P R A C A P R Z E G L 
D O W A
UWARUNKOWANIA PSYCHOSPOA
ECZNE I ZAPOBIEGANIE SAMOBÓJSTWOM
Aleksander Araszkiewicz, Edyta Pilecka
Klinika Psychiatrii Szpitala Uniwersyteckiego Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Bydgoszczy
Samobójstwa rozszerzone
na tle ogólnej liczby samobójstw
w Polsce w latach 1991 2005
Extended suicides compared with general suicide cases
in Poland in 1991 2005
Adres do korespondencji:
Streszczenie
prof. dr hab. med.
Celem niniejszej publikacji było przedstawienie problematyki samobójstw rozszerzonych w Polsce. Wie-
Aleksander Araszkiewicz
dza na temat przypadków tego rodzaju samobójstw nie jest obecnie wystarczająca do określenia skali
Klinika Psychiatrii Szpitala
Uniwersyteckiego
tego problemu. W pracy przeanalizowano 12 przypadków samobójstw rozszerzonych, które odnotowano
Collegium Medicum UMK
w latach 1991 2005, w odniesieniu do danych z piśmiennictwa. Opisano również typowy wizerunek sprawcy
ul. Kurpińskiego 19, 85 096 Bydgoszcz
i najczęstsze motywy popełnianych samobójstw.
e-mail: [e-mail]
słowa kluczowe:
słowa kluczowe:
słowa kluczowe: samobójstwo, samobójstwo rozszerzone, zabójstwo, psychoza
słowa kluczowe:
słowa kluczowe:
Abstract
The aim of the paper was to outline the problems of extended suicide in Poland. The existing body of
knowledge concerning such cases is insufficient for determining the range of this problem. Twelve cases
of extended suicide registered in the years 1991 2005 are analysed with reference to the data reported in
the literature. Moreover, a typical image of the perpetrator and the most frequent motives for committing
extended suicide are described.
key words:
key words:
key words: suicide, extended suicide, homicide, psychosis
key words:
key words:
Samobójstwo rozszerzone  tak obecnie lekarze psy-
Wstęp
chiatrzy tłumaczą podobne przypadki, których podłoże
wiąże się z załamaniem nerwowym i depresją, kiedy oso-
 Matka zabija swoje ukochane dzieci. Następnie próbuje
ba popełniająca ten czyn ma poczucie głębokiej winy,
się targnąć na własne życie.
sytuacji bez wyjścia, beznadziejności i osamotnienia. Jak
W ten sposób chce uchronić siebie i swoich najbliższych
wynika z obserwacji, nie jest to akt spontaniczny, po-
przed dalszym bezsensownym i okrutnym życiem .
przedza go splot wielu silnych emocji i negatywnych
wydarzeń.
Motywy takiego rozszerzonego samobójstwa wiążą się
z dążeniem do uchronienia najbliższych przed nieszczę-
Suicydologia Tom 2, nr 1, 69 75
ściem, cierpieniem i sytuacją bez wyjścia, w której
Copyright © 2006 Polskie
Towarzystwo Suicydologiczne
 zdaniem pacjenta  znalez
li się najbliżsi. Dotyczy
ISSN 1895 3786
to zwykle osób, z którymi pozostaje on w bliskim związ-
www.suicydologia.viamedica.pl
69
www.suicydologia.viamedica.pl
SUICYDOLOGIA 2006, tom 2, nr 1
ku emocjonalnym (najczęściej są to dzieci, niekiedy stycznymi potencjalnego samobójcy są: zaburzenia oso-
współmałżonek) [1]. Samobójstwo rozszerzone zdarza bowości (przejściowe lub trwałe), niedojrzałość emocjo-
się w ciężkich depresjach psychotycznych, gdy chory chce nalna, mała odporność na stres, reagowanie autode-
ustrzec swoich bliskich przed rzekomymi prześladowa- strukcją na sytuację zagrożenia [7].
niami czy aresztowaniem. Rzadziej przyczynÄ… tego typu
samobójstwa jest  bilans depresyjny [2]. Decyzja o po-
zbawieniu życia siebie i swoich najbliższych bywa rów- Ujęcie prawne
nież determinowana sytuacją środowiskową, socjalno-
-bytową i realnymi problemami, których nie można od- Samobójstwo rozszerzone w kontekście kryminalistycz-
powiednio rozwiązać. no-procesowym ma cechy zarówno zabójstwa, jak i sa-
mobójstwa, z zastrzeżeniem, że sprawca czynu decydu-
je się na poszerzenie grona osób, których śmierć wydaje
Definicja i geneza mu się koniecznością. Najistotniejszą przesłanką jest
fakt, że zamiar zabójstwa musi istnieć co najmniej
Samobójstwo rozszerzone z punktu widzenia krymino- w chwili powzięcia zamiaru popełnienia samobójstwa [8].
logii jest dwustopniowym następującym po sobie dzia- We współczesnych systemach prawnych samobójca nie
łaniem, w którym jednostka popełnia morderstwo podlega karze za próbę samobójczą. W polskim prawo-
i wkrótce potem popełnia samobójstwo [3]. Istotą zja- dawstwie nigdy nie uznawano samobójstwa za czyn za-
wiska jest fakt, że samobójstwo pozostaje w ścisłym broniony, nie jest czynem zabronionym również próba
związku motywacyjnym i przyczynowym z dokonanym samobójcza. Ponieważ samobójstwo jest czynem niewąt-
wcześniej zabójstwem. Pod względem psychologicznym pliwie negatywnie ocenianym przez społeczeństwo i spo-
sprawca symbolicznie popełniając samobójstwo, w spo- łecznie niepożądanym, przestępstwem jest nakłanianie
sób pośredni obciąża innych odpowiedzialnością za do samobójstwa lub udzielanie pomocy w popełnieniu
swoją śmierć [4]. samobójstwa przez inną osobę nawet na jej życzenie
Terminu  samobójstwo rozszerzone (pierwotnie angiel-   kto namową lub przez udzielenie pomocy dopro-
skie dyadic death  podwójna, diadyczna śmierć) po wadza człowieka do targnięcia na własne życie, podlega
raz pierwszy w swojej pracy użył Berman w 1979 roku. karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 [9].
Nazwa ta ewoluowała przez lata, przyjmując różne for- Postępowanie procesowe w sytuacjach samobójstw roz-
my, między innymi postagressional suicide, extended su- szerzonych kończy się decyzją o umorzeniu. Decyzja
icide [5], z których ten ostatni szczególnie trwale zako- sądu o umorzeniu sprawy w tych przypadkach jest uwa-
rzenił się w polskim piśmiennictwie. runkowana dwojako: w sprawie zabójstwa  ze wzglę-
Pogłębione badania dotyczące samobójstw rozszerzo- du na fakt śmierci sprawcy oraz w sprawie nagłej śmier-
nych są niezwykle trudne, co wynika z bardzo ograni- ci samobójczej sprawcy  wobec stwierdzenia braku
czonych możliwości analizy psychiatrycznej sprawcy, znamion czynu zabronionego.
jego relacji z najbliższymi, którzy stali się ofiarami zbrod-
ni, ze względu na fakt, że w trakcie zdarzenia ginie spraw-
ca i jego najbliżsi. W tych przypadkach trudno również Epidemiologia samobójstw w Polsce
ustalić motyw czynu [6]. Ponieważ można przeprowa-
dzić jedynie analizę post mortem, jej jakość zależy od Zaznajomienie ze skalą problemu w Polsce oparto
liczby możliwych do uzyskania dokumentów i relacji w całości na najnowszych danych pochodzących z Wy-
osób będących w bliskich związkach z ofiarami. działu Prasowego Komendy Głównej Policji [10].
Zjawiska samobójstwa nie można wytłumaczyć w jedno- W 2005 roku odnotowano 5625 zamachów samobójczych,
stronny sposób. Nie istnieje bowiem tylko jeden czynnik z których 4621 zakończyło się zgonem (ryc. 1).
decydujący o tym, że dana osoba podejmuje decyzję Do zamachów samobójczych najczęściej dochodzi
o odebraniu życia sobie i najbliższym. Pewnych nowych w mieszkaniu oraz w pomieszczeniach zabudowań go-
aspektów tego zjawiska dostarcza podejście interdyscy- spodarczych. Następne w kolejności miejsca to piwnica
plinarne, będące wynikiem wzajemnego oddziaływania i strychy, a także obszar parku i lasu. Można przypuszczać,
czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych. że podobnie jest w przypadku samobójstw rozszerzonych.
Psychologia koncentruje się na poszukiwaniu czynników Część badaczy uważa, że osoby o skłonnościach samo-
determinujących zachowania suicydalne w cechach oso- bójczych preferują pewne metody odbierania sobie życia
bowości człowieka. Szczególne znaczenie przypisuje się i jeśli dostęp do tych metod jest ograniczony, prawdo-
zaburzeniom osobowościowym i problemom motywa- podobnie nie będą szukać innych [11].
cyjnym. W podejściach teoretycznych do problemu sa- W tabeli 1 przedstawiono dane statystyczne dotyczące
mobójstwa także widoczne są różnice. Niezależnie od ustalonych metod samobójstw w odniesieniu do prób
koncepcji teoretycznej wspólnymi cechami charaktery- samobójczych dokonanych w Polsce w 2005 roku.
70
www.suicydologia.viamedica.pl
Aleksander Araszkiewicz, Edyta Pilecka Samobójstwo rozszerzone
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
2001 2002 2003 2004 2005
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Lata
Kobiety
Ogółem Mężczyz
ni
Rycina 1. Liczba zamachów samobójczych zakończonych zgonem w Polsce w latach 1991 2005
Figure 1. Suicides with death in Poland in 1991 2005
Tabela 1. Podstawowe metody dokonanych samobójstw
Table 1. Basic methods of suicides
Lp. Sposób popełnienia samobójstwa Ogółem Mężczyz
ni
1 Powieszenie siÄ™ 4221 3690
2 Rzucenie się z wysokości 400 261
3 Zażycie środków nasennych 188 81
4 Rzucenie siÄ™ pod pojazd 128 93
5 Utopienie siÄ™ 97 49
6 Zastrzelenie siÄ™ 52 49
7 Zażycie trucizny 22 15
8 Otrucie gazem 43 27
9 Inny sposób 230 148
Inną niezwykle istotną cechą badaną przez statystyków Zestawienie liczby samobójstw z podziałem na grupy
zajmujących się problematyką samobójstw jest wiek wiekowe i płeć w odniesieniu do województwa kujaw-
ofiar, co przedstawiono na rycinie 2. sko-pomorskiego w 2004 roku przedstawiono na ryci-
Samobójstwo dotyka osób z wszystkich klas społecznych, nie 3 [13].
jednak w przypadku wykonywania niektórych profesji Znamienne jest, że w województwie kujawsko-pomor-
ryzyko to jest szczególnie wysokie (prawnicy, lekarze, skim odsetek zgonów, których przyczyną było samobój-
żołnierze). Obecność chorób psychicznych wykazano stwo (28,1%), jest równie wysoki jak liczba zgonów spo-
u około 90% samobójców, najczęściej były to zaburze- wodowanych wypadkami komunikacyjnymi (29,3%)
nia depresyjne (ok. 50%) [12]. (ryc. 4) [11].
71
www.suicydologia.viamedica.pl
Liczba samobójstw zakończonych zgonem
SUICYDOLOGIA 2006, tom 2, nr 1
Rycina 2. Wiek osób podejmujących zamachy samobójcze
Figure 2. Age of persons commiting suicide
Rycina 3. Liczba zamachów samobójczych zakończonych zgonem w województwie kujawsko-pomorskim w 2004 roku
Figure 3. Suicides with death in kujawsko-pomorskie province in 2004
72
www.suicydologia.viamedica.pl
Aleksander Araszkiewicz, Edyta Pilecka Samobójstwo rozszerzone
W 1983 roku Coid ujÄ…Å‚ w 3 prawa skalÄ™ zjawiska samo-
bójstw rozszerzonych na tle ogólnej liczby zamachów
samobójczych [14]: 1. przy wyższym wskaz
niku zabójstw
w populacji stwierdza się niższy wskaz
nik osób psy-
29%
chicznie chorych oraz popełniających samobójstwo;
2. odsetek sprawców chorych psychicznie pozostaje taki
sam w wielu krajach, niezależnie od odsetka zabójstw;
43%
3. odsetek chorych psychicznie popełniających morder-
stwo i samobójstwo pozostaje niemal niezmienny przez
wiele lat.
Zgodnie z tymi stwierdzeniami w Atlancie odnotowano
najniższy odsetek samobójstw rozszerzonych (1,4%)
przy wysokim współczynniku samobójstw 38,8 na 100
tys. mieszkańców, natomiast na przykład w Danii, gdzie
28%
współczynnik samobójstw na 100 tys. mieszkańców
w 2000 roku wynosił 23,4, a stosunek samobójstw roz-
szerzonych do ogólnej liczby samobójstw był najwyższy
Inne
Wypadki Samobójstwa
i wynosił blisko 30% [15, 16].
komunikacyjne
Opis sprawcy samobójstwa dokonanego po zabójstwie
przedstawia w swojej pracy Milroy [17], który scharak-
Rycina 4. Zestawienie liczby zgonów spowodowanych teryzował potencjalnego sprawcę jako mężczyznę żona-
wypadkami komunikacyjnymi i samobójstwami w wo-
tego, w wieku około 50 lat, który dokonuje mordu na
jewództwie kujawsko-pomorskim w 2004 roku
swoich najbliższych w głębokim przeświadczeniu słusz-
Figure 4. Death in trafic accidents and suicide compari-
ności swojego czynu. Z kolei Kaliszczak i wsp. [8] opi-
son in kujawsko-pomorskie province in 2004
sują, że wśród sprawców nie stwierdza się uwarunkowa-
nia od płci. Kobiety są sprawczyniami równie często jak
mężczyz
ni, natomiast ofiarami kobiet częściej są dzieci.
Niewykluczone jednak, że wśród zgonów spowodo- Główną przyczyną tego typu zachowań są zaburzenia
psychiczne, przyjmujące w niektórych przypadkach for-
wanych wypadkami komunikacyjnymi część stanowią
mę zaburzeń o charakterze psychotycznym. Doznania
samobójstwa. Mogą to sugerować szczególnie tak
mają często charakter omamowy i urojeniowy. Przyczy-
zwane niewyjaśnione zdarzenia na drogach. Razem
z kierowcą giną też inne osoby znajdujące się w po- nami są także ostre stany dekompensacji i frustracje
wśród osób z nieprawidłową osobowością.
jez
dzie; być może są to właśnie przypadki samobójstw
rozszerzonych? Sytuacje takie wymagają jednak po- Sposoby pozbawienia siebie i najbliższych życia w roz-
patrywanych typach samobójstw są różnorodne. Silny
głębionej analizy.
wpływ mają czynniki związane z uwarunkowaniami spo-
łecznymi i kulturowymi, rodzaj zaburzeń psychicznych,
ale także popularność czy też dostępność środka  na
Samobójstwa rozszerzone w Polsce
przykład broni palnej czy noża  do popełnienia za-
W Polsce badania nad zjawiskiem samobójstw roz- bójstwa w danej chwili.
szerzonych sÄ… bardzo ograniczone. Nie ma obecnie
w naszym kraju ewidencji lub bazy danych dokumen-
tujących ten rodzaj śmierci. Ze względu na brak da- Wnioski
nych statystycznych na ten temat niezwykle trudno jest
W Polsce na każde 100 000 mieszkańców obecnie
określić skalę zjawiska. Wszystkie przypadki zabójstw
16 osób popełnia samobójstwo. Kobiety częściej podej-
i samobójstw są odpowiednio dokumentowane jako
pojedyncze sprawy. Ponieważ samobójstwo rozszerzo- mują próby samobójcze niezakończone zgonem. Według
danych Komendy Głównej Policji (KGP) w ubiegłym
ne jest wzbudzającym grozę aktem, który wywołuje
duże emocje, sprawy tego typu są zazwyczaj publiko- roku w Polsce odebrało sobie życie 3885 mężczyzn i tyl-
ko 736 kobiet. Oznacza to, że na 1 kobietę przypada
wane w najważniejszych gazetach i czasopismach
ponad 5 mężczyzn, co wynika prawdopodobnie z trady-
o zasięgu krajowym, w programach ogólnopolskich
cji polskiej rodziny patriarchalnej, w której dominuje
telewizji publicznej i prywatnych oraz przedstawiane
model mężczyzny mającego zapewnić rodzinie byt,
w formie reportaży opartych na informacjach lekarzy
a bezrobocie  dziÅ› bardzo wysokie  sprzyja tego typu
sądowych, relacji świadków i wydziałów policji
wyborom. Inna też jest natura kobiet, które częściej zgła-
z miejsc zdarzeń (tab. 2).
73
www.suicydologia.viamedica.pl
SUICYDOLOGIA 2006, tom 2, nr 1
Tabela 2. Zestawienie samobójstw rozszerzonych dokonanych na terenie Polski w latach 1991 2006
Table 2. Configuration of extended suicides in Poland in 1991 2006
Lp. Data zdarzenia Miejsce zdarzenia Opis z publikatorów
1 Styczeń Częstochowa  Teresa utopiła kilkuletnie dzieci: Darka i Mariolę.
1991 r. Następnie posprzątała mieszkanie i wyszła. Wcześniej
miewała stany depresyjne i próbowała się otruć gazem .
2 Marzec Warszawa  Trzydziestotrzyletnia kobieta wyrzuciła z 7. piętra bloku
1995 r. 4-letnią córkę. Wcześniej leczyła się psychiatrycznie .
3 Styczeń Józefów k. Warszawy  Trzydziestoletnia Dorota poderżnęła gardło 9-letniemu
1997 r. Piotrowi i 11-letniej Monice, następnie popełniła samobójstwo
w ten sam sposób. Kobieta leczyła się psychiatrycznie .
4 Listopad Katowice  Jadwiga udusiła 17-letniego syna Jarka, następnie
1997 r. wyskoczyła przez okno. Osiem lat wcześniej usiłowała otruć
siebie i 2 synów (1 zmarł). Po półrocznym leczeniu
wyszła na wolność .
5 Luty Kolonia Ostromęczyn  Trzydziestopięcioletnia Zofia udusiła 11-letniego
1998 r. k. Białej Podlaskiej syna Marcina, wcześniej próbując go zgwałcić.
Potem próbowała zrobić to samo z 15-letnią córką,
której udało się uciec i sprowadzić pomoc.
Kobieta usiłowała się powiesić .
6 Maj Warpęsy k. Grójca  Trzydziestoczteroletni Piotr zabił nożem
1998 r. 2-letnią córeczkę Sylwię. Mężczyzna leczył się
psychiatrycznie od roku, kiedy w spowodowanym
przez niego wypadku samochodowym zginęła żona .
7 Sierpień Młynne k. Nowego Sącza  Trzydziestoczteroletnia Anna udusiła, a następnie
1998 r. utopiła w beczkach czterech synów: 1,5 letniego Pawełka,
6-letniego Marcina, 7-letniego Tomka i 8-letniego Piotra.
Usiłującą się powiesić kobietę znalazł mąż. Poddano ją
leczeniu psychiatrycznemu .
8 Listopad Bielsko-Biała  Młoda kobieta zabiła nożem 2-letniego syna
1998 r. Szymka i ciężko raniła męża. W badaniach
wykazano chorobÄ™ psychicznÄ… .
9 Marzec Wrocław  Trzydziestojednoletni Robert udusił żonę i zakłuł nożem
1999 r. 6-letnią Kamilę i 11-letniego Marcina. Póz
niej się powiesił.
Miał poważne kłopoty finansowe .
10 Kwiecień Giławy k. Olsztyna  Dwudziestoczteroletnia Magdalena zadusiła poduszką
1999 r. 4-letniego syna, potem trzykrotnie próbowała popełnić
samobójstwo. Była w ciężkiej sytuacji materialnej .
11 Sierpień Kasiana Wielka  Trzydziestotrzyletnia Krystyna udusiła
1999 r. w Małopoolsce dwoje dzieci: 7-letniego Darka i 6-letnią Marzenę,
następnie się powiesiła .
12 Czerwiec Pruszków k. Warszawy  Trzydziestoośmioletnia Barbara
2000 r. udusiła 7-letnią Anetę i 9-letniego Marcina. Kobieta
od 9 lat leczyła się psychiatrycznie .
13 Listopad Warszawa  Młody mężczyzna zastrzelił swoją byłą żonę i córeczkę,
2006 r. a następnie popełnił samobójstwo .
szają się po pomoc, łatwiej się zwierzają, podczas gdy Sposób popełnienia samobójstwa różni się w zależności
mężczyz
ni boją się przyznać do klęski i żyją w przeko- od płci. Kobiety wybierają mniej drastyczne rodzaje
naniu, że muszą sobie poradzić sami, a gdy nie są śmierci, jak na przykład otrucie lekami  na 188 przy-
w stanie rozwiązać problemu, sięgają po rozstrzygnię- padków prób samobójczych 107 podjęły kobiety. Męż-
cia bardzo radykalne, w tym również podejmują próby czyz
ni wybierają metody bardziej gwałtowne, jak na przy-
samobójcze. kład rzucenie się pod koła pojazdu  na 128 osób męż-
74
www.suicydologia.viamedica.pl
Aleksander Araszkiewicz, Edyta Pilecka Samobójstwo rozszerzone
3. Hołyst B. Kryminologia. Wyd. Prawnicze PWN, Warszawa 2000.
czyz
ni stanowili 92 przypadki. Skok z wysokości wybra-
4. Santoro J.P., Dawood A.W. The murder-suicide. A study of the
ło 400 osób, z czego 261 to mężczyz
ni, a powieszenie
postagresional suicide. Am. J. Forensic Med. Pathol. 1985; 6:
 4221 osób, w tym aż 3690 mężczyzn [18]. 222 225.
5. Aderibigbe Y.A. Violence in America: a survey of suicide linked to
W wielu krajach, również w Polsce, obserwuje się wzrost
homicide. J. Forensic Sci. 1997; 42: 662 665
częstości samobójstw wśród młodzieży do 20 roku życia,
6. Felthous A.R., Hempel A. Combined homicide suicides: a review.
J. Forensic 1995; 40: 846 857
choć nadal najwyższe współczynniki występują wśród
7. Kasprzak J. Samobójstwo, interwencja i profilaktyka. Terapia Uza-
mężczyzn w wieku powyżej 45 lat, a wśród kobiet w wie-
leżnienia i Współuzależnienia 2000, IV www.terapia.rubikon.net.pl..
ku powyżej 55 lat.
8. Kaliszczak P., Kunz J., Bolechała F. Samobójstwa poagresyjne
 problematyka kryminalistyczno-procesowa. Arch. Med. SÄ…d.
W przeciwieństwie do tematyki samobójstw, które są do-
Krym. 2002; 3: 177 185.
brze poznane i opisane, problem samobójstw rozszerzonych
9. Kodeks karny. Artykuł 151.
jest dziedziną, która wymaga głębszego poznania. Niewąt- 10. http://www.kgp.gov.pl/statys/zamach.htm.
11. Lester D., Murel M. The influence of gun control laws on suicidal
pliwie jest ona trudniejsza do zinterpretowania, zwłaszcza
behaviour. Am. J. Psychiatry 1980; 38: 121 122.
ze względu na mnogość elementów i składowych popełnio-
12. Kaplan S. Comprehensive textbook of psychiatry. Wyd. 7. Lip-
nego czynu. Również ocena skali zjawiska jest trudna, po- pincott William & Wilkins, Philadelphia 2000.
13. Analiza zgonów województwa kujawsko-pomorskiego 2004 rok.
nieważ nie prowadzi się rutynowych statystyk dotyczących
Kujawsko-Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego w Bydgosz-
tego zagadnienia. Wiadomo jedynie, że główną przyczyną
czy.
14. Milroy C.M. Reasons for homicide and suicide in episodes of
tego typu zachowań są najczęściej zaburzenia psychiczne,
dyadic death in Yorkshire and Humberside. Med. Sci. Law 1995;
szczególnie o charakterze ciężkiej depresji.
35: 231 217.
15. Aderibigbe Y.A. Violence in America: a survey of suicide linked to
homicides. J. Forensic Sci. 1997; 42: 662 665.
16. Kunz J., Bolechala F., Kaliszczak P. SÄ…dowo-lekarska problema-
Piśmiennictwo
tyka zabójstwa z samobójstwem sprawcy. Arch. Med. Sąd. Krym.
2002; LII: 163 176.
17. Milroy C.M. Reasons for homicide and suicide in episodes of
1. Pużyński S. Depresje i samobójstwa. Służba Zdrowia 2001; III:
dyadic death in Yorkshire and Humbrside. Med. Sci. Law 1995;
13 15.
35: 231 237.
2. Bilikiewicz A., Pużyński S. Psychiatria T. II. Wyd. Medyczne Urban
i Partner, Wrocław 2002. 18. Statystyki. Komenda Główna Policji 2005. www.policja.pl.
75
www.suicydologia.viamedica.pl