Możliwa zerówka  2 czerwca; test wielokrotnego wyboru
Literatura:
M.K. Nowakowski   Biznes międzynarodowy: od internacjonalizacji do globalizacji
A.K. Koz
mioski   Zarządzanie międzynarodowe
K. Fonfara, M. Gorynia, E.Najlepszy, J.Schroeder   Strategie przedsiębiorstw w biznesie międzynarodowym
G. Storehouse, J.Hamill,&   Globalizacja, strategie i zarzÄ…dzanie
J. Cygler   Alianse strategiczne
---------------------------------------------------------------------------------
Dwiczenia:
[!!] Józef Penc   Zarządzanie w warunkach globalizacji
[!] Iszkowski   Praktyka zarządzania międzynarodowego w Polsce
[!] Gesteland  Różnice kulturowe a zachowania w biznesie
[!] Praca zbiorowa pod red. A
oś  Nowak   Organizacja w stosunkach międzynarodowych
Zaliczenie: obecnośd + zaliczenia z min. 5 kolosów; min. 22 pkt.
- 1 nieobecnośd - 6 x kolos (5 pkt. każdy; kilka pytao wielokrotnego wyboru + jakieś pytanie otwarte)
- prezentacja (6pkt.) - aktywnośd (6pkt.)
Prezentacja:  Niewerbalne sposoby zachowania w biznesie (mowa ciała + sceneria + obrazowośd)  13.05 [!]
Zarządzanie międzynarodowe
Tendencje w gospodarce światowej:
a) Zmiana perspektywy procesów zarządzania w kierunku ich internacjonalizacji
b) Ogólny wzrost operacji o zasięgu międzynarodowym
c) Rosnąca rola bezpośrednich inwestycji zagranicznych
Nasilenie siÄ™ ww. tendencji w dekadzie lat 90. XX w.
PoczÄ…tki:
a) Teorie makroekonomiczne (merkantylizm poprzez teoriÄ™ przewagi absolutnej A.Smitha, teoriÄ™ przewagi
komparatywnej D.Ricardo, teorię cyklu życia produktu R.Vernona do teorii przewagi konkurencyjnej
M.Portera)
b) Poszukiwanie wyjaśnieo zachowao przedsiębiorstw w sferze międzynarodowej: teoria przedsiębiorstwa,
teoria struktury branży, teoria kapitału, teoria organizacji i zarządzania, teoria podejmowania decyzji, teoria
handlu międzynarodowego, teoria BIZ, teoria międzynarodowych stosunków finansowych
Teoria bezpośrednich inwestycji zagranicznych
a) Z jakich powodów przedsiębiorstwa inwestują za granicą?
b) Jak przedsiębiorstwa podejmujące inwestycje zagraniczne mogą skutecznie konkurowad z
przedsiębiorstwami krajowymi działającymi w znanym sobie otoczeniu?
c) Dlaczego przedsiębiorstwa preferują wchodzenie na zagraniczne rynki w charakterze producentów niż
eksporterów czy licencjonodawców?
[1] by Raimi
d) Dlaczego bezpośrednie inwestycje zagraniczne skoncentrowane są w niektórych branżach i zdominowane
przez wielkie firmy?
e) Dlaczego tylko niektóre kraje są z
ródłem BIZ?
f) Jakie sÄ… kryteria wyboru miejsca lokalizacji BIZ?
Podejście sytuacyjne R.D.Robinson a
a) Rynki zagraniczne są szansą, której wykorzystanie może przesądzid o wygraniu walki konkurencyjnej
b) Obserwacja przedsiębiorstwa w działaniu na zagranicznych rynkach oparta na śledzeniu rzeczywistej sytuacji
i rzeczywistych problemów zarządzania  pozwala na proponowanie rozwiązao użytecznych dla
zarzÄ…dzajÄ…cych
c) Stanowi metodę odczytywanie sytuacji, w jakiej może znalez
d się przedsiębiorstwa oraz dostarczenia
instrumentów menedżerom do budowania przewagi konkurencyjnej
d) R.D. Robinson nazwał proces decyzyjny umiędzynarodowionych korporacji racjonalną odpowiedzią na
korzyści, jakie stwarzają rynki zagraniczne.
Koncepcja Betriebswirtschaftsiehre (BWL)
a) Przedsiębiorstwo jest systemem spełniającym funkcje zaopatrzenia, B+R, produkcji, sprzedaży, finansowania
i rachunkowości
b) Prymat nadaje się funkcji zbytu  traktowana jest ona, jako główna funkcja przedsiębiorstwa, która obejmuje
wszystkie czynności umożliwiające wykorzystanie zasobów na rynku
c) W ramach klasycznej BWL nie wykreowano wyspecjalizowanej nauki, która miałaby koncentrowad się na
problemach zarządzania międzynarodowego
d) Rozwiązanie wzbogacenie obszarów funkcjonalnych przedsiębiorstwa o wymiar międzynarodowy
Podejście do zarządzania międzynarodowego w literaturze amerykaoskiej
a) Do połowy lat 70. zainteresowanie  resztą świata w biznesie amerykaoskim nie było zbyt dużo a wszelkie
odmienności otoczenie były traktowane z pewnym zdziwieniem
b) Impulsem do zmiany była konfrontacja z przedsiębiorstwami japooskimi, a póz
niej europejskimi i z krajów
tzw. postkomunistycznych
c) W literaturze amerykaoskiej problematyka zarządzania międzynarodowego jest zbieżna z zarządzaniem w
korporacjach transnarodowych
d) Podstawową kategorią są korporacje transnarodowe, wokół których rozwijają się dyskusje nad wzrostem
internacjonalizacji gospodarki, procesami dostosowawczymi, stylami zarzÄ…dzania czy wyborem struktury
Klasyczna koncepcja zarządzanie międzynarodowego:
a) Perspektywy i uwarunkowanie otoczenia globalnego
b) Strategie i funkcje zarządzania międzynarodowego
c) Międzynarodowe zarządzanie zasobami ludzkimi
d) Komunikacja międzyludzka
e) ZarzÄ…dzanie na styku kultur
f) Etyka i odpowiedzialnośd społeczna firm międzynarodowych
[2] by Raimi
Zarządzanie międzynarodowe
1. Ujęcie tradycyjne:
a) Jest to proces planowania, organizowania, przywództwa i kontroli w otoczeniu wielokulturowym
b) Jest to proces aplikacji koncepcji i techniki zarzÄ…dzania w otoczeniu wielokulturowym
c) Oznacza proces budowania i realizowania strategii i systemów operacyjnych, a także pracę z ludz
mi na
całym świecie w celu zapewnienia trwałej przewagi konkurencyjnej
2. Definicja A.K. Koz
mioskiego:
a) Jest to takie zarządzanie przedsiębiorstwem, którego uwarunkowania, procesy, instrumenty i następstwa
świadomie wykraczają poza granice jednego kraju
b) W odniesieniu do konkretnej firmy oznacza realizację jej misji poprzez działania w obcym kraju
Gospodarka światowa - Jest to zbiorowośd różnych organizacji i instytucji:
a) Funkcjonujących zarówno na poziomach krajowych, jak i na szczeblu międzynarodowym
b) Bezpośrednio lub pośrednio zajmujących się działalnością gospodarczą
c) Powiązanych ze sobą w pewien całościowy system poprzez sied międzynarodowych relacji
gospodarczych
Podmioty współczesnej gospodarki światowej
1. Przedsiębiorstwa narodowe (krajowe)
a) Przedsiębiorstwo narodowe staje się podmiotem gospodarki światowej wówczas, gdy w związku ze
swoją działalnością nawiązuje i utrzymuje znaczące pod względem zakresu, charakteru i znaczenia relacje
gospodarcze z innymi podmiotami gospodarki światowej
b) Podejmowanie relacji z innymi podmiotami gospodarki światowej najczęściej dokonuje się stopniowo, w
określonej kolejności, od kontaktów handlowych przez powiązania produkcyjne i technologiczne po
związki finansowo  kredytowe i kapitałowe
c) Przechodzą proces umiędzynarodowienia, który najczęściej przebiega w trzech etapach:
- umiędzynarodowienie sfery wymiany (eksport  import)
- umiędzynarodowienie sfery produkcji  na tym etapie przedsiębiorstwo staje się przeważnie
korporacją międzynarodową
- globalizacja przedsiębiorstwa
2. Korporacje międzynarodowe (transnarodowe, wielonarodowe)
a) Cechy:
- są to przedsiębiorstwa prowadzące działalnośd o zasięgu międzynarodowym (co najmniej w dwóch
krajach)
- posiadają swoje filie zagraniczne, będące w całości lub części własnością przedsiębiorstwa
macierzystego i działające pod jego kontrolą
[3] by Raimi
- powstają i rozwijają się przede wszystkim dzięki bezpośrednim inwestycjom zagranicznym
b) Rodzaje (z punktu widzenia struktury własności):
- korporacje transnarodowe  wszystkie aktywa w całości należą do przedsiębiorstwa macierzystego,
lecz zlokalizowane są w kilku krajach / co najmniej w dwóch krajach /
- korporacja wielonarodowa  przedsiębiorstwo macierzyste jest właścicielem tylko części aktywów
w części zaś są one własnością innych zagranicznych przedsiębiorstw
3. Gospodarki narodowe poszczególnych krajów wraz z instytucją paostwa
a) Jest to struktura, w której sumuje się działalnośd gospodarcza przedsiębiorstw krajowych i
międzynarodowych, które włączyły daną gospodarkę narodową bądz
jej określone działy w sferę a
swego działania
b) Rola instytucji paostwa  tworzenie określonej polityki gospodarczej / o różnym zakresie i
intensywności oddziaływania / co przejawia się w tworzeniu struktur, sposobów funkcjonowania i
wytaczania kierunków rozwoju całej gospodarki, jak i poszczególnych jej działów
c) Instrumenty oddziaływania: cła, kursy walut, bariery taryfowe i pozataryfowe i inne
4. Międzynarodowe ugrupowania integracyjne
a) SÄ… to wyraz
nie wyróżniające się na tle otoczenia, względnie jednolite organizmy gospodarcze,
obejmujące dwa lub więcej krajów
b) Spoiwem łączącym elementy składowe jest proces integracji gospodarczej polegający na
dostosowywanie się struktur gospodarek krajowych i ich części
c) W wyniku procesów dostosowawczych powstaje stopniowo wewnętrznie przekształcona, nowa,
jednolita struktura gospodarcza, obejmująca obszar całego ugrupowania
d) Cechy:
- najczęściej mają charakter regionalny / tworzą je kraje należące do tego samego regionu
geograficznego /
- kraje tworzące reprezentują zbliżony poziom rozwoju gospodarczego
e) Rodzaje:
- ugrupowania integracyjne o charakterze formalnym / zinstytucjonalizowanym / majÄ… postad
międzynarodowego porozumienia lub organizacji
- ugrupowania integracyjne grupy krajów, między którymi zachodzą rzeczywiste procesy
integracyjne dzięki łączącym je międzynarodowym relacjom gospodarczym (NAFTA)
f) Dokonujące się procesy integracyjne przekształcają strukturę integrujących się elementów, zmieniają
zakres, sposób i formy ich działalności gospodarczej, zmieniają skalę o profil ich działania
[4] by Raimi
g) Zmianie ulegają relacje wewnętrzne nawiązywane między integrującymi się podmiotami oraz ich
relacje z podmiotami spoza ugrupowania
5. Międzynarodowe organizacje gospodarcze
a) Funkcje:
- regulacyjna  polega na ustanawianiu wzorców o norm postępowania. Odbywa się to za pomocą
odpowiednich zaleceo dla uczestników organizacji, formułowanych przez upoważnione do tego
organy statutowe organizacji. Funkcja ulega wzmocnieniu, gdy normy uzyskujÄ… moc prawnie
obowiÄ…zujÄ…cÄ… i sÄ… egzekwowane pod groz
bą określonych sankcji
- kontrolna  polega na tym, że kraje członkowskie poddają się  na ogół także pod groz
bÄ…
określonych sankcji - nadzorowi ze strony organizacji
-operacyjna  niektóre organizacje międzynarodowe o charakterze gospodarczym w ramach
posiadanych uprawnieo oraz możliwości organizacyjnych, technicznych o finansowych prowadzą
bezpośrednią działalnośd polegającą na udzielaniu krajom członkowskim różnego rodzaju pomocy:
społecznej, humanitarnej (ONZ i jej agendy takie jak FAO, UNICEF, WHO), w rozwoju handlu (GATT,
WTO), w rozwoju technicznym, gospodarczym, finansowej, kredytowej (UNIDO, IBRD)
***
FAO - Food and Agriculture Organization of the United Nations; ONZ do spraw Wyżywienia i Rolnictwa
UNICEF - United Nations International Children s Emergency Fund; Fundusz Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci
WHO - World Health Organization
UNIDO - United Nations Industrial Development Organization; ONZ do Spraw Rozwoju Przemysłowego
IBRD - The International Bank for Reconstruction and Development (World Bank); Międzynarodowy Bank Odbudowy
i Rozwoju (Bank Åšwiatowy)
GATT - General Agreement on Tariffs and Trade; Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu
Regionalna struktura współczesnej gospodarki światowej:
a) Struktura ta obejmuje pewne regiony krajów odznaczających się pewnymi podobnymi cechami
(ekonomicznymi, strukturalnymi, społecznymi, demograficznymi, politycznymi, geograficznymi,
historycznymi)
b) Najczęściej spotykamy podział krajów: (wg kryterium: dynamika produkcji przemysłowej i wielkośd produktu
narodowego brutto (GNP), dochód narodowy brutto (GNI), zachodzące przeobrażenia ustrojowo 
strukturalne)
·ð kraje rozwiniÄ™te gospodarczo:
- Ameryka PÅ‚n: USA, Kanada
- Europa: UE (15), Cypr, Islandia, Norwegia, Szwajcaria
- Azja: Izrael, Japonia, Hongkong, Korea PÅ‚d, Singapur, Tajwan
- Oceania: Australia, Nowa Zelandia
***
Najlepiej rozwinięte kraje świata (G7): USA, Kanada, Francja, Niemcy, Włochy, Japonia i WB + Rosja (G8)
[5] by Raimi
·ð kraje rozwijajÄ…ce siÄ™ (to 125 krajów, które nie zostaÅ‚y zaliczone do dwóch pozostaÅ‚ych grup)
- 51 krajów afrykaoskich
- 25 krajów azjatyckich
- 16 krajów Bliskiego Wschodu (w tym Egipt i Turcja)
- 33 kraje Ameryki Środkowej i Południowej oraz inne kraje półkuli Zachodniej
·ð kraje transformujÄ…ce siÄ™
- 16 krajów Europy Środkowo  wschodniej: Albania, Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, A
otwa, Polska,
Rumunia, Słowacja, Węgry, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Macedonia, Serbia, Czarnogóra,
SÅ‚owenia
- 13 innych krajów europejskich i azjatyckich (Rosja, Mongolia i 11 republik byłego ZSRR)
Cechy gospodarki światowej:
a) Gospodarka światowa jest kategorią ekonomiczną mającą charakter dynamiczny:
- jest systemem znajdującym się w stałym ruchu i rozwoju ponieważ zarówno elementy jak i powiązania
między nimi ulegają nieustannym przemianom i przekształceniom (mogą się rozwijad , znikad, tworzyd bądz

odtwarzad w zmieniajÄ…cych siÄ™ formach, strukturach i konfiguracjach)
b) Gospodarka światowa jest kategorią ekonomiczną mającą charakter historyczny
- gospodarka światowa mogła zaistnied dopiero na określonym etapie rozwoju historycznego, czyli wtedy,
kiedy powstały i rozwinęły się jej podstawowe elementy składowe (od XIX w.)
Internacjonalizacja:
- w sensie ogólnym  oznacza przekraczanie przez procesy społeczne granic i we wszystkich dziedzinach życia
ram krajowych i wchodzenia ich w relacje międzynarodowe
- w sensie ekonomicznym  jest definiowana jako umiędzynarodowienie gospodarki, jej otwarcie na świat, na
wymianę międzynarodową, wzrost powiązao ekonomicznych poszczególnych paostw i włączenia ich w
międzynarodowy podział pracy
Internacjonalizacja przedsiębiorstwa:
- Obejmuje operacje zagraniczne  od prostych transakcji handlowych po bardzo zaawansowane formy uczestnictwa
przedsiębiorstwa w działalności produkcyjnej;
Przejawia siÄ™ w:
- rosnącym udziale operacji zagranicznych w działalności przedsiębiorstwa
- rosnącej liczbie krajów będących terenem ekspansji
- przechodzeniu od stosunkowo prostych do bardziej złożonych form umiędzynarodowienia
[6] by Raimi
Internacjonalizacja jako proces:
a) Ujęcia internacjonalizacji:
·ð Statyczne  oznacza przedstawianie umiÄ™dzynarodowienia danego podmiotu poprzez różnego rodzaju
statystyki oraz profile
·ð dynamiczne (jako proces)  oznacza podejmowanie przez przedsiÄ™biorstwo szeregu dziaÅ‚ao zagranicÄ…,
realizowanych najczęściej w sposób sekwencyjny
·ð behawioralne  analiza procesów internacjonalizacji z punktu widzenia zachowania menedżerów na
rynkach międzynarodowych
b) Formy wejścia przedsiębiorstw na rynki zagraniczne wg H.G.Meissnera
Kapitał i - eksport
zarzÄ…dzanie - licencje
w kraju - franchising
macierzystym - joint venture
- filia
- zakład produkcyjny
kapitał i zarządzania za granicą
Fazy internacjonalizacji przedsiębiorstw (Ch. M. Korth)
Fazy internacjonalizacji
Działania
I II III IV
Kontakty z
rynkami Pośrednie Bezpośrednie Bezpośrednie Bezpośrednie
zagranicznymi
Lokalizacja Kraj- siedziba Kraj  siedziba
Kraj i zagranica Kraj i zagranica
operacji przedsiębiorstwa przedsiębiorstwa
Orientacja Rynek globalny (w tym
Kraj Kraj Kraj i zagranica
działalności krajowy)
Ograniczony Handel zagraniczny, Handel zagraniczny,
Rodzaje Ograniczony
handel kontakty zagraniczne kontakty zagraniczne
działalności handel
zagraniczny przez bezpośrednie i bezpośrednie i
zagranicznej zagraniczny
pośredników inwestycje zagraniczne inwestycje zagraniczne
Struktura Tradycyjna - Wydział handlu
Filia międzynarodowa Struktura globalna
organizacyjna lokalna zagranicznego
Wymiary internacjonalizacji:
- liczba oraz przestrzenna i kulturowa odległośd rynków docelowych
- wartośd dodana na rynkach międzynarodowych
- forma koordynacji międzynarodowych działao przedsiębiorstwa
- czas
[7] by Raimi
Motywy podejmowania działao na rynkach międzynarodowych
a) Motywy rynkowe:
·ð Poszukiwanie nowych rynków zbytu
·ð Efektywniejsze wykorzystania mocy wytwórczych
·ð ZwiÄ™kszenie konkurencyjnoÅ›ci na rynku macierzystym
·ð Dynamiczny rozwój rynków zagranicznych
·ð Zaostrzenie dziaÅ‚ao na dotychczasowych rynkach zagranicznych
b) Motywy kosztowe:
·ð Uzyskiwanie efektu skali produkcji
·ð KorzyÅ›ci krzywej doÅ›wiadczenia (efekt ekonomiki skali - każde podwojenie produkcji powoduje
obniżenie kosztów jednostkowych wyrobu od 10  30% w zależności od sektora, w którym to
zjawisko jest obserwowane; substytucja pracy żywej (ludzi), pracą maszyn)
·ð MożliwoÅ›ci obniżenia kosztów robocizny, eliminacja kosztów transportu surowców i materiałów
·ð A
atwiejszy dostęp do środków finansowych za granicą i niższy koszt ich pozyskania
·ð Ograniczenie ryzyka sprzedaży na jednym krajowym rynku i uniezależnienie siÄ™ od wahao
koniunktury na tym rynku
c) Motywy zaopatrzeniowe:
·ð MożliwoÅ›d pozyskania surowców, materiałów i energii po cenach niższych niż na rynku krajowym
·ð MożliwoÅ›d pozyskania surowców, materiałów i energii wówczas, gdy brakuje ich na rynku krajowym -
 koniecznośd zapewnienia ciągłości zaopatrzenia w surowce
d) Motywy polityczne
·ð WynikajÄ… z polityki handlu zagranicznego paostw zarówno macierzystych, jak i goszczÄ…cych
e) Motywy ambicjonalne i emocjonalne kadry menedżerskiej
Pomiar stopnia internacjonalizacji
a) Miary syntetyczne:
·ð Stosunek zagranicznej sprzedaży do sprzedaży ogółem przedsiÄ™biorstwa
·ð Stosunek zagranicznych aktywów do aktywów ogółem przedsiÄ™biorstwa
·ð Liczba obsÅ‚ugiwanych rynków zagranicznych
·ð UdziaÅ‚ zysków zagranicznych w globalnym zysku przedsiÄ™biorstwa
·ð Formy zagranicznego zaangażowania w ujÄ™ciu wartoÅ›ciowym lub iloÅ›ciowym (np. eksport, licencje,
inwestycje bezpośrednie)
·ð UdziaÅ‚ zatrudnionych za granicÄ… w globalnym zatrudnieniu przedsiÄ™biorstwa
[8] by Raimi
Pomiar stopnia internacjonalizacji firmy (N. Piercy)
>>>Jaki jest poziom internacjonalizacji firmy obecnie?<<<
·ð Jaka jest wielkoÅ›d sprzedaży zagranicznej poszczególnych produktów firmy?
·ð Na ilu geograficznych rynkach zbytu dziaÅ‚a firma?
·ð Jaka jest koncentracja ekspansji zagranicznej?
·ð Jakie sÄ… efekty i koszty dziaÅ‚ao prowadzonych za granicÄ…?
·ð Jakie sÄ… z
ródła zamówieo eksportowych?
·ð Jaki jest stosunek firmy do umiÄ™dzynarodowienia dziaÅ‚alnoÅ›ci?
>>>Jaki może byd stopieo internacjonalizacji firmy w przyszłości?<<<
·ð Które rynki sÄ… otwarte do przyjÄ™cia firmy w przyszÅ‚oÅ›ci?
·ð Jakie sÄ… bariery utrudniajÄ…ce ekspansjÄ™ firmy na rynki zagraniczne?
·ð Jakie dziaÅ‚ania firmy sÄ… istotne dla pokonania tych barier?
>>>jaki poziom internacjonalizacji firma chce osiągnąd w przyszłości<<<
·ð Jaki poziom sprzedaż zagranicznej firma chce osiÄ…gnÄ…d?
·ð Na jakie rynki firma chce wejÅ›d?
·ð Czy firma jest w stanie podoÅ‚ad wyzwaniom wynikajÄ…cym z dziaÅ‚alnoÅ›ci na rynkach zagranicznych?
·ð Jaki bÄ™dzie stosunek do dziaÅ‚alnoÅ›ci na rynkach zagranicznych w przyszÅ‚oÅ›ci?
·ð Jakie dziaÅ‚ania powinny byd podjÄ™te do zmniejszenia luki miÄ™dzy stopniem internacjonalizacji, na którym
firma jest obecnie, a tym, jaki chce osiÄ…gnÄ…d?
Formy internacjonalizacji przedsiębiorstwa
eksport eksport licencjonowanie franchising joint  venture inwestycje
pośredni bezpośredni bezpośrednie
100%
Zakres zaangażowania, ryzyka, kontroli i potencjału zysku
1. Eksport bezpośredni
·ð Stanowi tradycyjnÄ… formÄ™ ekspansji miÄ™dzynarodowej formy;
·ð Oznacza sprzedaż towarów i usÅ‚ug za granicÄ™
·ð Jest elastycznym sposobem wejÅ›cia na rynki zagraniczne: umożliwia szybkie dostosowanie siÄ™ do
wymagao rynku i zagranicznej konkurencji
·ð Wymaga relatywnie niewielkich nakÅ‚adów kapitaÅ‚owych i ograniczonego zaangażowania
personalnego
·ð Wymaga pokonania barier wynikajÄ…cych z ceÅ‚, kosztów transportu
·ð OdlegÅ‚oÅ›d od rynku powoduje brak dobrego rozeznania w nim oraz wydÅ‚użony czas reakcji
·ð NiepeÅ‚na realizacja celów firmy w przypadku realizacji eksportu przez lokalnego agenta
[9] by Raimi
a) Zalety eksportu:
·ð Rozszerzenia rynku zbytu, dotarcie do wiÄ™kszej liczby konsumentów
·ð ZwiÄ™kszona baza rynkowa dla firmy, która na macierzystym rynku staje w obliczu silnej konkurencji
·ð KorzyÅ›ci skali
·ð Pozwala osiÄ…gnÄ…d sukces, jeÅ›li na rynek wprowadzany jest wzglÄ™dnie nowy produkt, na rynku
zagranicznym firma nie spotyka się z dużą konkurencją lub obsługuje niszę rynkową
b) Wady eksportu:
·ð KoniecznoÅ›d dodatkowego i skomplikowanego finansowania caÅ‚ego przedsiÄ™wziÄ™cia
·ð Wyższe ryzyko w przypadku sprzedaży zagranicznemu klientowi na kredyt
·ð KoniecznoÅ›d przeprowadzenia zmian w produkcie celem dostosowania go do potrzeb rynku
zagranicznego
·ð Ponoszenie dodatkowych kosztów Å‚Ä…cznoÅ›ci, podróży, szkoleo
·ð KoniecznoÅ›d zaangażowania dodatkowego personelu
2. Eksport pośredni
·ð Oznacza prowadzenie sprzedaży przez niezależnych poÅ›redników, natomiast samo przedsiÄ™biorstwo
nie ma bezpośredniej styczności z klientem zagranicznym
·ð Prowadzony przez przedsiÄ™biorstwa, których skala dziaÅ‚alnoÅ›ci jest niewielka i które majÄ… maÅ‚o
doświadczenia
a) Typy pośredników
·ð Krajowy hurtownik  poÅ›rednik kupuje wyroby producenta i sprzedaje je za granicÄ… na wÅ‚asny
rachunek
·ð Krajowy agent  zajmuje siÄ™ negocjowaniem i zawieraniem transakcji eksportowych, jest
wynagradzany na zasadzie prowizji
·ð Jednostka współpracujÄ…ca  zajmuje siÄ™ eksportem w imieniu szeregu producentów i jest czÄ™sto im
podporzÄ…dkowany w sensie administracyjnym
·ð PrzedsiÄ™biorstwo handlu zagranicznego  zajmuje siÄ™ eksportem wyrobów przedsiÄ™biorstwa w
zamian za co otrzymuje od firmy wynagrodzenie
b) Zalety :
·ð Niewielkie nakÅ‚ady inwestycyjne  przedsiÄ™biorstwo nie tworzy dziaÅ‚u eksportu
·ð Nie organizuje sprzedaży na rynku zagranicznym, ponieważ jest to domenÄ… poÅ›rednika
·ð Nie negocjuje i nie zawiera kontraktów z partnerami zagranicznymi
·ð Nie prowadzi dziaÅ‚ao zwiÄ…zanych z przekraczaniu towaru przez granicÄ™
·ð Nie jest konfrontowany bezpoÅ›rednio z otoczeniem zagranicznym
·ð Najmniej ryzykowna dziaÅ‚alnoÅ›d (dla producenta)
[10] by Raimi
3. Eksport bezpośredni
·ð Oznacza samodzielne podjÄ™cie przez przedsiÄ™biorstwo czynnoÅ›ci zwiÄ…zanych z przekroczeniem
granicy przez towar i jego zbytem za granicÄ…
·ð ZnajomoÅ›d rynków zagranicznych oraz staÅ‚e utrzymywania kontaktów z tymi rynkami
a) Zalety:
·ð wyeliminowanie ewentualnych nieczystych dziaÅ‚ao poÅ›redników
·ð ograniczenie kosztów zwiÄ…zanych z ich dziaÅ‚alnoÅ›ciÄ…
b) Wady:
·ð przedsiÄ™biorstwo samodzielnie podejmuje ryzyko zwiÄ…zane z aktywnoÅ›ciÄ…, sprzedażą towarów za
granicÄ…
c) Sposoby prowadzenia eksportu bezpośredniego:
·ð krajowe biuro lub dziaÅ‚ eksportu
·ð zagraniczny dziaÅ‚ sprzedaży lub filia
·ð  podróżujÄ…cy akwizytor  jest to reprezentant przedsiÄ™biorstwa, który odwiedza kraje, zawiera
kontrakty handlowe w imieniu przedsiębiorstw, które zeprezentuje
·ð zagraniczny dystrybutor lub agent - *nie może reprezentowad kilku różnych przedsiÄ™biorstw,
sprzedaż na wyłącznośd
d) Eksport bezpośredni  problemy operacyjne:
·ð problemy finansowe
·ð wzrost biurokracji
·ð kÅ‚opoty ze zdobyciem potrzebnej informacji rynkowej
·ð dostosowanie produktu do wymogów rynku zagranicznego
·ð ustanowienie wÅ‚aÅ›ciwej reprezentacji za granicÄ…
·ð trudnoÅ›ci wynikajÄ…ce z zatrudnienia i wyszkolenia kadry do prowadzenia operacji eksportowych
/// Ekspansja zasobowa na rynkach zagranicznych : licencjonowanie, franchising, joint  venture, inwestycje
bezpośrednie 100% ///
4. Umowa licencyjna, umowa w ramach której zagraniczny licencjonobiorca nabywa za ustaloną opłatę prawo
do wytwarzania i sprzedawania produktów na podstawie szeroko rozumianej wiedzy, uzyskanej od firmy
udzielajÄ…cej licencji
·ð produkt wytwarzany przez licencjonobiorcÄ™ sprzedawany jest pod markÄ… licencjonodawcy
·ð przedmiotem licencji może byd: proces produkcyjny, znak firmowy, patent, wynalazek, wzór
użytkowy, prawa publikowania
[11] by Raimi
a) Klauzule umowy licencyjnej:
·ð licencjonobiorca wnosi opÅ‚atÄ™ za umowÄ™ oraz opÅ‚atÄ™ od każdej sprzedanej sztuki produktu (objÄ™tego
licencjÄ…)
·ð umowa okreÅ›la rynki, na których bÄ™dzie sprzedawany produkt objÄ™ty licencjÄ…
·ð licencjonobiorca zobowiÄ…zuje siÄ™ do utrzymania odpowiedniego poziomu jakoÅ›ci licencjonowanego
produktu
***Licencjonobiorca dąży do zagwarantowania sobie możliwości ulepszeo produktu i swobody jego sprzedaży
b) Licencjonodawca zobowiÄ…zuje siÄ™ do:
·ð szkolenia personelu licencjonobiorca
·ð nadzory nad wdrożeniem produkcyjnym u licencjonobiorca
·ð nadzoru nad komercjalizacjÄ… wyrobów licencjonowanych
·ð dystrybucji i sprzedaży wyrobów licencjonowanych
·ð inwestycji odtworzeniowych i modernizacyjnych u licencjonobiorca
c) Zalety umowy licencyjnej:
·ð unikanie wysokich kosztów ekspansji
·ð taka forma wejÅ›cia na rynki zagraniczne powinna byd stosowana przez firmy, które nie majÄ…
kapitałów
·ð unikanie ryzyka inwestycyjnego szczególnie w przypadku ekspansji do krajów o niepewnej sytuacji
politycznej, społecznej
·ð czasem jest to jedyny sposób zaistnienia na rynku zagranicznym (ograniczenia importu i inwestycji
bezpośrednich)
d) Wady umowy licencyjnej:
·ð licencjonodawca ma niewielkie możliwoÅ›ci kontroli jakoÅ›ci produkcji sprzedaży, rozwoju produktu za
granicÄ…
·ð zależnoÅ›d obrotów na obcym rynku od zagranicznego kontrahenta
·ð ryzyko wykreowania poważnego konkurenta (kanibalizm produktowy - wypieranie produktu
licencjonodawcy przez zmodyfikowane, ulepszone produkty licencjonobiorcy)
***rozwiÄ…zanie tego problemu (kanibalizmu produktowego):
- dostarczanie opatentowanych składników lub części niezbędnych do wytwarzanie produktów
- wdrażanie innowacji
[12] by Raimi
e) Korzyści i problemy licencjonobiorcy:
Czas
Oszczędnośd czasu w sferze B+R i komercjalizacji
Wdrożenie i adaptacja licencji
rynku
Koszty
Oszczędnośd w sferze B+R i nabywanie doświadczeo Koszty adaptacji licencji i  rozwinięcia kontraktu
Reputacja
Korzystanie z dobrego wizerunku licencjonodawcy Zaniedbania własnej marki
Rozszerzenie rynku
Dostęp do sieci dystrybucji licencjonodawcy,
Ograniczenia ze strony licencjonodawcy
możliwośd wejścia do branż pokrewnych
Rozwój produktu
Redukcja własnej sfery B+R uzależnienie od
Nowe drogi rozwoju
licencjonodawcy
5. Franchising:
·ð polega na sprzedaży ograniczonych praw do użytkowanie nazwy firmy zagranicznemu
przedsiębiorstwu
·ð oznacza przekazywanie przez franszyz era zezwolenia na prowadzenie dziaÅ‚alnoÅ›ci handlowej przez
franszyzanta wg ustalonego programu sprzedaży zawierającego m.in.:
- nazwÄ™ firmowÄ… franszyzera
- nazwy towarów
- środki reklamy
- cenÄ™
- ustaloną jakośd
a) Klauzule umowy franchisingowej:
Franszyzant Franszyzer (zobowiÄ…zuje siÄ™ do:)
wnosi opłatę wstępną za umowę oraz opłaty
szkolenia personelu franszyzanta
bieżące (od części wypracowanego zysku)
zobowiÄ…zuje siÄ™ do przestrzegania zawartych w
umowie postanowieo o prowadzeniu w taki sposób udzielenia wsparcia prze tworzeniu
działalności, aby stworzyła wrażenie istnienia przedsiębiorstwa
jednolitego systemu (jedna firma)
Otrzymuje:
bieżącego doradztwa
- technologiÄ™ - urzÄ…dzenia - system zarzÄ…dzania
włączenia franszyzanta w system reklamy i dalszego
rozwoju koncepcji produktu (innowacje, know-how)
***Franszyzer często i wnikliwie kontroluje franszyzanta i w przypadku niedotrzymywania umowy zrywa kontrakt
[13] by Raimi
b) Rodzaje franchisingu:
·ð Product and trade name franchising - dotyczy produktu i nazwy handlowej (Coca-cola). Jest to
forma zbliżona do licencjonowania
·ð Business  format franchising - odnosi siÄ™ do caÅ‚ej koncepcji prowadzenia biznesu (produkt,
marka, strategie marketingowe, procedury działania, kontrola jakości, kontrakty między
franszyzerem i franszyzantem)
c) Zalety franchisingu:
·ð niskie koszty ekspansji miÄ™dzynarodowej
·ð Relatywnie niskie ryzyko
·ð doÅ›d duża szybkoÅ›d ekspansji
d) Wady franchisingu:
·ð wysokie koszty kontroli
·ð problemy z podziaÅ‚em zysku
***Licencjonowanie i franchising (podsumowanie):
licencja franchising
Przekazanie praw zwiÄ…zanych z
Przedmiot Technologia, znak handlowy, know-how
kompleksowym prowadzeniem biznesu
Rola dawcy i Biorcy  biznesy ustabilizowane; szerokie Biorcy  biznes poczÄ…tkujÄ…cy; wÄ…skie pole
biorcy pole negocjacji i ustalania warunków negocjacji, dominacja dawcy
Długi, kilkanaście lat, zwykle brak Krótki okres (około 5 lat), często są to
Czas trwania
kontynuacji umowy odnawiane
Rozwój Dawca nie zobowiązuje się do przekazania Dawca przekazuje biorcy ulepszenia w
produktu usprawnieo, technologii, produktu biznesie
6. Joint Venture - polega na utworzeniu nowego podmiotu gospodarczego z wydzielonych środków swoich
założycieli
a) partnerzy zgodnie z umowÄ… wnoszÄ…:
·ð aporty rzeczowe
·ð Å›rodki pieniężne
·ð know  how
·ð znajomoÅ›d rynków, miejscowych przepisów i zwyczajów informacja!
·ð powiÄ…zanie z krajowymi i zagranicznymi partnerami
b) cele tworzenia joint venture:
·ð wejÅ›cie na rynek jednego z zaÅ‚ożycieli
·ð obniżka kosztów (tanie dostawy, transport)
·ð zwiÄ™kszenie bezpieczeostwa zaopatrzenia w surowce
·ð utworzenie odrÄ™bnego podmiotu (spółki  córki)
·ð udziaÅ‚ partnerów w zarzÄ…dzaniu spółkÄ…  córkÄ…
[14] by Raimi
c) korzyści joint venture:
·ð pokonanie ograniczenia zaangażowania kapitaÅ‚owego  jest to szansa dla maÅ‚ych i Å›rednich firm,
których zasoby są niewielkie
·ð uzyskanie efektów synergicznych
·ð redukcja kosztów zdobywania informacji
·ð redukcja ryzyka politycznego
·ð możliwoÅ›d kontroli  lepsza niż w przypadku niekapitaÅ‚owych form ekspansji na rynki
międzynarodowe
·ð blokowanie konkurentów w wejÅ›ciu na dany rynek
d) joint venture  problemy
·ð transakcyjne  dotyczÄ… poszukiwania i selekcji partnerów oraz negocjowania warunków
kontraktu
·ð zarzÄ…dzania  dotyczÄ… możliwych konfliktów interesu, sposobu wpÅ‚ywania na przedsiÄ™wziÄ™cie,
luki kulturowej
·ð ograniczona ochrona wÅ‚asnoÅ›ci wnoszonej do joint  venture (patenty, technologia)
·ð utrata kontroli nad partnerami i możliwe  wychowanie sobie konkurenta
7. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne - samodzielne prowadzenie działalności gospodarczej za granicą
a) dwie odmiany:
·ð otworzenie filii lub oddziaÅ‚u na rynku zagranicznym, tzw. inwestycja greenfield
·ð trwaÅ‚e zaangażowanie z partnerem lokalnym (wykup akcji lub udziałów) tzw. inwestycje brownfield
(jeżeli dane przedsiębiorstwo zdobywa przynajmniej 10% akcji, udziałów lub głosów na walnym
zgromadzeniu  wg OECD, wtedy mamy do czynienia z brownfield)
*** filia  ma osobowośd prawną, jest wyodrębnionym podmiotem działającym wg reżimu prawnego kraju lokalizacji
***oddział  nie posiada osobowości prawnej, stanowi częśd firmy macierzystej, podlega prawu kraju pochodzenia
a) rodzaje filii
·ð rodzaj dziaÅ‚alnoÅ›ci:
- handlowe - produkcyjne
- montażowe - wydobywcze
·ð kierunek inwestowania:
- o orientacji rynkowej
- o orientacji na koszty
- o orientacji na z
ródła zaopatrzenia
·ð metoda tworzenia
- przez nabycie firmy miejscowej
- realizacja inwestycji całkowicie od początku samodzielnie
·ð odpowiedzialnoÅ›d finansowa
- centrum kosztów
- centrum zysków
- centrum inwestycji
[15] by Raimi
Wysoki Niezależnośd strategiczna
Satelita
Stopieo Niski replika poddostawca
specjalista
handlowy
swobody
Całośd Produkcja
filii marketing
Wybrane produkty
działania komponentów
Zasięg działalności filii
Paradygmat  Oli   Oli  ownership, localization, internationalization
Teoria lokowania kapitału w formie BIZ J.H. Dunninga
a) istnienia specyficznej przewagi własnościowej
·ð trudnoÅ›ci: bariery kulturowe i jÄ™zykowe, ograniczona informacja, koszty komunikacji i transportu
·ð przewaga: nowoczesna technika i technologia produkcji, patenty, znaki towarowe, reputacja,
umiejętności zarządcze i marketingowe
b) istnienie walorów lokalizacyjnych:
·ð obecnoÅ›d taniej siÅ‚y roboczej, duży i szybko rozwijajÄ…cy siÄ™ rynek, stabilna sytuacja polityczna, przyjazne
nastawienie społeczeostwa dla inwestorów zagranicznych
c) występowanie korzyści internacjonalizacji:
·ð oznacza to, że dla firmy korzystniejsze jest transferowanie specyficznych przewag jakie posiada
wewnątrz własnej firmy niż ich sprzedaż obcym przedsiębiorstwom (licencje, franchising)
Wpływ BIZ na gospodarkę kraju goszczącego
Zasoby
Transferowanie zasoby sÄ… niedostosowane do
Uzupełniają niedobory kapitałowe, technologiczne, lokalnych potrzeb (np. stara technologia) albo wraz
menedżerskie z BIZ napływają zasoby pomimo wolnych zasobów
w kraju goszczÄ…cym
Przedsiębiorczośd
Napływ BIZ może eliminowad lokalną konkurencję,
Pobudzenie przedsiębiorczości, wprowadzenie
powodowad nazbyt dużą koncentrację i
nowych sposobów zarządzania, stylu pracy,
powodowad osiągnięcie przez inwestora
zwiększenie konkurencji na rynku
zagranicznego pozycji monopolistycznej
Efektywnośd
Efektywniejsza alokacja zasobów, tworzenie
Zepchnięcie krajowych przedsiębiorstw do dziedzin
sektorów pokrewnych, czy wspomagających do
mniej rentownych
tych, w których zainwestowano kapitał zagraniczny
Wpływy budżetowe
BIZ przyczyniają się do tworzenia PKB, generują BIZ mogą przyczynid się do obniżenia wpływów do
wpływy do budżetu z tyt. podatków budżetu z tyt. stosowania tzw. cen transferowych
Bilans płatniczy
BIZ przyczyniajÄ… siÄ™ do kreowania eksportu  w BIZ mogÄ… przyczynid siÄ™ do wzrostu importu
[16] by Raimi
krótkim czasie zmniejszają deficyt na rachunku sprowadzając do produkcji surowce lub
obrotów bieżących półprodukty  powoduje to pogorszenie się bilansu
obrotów bieżących
Dążenia integracyjne
BIZ powoduje powiÄ…zanie gospodarki kraju
goszczącego z gospodarką światową i
Silnie oddziaływanie zmian koniunkturalnych
efektywniejszego międzynarodowego podziału
pracy
Stosunki społeczne i kulturowe
Przenikanie się wzorców zachowao biznesowych, Różnice kulturowe prowadzą do napięd i
konsumpcyjnych, ogólnokulturowych niepokojów
Przyczyny załamania globalnych przepływów BIZ w latach 2001  2002r.
a) Osłabienie tempa wzrostu gospodarczego w większości regionów świata (USA, EU)
b) spadki indeksów giełdowych na świecie
c) malejące zyski przedsiębiorstw, spadek zdolności oraz chęci KTN do finansowania BIZ w drodze pożyczek
udzielanych filiom przez firmy macierzyste oraz spowolnienia restrukturyzacji przedsiębiorstw
d) spowolnienie procesów prywatyzacyjnych, głośne skandale korporacyjne i upadki wielkich przedsiębiorstw
(energetyka, telekomunikacja, nowe technologie)
Paostwa Triady (USA, Japonia, UE)
a) 80% światowych zasobów BIZ wypływa z paostw Triady
b) 60% światowych zasobów BIZ napływa do paostw Triady
70% światowych BIZ lokowanych jest w krajach rozwiniętych, a tylko około 30% w krajach rozwijających się i
transformujących się (Europa środkowa i wschodnia  4%)
Historia
W pierwszym okresie BIZ koncentrowały się w sektorze surowcowym i przemyśle opartym na surowcach.
Od lat 90. średnio 2/3 globalnych napływów BIZ trafiło do sektora usług, przemysł przetwórczy był odbiorcą 20% a
przemysł wydobywczy i rolnictwo 10% BIZ
Kraje preferowane przez decydentów jako miejsce do BIZ (2009r.)
Chiny Ä…ð USA Ä…ð Niemcy Ä…ð WB Ä…ð Polska  15%
BIZ a Polska
- odsetek badanych, którzy planują ulokowanie w Polsce konkretnych projektów inwestycyjnych wynosi 8%
- oznacza to, że wizerunek Polski jako kraju potencjalnej lokalizacji inwestycji jest lepszy niż rzeczywiste warunki.
Najważniejszym kryterium przy lokowaniu BIZ jest:
a) środowisko polityczno  prawne
b) infrastruktura komunikacyjna,
c) infrastruktura telekomunikacyjna
[17] by Raimi
Flexicurity  (flexible / security) - Możliwośd elastycznego pozyskiwania pracowników (z rynku światowego, nie tylko
regionalnego) oraz aby dane paostwo zapewniło im na minimalnym poziomie bezpieczeostwo socjalne.
Obszar śródziemnomorski (Francja, Portugalia, Hiszpania, Włochy, Grecja, Turcja, Cypr, Malta, Maroko, Algieria,
Tunezja, Liban, Izrael, Egipt,& ) - atrakcyjny region dla lokowania BIZ, trzeci region pod względem liczby ludności.
Najbardziej innowacyjne kraje:
- 33% wniosków patentowych zgłaszanych jest w USA,
- 30% Europa
- 26% Azja
- Paostwa Europy Åšrodkowo  Wschodniej  poza pierwszÄ… dziesiÄ…tkÄ….
Ekonomia zielona  handel limitami emisji dwutlenku węgla, legislacja promująca ochronę środowiska, silna
proekologiczna kultura
Czynniki sprzyjajÄ…ce rozwojowi BIZ w Polsce:
a) atrakcyjne położenie geopolityczne
b) członkostwo w organizacjach międzynarodowych (OECD, WTO, NATO)
c) wstÄ…pienie Polski do UE
d) zaufanie do Polski na arenie międzynarodowej jako kredytobiorcy
e) atrakcyjny rynek pracy  85% mieszkaoców jest w wieku produkcyjnym lub młodszym, wykwalifikowana siła
robocza
f) malejąca inflacja, rosnąca siła nabywcza społeczeostwa, wymienialnośd złotego, liberalizacja przepływu
kapitałów
g) Specjalne Strefy Ekonomiczne (SSE)  m.in. na czasowe zwolnienie z podatków
h) Parki Naukowo  Techniczne
Czynniki hamujące rozwój BIZ w Polsce
a) Powszechna biurokracja, korupcja
b) wolne i nieskuteczne sÄ…downictwo
c) infrastruktura drogowa i transportowa utrudniająca prowadzenie działalności
d) nadmiernie skomplikowany system podatkowy
e) nieelastyczny kodeks pracy
f) wysokie koszty pracy związane z zatrudnieniem pracownika (np. składki na ubezpieczenie społeczne)
g) nie jest także w pełni wykorzystana promocja Polski poza granicami
Zalety BIZ
a) lepsza koordynacja działalności
b) wysoki stopieo kontroli nad realizowanym przedsięwzięciem (ochrona jakości, własności, informacji),
możliwośd obniżenia kosztów transakcyjnym, monitorowania i nadzoru niezależnych partnerów, obniżenie
kosztów transportu, opłat celnych
c) dostęp do taoszych lokalnych czynników produkcji
d) łatwośd dostosowania się do lokalnych wymagao
[18] by Raimi
Wady BIZ
a) wymaga dużego zaangażowania kapitału (rzeczowego, ludzkiego, finansowego)
b) większe ryzyko polityczne  firma nie dzieli ryzyka z innymi partnerami
c) problemy kadrowe wynikajÄ…ce z luki kulturowej
d) trudnośd adaptacji personelu do warunków kraju lokalizacji filii
Alianse strategiczne
Alianse strategiczne:
a) ujęcie szerokie  jest to związek między podmiotami, którego zamierzeniem jest realizowanie przez
partnerów wspólnego celu
b) ujęcie wąskie  jest to podejmowanie współpracy w różnych formach między aktualnymi lub
potencjalnymi konkurentami, którzy zdecydowali się wspólnie prowadzid przedsięwzięcie
Historia aliansów strategicznych:
a) pierwsze porozumienie tego typu pojawiły się w gospodarce amerykaoskiej w latach 30 XXw.
b) w skali międzynarodowej pojawiły się w latach 50 i 60 w paostwach Triady
c) Kolejna fala aliansów miała miejsce w latach 80 i objęła swym zasięgiem kraje Dalekiego Wschodu
d) po przemianach lat 90. alianse pojawiły się w paostwach Europy Środkowo  Wschodniej
Przyczyny zawieranie aliansów strategicznych:
a) globalizacja rynków
- nowi konkurenci
b) regionalizm
- protekcjonizm
- bariery kulturowe
- malejąca efektywnośd fuzji i akwizycji
c) wzrost znaczenia kosztów
- wzrost udziału kosztów stałych
- spadek cen
- skracanie cyklu życia produktu i technologii
- starzenie się sektorów
Korzyści wynikające z zawierania aliansów strategicznych:
a) osiąganie korzyści z ekonomiki skali i efektu doświadczeo
b) wspólne pokonywanie barier wejścia do nowego sektora lub na nowy rynek geograficzny
c) zmniejszenie ryzyka inwestowania w niepewnym otoczeniu
d) wspólne ponoszenie wciąż rosnących kosztów badao i rozwoju
e) osiąganie korzyści z krzyżowania technologii i udostępniania sobie wynalazków bez konieczności kupowania
patentu czy licencji
f) poznawanie mocnych i słabych stron swojego partnera, aby w przyszłości mied możliwośd wykorzystad tę
wiedzÄ™ w walce konkurencyjnej
[19] by Raimi