu makowin bez zezwolenia. wa zniszczeniu lub konfiskacie bez odszko- Ustawa ta okreS
la zasady przeciwdzia-
Następnym krokiem w ustawodawstwie dowania na rzecz Skarbu Państwa (w try- łania narkomani przez które rozumie się:
polskim było uchwalenie Ustawy o zapo- bie przepisów o postępowaniu egzekucyj- 1. DziałalnoS
ć wychowawczą i zapo-
bieganiu narkomanii z 31 stycznia 1985 nym w administracji). Jednakże ustawa do- biegawczą.
roku [15]. Opierała się ona na trzech głów- puszczała możliwoS
ć uprawy maku przez 2. Leczenie i rehabilitację osób uzależ-
nych założeniach: indywidualnych rolników, pod warunkiem nionych.
1. Nakładała na organy państwowe uprawy wyłącznie dla celów spożywczych 3. Nadzór nad substancjami, których
obowiązek podejmowania wszechstronnych na powierzchni do 20 m2. używanie może prowadzić do narkomanii.
działań zmierzających do zapobiegania nar- Surowo starano się ograniczyć podaż 4. Zwalczanie niedozwolonego obrotu,
komanii i wspierania w tym zakresie dzia- substancji psychotropowych jak i S
rodków wytwarzania, przetwarzania, i posiadania
łalnoS
ci organizacji społecznych, KoS
cioła i odurzających. Mogły się tym zajmować je- substancji, których używanie może dopro-
innych związków wyznaniowych. dynie osoby fizyczne i jednostki organiza- wadzić do narkomanii.
2. Urzeczywistnianie podstawowych cyjne do tego uprawnione, a ich produkcja 6. Nadzór nad uprawami roS
lin zawie-
zadań przez działalnoS
ć wychowawczą i odbywała się na podstawie zezwolenia Mi- rających substancje narkotyczne.
profilaktyczną, kontrolę nad S
rodkami, któ- nistra Zdrowia i Opieki Społecznej. Działa- W odróżnieniu od poprzedniej ustawy,
re mogą prowadzić do narkomanii, oraz le- nie bez uprawnień i zezwoleń było karane zadania w zakresie przeciwdziałania narko-
czenie, rehabilitację, readaptację, a także zniszczeniem lub konfiskatą bez odszkodo- manii realizowane są nie tylko przez orga-
resocjalizację osób uzależnionych. wania na rzecz Skarbu Państwa. Przywóz i ny administracji rządowej, ale także i jed-
3. Stworzenie Funduszu Zapobiegania wywóz za granicę S
rodków odurzających i nostki samorządu terytorialnego. Równo-
Narkomanii w celu zapewnienia infrastruk- substancji psychotropowych mógł się odby- czeS
nie zadania te realizowane są w odpo-
tury w tej dziedzinie i finansowania koniecz- wać wyłącznie za poS
rednictwem jednostek wiednim zakresie przez szkoły, uczelnie
nych potrzeb, łącznie z udzielaniem pomo- organizacyjnych okreS
lonych przez Ministra wyższe, zakłady opieki zdrowotnej, jednostki
cy osobom uzależnionym i ich rodzinom. Handlu Zagranicznego. wojskowe i Policji, kluby sportowe, zakłady
Ustawa ta zaliczana jest do tzw. nurtu Polska podpisując Jednolitą Konwencję poprawcze, areszty S
ledcze i zakłady kar-
permisywnego w regulowaniu prawnym pro- o R
rodkach Odurzających zobowiązała się ne. Dopuszczono także szeroki, dobrowol-
Przegląd Lekarski 2001 / 58 / 4 211
ny udział w przeciwdziałaniu narkomanii róż- leżnionej za przestępstwo pozostające w galnych producentów produktów mogących
nego rodzaju stowarzyszeń, organizacji spo- związku z używaniem S
rodków odurzających służyć do produkcji narkotyków.
łecznych, fundacji, koS
ciołów, innych związ- lub psychotropowych na karę pozbawienia Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii
ków wyznaniowych, medycznych samorzą- wolnoS
ci  sąd w odpowiednich przypad- stwarza solidne podstawy do wprowadze-
dów zawodowych, rodzin osób uzależnio- kach ma obowiązek (warunkowe zawiesze- nia programów promocyjnych i zapobiegaw-
nych oraz grup samopomocy osób uzależ- nie wykonania kary), a w niektórych przy- czych, uruchomienia wydatnej pomocy dla
nionych i ich rodzin. padkach prawo (skazanie bez warunkowe- ludzi uzależnionych. Niestety nie wszystkie
Podstawą działań w zakresie przeciw- go zawieszenia) orzec o umieszczeniu ska- jej założenia i zalecenia są stosowane. W
działania narkomanii stanowi Krajowy Pro- zanego w zakładzie opieki zdrowotnej w celu dalszym ciągu brak jest dobrych szczegó-
gram Przeciwdziałania Narkomanii leczenia lub rehabilitacji. W obu tych przy- łowych programów, materiałów zapobiegaw-
uchwalany przez Radę Ministrów. Składać padkach czas pobytu nie musi być z góry czych i informacyjnych dla dzieci i młodzie-
ona musi Sejmowi, w terminie do 30 czerw- oznaczony lecz nie może przekroczyć 2 lat. ży, brak jest zrozumienia w polskim społe-
ca, coroczne sprawozdanie z jego wykona- Ustawa wprowadza także instytucję czeństwie dla osób uzależnionych i ich kło-
nia. Ieczenia substytucyjnego, polegającego potów .W szczególnoS
ci brak jest akcepta-
Ustawa przewiduje powołanie, w miej- na podawaniu osobie uzależnionej prepa- cji społecznej koniecznoS
ci leczenia i bez-
sce istniejącej na gruncie starej ustawy, ratów zastępczych w celu wyprowadzenia płatnej pomocy. Polski narkoman dalej jest
Komisji ds. Zapobiegania Narkomanii, Radę jej z nałogu. Szczegółowe warunki takiego postrzegany jako wyrzutek, osoba bezwar-
ds. Przeciwdziałania Narkomanii, która leczenia oraz zasady jego prowadzenia toS
ciowa, bez szans do powrotu do normal-
działając przy Prezesie Rady Ministrów opi- okreS
la Minister Zdrowia i Opieki Społecz- nego życia, co jest stereotypem daleko od-
niuje i doradza w sprawach z zakresu prze- nej. biegającym od prawdy.
ciwdziałania narkomanii. Charakteryzuje się Ustawa zawiera także rozdział poS
wię-
ona większymi kompetencjami od poprzed- cony prekursorom, S
rodkom odurzającym i Narkomania a probIem przestępczo-
niej Komisji i szerszą reprezentacją różnych substancjom psychotropowym. Zasadniczo ści w świetIe prawa poIskiego
S
rodowisk społecznych w niej zasiadają- preparaty te posiadać może wyłącznie pod- Z problemem narkomanii nierozerwalnie
cych. miot gospodarczy, jednostka organizacyjna, wiąże się problem przestępczoS
ci, a więc
Ponadto ustawa posiada w art. 6. słow- osoba fizyczna uprawniona na podstawie całego szeregu działań sprzecznych z pra-
niczek pojęć używanych w tekS
cie ustawy, przepisów ustawy. W razie złamania zaka- wem, a wywołanych najczęS
ciej chęcią osią-
który już sam sygnalizuje szersze ujęcie te- zu stosuje się tu, niezależnie od przepisów gnięcia szybkiego i dużego zysku finanso-
matu od ustawy z 1985 r. w szczególnoS
ci karnych, przepadek mienia na rzecz Skar- wego kosztem uzależnienia się innych.
odwołuje się do załączników klasyfikujących bu Państwa. Obowiązkiem podmiotu chcą- OczywiS
cie problem ten dotyczy także prze-
S
rodki odurzające, prekursory, substancje cego wytwarzać okreS
lone rodzaje S
rodków, stępstw tzw. kodeksowych, popełnianych
psychotropowe. Ułatwia to w znaczny spo- wymienionych w załącznikach do ustawy, przez osoby będące pod wpływem S
rodków
sób identyfikację S
rodków i wprowadza ja- jest, oprócz spełnienia wymagań natury odurzających i psychotropowych, lecz jest
sne i klarowne kryteria systematyczne. technicznej, uzyskanie zezwolenia w formie to już sfera zainteresowań etiologii przestęp-
Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii koncesji lub zezwolenia Głównego Inspek- czoS
ci.
stwarza podstawy do szeroko rozumianej tora Sanitarnego. To samo dotyczy importu Przepisy karne dotycząca narkomanii
działalnoS
ci zapobiegawczej i wychowaw- i eksportu wymienionych S
rodków. Sprawa zawarte są w polskim prawie przede wszyst-
czej w celu eliminacji zjawiska narkomani. ma się analogicznie jeS
li chodzi o wprowa- kim w opisanej powyżej ustawie z dnia 24
Działania te obejmują promocję zdrowia dzenie tych substancji do obrotu, przy czym kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu narko-
psychicznego, zdrowego stylu życia, infor- ich sprzedaż detaliczną mogą prowadzić manii. Zawarte są one w rozdziale 6 ustawy
mowania o szkodliwoS
ci S
rodków i substan- wyłącznie apteki. zatytułowanym  przepisy karne . Przepisy te
cji, których używanie może prowadzić do Następną kwestią poruszoną przez charakteryzują się objęciem ochroną osób
narkomanii. Zadania te, stawiane przez Ustawę o przeciwdziałaniu narkomanii jest małoletnich, narażonych na szczególne nie-
ustawodawcę mają być rozwinięte w Krajo- ograniczenie podaży S
rodków uzależniają- bezpieczeństwo nakłaniania ich do używa-
wym Programie Przeciwdziałania Narkoma- cych. Mak od wielu wieków był uprawiany nia narkotyków, zwiększeniem liczby czy-
nii, w szczególnoS
ci poprzez wprowadzenie na terenach całej Polski dla celów spożyw- nów objętych sankcjami karnymi, rozszerze-
problematyki zapobiegania narkomanii do czych związanych z tradycją spożywania go niem zakresu podmiotowego w stosunku do
programów szkolnych, do programów szkół w okreS
lonych sytuacjach. Same nasiona obowiązującego poprzednio stanu prawne-
kształcących nauczycieli i wychowawców, maku zawierają bardzo niewielkie iloS
ci al- go, rozwarstwieniem sankcji z ich równocze-
tworzenie placówek prowadzących działal- kaloidów, słoma makowa jest natomiast nie- snym zaostrzeniem w stosunku do osób,
noS
ć zapobiegawczą, wspieranie organiza- zbędna do produkcji różnego rodzaju nar- które w celu uzyskania korzyS
ci majątko-
cji zajmujących się promocją zdrowia. kotycznych S
rodków przeciwbólowych (np. wych podejmują działania prowadzące do
Ustawa zobowiązuje ponadto odpo- morfiny), a konopie wykorzystywane są do uzależnienia innych.
wiednich resortowo ministrów do podjęcia produkcji sznurka snopowiązałkowego, Najważniejszą zmianą jaką wprowadził
działań zgodnych z założonymi celami i wy- przędzy dywanowych i technicznych. Argu- ustawodawca obecną ustawą, w odróżnie-
tyczonymi zadaniami oraz w celu informo- menty te jednak nie przeważyły za zezwo- niu od poprzedniego stanu prawnego, jest
wania społeczeństwa o szkodliwoS
ci narko- leniem przez ustawodawcę na uprawę nie- fakt penalizacji samego posiadania S
rodków
tyków. Również ustawa zobowiązuje właS
ci- zbędnej iloS
ci nawet do S
ciS
le okreS
lonych odurzających i substancji psychotropowych.
wych ministrów do finansowania i prowadze- celów. Ustawa stanowi, że uprawa maku Kto posiada takowe, podlega karze pozba-
nia w odpowiednich placówkach badań na- może być prowadzona wyłącznie na potrze- wienia wolnoS
ci do lat 3. W przypadku mniej-
ukowych nad problematyką narkomanii, w by przemysłu farmaceutycznego i nasien- szej wagi, sprawca podlega karze grzywny,
tym badań statystycznych i epidemiologicz- nictwa po spełnieniu odpowiednich warun- ograniczenia wolnoS
ci albo pozbawienia
nych. ków. Jedynie mak niskomorfinowy może być wolnoS
ci do roku. Jeżeli zaS
przedmiotem
Kolejną kwestią poruszaną przez usta- uprawiany także w celach spożywczych, a czynu jest znaczna liczba S
rodków odurza-
wodawcę w ustawie o zapobieganiu narko- konopie włókniste na potrzeby przemysłu jących lub substancji psychotropowych
manii jest problem postępowania z uzależ- włókienniczego i celulozowo-papierniczego, sprawca podlega obligatoryjnej grzywnie i
nionymi. Jest ono na gruncie obowiązują- również po spełnieniu analogicznych warun- karze pozbawienia wolnoS
ci do lat 5. Taka
cych przepisów dobrowolne, za dwoma wy- ków. kwalifikacja prawna czyni posiadanie nar-
jątkami. Pierwszy dotyczy skierowania uza- Ustawa okreS
la nawet w sposób bardzo kotyków w znacznej iloS
ci zbrodnią. Nato-
leżnionego, który nie ukończył 18 lat, na le- kazuistyczny procedurę zbierania maku i miast nie podlega karze sprawca występku
czenie lub rehabilitację na wniosek przed- jego uzyskania. Przepisy karne ustawy zaS
okreS
lonego w art. 48 ust. 1, który posiada
stawiciela ustawowego, krewnego w linii przewidują surowe kary, z karą pozbawie- na własny użytek S
rodki odurzające lub sub-
prostej, rodzeństwa, faktycznego opiekuna, nia wolnoS
ci włącznie za nieprzestrzeganie stancje psychotropowe w iloS
ci nieznacznej.
lub z urzędu o którym orzeka sąd rodzinny. statuowanych zakazów i nakazów. Widać tu Kwestia okreS
lenia jaka iloS
ć jest traktowa-
Drugi wyjątek dotyczy skazania osoby uza- bardzo ostrą politykę w stosunku do niele- na jako  nieznaczna pozostawiono orzecz-
212 Przegląd Lekarski 2001 / 58 / 4 J. Morawska
nictwu sądowemu. odurzającego lub substancji psychotropo- lacji zjawiska narkomanii oraz przestępczo-
Należy zauważyć, iż penalizacja posia- wych (art. 49 ustawy). S
ci należy sformułować również kilka ogól-
dania narkotyków przyczynić się może do Należy zwrócić również uwagę na nych wniosków pozwalających ująć omawia-
ograniczenia zjawiska narkomanii, gdyż za- szczególne uregulowanie dotyczące przy- ne zagadnienie w sposób syntetyczny.
grożenie karą i skuteczne egzekwowanie gotowania do przestępstw okreS
lonych w Wpływ użycia narkotyku na konkretne
przepisów przez Policję i Prokuraturę oraz art. 42 ust 1, 3 i 43 ust 1, 3. Dotyczy to więc zachowanie może być dwukierunkowy: użyt-
Sądy spowoduje zwiększenie ryzyka  wpad- przygotowania do przestępstwa polegające- kownik może być sprawcą lub ofiarą prze-
ki u osób sięgających po S
rodki odurzają- go na przywożeniu z zagranicy, wywożeniu stępstwa [1]. Bez względu na to, czy ze
ce jedynie w celach tzw. rozrywkowych, na za granicę przewożeniu w tranzycie S
rod- względu na jego rodzaj, narkotyk działa se-
spotkaniach towarzyskich. Jednakże celem ków odurzających, substancji psychotropo- datywnie, stymulująco czy też psychodelicz-
głównym penalizacji tego rodzaju czynu tj. wych, mleczka makowego lub słomy mako- nie w każdym omalże przypadku dochodzi
posiadania, są osoby sprzedające narkoty- wej (art. 42 ust 1) zagrożonego karą grzyw- do zmiany zdolnoS
ci człowieka do reagowa-
ki lub transportujące je na terenie kraju. ny i pozbawienia wolnoS
ci do lat 5 oraz prze- nia na bodx
ce pochodzące ze S
rodowiska
Dotychczas nie byli oni w praktyce zagro- stępstwa wprowadzania do obrotu tych sa- lub z jego własnego organizmu. Nie można
żeni, tłumacząc się przy zatrzymaniu, iż za- mych S
rodków, wbrew przepisom ustawy, jednakże stawiać znaku równoS
ci pomiędzy
rekwirowany lub znaleziony przy nich nar- albo uczestnictwa w takim obrocie (art. 43 spożyciem przez sprawcę lub ofiarę narko-
kotyk posiadają wyłącznie na użytek własny. ust 1) zagrożonego karą grzywny i pozba- tyku a przyczyną popełnienia przestępstwa.
Obecnie osoby takie odpowiadają za wystę- wienia wolnoS
ci od 6 miesięcy do lat 8. W W wielu bowiem przypadkach narkotyk nie
pek lub zbrodnie z art. 48 ust 1 lub i 3 usta- obu przypadkach przygotowanie podlega jest przyczyną przestępstwa, a jedynie
wy o przeciwdziałaniu narkomanii. grzywnie, karze ograniczenia wolnoS
ci albo współwystępuje nie działając przyczynowo
Następną zmianą w stosunku do po- pozbawienia wolnoS
ci do lat 2 (art. 44 ust [1]. Narkotyk należy uznać za przyczynę
przedniego stanu prawnego jest objęcie 1). Przygotowanie natomiast do typów kwa- przestępstwa zawsze wtedy, gdy używanie
szczególną ochroną małoletnich, narażo- lifikowanych tych samych przestępstw, a bądx
posiadanie takiego S
rodka jest uzna-
nych na nakłanianie, proponowanie narko- więc dotyczących znacznych iloS
ci S
rodków ne za karalne. Jak wynika również z prze-
tyków przez dealerów w miejscach gdzie odurzających, substancji psychotropowych, prowadzonej wczeS
niej analizy przepisów
pojawiają się one same, bez rodziców a więc mleczka makowego, słomy makowej lub ustawy prawo polskie generalnie rzadko
przed szkołami, na dyskotekach, w kawiar- działania w celu osiągnięcia korzyS
ci ma- przewiduje S
ciganie za spożycie narkotyków.
niach. Coraz częstsze przypadki uzależnie- jątkowej (art. 42 ust 3 i 43 ust 3), zagrożo- Jednym z niewielu przykładów art. 87 ż 1-2
nia młodzieży i skala zjawiska znalazła swo- nych karą pozbawienia wolnoS
ci, odpowied- k.w. (prowadzenie pojazdu po użyciu alko-
je odbicie w ustawie. Obecnie szczególna nio na czas nie krótszy niż lat 3 i karą grzyw- holu lub podobnie działającego S
rodka), je-
ochrona małoletnich wyraża się w ustawo- ny oraz karą grzywny i pozbawienia wolno- S
li oczywiS
cie przyjąć generalna zasadę, że
wym zwiększeniu kary za: udzielenie mało- S
ci do lat 10, podlegają karze pozbawienia narkotyk jest S
rodkiem działającym podob-
letniemu, wbrew przepisom ustawy, S
rodka wolnoS
ci do lat 5 (art. 44 ust 2). nie do alkoholu. Niewątpliwe jest, że popad-
odurzającego lub substancji psychotropowej Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii nięcie w uzależnienie od narkotyków może
lub nakłonienie jej do użycia takiego S
rodka penalizuje jednakże przede wszystkim wy- sprzyjać zachowaniom społecznie nie apro-
lub substancji (art. 45 ust 2 ustawy) z do- twarzanie, przetwarzanie albo przerabianie bowanym, m. in. przestępczoS
ci najczęS
ciej
tychczasowego zagrożenia karą grzywny, S
rodków odurzających lub substancji psy- wskutek postępującej degradacji psychicz-
ograniczenia wolnoS
ci albo pozbawienia chotropowych, mleczka makowego oraz sło- nej, degradacji społecznej i braku legalnie
wolnoS
ci do lat 3, na wyłącznie pozbawie- my makowej. Są to najczęstsze czyny ka- uzyskiwanych pieniędzy, gdyż zapotrzebo-
nie wolnoS
ci do lat 5. Mamy tu już więc do rane w polskich sądach. Podlegają one ka- wanie na narkotyki zwiększa się wraz z uza-
czynienia ze zbrodnią, a nie jak poprzednio rze pozbawienia wolnoS
ci do lat 3 (art. 40 leżnieniem, co ogranicza możliwoS
ci legal-
z występkiem. ust 1). Typ kwalifikowany, a więc dotyczący nego zarobku. Nie jest to jednakże również
Kolejnym przepisem statuującym surow- znacznej iloS
ci takich S
rodków, lub popeł- prosta zależnoS
ć, gdyż pod uwagę należy
szą odpowiedzialnoS
ć w sytuacji, gdy dzia- niony w celu osiągnięcia korzyS
ci majątko- wziąć chociażby przeszłoS
ć kryminalną wie-
łanie dotyczy małoletniego jest art. 46 ust. wej lub osobistej zagrożony jest karą grzyw- lu narkomanów na długo przed uzależnie-
2 ustawy. Dotyczy on sytuacji analogicznej ny i pozbawienia wolnoS
ci do lat 5 (art. 40 niem. PrzestępczoS
ć osób uzależnionych
jak art. 45 ust 2, z tym że działanie prze- ust 2). Podobnie niebezpieczne, ze społecz- może być zatem tak wynikiem przyjmowa-
stępcze musi być powodowane chęcią osią- nego punktu widzenia, jest zachowanie po- nia przez nich narkotyków jak też kontynu-
gnięcia korzyS
ci majątkowej lub osobistej. legające na posiadaniu, przetwarzaniu, zby- acją ich już wczeS
niej rozpoczętej kariery
W tym przypadku zagraża kara pozbawie- waniu, nabywaniu przyrządów służących do przestępczej [1].
nia wolnoS
ci na czas nie krótszy niż 3 lata. produkcji narkotyków. Podlega ono grzyw- Pozostaje jeszcze problem związku po-
Dodać w tym miejscu należy, iż przestęp- nie, karze ograniczenia wolnoS
ci, pozbawie- między zażywaniem narkotyków przez jed-
stwo podstawowe, tj. art. 46 ust 1 przewi- nia wolnoS
ci do lat 2 (art. 40 ust 1). Tej sa- ne osoby, a dorax
nym zachowaniem osób
duje karę pozbawienia wolnoS
ci od 1 roku mej karze podlega ten kto przystosowuje innych, nie pozostających pod wpływem ta-
do lat 10. W przypadku mniejszej wagi naczynia i przyrządy do takiej produkcji lub kich S
rodków. W tym przypadku obserwo-
sprawca podlega karze grzywny, ogranicze- wchodzi w porozumienie w celu popełnie- wać można dwie grupy przestępnych dzia-
nia wolnoS
ci albo pozbawienia wolnoS
ci do nia tego przestępstwa (art. 40 ust 2). łań:
lat 2. Należy zaznaczyć również, iż przepisy 1. przestępne działanie nastawione na
Rozszerzenie liczby czynów objętych karne w ustawie o przeciwdziałaniu narko- uzyskanie korzyS
ci majątkowej lub osobistej
sankcjami karnymi, w stosunku do poprzed- manii w sposób szczególny traktują osoby wynikającej z:
niego stanu prawnego, na tle obecnie obo- uzależnione, którym zarzucono popełnienie " użycia przez konkretną osobę nar-
wiązujących przepisów dotyczy także pena- przestępstw przewidzianych w ustawie. W kotyku, np. obrabowanie osoby znajdującej
lizacji działań sprzecznych z ustawą pole- art. 56 i 57 przewidziano dwie możliwoS
ci pod wpływem S
rodka odurzającego, poda-
gających na wytwarzaniu, przetwarzaniu, poddania przymusowemu leczeniu tego typu nie narkotyku celem doprowadzenia do sta-
przerabianiu, przywożeniu z zagranicy, wy- sprawców. Należą do nich przymusowe od- nu umożliwiającego odbycie czynu nierząd-
wożeniu za granicę, przewożeniu w tranzy- danie osoby uzależnionej pod dozór wyzna- nego;
cie, posiadaniu i przechowywaniu prekurso- czonej osoby, instytucji lub stowarzyszenia " niedostępnoS
ci narkotyków np. jed-
rów w celu niedozwolonego wytworzenia (art. 56 ust 1), oddanie na leczenie do od- norazowy przemyt narkotyków;
S
rodków odurzających lub substancji psy- powiedniego zakładu opieki zdrowotnej (art. 2. przestępne działanie zmierza do
chotropowych. Zachowanie takie zagrożo- 56 ust 2) przy spełnieniu odpowiednich prze- zmiany sytuacji własnej, lecz związanej z
ne jest karą grzywny, ograniczenia wolno- słanek wynikających z podanych przepisów. narkomanią innej osoby.
S
ci lub pozbawienia wolnoS
ci do lat 2 (art. Przeprowadzone powyżej rozważania Tego rodzaju przestępstwa są notowa-
47 ustawy). Natomiast kara grzywny grozi dotykają głównie konstrukcji obowiązującej ne bardzo rzadko, natomiast częstotliwoS
ć
za takie samo zachowanie jednakże podej- obecnie w Polsce ustawy o przeciwdziała- ich popełniania jest zapewne większa, gdyż
mowane nie w celu wytworzenia S
rodka niu narkomani. Rozpatrując problem kore- nieznana jest ciemna liczba takich prze-
Przegląd Lekarski 2001 / 58 / 4 213
1997.
stępstw. Nie można również wnioskować o działanie jest szczególnie niebezpieczne,
9. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z
częstotliwoS
ci popełniania takich prze- gdyż implikuje żywiołowy, niekontrolowany
dnia 20 maja 1929 r. o detalicznej sprzedaży
stępstw na podstawie danych ilu sprawców rozwój narkomanii zagrażający społeczeń-
substancyj i przetworów odurzających. Dz. U. Nr 48,
nie pozostających pod wpływem narkoty- stwu. Reasumując, obserwowany jest silny
poz. 402.
ków okradło lub pobiło osoby znajdujące się wpływ osób uzależnionych na osoby nie
10. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z
w stanie odurzenia, ponieważ nie można bez uzależnione przekładający się na wzrost dnia 22 lutego 1928 r. o uznaniu eteru etylowego i
jego mieszanin za szczególnie niebezpieczne dla
analizy dodatkowych okolicznoS
ci stwierdzić przestępczoS
ci w tej drugiej grupie.
zdrowia. Dz. U. Nr 45, poz. 443.
czy stanie się ofiarą przestępstwa było wy-
11. Śliwowski J.: Kodeks karzący Królestwa Polskiego
nikiem zażycia narkotyku, czy też stan odu- PiS
miennictwo
1818 r. Warszawa 1958.
1. Gaberle A.: Patologia Społeczna. Wydawnictwo
rzenia był bez znaczenia dla ich pokrzyw-
12. Ślusarczyk B.: Problemy prawno-kryminologiczne.
Prawnicze, Warszawa 1993 r.
dzenia.
Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1991.
2. Janicki P.: Narkomania, polski pro ekt a holenderskie
DonioS
lejsze znaczenie ma zapewne to, 13. Ustawa z dnia 22 czerwca 1923 r. o przedmiocie
prawo opiumowe. Gazeta Prawnicza 1984, n. 18.
substancji i przetworów odurzających. Dz. U. Nr 72,
w jaki sposób uzależnienie od narkotyków
3. Jednolita Konwencja o R
rodkach Odurzających z
poz. 559.
wpływa na sytuację społeczną bądx
życio- 1961 r. Dz. U. z 1966 r. Nr. 45, poz. 277.
14. Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu
4. Kodeks Karny - ustawa z 19 kwietnia 1969 r. Dz. U.
wą karierę osób nie uzależnionych. Wyróż-
narkomanii. Dz. U. 97.75.468 z póz
n. zmian.
Nr. 13, poz. 94 z póz
n. zm.
nić tu można dwa zjawiska kryminogenne:
15. Ustawa z dnia 31 stycznia 1985 o zapobieganiu
5. Konwencja o substancjach psychotropowych. Dz. U.
1) sytuacja, gdy narkomania staje się narkomanii. Dz. U. Nr. 4, poz. 15; zm.: Dz. U. z 1985
z 1976 r. Nr 31 poz. 180.
r. Nr. 15, poz. 66 ; z 1987 r. Nr 33, poz. 180 i z 1989
stałym, nielegalnym x
ródłem dochodów z
6. Międzynarodowa Konwencja Opiumowa z 1921 r.
r. Nr. 35 poz. 192
przemytu, produkcji i sprzedaży narkotyków;
Dz. U. R.P. z 1923 r. Nr 9, poz. 55.
16. Ustawa z dnia 8 stycznia 1951 r. o S
rodkach
2) wpływ S
rodowiska narkomanów po- 7. Okólnik w sprawie S
cigania przestępstw związanych
farmaceutycznych i odurzających oraz artykułach
z narkomanią. W: II zbiór systematyczny rozpo-
wodujący, że osoba nie uzależniona staje
sanitarnych. Dz. U. Nr 1, poz. 4, z póz
. zm.
rządzeń i okólników Ministra Sprawiedliwości.
się narkomanem lub wkracza na drogę ka-
17. Zieliński A.: Obraz współczesne narkomanii w
Warszawa 1935, rozdz. IX, poz. 408.
riery przestępczej. Europie. Alkoholizm i Narkomania. Warszawa 1990,
8. Robson P.: Narkotyki. Medycyna Praktyczna, Kraków
33.
Tego rodzaju społeczno-patologiczne
214 Przegląd Lekarski 2001 / 58 / 4 J. Morawska