Renata Tylińska
Marketing
usług
turystycznych
Poradnik metodyczny
dla nauczyciela
Projekt ok adki: Joanna Plakiewicz
Redakcja: Barbara Gers
Redaktor prowadz cy: Stanis aw Grzybek
© Wydawnictwo REA, Warszawa 2011
ISBN 978-83-7544-241-0
Wydawnictwo REA s.j.
01-217 Warszawa, ul. Kolejowa 9/11
tel./fax: [phone]
http://www.rea-sj.pl
e-mail: [e-mail]
Podr cznik i wszystkie pomoce dydaktyczne s chronione prawem.
Ka dorazowe ich wykorzystanie w innych ni zastrze one prawem przypad-
kach wymaga pisemnego zezwolenia wydawnictwa.
Sk ad: WMC s.c.; Warszawa ul. Frascati 1; [e-mail]
Spis treści
Wskazówki metodyczne 5
Propozycja nauczycielskiego planu wynikowego
do przedmiotu marketing us ug turystycznych
na podstawie programu nauczania: 341{05}/MEN/2008.02.07 9
Przyk adowe scenariusze lekcji 20
Projekt  plan marketingowy 70
Przyk adowe testy 74
Krzy ówki 99
Bibliogra a 120
3
4
Wskazówki metodyczne
Przekazuj Pa stwu pakiet edukacyjny Marketing us ug turystycznych, któ-
ry sk ada si z dwóch cz ci:
 podr cznika dla ucznia,
 poradnika dla nauczyciela.
Pakiet przeznaczony jest do kszta cenia w ramach zaj edukacyjnych
z marketingu us ug turystycznych uczniów techników i szkó policealnych
kszta c cych w zawodzie technik obs ugi turystycznej, którzy w przysz o ci
chc pracowa w szeroko rozumianej turystyce. Z podr cznika mog równie
korzysta uczniowie i studenci szkó hotelarskich i gastronomicznych zaintere-
sowani tematyk marketingu, w szczególno ci marketingu w turystyce.
Podr cznik Marketing us ug turystycznych zosta napisany zgodnie z podsta-
w programow kszta cenia w zawodzie technik obs ugi turystycznej oraz stan-
dardem wymaga egzaminacyjnych. Mo e by realizowany na podstawie do-
st pnych programów nauczania tego zawodu, w tym programów modu owych.
Podr cznik Marketing us ug turystycznych zawiera kilka lekcji, dzi ki któ-
rym ucze pozna zasady dzia ania przedsi biorstw turystycznych na rynku. Na
pocz tku jest cz wprowadzaj ca w wiat marketingu. Ucze de niuje rynek
turystyczny. Poznaje takie poj cia, jak popyt turystyczny, poda turystyczna,
produkt turystyczny. W dalszej cz ci poznaje ró ne koncepcje dzia ania przed-
si biorstw turystycznych na rynku, istot marketingu polegaj c na aktywnym
kszta towaniu procesu sprzeda y oraz ró ne podej cia do jego zde niowania.
Ucze zapoznaje si z narz dziami marketingu, jakimi biuro turystyczne
pos uguje si w walce o swoje miejsce na rynku, np. jak dostarczy turystom
satysfakcji z zakupu produktu turystycznego, w jaki sposób porozumiewa si
ze swoimi klientami i jak nak ania ich do zakupu. Dowiaduje si , jak wa n
rol w procesie podejmowania decyzji pe ni informacje i dlaczego przedsi -
biorstwo turystyczne w trakcie dzia alno ci stosuje ró ne metody gromadzenia
danych. Na zako czenie ucze poznaje tematyk zarz dzania marketingowe-
go. Dostrzega ró nice pomi dzy misj rmy, wizj i strategi dzia ania. Uczy
si planowania dzia alno ci opartej na wiedzy o przedsi biorstwie i otoczeniu,
w którym funkcjonuje.
Niektóre tre ci podr cznika przekazywane s wprost, do innych ucze do-
chodzi przez wykonanie wicze , analiz studiów przypadku oraz tekstów
5
zaczerpni tych z prasy bran owej. Istotn jego cech jest przejrzysto oraz
prosta budowa, bogata szata gra czna.
Poradnik dla nauczyciela jest ci le skorelowany z podr cznikiem i stano-
wi pomoc w organizowaniu procesu kszta cenia.
Zawiera mi dzy innymi:
 wskazówki metodyczne,
 propozycj nauczycielskiego planu wynikowego,
 przyk adowe scenariusze lekcji uzupe niaj ce propozycje zawarte w pod-
r czniku,
 testy,
 krzy ówki,
 bibliogra .
Zamieszczone w poradniku propozycje mog stanowi podpowied dla na-
uczyciela do zaplanowania i zorganizowania w asnego procesu kszta cenia.
Przyk adowe scenariusze zaj pomog Pa stwu w znalezieniu odpowiedniej
metody przeprowadzenia lekcji. Do nauczyciela  jako organizatora procesu
kszta cenia  nale y tworzenie w asnych scenariuszy w zale no ci od potrzeb
zespo u klasowego, mo liwo ci i predyspozycji uczniów. Wskazane jest, aby
zaj cia dydaktyczne by y prowadzone ró nymi metodami ze szczególnym
uwzgl dnieniem aktywizuj cych metod nauczania, tak bardzo przydatnych
do kszta towania umiej tno ci stosowania zasad i narz dzi marketingowych
w konkretnych sytuacjach rynkowych przedsi biorstw turystycznych. Formy
organizacyjne pracy uczniów mog by zró nicowane, pocz wszy od samo-
dzielnej pracy uczniów do pracy zespo owej. Proponowane wiczenia pozwo-
l sprawdzi wiedz i umiej tno ci oraz wskaza te tematy, które sprawiaj
uczniom najwi cej trudno ci. Nale y podkre la , e wiedza z zakresu marke-
tingu us ug turystycznych umo liwia zrozumienie mechanizmów funkcjono-
wania wspó czesnego rynku turystycznego i jest potrzebna w codziennej pracy
pracowników zatrudnionych w turystyce. Ze wzgl du na specy czn termi-
nologi , celowe jest równie zastosowanie metod podaj cych: wyk adu infor-
macyjnego, pogadanki. Wa ne jest korzystanie podczas zaj z ró nych róde
informacji, w tym z internetu oraz materia ów informacyjno-reklamowych biur
podró y.
Nauczycielski Plan wynikowy zosta opracowany chronologicznie na pod-
stawie materia u nauczania przewidzianego programem nauczania przedmiotu
marketing us ug turystycznych.
W planowaniu i organizacji procesu kszta cenia z marketingu us ug turystycz-
nych szczególny nacisk nale y po o y na aktywno oraz otwarcie spo eczne
uczniów. Odpowiedni dobór metod aktywizuj cych do omawianych tre ci po-
6
zwoli na wyzwalanie prze y emocjonalnych uczniów, które pomog nie tyl-
ko bardziej zrozumie i zapami ta tre ci kszta cenia, ale przede wszystkim
nadadz procesowi kszta cenia wymiar dynamiczny. Ucze b dzie mia szans
sam kreowa swoje umiej tno ci, zainteresowania, spostrzegawczo , a tak e
otwarto i tolerancj na ró nice w pogl dach innych osób.
Dominuj cymi metodami kszta cenia na zaj ciach z marketingu us ug tury-
stycznych powinny sta si takie metody, jak:
ró ne formy dyskusji,
gry symulacyjne, dydaktyczne i decyzyjne,
metoda sytuacyjna,
studium przypadków,
 burza mózgów ,
metoda projektów,
inscenizacja,
wycieczki dydaktyczne,
lm dydaktyczny.
Wa nym elementem w procesie kszta cenia jest pokazanie uczniowi po-
czenia teorii z praktyk . Dlatego analiza sytuacji ró nych przedsi biorstw
dzia aj cych na szeroko rozumianym rynku turystycznym, studia przypadków
w procesie nauczania tego przedmiotu s szczególnie istotne.
Najbardziej odpowiednim narz dziem pomiaru dydaktycznego podstawo-
wych wiadomo ci z marketingu us ug turystycznych mo e by test osi gni
szkolnych (wielostopniowy, wielozadaniowy) sk adaj cy si z zada typu wy-
boru wielokrotnego, zada prawda  fa sz czy na dobieranie. W badaniach su-
matywnych wskazane jest do czenie zada otwartych po czonych z analiz
odpowiednich przypadków. Chocia testy s powszechnie uznawane za nowo-
czesne i cz sto stosowane na poszczególnych etapach kszta cenia uczniów jako
bardzo dobre narz dzie pomiaru dydaktycznego, to nie mog one by jedynym
ród em informacji o poziomie wiedzy i umiej tno ci ucznia.
Stosowanie aktywizuj cych metod kszta cenia niejako wymusza zró nico-
wane formy organizacyjne pracy uczniów. Umiej tne przechodzenie od pracy
jednolitej ca ej grupy uczniów, poprzez jednolit i zró nicowan prac w mniej-
szych zespo ach, a do zró nicowanej pracy indywidualnej daje szanse pe nej
aktywno ci oraz postrzegania jednostki jako cz stki w zespole, której wk ad
w wykonanie wspólnego zadania wp ywa na procesy integruj ce i wyzwalaj -
ce wi zi spo eczne.
Projektuj c proces dydaktyczny, nale y uwzgl dni samokszta cenie
uczniów, z wykorzystywaniem materia ów typu: podr czniki, czasopisma,
7
teksty zaczerpni te z prasy bran owej, foldery, poradniki, lmy dydaktyczne,
materia y informacyjno-reklamowe przedsi biorstw turystycznych.
Aktywizuj ce formy i techniki nauczania zak adaj zasadnicz zmian roli
nauczyciela na lekcji. Nauczyciel przestaje by centraln postaci na zaj ciach,
jedynym i niepodwa alnym ród em informacji, czyli tzw.  odpytywaczem .
Staje si natomiast organizatorem swobodnej wymiany opinii i pogl dów oraz
inspiratorem ciekawych i oryginalnych rozwi za .
ród a atrakcyjno ci lekcji marketing us ug turystycznych tkwi zarówno
w charakterze tre ci nauczania, jak i w umiej tno ciach nauczyciela. Nauczyciel
powinien inicjowa dzia ania uczniów, motywowa ich do pracy oraz prawid o-
wo kierowa ich dzia alno ci poznawcz . Jest to mo liwe jedynie wtedy, gdy
nauczyciel prawid owo dobiera i stosuje metody nauczania, dostosowuj c je do
celów lekcji. Dla zapewnienia prawid owej organizacji oraz realizacji procesu
kszta cenia wymagane jest zabezpieczenie odpowiedniej bazy techniczno-dy-
daktycznej. Zaj cia powinny odbywa si w przewidzianej w podstawie pro-
gramowej pracowni do kszta cenia zawodowego w zawodzie technik obs ugi
turystycznej.
8
Propozycja nauczycielskiego planu wynikowego
do przedmiotu marketing usług turystycznych na
podstawie programu nauczania:
341{05}/MEN/2008.02.07
WYMAGANIA
Nr
Temat lekcji
PODSTAWOWE (A+B) PONADPODSTAWOWE (C+D)
lekcji
Ucze Ucze
1. Omówienie  identy kuje wymagania podsta-  charakteryzuje wymagania
programu wowe. ponadpodstawowe.
nauczania
i wymaga
edukacyjnych
w roku szkol-
nym 20../..
WPROWADZENIE DO MARKETINGU W TURYSTYCE 
Podstawowe wiadomo ci o rynku turystycznym
2. Rynek tury-  de niuje poj cie: rynek tury-  klasy kuje rynek turystyczny
styczny styczny w uj ciu ekonomicznym wed ug ró nych kryteriów,
i marketingowym,  charakteryzuje podmioty rynku
 rozró nia elementy rynku tury- turystycznego.
stycznego,
 wymienia podmioty rynku tury-
stycznego.
3/4 Popyt tury-  de niuje poj cie: popyt tury-  charakteryzuje popyt turystycz-
styczny styczny, ny,
 wskazuje czynniki wp ywaj ce  analizuje czynniki wp ywaj ce
na zmienno popytu turystycz- na zmienno popytu turystycz-
nego. nego.
5/6 Poda tury-  de niuje poj cie: poda tury-  charakteryzuje poda turystycz-
styczna styczna, n ,
 wymienia czynniki wp ywaj ce  analizuje czynniki wp ywaj ce
na poda us ug turystycznych, na zmienno poda y turystycz-
 wymienia elementy pierwotnej nej.
i wtórnej poda y turystycznej.
9
7 Produkt tury-  de niuje termin: produkt tury-  wyja nia cechy us ug,
styczny styczny,  wyja nia cechy produktu tury-
 wymienia cechy produktu tury- stycznego.
stycznego,
 podaje przyk ady produktów
turystycznych.
8 Powtórzenie  rozpoznaje stopie spe nienia  analizuje stopie spe nienia
wiadomo ci wymaga podstawowych. wymaga ponadpodstawowych.
z zakresu
podstawo-
wych wiado-
mo ci o rynku
9 Sprawdzian
wiadomo ci
i umiej tno ci
z zakresu
podstawo-
wych wiado-
mo ci o rynku
turystycznym
II. PODSTAWOWE WIADOMO CI O MARKETINGU
10 Poj cie mar-  de niuje poj cie: marketing,  wyja nia istot marketingu,
ketingu  wymienia zasady marketingu.  charakteryzuje zadania specjali-
sty ds. marketingu.
11/12 System mar-  wymienia elementy systemu  charakteryzuje elementy otocze-
ketingu marketingu, nia,
 rozró nia poj cia i terminy:  wyja nia powi zania rmy
makro- i mikrootoczenie, mar- z otoczeniem,
keting wewn trzny, zewn trzny  wyja nia istot marketingu
i interaktywny, wewn trznego, zewn trznego
 wymienia elementy makro- i mi- i interaktywnego,
krootoczenia.  analizuje zale no ci pomi dzy
elementami systemu marketin-
gu.
13/14 Podstawowe  identy kuje za o enia ró nych  charakteryzuje lozo dzia a-
koncepcje koncepcji dzia ania rmy, nia poznanych orientacji rynko-
dzia ania  rozró nia podstawowe koncep- wych,
rmy cje dzia ania rmy,  porównuje podstawowe koncep-
 wskazuje sytuacje na rynku cje dzia ania rmy,
charakterystyczne dla ró nych  dobiera strategi dzia ania rmy
koncepcji, do okre lonego problemu
i sposobu rozwi zania,
 wskazuje przyk ady rm ukie-
runkowanych na produkt, pro-
dukcj , sprzeda i rynek.
10
15/16 Powstanie  wymienia przyczyny rozwoju  uzasadnia konieczno rozwoju
i rozwój mar- marketingu w turystyce, marketingu w turystyce,
ketingu tury-  rozró nia strategie dzia ania  porównuje zmiany strategii
stycznego przedsi biorstw turystycznych. dzia ania rm turystycznych
w czasie,
 analizuje wp yw transformacji
ustrojowej na rozwój marketin-
gu w turystyce.
17 Powtórzenie  rozpoznaje stopie spe nienia  analizuje stopie spe nienia
wiadomo ci wymaga podstawowych. wymaga ponadpodstawowych.
z zakresu
podstawo-
wych wiado-
mo ci o mar-
ketingu
18 Sprawdzian
wiadomo ci
i umiej tno ci
z zakresu
podstawo-
wych wiado-
mo ci o mar-
ketingu
III. MARKETING MIX
19/20 Marketing  de niuje termin: marketing mix,  charakteryzuje instrumenty
mix  rozró nia instrumenty marketin- marketingu mix przedsi bior-
gu mix przedsi biorstwa tury- stwa turystycznego,
stycznego,  porównuje formu y marketingu
 rozró nia terminy: formu a 4P; mix: 4P i 4C,
formu a 4C.  charakteryzuje koncepcj mar-
ketingu mix 7P,
 wyja nia znaczenie czynnika
ludzkiego w dzia alno ci przed-
si biorstwa turystycznego.
21/22 Produkt tury-  de niuje poj cie: produkt tury-  charakteryzuje elementy pro-
/23 styczny styczny, duktu turystycznego,
 wymienia motywy podró owa-  dobiera elementy produktu
nia, turystycznego do potrzeb po-
 rozró nia elementy produktu dró uj cych w ró nych celach,
turystycznego,  analizuje potrzeby i oczekiwa-
 identy kuje potrzeby turystów. nia turystów podró uj cych w
tych samych celach,
 porównuje produkty turystyczne
wybranych biur podró y.
11
24 Rodzaje pro-  rozró nia produkty turystyczne  klasy kuje produkty turystycz-
duktów tury- ró nych rodzajów, ne wed ug stopnia z o ono ci,
stycznych  podaje przyk ady produktów  analizuje elementy produktów
turystycznych ró nych rodzajów. turystycznych ró nych rodza-
jów.
25/26 Struktura  wymienia elementy struktury  sporz dza struktur dowolnego
/27 produktu tu- produktu turystycznego z punktu produktu turystycznego,
rystycznego widzenia wytwórcy,  dobiera elementy produktu tury-
 wymienia elementy produktu stycznego do rodzaju produktu,
turystycznego z punktu widzenia  porównuje zmiany struktury
odbiorcy. produktu turystycznego w cza-
sie,
 analizuje przyczyny zmian
struktury produktu w czasie.
28/29 Cykl ycia  de niuje terminy: cykl ycia  charakteryzuje etapy cyklu
produktu tu- produktu, cykl ycia produktu ycia produktu turystycznego
rystycznego na rynku, na rynku,
 wyja nia cykl ycia produktu  przedstawia gra cznie cykl
turystycznego na rynku. ycia produktu turystycznego,
 analizuje cykl ycia wybranych
produktów turystycznych na
rynku.
30/31 Marka  de niuje poj cie: marka,  analizuje rol marki w sukcesie
 opisuje funkcje marki, rynkowym rmy,
 wymienia elementy budowy  podaje interpretacj loga zna-
marki. nych turystycznych marek.
32/33 Cena  wymienia czynniki wp ywaj ce  porównuje ró ne podej cia do
na decyzje cenowe rmy, ustalania cen: ekonomisty, ksi -
 rozró nia ró ne podej cia do gowego i specjalisty ds. marke-
ustalania cen: ekonomisty, ksi - tingu,
gowego i specjalisty ds. marke-  analizuje wp yw wybranych
tingu. czynników na decyzje cenowe
rmy.
34 Strategie ce-  de niuje termin: strategia ceno-  charakteryzuje rodzaje strategii
nowe w tury- wa rmy, cenowych,
styce  rozró nia poj cia: cena strate-  dostosowuje strategi cenow
giczna i cena taktyczna, do produktu turystycznego
 rozró nia rodzaje strategii ceno- i sytuacji rynkowej rmy,
wych,  analizuje strategie cenowe wy-
 wymienia wady i zalety strategii branych produktów na podsta-
cenowych. wie cenników i katalogów.
35/36 Kryteria ró -  wymienia kryteria ró nicowania  dobiera kryterium ró nicowania
nicowania cen cen produktu turystycznego. cen do sytuacji na rynku.
12
37/38 Dystrybucja  de niuje poj cia: dystrybucja,  charakteryzuje rodzaje dystry-
lokalizacja, system dystrybucji bucji produktu turystycznego,
przedsi biorstwa,  dobiera rodzaj dystrybucji pro-
 wymienia funkcje systemu dys- duktu turystycznego do rodzaju
trybucji, oferty,
 rozró nia rodzaje dystrybucji  analizuje dobór rodzaju dystry-
produktu turystycznego. bucji produktu turystycznego do
rodzaju oferty.
39/40 Kana y dys-  de niuje poj cie: kana dystry-  okre la zadania uczestników
/41 trybucji bucji, kana u dystrybucji,
 rozró nia rodzaje kana ów dys-  charakteryzuje zadania uczest-
trybucji, ników procesu dystrybucji pro-
 wymienia uczestników procesu duktów turystycznych,
dystrybucji produktów turystycz-  dobiera kana dystrybucji do
nych, rodzaju produktu i sytuacji na
 identy kuje kryteria doboru rynku,
kana ów dystrybucji do rodzaju  analizuje przemiany we wspó -
produktu, czesnych formach dystrybucji.
 rysuje kana dystrybucji dla
okre lonego produktu,
 wymienia wady i zalety bezpo-
rednich i po rednich kana ów
dystrybucji.
42/43 Strategie  rozró nia strategie dystrybucji,  charakteryzuje strategie dystry-
dystrybucji  wskazuje przedsi biorstwa tury- bucji,
w turystyce styczne stosuj ce poszczególne  analizuje dobór strategii dystry-
strategie. bucji do okre lonego produktu.
44/45 P czyli  rozró nia poj cia promocja,  wyja nia proces komunikacji
Promocja promotion mix, marketingowej,
 opisuje narz dzia promocji,  charakteryzuje narz dzia pro-
 rozpoznaje elementy procesu mocji,
komunikacji marketingowej.  analizuje znaczenie promocji
w zarz dzaniu rm .
46 Reklama  de niuje poj cie: reklama,  analizuje rol reklamy w kszta -
 rozró nia cele reklamy, towaniu popytu turystycznego,
 rozpoznaje rodzaje apeli rekla-  wyja nia proces przygotowania
mowych. projektu reklamy.
47/48 Media  rod-  opisuje media i no niki reklamy,  charakteryzuje media reklamy,
ki, no niki  wymienia wady i zalety mediów  dobiera media do celu reklamy
reklamy i no ników reklamy. i rodzaju produktu.
13
49/50 Promocja  de niuje poj cie: promocja  dobiera rodki promocji sprze-
sprzeda y sprzeda y, da y do celu promocji, rodzaju
 wymienia cele promocji sprzeda- produktu oraz adresata.
y,
 rozró nia rodki promocji sprze-
da y.
51/52 Public rela-  de niuje poj cie: public rela-  charakteryzuje formy public
tions tions, relations,
 wymienia elementy wizualnego  dobiera narz dzia PR do rodza-
systemu identy kacji rmy, ju rmy, produktu i adresata,
 rozró nia narz dzia public rela-  porównuje skuteczno stoso-
tions, wania ró nych form PR.
 wymienia formy public relations,
 wymienia zasady skutecznego
PR.
53 Sprzeda  de niuje poj cie: sprzeda oso-  porównuje obs ug klienta
osobista bista, w lokalnych biurach podró y,
 wymienia warunki dobrej obs u-  analizuje wp yw aran acji lo-
gi klienta, kalu i okna wystawowego na
 wskazuje znaczenie lokalu decyzje klienta.
i okna wystawowego w procesie
obs ugi klienta.
54 Marketing  de niuje poj cie: marketing  charakteryzuje formy marketin-
bezpo redni bezpo redni, gu bezpo redniego,
 wskazuje narz dzia marketingu  dobiera form marketingu bez-
bezpo redniego, po redniego do rodzaju produk-
 rozró nia formy marketingu tu i adresata.
bezpo redniego.
55/56 Promotions  rozró nia strategie promocji,  charakteryzuje strategie promo-
mix  wymienia instrumenty strategii cji,
promocji pull i push.  dobiera strategi promocji
do celu promocji, rodzaju pro-
duktu i adresata,
 ocenia dzia ania promocyjne
wybranych przedsi biorstw
turystycznych.
57/58 Personel  wymienia elementy modelowego  klasy kuje personel z punktu
przedsi bior- obrazu personelu, widzenia kontaktów z klienta-
stwa tury-  identy kuje rodzaje personelu mi,
stycznego przedsi biorstw turystycznych.  dobiera elementy modelowego
obrazu personelu do rodzaju
stanowiska pracy,
 porównuje ró ne postawy pra-
cowników,
 charakteryzuje marketingow
postaw pracownika bran y
turystycznej.
14
59/60 Powtórzenie  rozpoznaje stopie spe nienia  analizuje stopie spe nienia
/61 wiadomo ci wymaga podstawowych. wymaga ponadpodstawowych.
z zakresu
marketingu
mix
62 Sprawdzian
wiadomo ci
i umiej tno ci
z zakresu
marketingu
mix
IV. SEGMENTACJA RYNKU
63 Segmentacja  de niuje termin: segmentacja  wyja nia przyczyny segmentacji
rynku rynku, rynku turystycznego.
 wskazuje przyczyny segmentacji
rynku.
64/65 Wybór rynku  wymienia etapy segmentacji  charakteryzuje proces segmen-
docelowego rynku, tacji rynku,
 de niuje terminy: rynek docelo-  okre la cechy optymalnego
wy, nisza rynkowa, pozycjono- segmentu rynku,
wanie,  wyja nia zasady wyboru rynku
 rozró nia cechy optymalnego docelowego.
segmentu rynku.
66/67 Kryteria seg-  wymienia kryteria segmentacji  stosuje kryteria podzia u rynku
mentacji rynku turystycznego, turystycznego,
 wymienia cechy poszczególnych  charakteryzuje poszczególne
segmentów rynku turystycznego. segmenty rynku turystycznego.
68/69 Sposoby dzia-  wymienia sposoby dzia ania  charakteryzuje sposoby dzia a-
ania przed- przedsi biorstw turystycznych nia przedsi biorstw turystycz-
si biorstw na rynku. nych na rynku,
a segmentacja  dobiera dzia ania marketingu
rynku mix do segmentu rynku.
70 Powtórzenie  rozpoznaje stopie spe nienia  analizuje stopie spe nienia
wiadomo ci wymaga podstawowych. wymaga ponadpodstawowych.
z zakresu
segmentacji
rynku.
71 Sprawdzian
wiadomo ci
i umiej tno ci
z zakresu
segmentacji
rynku.
15
V. BADANIA MARKETINGOWE
72/73 System infor-  de niuje termin: System  analizuje SIM w wybranych
macji marke- Informacji Marketingowej, przedsi biorstwach turystycz-
tingowej  wymienia elementy SIM. nych,
 wyja nia rol informacji w za-
rz dzaniu marketingowym.
74/75 Badania mar-  de niuje poj cie: badania mar-  charakteryzuje proces prze-
ketingowe ketingowe, kszta cania problemu decyzyj-
 wymienia cel, przedmiot i korzy- nego w badawczy.
ci z bada .
76/77 Podzia bada  wskazuje kryteria klasy kacji  klasy kuje badania marketingo-
marketingo- bada marketingowych, we wed ug ró nych kryteriów,
wych  rozró nia rodzaje bada marke-  dobiera rodzaj badania do pro-
tingowych. blemu decyzyjnego.
78/79 ród a infor-  rozró nia ród a i rodzaje infor-  klasy kuje informacje wed ug
macji marke- macji, ród a pochodzenia,
tingowych  wskazuje informacje pierwotne  charakteryzuje ród a informa-
i wtórne, w asne i obce. cji marketingowej,
 dobiera ród a informacji do
celu i przedmiotu bada .
80/81 Pomiar w ba-  rozró nia sposoby doboru próby  opisuje sposoby doboru próby,
82/83 daniach mar- do badania,  klasy kuje instrumenty pomia-
ketingowych  wymienia instrumenty pomiaru, ru,
 wyja nia zasady budowy kwe-  sporz dza kwestionariusz do
stionariusza, badania ankietowego,
 rozró nia rodzaje pyta ,  wyja nia regu y uk adania py-
w szczególno ci pytania za- ta .
mkni te,
 wskazuje regu y uk adania pyta
i ich rodzaje.
84 Metody  rozró nia metody i techniki gro-  dobiera metody i techniki po-
i techniki madzenia danych pierwotnych. miaru do celu badania.
gromadzenia
danych pier-
wotnych,
a w szczegól-
no ci:
85/86/ Wywiad  de niuje poj cia: wywiad g -  charakteryzuje rodzaje wywia-
87 binowy, wywiad zogniskowany du,
 fokus group,  przygotowuje narz dzia do
 rozró nia rodzaje wywiadu, przeprowadzenia wywiadu
 wskazuje narz dzia do prze- ró nych rodzajów,
prowadzenia wywiadu ró nych  dobiera rodzaj techniki wywia-
rodzajów, du do celu badania.
 wskazuje zastosowanie technik
wywiadu w dzia alno ci przed-
si biorstwa turystycznego.
16
88/89/ Badanie an-  rozró nia rodzaje bada ankieto-  charakteryzuje rodzaje bada
90 kietowe wych, ankietowych,
 wskazuje zastosowanie technik  sporz dza kwestionariusz do
ankietowych w dzia alno ci badania ankietowego,
przedsi biorstwa turystycznego.  dobiera rodzaj techniki badania
ankietowego do celu badania.
91/92 Badania pro-  de niuje poj cie: techniki pro-  wyja nia istot bada projekcyj-
jekcyjne jekcyjne, nych,
 rozró nia rodzaje technik projek-  charakteryzuje techniki bada
cyjnych, projekcyjnych,
 wymienia zasady przeprowadza-  dobiera rodzaj techniki do celu
nia bada projekcyjnych, badania.
 wskazuje zastosowanie technik
projekcyjnych w dzia alno ci
przedsi biorstwa turystycznego.
93/94 Badania heu-  de niuje poj cie: techniki heury-  wyja nia istot bada heury-
rystyczne styczne, stycznych,
 rozró nia rodzaje technik heury-  charakteryzuje techniki bada
stycznych, heurystycznych,
 wymienia zasady przeprowadza-  dobiera rodzaj techniki do celu
nia bada heurystycznych, badania.
 wskazuje zastosowanie technik
heurystycznych w dzia alno ci
przedsi biorstwa turystycznego.
95/96/ Przebieg ba-  wymienia etapy badania marke-  charakteryzuje etapy badania
97 da marketin- tingowego, marketingowego,
gowych  wskazuje elementy planu bada-  sporz dza plan badania marke-
nia marketingowego, tingowego,
 rozró nia elementy raportu  opracowuje raport z badania,
z badania marketingowego.  formu uje wnioski
z przeprowadzonych bada
marketingowych.
98 Powtórzenie  rozpoznaje stopie spe nienia  analizuje stopie spe nienia
wiadomo ci wymaga podstawowych. wymaga ponadpodstawowych.
z zakresu
bada marke-
tingowych
99 Sprawdzian
wiadomo ci
i umiej tno ci
z zakresu
bada marke-
tingowych
17
VI. ZARZ DZANIE MARKETINGOWE
100 Zarz dzanie  de niuje termin: zarz dzanie  wyja nia zasady zarz dzania
marketingowe marketingowe, marketingowego,
 wymienia etapy zarz dzania  charakteryzuje etapy zarz dza-
marketingowego. nia marketingowego.
101/ Formu owanie  rozró nia terminy: zarz dzanie  charakteryzuje proces formu o-
102 strategii mar- strategiczne, strategia marketin- wania strategii marketingowej,
ketingowej gowa,  charakteryzuje etapy formu o-
 wymienia etapy formu owania wania strategii marketingowej,
strategii marketingowej,  sporz dza schemat procesu
 opisuje schemat procesu zarz - zarz dzania marketingowego.
dzania marketingowego.
103/ Analiza  de niuje termin: analiza SWOT,  wyja nia termin: analiza
104/ SWOT  wymienia etapy analizy SWOT, SWOT,
105  rozró nia mocne i s abe strony  charakteryzuje mocne i s abe
rmy, strony rmy,
 rozró nia szanse i zagro enia  okre la szanse i zagro enia
p yn ce dla rmy z otoczenia, p yn ce dla rmy z otoczenia,
 rozró nia modelowe sytuacje  charakteryzuje modelowe sytu-
rmy na rynku. acje rmy na rynku,
 dobiera strategi dzia ania do
sytuacji rmy na rynku,
 analizuje znaczenie SWOT dla
potrzeb zarz dzania marketin-
gowego.
106/ Analiza  wskazuje mocne i s abe strony  sporz dza kompletn analiz
107/ SWOT rmy rmy turystycznej, SWOT rmy turystycznej.
108 turystycznej  formu uje szanse i zagro enia
p yn ce dla rmy turystycznej
z otoczenia,
 wskazuje sytuacj rmy na ryn-
ku.
109/ Misja przed-  de niuje poj cia: misja, wizja.  formu uje deklaracj misji,
110 si biorstwa  wymienia elementy deklaracji  analizuje znaczenie deklaracji
turystycznego misji, misji rmy turystycznej.
 opisuje cechy deklaracji misji.
111 Cele przedsi -  rozró nia rodzaje celów rmy,  klasy kuje cele przedsi bior-
biorstwa tury-  wymienia podstawowe cele stwa z punktu widzenia kryte-
stycznego rmy. rium czasu i szczegó owo ci.
 charakteryzuje cele przedsi -
biorstwa turystycznego,
 okre la cele przedsi biorstwa.
18
112/113 Wybrane  de niuje termin: strategia mar-  klasy kuje strategie marketin-
strategie mar- ketingowa, gowe z punktu widzenia ró -
ketingowe  rozpoznaje rodzaje strategii nych kryteriów,
marketingowych.  charakteryzuje strategie marke-
tingowe przedsi biorstw tury-
stycznych,
 analizuje znaczenie strategii
marketingowych rm dzia aj -
cych na lokalnym rynku tury-
stycznym.
114/ Plan marke-  de niuje termin: plan marketin-  charakteryzuje elementy planu
115/ tingowy gowy, marketingowego,
116/  rozró nia rodzaje planów,  opracowuje uproszczony plan
117  wskazuje zale no pomi dzy marketingowy biura podró y,
planami: strategicznym i tak-  wyja nia znaczenie planu mar-
tycznym, ketingowego w rozwoju rmy.
 wymienia elementy planu mar-
ketingowego.
118/ Powtórzenie  rozpoznaje stopie spe nienia  analizuje stopie spe nienia
119 wiadomo ci wymaga podstawowych. wymaga ponadpodstawowych.
z zakresu
zarz dzania
marketingo-
wego.
120 Sprawdzian
wiadomo ci
i umiej tno ci
z zakresu
zarz dzania
marketingo-
wego
19
Przykładowe scenariusze lekcji
Scenariusz 1.
Temat lekcji: Podstawowe koncepcje działania firmy.
Czas: 45 minut
Cele lekcji: Metody pracy: pogadanka, wiczenie
Poznanie podstawowych koncepcji z wykorzystaniem metody heurystycznej
dzia ania rmy. JIGSAW.
Po zako czeniu zaj ucze powinien Forma organizacyjna: praca w grupie,
umie : praca samodzielna.
identy kowa za o enia ró nych koncep- rodki dydaktyczne:
cji dzia ania rmy  A, 1. Instrukcja dla nauczyciela dotycz ca sto-
rozró nia podstawowe koncepcje dzia a- sowania metody heurystycznej JIGSAW
nia rmy  B , podczas zaj dydaktycznych  za cznik
charakteryzowa lozo dzia ania po- 1.
znanych orientacji  C, 2. Karty z opisem koncepcji dzia ania rmy
wskaza sytuacje na rynku charaktery- (5 kart).  za cznik 2.
styczne dla ró nych koncepcji  D. 3. Narz dzia do pomiaru dydaktycznego:
test, klucz odpowiedzi  za cznik 3.
PRZEBIEG LEKCJI
PLANOWANIE AKTYWNO CI NAUCZYCIELA UWAGI
ETAP
Sprawy organizacyjno-porz dkowe.
Wprowadzenie do zaj - nawi zanie do poprzednich jed- pogadanka
nostek dydaktycznych.
Nauczyciel
 Zadaje pytania: Co jest g ównym celem dzia ania ka dego
przedsi biorstwa? Czy sposób realizacji celów w ka dym
przedsi biorstwie jest taki sam? Czy ka de przedsi biorstwo
takie samo znaczenie przypisuje w asnym interesom, klien-
tom, spo ecze stwu?
Uczniowie, odpowiadaj c na pytania nauczyciela, podaj
zysk jako g ówny cel dzia ania ka dego przedsi biorstwa,
dostrzegaj ró ne sposoby realizacji celów stosowane przez
przedsi biorstwa oraz ich odmienne podej cie do klientów,
spo ecze stwa i w asnych interesów.
Podanie tematu i celów lekcji.
20
I
NAWI

ZUJ

CY
Nauczyciel:
 Podsumowuje informacje uzyskane od uczniów.
 Wyja nia istot i zasady techniki JIGSAW, która zostanie Za cznik 1
wykorzystana na lekcji.
 Dzieli klas na 5-osobowe zespo y.
Etap I.  ok. 5 minut
 Rozdaje zespo om pakiet informacji na temat pi ciu
koncepcji dzia ania rmy  5 kart. Na ka dej karcie Za cznik 2
znajduje si opis tylko jednej koncepcji. Ka dy zespó ma
opis wszystkich pi ciu koncepcji, tj.: produktowej  A; praca
produkcyjnej  B; dystrybucyjnej  C; marketingowej  D w grupach
i spo ecznej  E.
 Zleca podzia pi ciu kart pomi dzy pi ciu cz onków zespo-
u  ekspertów.
Etap II.  ok. 10 minut
Nauczyciel:
 Tworzy zespo y ekspertów. Uczniowie eksperci tych wiczenie
samych koncepcji dzia ania rmy spotykaj si przy jed-
nym stole w zespo ach eksperckich. Tam omawiaj istot
okre lonej koncepcji, porz dkuj swoj wiedz , wyja niaj
w tpliwo ci i podejmuj decyzj o najskuteczniejszym
sposobie przekazania wiedzy pozosta ym cz onkom swoich
grup macierzystych.
Etap III.  ok. 15 minut praca
Nauczyciel: w grupach
 Prosi ekspertów o powrót do grup macierzystych. W swo-
ich grupach eksperci ucz si wzajemnie, tak aby ka dy
cz onek grupy posiada wiedz na temat wszystkich pi ciu
koncepcji.
Etap IV.  ok. 5 minut praca
Nauczyciel: samodzielna
 Rozdaje uczniom arkusze testu sprawdzaj cego stopie
opanowanej wiedzy z zakresu koncepcji dzia ania rmy. Za cznik 3
 Prosi uczniów o rozwi zanie sprawdzianu wiadomo ci
i wpisanie poprawnych odpowiedzi.
 Obserwuje prac uczniów.
 Omawia prawid owe rozwi zanie testu.
 Prosi uczniów o przekazanie sprawdzianu s siadowi w celu
sprawdzenia odpowiedzi.
 Omawia wyniki testu.
21
II
POST

PUJ

CY
Nauczyciel:
 Dokonuje podsumowania tre ci lekcji.
 Dokonuje oceny pracy uczniów na lekcji.
 Wyja nia zadanie domowe polegaj ce na przygotowaniu,
na podstawie informacji z podr cznika, wypowiedzi na
temat:  Jaki b dzie marketing jutra .
 Ko czy zaj cia po egnaniem.
Załączniki:
Załącznik 1  Instrukcja dla nauczyciela dotycząca stosowania metody
heurystycznej JIGSAW podczas zajęć dydaktycznych.
Klas dzielimy na grupy. Ka dy ucze  cz onek grupy otrzymuje jedn
kartk z tekstem do nauczenia si  etap 1. Nast pnie uczniowie ucz cy si tego
samego tekstu (eksperci) spotykaj si przy jednym stoliku  etap 2. W dalszej
cz ci eksperci wracaj do pierwotnych grup. Przy stolikach uczniowie przed-
stawiaj swoje zagadnienia, ucz si od siebie nawzajem  etap 3.
Schemat postępowania w metodzie JIGSAW
Etap I.
I. Grupa II. Grupa III. Grupa
1A 2A 3A
1B 2B 3B
1E 2E 3E
1C 2C 3C
1D 2D 3D
22
III
REKAPITULACJA
Etap II.
1A 2A 1B 2B 1C 2C
3A 3B 3C
koncepcja koncepcja koncepcja
produktowa produkcyjna dystrybucyjna
1D 2D 1E 2E
3D 3E
koncepcja koncepcja
marketingowa spo eczna
Etap III.
I. Grupa II. Grupa III. Grupa
1A 2A 3A
1B 2B 3B
1E 2E 3E
1C 2C 3C
1D 2D 3D
23
Załącznik 2  Karty z opisem koncepcji działania firmy (5 kart).
Karta nr 1
KONCEPCJA PRODUKCYJNA (jedno z najstarszych poj w biznesie),
inaczej  orientacja produkcyjna , opiera si na za o eniu, e klienci kupuj
produkty, które s tanie i dost pne. Kierownictwo przedsi biorstwa koncen-
truje swoje dzia ania na produkcji i dystrybucji. Nastawia si na zwi kszenie
wydajno ci, zmniejszenie kosztów oraz na masow dystrybucj .
Sytuacja na rynku:
 ograniczona konkurencja,
 nadwy ka popytu.
Odpowiada sobie na pytania:
 jak zwi kszy produkcj ,
 jak obni y koszty wytwarzania i dystrybucji,
 jakie czynniki mog doprowadzi do wzrostu wydajno ci pracy,
 jakie dzia ania spowoduj wi ksz dost pno produktu na rynku.
Za o enie:  klient kupuje produkty, które s tanie i dost pne .
Filozo a dzia ania:  zwi ksz produkcj  obni koszty .
Atuty organizacji: TANI PRODUKT I DOBRY SPRZEDAWCA.
Koncepcja sprawdza si przede wszystkim w krajach rozwijaj cych si
oraz wtedy gdy rma chce rozszerzy w asny rynek.
24
Karta nr 2
KONCEPCJA PRODUKTOWA (orientacja na produkt) opiera si na za-
o eniu, e klienci kupuj produkty wyj tkowe, dostarczaj ce im du ej war-
to ci u ytkowej, s bardzo dobrej jako ci b d maj inne zalety wyró niaj ce
je spo ród oferowanych przez konkurencj . Kierownictwo przedsi biorstwa
podejmuje dzia ania maj ce na celu wytworzenie  doskona ego produktu
o wyj tkowych cechach oraz ci g e jego udoskonalanie. Przygotowanie do-
skona ego produktu odbywa si bez konsultacji z potencjalnymi klientami.
Odpowiada sobie na pytanie:
 co zrobi , eby produkt by coraz lepszy i lepszy?
Sytuacja na rynku:
  dzika konkurencja ,
 nadprodukcja.
Za o enie:  klient kupuje produkty wyj tkowe .
Filozo a dzia ania:  doskonal i wzbogacaj produkt .
Atuty organizacji: PRODUKT DOSKONA Y, LEPSZY NI
U KONKURENCJI.
Minusem tej koncepcji jest to, e rmy cz sto, wierz c w doskona o
w asnych pomys ów, nie pytaj potencjalnych klientów o to, co my l oni
o przygotowanym produkcie. Efektem tego jest przygotowanie produktów,
których nikt nie kupuje.
25
Karta nr 3
KONCEPCJA DYSTRYBUCYJNA/ sprzeda owa opiera si na za o e-
niu, e klienci w procesie zakupu s bierni, a nawet cechuje ich bezczynno .
Pozostawieni sami sobie nie kupi wystarczaj co du o produktów przedsi -
biorstwa. Kierownictwo koncentruje swoje dzia ania na agresywnej sprze-
da y i promocji.
Odpowiada sobie na pytania:
 jak sprzeda to, co zosta o wyprodukowane?
Sytuacja na rynku:
 ograniczona konkurencja,
 nadwy ka popytu.
Za o enie:  klient kupuje produkty, których potrzeba posiada-
nia zosta a mu ukszta towana .
Filozo a dzia ania:  sprzedaj to, co wyprodukowa e  .
Atuty organizacji: DOBRY PRODUKT I DOBRY SPRZEDAWCA.
W koncepcji sprzeda owej kierunek dzia a jest od wewn trz na ze-
wn trz, czyli najpierw podejmowane s dzia ania produkcyjne, a pó niej na-
st puje koncentracja na obecnych produktach domagaj ca si intensywnych
dzia a promocyjnych i zapewnienia masowej sprzeda y z zyskiem.
Firma, która wybiera t koncepcj , skupia si na agresywnych dzia aniach
sprzeda owych, maj cych u wiadomi docelowym klientom, e oferowane
przez rm rozwi zanie jest im niezb dne.
Stosuj j cz sto rmy oferuj ce produkty, o których na co dzie ludzie
nie my l (np. us ugi ubezpieczeniowe czy bankowe).
26
Karta nr 4
KONCEPCJA MARKETINGOWA /orientacja na klienta opiera si na
za o eniu, e klienci kupuj te produkty, których potrzebuj . Kierownictwo
przedsi biorstwa koncentruje swoje dzia ania na rozpoznaniu potrzeb poten-
cjalnych klientów oraz ich zaspokojeniu w sposób lepszy ni konkurencja.
Odpowiada sobie na pytania:
 kto jest moim klientem i czego potrzebuje?
 jak dostarczy klientowi to, czego oczekuje?
Sytuacja na rynku:
 du a konkurencja,
 nadprodukcja.
Za o enie:  klient kupuje tylko te produkty, których potrze-
buje .
Filozo a dzia ania:  produkuj to, co mo esz sprzeda  .
Atuty organizacji: ZADOWOLENIE ORGANIZACJI POPRZEZ
ZADOWOLENIE KLIENTA.
W koncepcji marketingowej kierunek dzia a jest od zewn trz do we-
wn trz, czyli najpierw nast puje dobre zde niowanie rynku, nast pnie rma
dokonuje szczegó owego zapoznania si z potrzebami klientów, aby pó niej
na podstawie uzyskanych informacji przygotowa produkt, który zaspokoi
te potrzeby i zwi kszy zadowolenie klienta z dokonanego zakupu.
27
Karta nr 5
KONCEPCJA SPO ECZNA opiera si na za o eniu, e klienci kupuj
produkty, dzi ki czemu mog przyczyni si do dobra ogólnospo ecznego.
Kierownictwo przedsi biorstwa koncentruje si na zaspokajaniu potrzeb nie
tylko swoich klientów, ale równie da innych grup spo ecznych.
Odpowiada sobie na pytania:
 jakie s potrzeby nabywców,
 jak najlepiej te potrzeby zaspokoi ,
 jakie dzia ania podj , aby, zaspokajaj c potrzeby klientów, zrobi co
dla dobra ogólnospo ecznego.
Sytuacja na rynku:
 du a konkurencja,
 nadprodukcja,
 wy sza wiadomo pod-
miotów rynku.
Za o enie:  klient kupuje tylko te produkty, których potrze-
buje, ale jednocze nie jego dzia anie s u y celom
spo ecznym .
Filozo a dzia ania:  zaspokoi potrzeby nabywców w taki sposób, by
przyczynia si do dobra ogólnospo ecznego .
Atuty organizacji: ZADOWOLENIE ORGANIZACJI POPRZEZ
ZADOWOLENIE KLIENTA.
Koncepcja marketingu spo ecznego opiera si na za o eniu, e poza dzia-
aniami zaspokajaj cymi potrzeby wybranej grupy klientów konieczne s
równie dzia ania, przynosz ce korzy spo ecze stwu, w którego obr bie
rma dzia a.
28
Załącznik 3  Narzędzia do pomiaru dydaktycznego.
Sprawdzian wiadomo ci z zakresu podstawowych koncepcji dzia ania rmy.
1. Wymie koncepcje dzia ania rmy.
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & .............& & & & & & & & & & & & & & & & .
2. Po cz lini rodzaj koncepcji z odpowiadaj cymi jej za o eniami.
Nazwa koncepcji Za o enia koncepcji
PRODUKCYJNA A.  klient kupuje tylko te produkty, których potrzebuje
PRODUKTOWA B.  klient kupuje tylko te produkty, których
potrzebuje, ale jednocze nie jego dzia anie s u y
celom spo ecznym .
DYSTRYBUCYJNA C.  klient kupuje produkty, których potrzeba
posiadania zosta a mu ukszta towana
MARKETINGOWA D.  klient kupuje produkty wyj tkowe
SPO ECZNA E.  klient kupuje produkty, które s tanie i dost pne
3. Uzupe nij zdanie.
Koncepcja marketingowa opiera si na za o eniu, e klienci kupuj te pro-
dukty, których .................................... Kierownictwo przedsi biorstwa kon-
centruje swoje dzia ania na rozpoznaniu .................................. potencjalnych
klientów oraz ich ..................................... w sposób lepszy ni konkurencja.
W zadaniach 4 i 5 zaznacz jedn poprawn odpowied .
4. Firma, która doskonali swoje produkty, poniewa uwa a, e klient je kupi
wtedy kiedy b d doskona e, dzia a zgodnie z koncepcj
A. dystrybucyjn .
B. produkcyjn .
C. produktow .
D. spo eczn .
5. Zgodnie z produkcyjn koncepcj dzia ania rma
A. intensywnie promuje swoje produkty.
B. poznaje potrzeby klientów.
C. doskonali swoje produkty.
D. obni a koszty produkcji.
29
Klucz odpowiedzi  czyli poprawne rozwiÄ…zanie sprawdzianu
wiadomości z zakresu podstawowych koncepcji
działania firmy.
1. Wymie koncepcje dzia ania rmy.
produkcyjna; produktowa; dystrybucyjna; marketingowa; spo eczna.
2. Po cz lini rodzaj koncepcji z odpowiadaj cymi jej za o eniami.
Nazwa koncepcji Za o enia koncepcji
PRODUKCYJNA A.  klient kupuje tylko te produkty, których potrze-
buje
PRODUKTOWA B.  klient kupuje tylko te produkty, których po-
trzebuje, ale jednocze nie jego dzia anie s u y
celom spo ecznym .
DYSTRYBUCYJNA C.  klient kupuje produkty, których potrzeba posia-
dania zosta a mu ukszta towana
MARKETINGOWA D.  klient kupuje produkty wyj tkowe
SPO ECZNA E.  klient kupuje produkty, które s tanie i dost pne
3. Uzupe nij zdanie.
Koncepcja marketingowa opiera si na za o eniu, e klienci kupuj te pro-
dukty, których potrzebuj . Kierownictwo przedsi biorstwa koncentruje
swoje dzia ania na rozpoznaniu potrzeb potencjalnych klientów oraz ich
zaspokojeniu w sposób lepszy ni konkurencja.
W zadaniach 4 i 5 zaznacz jedn poprawn odpowied .
4. Firma, która doskonali swoje produkty, poniewa uwa a, e klient je kupi
wtedy kiedy b d doskona e, dzia a zgodnie z koncepcj
A. dystrybucyjn .
B. produkcyjn .
C. produktow .
D. spo eczn .
5. Zgodnie z produkcyjn koncepcj dzia ania rma
A. intensywnie promuje swoje produkty.
B. poznaje potrzeby klientów.
C. doskonali swoje produkty.
D. obni a koszty produkcji.
30
Scenariusz 2.
Temat lekcji: Instrumenty marketingu mix.
Czas: 45 minut
Cele lekcji: Metody pracy: pogadanka, prezentacja,
Poznanie instrumentów marketingu mix. praca z tekstem, rozsypanka wyrazowa,
karty dydaktyczne.
Po zako czeniu zaj ucze powinien Forma organizacyjna: praca w grupie,
umie : praca samodzielna.
wymienia instrumenty marketingu  A, rodki dydaktyczne:
identy kowa dzia ania w ramach strate- 1. Projektor multimedialny, ekran, kompu-
gii produktu  A, ter.
identy kowa dzia ania w ramach strate- 2. Prezentacja multimedialna pt.  Instru-
gii ceny  A, menty marketingu mix  za cznik 1.
identy kowa dzia ania w ramach strate- 3. Gra dydaktyczna.  Instrumenty marketin-
gii dystrybucji  A, gu mix - za cznik 2.
identy kowa dzia ania w ramach strate- 4. Tabela  Instrumenty marketingu mix
gii promocji  A. - za cznik 3.
PRZEBIEG LEKCJI.
ETAP PLANOWANIE AKTYWNO CI NAUCZYCIELA UWAGI
Sprawy organizacyjno-porz dkowe.
Wprowadzenie do zaj - nawi zanie do poprzedniej jednost- pogadanka
ki dydaktycznej.
Nauczyciel
 Prosi uczniów o wyja nienie poj : marketing; marketing mix.
 Zadaje pytania: Jakie s instrumenty marketingu mix? Jakie
dzia ania podejmuje przedsi biorstwo turystyczne w ramach
strategii produktu? Czy biura turystyczne stosuj jednakowe
ceny dla ka dego rodzaju klienta? Jak sprzedaj swoje produk-
ty?
Uczniowie, odpowiadaj c na pytania nauczyciela, przypominaj
de nicj marketingu mix i zg aszaj dzia ania w ramach poszcze-
gólnych instrumentów.
Podanie tematu i celów lekcji.
31
I
NAWI

ZUJ

CY
Nauczyciel: Prezentacja
 Podsumowuje informacje uzyskane od uczniów. Za cznik 1
 Wy wietla na ekranie prezentacj multimedialn pt.  Instru-
menty marketingu mix .
Nauczyciel:
 Dzieli klas na 5 grup. praca
 Rozdaje grupom tabel  Instrumenty marketingu mix . w grupach
 Prosi uczniów o przeczytanie informacji zawartych w tabeli.
Za cznik 3
 Obserwuje prac uczniów.
 Omawia tre ci niezrozumia e dla uczniów.
praca z tek-
 Rozdaje grupom karty dydaktyczne i tac z pi cioma pude ka-
stem
mi.
 Wyja nia zadanie do wykonania. Celem zadania jest popraw-
Za cznik 2
ne w o enie kart do pude ek, które wcze niej nale y oznakowa
karty dy-
odpowiednimi etykietami. Oznaczone pude ka oraz kart  mar-
daktyczne
keting mix nale y po o y na tacy.
 Informuje o mo liwo ci korzystania z tabeli  Instrumenty
marketingu mix podczas wykonywania zadania.
 Obserwuje prac uczniów.
rozsypanka
 Prosi liderów grup (kolejno), aby ka dy zaprezentowa zawar-
wyrazowa
to jednego pude ka.
 Omawia poprawne rozwi zanie zadania.
 Dokonuje oceny pracy uczniów.
praca
z tekstem
Nauczyciel:
 Dokonuje podsumowania tre ci lekcji, zadaje pytania spraw-
dzaj ce wiedz .
 Dokonuje oceny pracy uczniów na lekcji.
 Wyja nia zadanie domowe polegaj ce na wyszukaniu w inter-
necie trzech przyk adów produktu turystycznego.
 Ko czy zaj cia po egnaniem.
32
II
POST

PUJ

CY
III
REKAPITULACJA
Załączniki:
Załącznik 1  Prezentacja multimedialna.
33
34
35
36
MARKETING MIX
PRODUKT
Załącznik 2  Gra dydaktyczna  Instrumenty marketingu mix .
CENA
DYSTRYBUCJA
PROMOCJA
PERSONEL
37
Na skutek zmiany w a ciciela restauracji standard us ug obni y si .
eby produkt by bardziej dost pny, zatrudniono akwizytorów.
Dni otwarte w banku.
Przewodnik turystyczny pos uguj cy si j zykami obcymi.
Od d u szego czasu asortyment towarów w hipermarkecie nie zmieni si .
W hotelowej restauracji stali klienci otrzymuj gratis deser do obiadu.
Miejsce w hotelu rezerwuj biura podró y.
Kolacja wigilijna dla bezdomnych organizowana przez znan rm .
Hotele zlokalizowane s w miejscowo ciach turystycznych.
Szkolenie dla recepcjonistów.
Wycieczki dla grup turystycznych s ta sze, ni dla go ci indywidualnych.
Reporta o procesie produkcji jogurtów pokazany w telewizji.
Ze wzgl du na miejsce wiadczenia us ug ceny mog by ró ne.
Empatia.
Pasta do z bów jest dost pna w ka dym hipermarkecie.
Spot telewizyjny.
Wyposa enie pokoju w hotelach Campanille jest bardzo skromne.
Firma Lasocki  producent obuwia gwarantuje produkty wysokiej jako ci.
Entuzjazm w dzia aniu.
Mercedes to znana marka samochodów.
38
W a ciciel hotelu kategorii 3* wyst pi o zmian kategorii na 4*.
Producent autoalarmów zamie ci w lokalnej gazecie og oszenie
drobne o swojej ofercie.
Wyj tkowy samochód dla wyj tkowego klienta sprzedaje wyj tkowy
sprzedawca.
W hurtowni kupiec zap aci gotówk i otrzyma upominek.
W restauracji  Imane w weekendy czas go ciom umilaj wyst py
m odych artystów.
A sz na s upie informuj cy o przedstawieniu teatralnym.
Gruntowna znajomo w asnej oferty.
W zak adowej sto ówce asortyment potraw nie zmieni si od 10 lat.
Ni sze ceny dla osób konsumuj cych potrawy na zewn trz lokalu.
Sprzeda kosmetyków przez internet.
Bilboard przy drodze dojazdowej do miasta informuj cy o ofercie
hotelu  Boss .
W hotelu  Bryza zmieniono wystrój recepcji.
Umiej tno wspó pracy w grupie.
Osiedlowa cukiernia poszerzy a dotychczasow ofert o us ugi cateringowe.
Bezp atna od ywka do w osów do czana do szamponu.
Biuro Podró y Funclub to znana marka nie tylko na polskim rynku
turystycznym.
Bezp atne ubezpieczenie uczestników wycieczki do Krakowa.
39
Załącznik 3  Instrumenty marketingu mix.
Produkt  to pakiet dóbr Cena  to zespó decyzji, Dystrybucja  proces Promocja/Komunikacja marke- Personel wytwarzaj cy
i us ug zaspokajaj cych potrze- maj cych na celu ustalenie tworzenia wygodnego tingowa  proces porozumiewania produkt lub us ug staje
by turysty. ceny, akceptowanej przez dost pu potencjalnych si rmy z rynkiem. si jego cz ci , je li ce-
nabywc oraz przynosz cej klientów do produktu chuje go:
sprzedawcy zysk. w jednym lub wi kszej
liczbie miejsc umo -
Kryteria ró nicowania cen: liwiaj cych uzyskanie
informacji o produkcie
i jego zakup.
Typowe dla ka dej dzia alno- czas konsumpcji: kana y dystrybucji: Public relations  kontakty i sto- wygl d (cia o i ubiór)
ci us ugowej: ceny w sezonie (wy sze),  bezpo rednie, sunki rmy z otoczeniem, ma-  schludno , czysto ,
 standard us ug, ceny poza sezonem,  po rednie. j ce na celu wytworzeniu pozy-  staranne uczesanie,
 asortyment, ceny weekendowe, tywnego wizerunku.  zadbany wygl d (twarz
 lokalizacja, ceny wi teczne itp.  imprezy rmowe, dni otwarte, i r ce),
 wyposa enie,  dzia alno rzecznika prasowego,  ubiór w kolorach stono-
 reputacja,  sponsoring, lobbing, wanych,
 gwarancja us ug,  dzia alno charytatywna,  klasyczna skromna
 marka, moda.  reporta radiowy, telewizyjny, elegancja (garnitur, gar-
 uczestnictwo w targach i wysta- sonka).
wach.
Us ugi turystyczne: Kategoria klienta: strategie dystrybucji Sprzeda osobista  osobista i bez- cechy psycho zyczne
atrakcje miejsca docelowe- ceny dla pracowników,  intensywna, po rednia prezentacja produktu,  umiej tno prowadze-
go, ceny dla cz onków klu-  selektywna, us ugi lub idei przez sprzedawc nia konwersacji,
zagospodarowanie turystycz- bów i stowarzysze ,  wy czna. potencjalnemu nabywcy,  entuzjazm, witalno ,
ne, ceny dla sta ych klientów,  sprzeda bezpo rednia, zadowolenie z pracy,
dost pno komunikacyjna, ceny dla konkretnej grupy  akwizycyjna,  empatia, optymizm,
wizerunek miejsca docelo- spo ecznej (studentów,  po rednia z wykorzystaniem  kreatywno ,
wego, emerytów) itp. poczty, telefonu, internetu.  samoorganizacja,
lokalizacja biura podró y.  samoanaliza.
40
Us ugi hotelarskie: Wielko transakcji: Promocja sprzeda y  to dzia ania wiedza i umiej tno ci
 kategoria hotelu, ceny dla klientów indywi- prowadzone w celu krótkookre-  bardzo dobra znajomo
 standard us ug, dualnych, oferty,
sowego pobudzenia popytu przy
 wielko i oznakowanie ceny dla klientów grupo-
wykorzystaniu bod ców ekono-  szeroka wiedza o Polsce
hotelu, wych. i wiecie,
micznych.
 wyposa enie,  orientacja w ofercie
 kupony, premie,
 gwarancja dobrej us ugi, konkurencji,
 redukcje cen  np.: dwie sztuki
us ugi dodatkowe.  znajomo j z. obcych,
w cenie jednej,
 konkursy, bezp atne próbki,  podstawowa wiedza
o motywach zakupu.
 nagrody patronackie,
 prezenty, loterie.
Us ugi gastronomiczne Miejsce wiadczenia us ug: Reklama  ka da p atna forma wspó praca w grupie
 oferta zak adu gastronomicz- ceny konsumpcji przy nieosobistej prezentacji idei,  entuzjazm w dzia aniu,
nego, stoliku, dobra lub us ugi przez okre lone-  wzajemna pomoc,
 asortyment (ró norodno ceny sprzeda y na wynos, go sponsora.  s uchanie innych.
potraw, przyj cia okoliczno- ceny konsumpcji w szcze-  prasowa: og oszenia drobne  jasne formu owanie
ciowe, catering), gólnym miejscu. i wyró nione, zada ,
 kategoria, wystrój, oznako-  telewizyjna, radiowa, interneto-  jasny system motywa-
wanie. wa, kinowa, cyjny,
 zewn trzna: plakaty, bilbordy-  lojalno wobec kole-
tablice, na rodkach transportu, gów i rmy.
 wydawnicza: foldery, ulotki,
przewodniki, informatory,
 wystawa.
Szybko wiadczenia Publicity  ka da informacja na postawa / zachowanie
us ug: temat rmy lub jej oferty ukazuj ca  takt, rzetelno , cierpli-
wo ,
ceny us ug zwyk ych, si w mediach nieodp atnie.
ceny us ug ekspresowych.  us u no ,
 uczciwo ,
 przestrzeganie zasad
savoir-vivre u,
 ch pomocy.
41
Scenariusz 3.
Temat lekcji: Marketingowa postawa pracownika branży turystycznej.
Czas: 2 x 45 minut
Cele lekcji: Okre lenie marketingowej Metody pracy: pogadanka, prezentacja,
postawy pracownika bran y turystycznej. praca z tekstem, wiczenie symulacyjne.
Po zako czeniu zaj ucze powinien Forma organizacyjna: praca w grupie,
umie : praca samodzielna.
klasy kowa personel z punktu widzenia rodki dydaktyczne1:
kontaktów z klientami  C; 1. Projektor multimedialny, ekran, komputer.
rozró nia elementy modelowego obrazu 2. Prezentacja multimedialna pt.  Personel
personelu  B;  za cznik 1.
dobiera elementy modelowego obrazu 3. Tabela  Modelowy obraz pracownika
personelu do rodzaju stanowiska pracy  za cznik 2.
 C; 4. Tabela:  Typy pracowników  kelner
porównywa ró ne postawy pracowni-  za cznik 3.
ków na przyk adzie kelnera  C; 5. Marketingowa postawa pracownika bran-
okre la marketingow postaw pracow- y turystycznej  wiczenie symulacyjne
nika bran y turystycznej  C.   za cznik 4.
6. Arkusz pracy grupy  za cznik 5.
PRZEBIEG LEKCJI
ETAP PLANOWANIE AKTYWNO CI NAUCZYCIELA UWAGI
Sprawy organizacyjno-porz dkowe.
pogadanka
Wprowadzenie do zaj  nawi zanie do poprzednich jedno-
stek dydaktycznych.
Nauczyciel:
 Prosi uczniów o wyja nienie poj cia  marketing mix .
 Zadaje pytania: Jakie znacie instrumenty marketingu mix?
Który z instrumentów jest szczególnie wa ny w dzia alno ci
przedsi biorstwa turystycznego? Dlaczego  personel ma du y
wp yw na sukces przedsi biorstwa turystycznego? Jakie stano-
wiska pracy wyst puj w przedsi biorstwach turystycznych?
Uczniowie, odpowiadaj c na pytania nauczyciela, przypomi-
naj wiadomo ci na temat marketingu mix, wskazuj  personel
jako instrument szczególnie istotny w bran y turystycznej, for-
mu uj w asne wnioski na temat znaczenia  personelu w bran y
turystycznej oraz wskazuj typowe stanowiska pracy.
Podanie tematu i celów lekcji.
1
Za czniki nr 2 i nr 3 opracowano na podstawie: J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. W odarczyk, Produkt tury-
styczny albo organizowanie poznawania wiata, Wydawnictwo Uniwersytetu ódzkiego, ód 2002, s.195-198.
42
I
NAWI

ZUJ

CY
Nauczyciel: pogadanka
 Podsumowuje wypowiedzi uczniów.
 Wyja nia uczniom rodzaje personelu wyst puj ce w bran y
turystycznej.
 Prosi uczniów o podanie cech charakterystycznych dla pracow-
ników bran y turystycznej.
 Podsumowuje wypowiedzi uczniów.
Nauczyciel: prezentacja
 Wy wietla na ekranie prezentacj multimedialn pt.  Personel za cznik 1
(oprócz slajdu nr 9 i nr 10).
Nauczyciel: wiczenie
 Dzieli klas na 4-osobowe grupy. symulacyjne
 Prosi uczniów o wykonanie wiczenia symulacyjnego  Marke-
tingowa postawa pracownika bran y turystycznej ;
za cznik 4
 Rozdaje uczniom:
a. tabel  Modelowy obraz pracownika ;
za cznik 2
b. Arkusz pracy grupy.
za cznik 5
 Wyja nia zadanie do wykonania. Prosi o dobranie cech
charakteryzuj cych pracownika zatrudnionego na okre lonym
stanowisku w bran y turystycznej na podstawie modelowego
obrazu personelu.
 Wskazuje stanowisko pracy i prosi uczniów o zapoznanie si
z tre ci wiczenia i przygotowanie rozwi zania, czyli wype -
nienie  Arkusza pracy grupy .
 Obserwuje prac uczniów.
 Prosi liderów grup o prezentacj prac.
 Prosi ekspertów pozosta ych grup o wypowiedzi na temat pre-
zentowanych rozwi za .
 Omawia efekty wykonanego wiczenia przez ró ne grupy.
 Dokonuje podsumowania zadania. Formu uje wnioski dotycz -
ce po danych cech pracowników zatrudnionych w turystyce na
ró nych stanowiskach pracy.
 Dokonuje oceny pracy uczniów.
Nauczyciel: pogadanka
 Zadaje uczniom pytania: Czy w praktyce spotkali si z ró nymi
typami pracowników bezpo rednio obs uguj cych klientów?
Jaki jest ich zdaniem typ negatywny? Czym wyró nia si typ
pozytywny pracownika obs ugi?
 Podsumowuje wypowiedzi uczniów. za cznik
 Rozdaje uczniom tabel :  Typy pracowników  kelner 3 praca
 Prosi o zapoznanie si z dwoma typami pracowników i sformu- z tekstem
owanie cech okre laj cych ka dy z nich.
 Obserwuje prac uczniów.
 Prosi uczniów o charakterystyk pozytywnego i negatywnego
typu pracownika obs ugi.
 Omawia poprawne rozwi zanie wiczenia.
43
II
POST

PUJ

CY
Nauczyciel:
 Prosi uczniów o okre lenie  marketingowej postawy pracow- Pogadanka
nika bran y turystycznej.
 Wy wietla slajd nr 9 prezentacji multimedialnej  Personel . za cznik 1
 Prosi uczniów o przeczytanie ciekawych cytatów dotycz cych praca
obs ugi klienta. z tekstem
 Prosi uczniów o podsumowanie zaj i ostateczne sformu owa-
nie cech charakteryzuj cych  marketingow  postaw pracow-
nika bran y turystycznej.
 Omawia propozycje uczniów.
 Wskazuje poprawnie sformu owan postaw .
 Wy wietla slajd nr 10 prezentacji multimedialnej  Personel . za cznik 1
Nauczyciel:
 Dokonuje podsumowania tre ci lekcji, zadaje pytania spraw-
dzaj ce wiedz .
 Dokonuje oceny pracy uczniów na lekcji.
 Wyja nia zadanie domowe.
 Ko czy zaj cia po egnaniem.
44
III
REKAPITULACJA
Załączniki:
Załącznik 1  Prezentacja multimedialna.
Marketing mix
PERSONEL
45
Personel  modelowy obraz piÄ…tego P.
PERSONEL
Personel  modelowy obraz piÄ…tego P.
OSOBOWOŚĆ ZAWODOWA
(CECHY PSYCHOFIZYCZNE)
" umiejętność nawiązywania i prowadzenia
konwersacji
" optymizm, entuzjazm, witalność, zadowolenie
z pracy
" empatia
" kreatywność (zaradność, pomysłowość)
" samoorganizacja
" samokrytycyzm
" samoanaliza
46
OSOB
OSOB
OW
OW
O
ŚĆ
O
ŚĆ
Z
A
Z
WODOWA
A
WODOWA
R)
R)
WSP
WSP
D
D
Ó
Ó




W GRUPI
W GRUPI
Ó
Ó
A

A

O I UBI
O I UBI
WYGL
WYGL
PRACA
PRACA
A

A

(CIA
(CIA
E
E
POSTAWA/
POSTAWA/
Z
Z
A
A
I
I
CHOWANIE
CHOWANIE
A
A
Z
Z
CI
CI
Åš
Åš
WIED
WIED
TNO
TNO




UMIEJ
UMIEJ
Personel  modelowy obraz piÄ…tego P.
WYGL
D
(CIAA
O I UBIÓR)
" czystość
" schludność
" staranne uczesanie
" zadbany wygląd (twarz i ręce)
" ubiór w kolorach ciemnych,
stonowanych
" klasyczna skromna elegancja (garnitur,
garsonka)
" uniformy firmowe
Personel  modelowy obraz piÄ…tego P.
POSTAWA/
ZACHOWANIE
" takt
" cierpliwość
" usłużność
" uczciwość
" rzetelność
" przestrzeganie zasad savoir-vivre u
" chęć pomocy w rozwiązywaniu problemów
klienta
" unikanie manieryzmów
47
Personel  modelowy obraz piÄ…tego P.
WIEDZA I UMIEJ
TNOÅšCI
" znajomość języków obcych
" szeroka wiedza o Polsce i świecie
" bardzo dobra znajomość sprzedawanych
produktów
" orientacja w ofercie konkurencji
" podstawowa wiedza o motywach zakupu
produktów turystycznych
" znajomość i umiejętność stosowania technik
Personel  modelowy obraz piÄ…tego P.
WSPÓA
PRACA
W GRUPIE
" entuzjazm w działaniu
" wzajemna pomoc
" słuchanie innych
" jasne formułowanie zadań
" jasny system motywacyjny (kary, nagrody)
" lojalność wobec kolegów i firmy
48
Personel  modelowy obraz piÄ…tego P.
Ciekawe cytaty
Uprzejmość nic nie kosztuje, a kupić może wszystko.
Lady Mary Wortley Montagu
Cztery podstawowe zachowania w doskonałości obsługi:
spójrz na mnie, uśmiechnij się do mnie, powiedz do mnie,
podziękuj mi.
Douglas Edwards
Doskonałość to robienie zwykłych rzeczy w niezwykły sposób.
Booker T. Washington
Personel  modelowy obraz piÄ…tego P.
Marketingowa postawa pracownika
WyglÄ…da na perfekcjonistÄ™.
Jest perfekcjonistą, bo zna ofertę własnej firmy i potrafi ją
z entuzjazmem zaprezentować.
Jest aktywny w kontakcie z klientem.
Jest przekonany, że wykonuje najciekawszy zawód świata.
Ma świadomość, że jego praca jest ważna i to od niej zależą zyski firmy.
Posiada wiedzę i umiejętności wymagane na swoim stanowisku pracy.
Wie, że jego praca jest elementem produktu firmy i to od niego zależy stopień
zadowolenia klienta.
Wie, że Klient kupuje masę obietnic, nie wiedząc, czy będzie to  kot w
worku , czy też najlepsza inwestycja w roku, a może kolacja życia.
Wie, że może pokonać klienta wyłącznie czarną magią.
49
Załącznik 2  Modelowy obraz pracownika.
OSOBOWO
WYGL D
ZAWODOWA
(CIA O I UBIÓR)
(CECHY PSY-
czysto
CHOFIZYCZNE)
schludno
umiej tno
staranne
nawi zywania
uczesanie
i prowadzenia
zadbany
konwersacji
wygl d (twarz i
optymizm,
r ce)
entuzjazm, witalno ,
ubiór w kolorach
zadowolenie z pracy
ciemnych,
empatia
P ERS ONEL
stonowanych
kreatywno
klasyczna skromna
(zaradno ,
elegancja (garnitur,
pomys owo )
garsonka)
samoorganizacja
uniformy rmowe samokrytycyzm
samoanaliza
POSTAWA/ WIEDZA WSPÓ PRACA
I UMIEJ TNO CI W GRUPIE
ZACHOWANIE
znajomo j z. entuzjazm
takt
obcych w dzia aniu
cierpliwo
szeroka wiedza wzajemna pomoc
us u no
o Polsce i wiecie s uchanie innych
uczciwo , rzetelno
bardzo dobra jasne formu owanie
przestrzeganie zasad
znajomo zada
savoir-vivre u
sprzedawanych jasny system
ch pomocy
produktów motywacyjny (kary,
w rozwi zywaniu
orientacja w ofercie nagrody)
problemów klienta
konkurencji lojalno wobec
unikanie
podstawowa kolegów i rmy
manieryzmów
wiedza o motywach
zakupu produktów
turystycznych
umiej tno
stosowania technik.
50
Załącznik 3  Negatywne i pozytywne cechy pracownika sektora
turystycznego.
T y p y p r a c o w n i k ó w  k e l n e r
 Zbieracz zamówie   Aktywny sprzedawca
Zarabia drobne pieni dze. Zarabia do du o pieni dzy.
Jest bierny i bezradny. Doradza ka demu go ciowi.
Zawsze dostaje go ci, którzy niewiele Nie jest bierny i zawsze panuje nad
zamawiaj i nie zostawiaj du ych biegiem zdarze .
napiwków. Rozumie, e go mo e przynie zysk.
Wita klienta s owami: Czy mog ju Poleca specjalno dnia i zadaje pytania,
przyj zamówienie? aby zorientowa si , na co go ma
My li, e znajdzie inn lepsz prac . ochot .
Na pro b klienta o opisanie potrawy Rozumie, e jego zarobki zale
odpowiada: smaczna. od tego, jak wiele potraw poleci,
Gdy go jest niezdecydowany, mówi: a napiwki, które mo e otrzyma , nie
prosz zastanowi si przez kilka minut. maj górnej granicy.
Zadaje pytania typu: Zna sk adniki, sposób przyrz dzania
 Czy poda wino do obiadu? i cen ka dego dania.
 Czy ycz sobie Pa stwo przystawk ? Poznaje go cia niezdecydowanego
 Czy chc Pa stwo list deserów? i zawsze oferuje swoj pomoc.
 Odpowiada: Przykro mi, ale tej Uwa nie obserwuje, co dzieje si przy
potrawy nie ma. jego stolikach.
My li, e je eli go otrzyma kart Mówi:
menu, to j przeczyta i zamówi to, co  Mamy tu wietny wybór win.
chce, pomoc kelnera jest niepotrzebna.  Ch tnie pomog , je li b d mieli
Irytuje si , je eli pytania go ci Pa stwo jakie problemy.
powtarzaj si .  A teraz czas na najlepsz cz
Zawsze na pierwszy rzut oka potra posi ku, polecam pyszny sernik,
rozpozna  tanich klientów. a ciastem dnia jest dzi szarlotka
Obawia si , e je li zaproponuje z cynamonem.
klientowi wino lub przystawk , ten  Przykro mi, e to danie przed chwil
b dzie go prze ladowa przez ca e ycie. si sko czy o, ale mog poda co
Cz sto choruje. równie pysznego, b d Pa stwo
zadowoleni.
Najpierw rozszyfrowuje swoich
klientów, pytaj c ich o preferencje,
dopiero proponuje to, co by im
odpowiada o.
Uprzedza pytania klienta.
Dostaje bardzo du e napiwki.
Wie, e pokona klienta wy cznie
 czarn magi  .
51
Załącznik 4  Marketingowa postawa pracownika branży turystycznej
 ćwiczenie symulacyjne.
Opracuj modelowy obraz pracownika bran y turystycznej zatrudnionego
na stanowisku:
RECEPCJONISTY
KELNERA
PRACOWNIKA BIURA PODRÓ Y  SPRZEDAWCY OFERT
PRACOWNIKA INFORMACJI TURYSTYCZNEJ
POKOJOWEJ
SPECJALISTY DS. MARKETINGU
Okre l po dane cechy osobowo ci pracownika zgodnie z tabel
 Modelowy obraz pracownika .
Załącznik 5  Arkusz pracy grupy.
Cechy Postawa Wiedza Wygl d
psycho zyczne i umiej tno ci
52
Scenariusz 4.
Temat lekcji: Wykorzystanie technik projekcyjnych w badaniach
marketingowych.
Czas: 2 x 45 minut
Cele lekcji: Metody pracy: pogadanka, wyk ad,
Poznanie istoty bada projekcyjnych prezentacja, wiczenie symulacyjne.
i ich praktycznego wykorzystania.
Forma organizacyjna: praca w grupie,
Po zako czeniu zaj ucze powinien praca samodzielna.
umie :
wyja ni poj cie  techniki projekcyjne rodki dydaktyczne:
 A, 1. Projektor multimedialny, ekran, komputer.
rozró nia okre lone rodzaje technik 2. Prezentacja multimedialna pt.  Badania
projekcyjnych  B, projekcyjne  za cznik 1.
formu owa wnioski z przeprowadzonych 3. Zlecenie przeprowadzenia badania
bada marketingowych na podstawie marketingowego, czyli instrukcja dla
wyników testów  D, nauczyciela  za cznik 2.
wskaza zastosowanie okre lonych 4. Arkusze do przeprowadzenia badania
technik projekcyjnych w dzia alno ci  za cznik 3.
przedsi biorstwa turystycznego  C. 5. Arkusz pracy zespo u ds. analizy wyni-
ków badania  za cznik 4.
6. wiczenia z podr cznika Marketing us ug
turystycznych, s. 195-197  za cznik 5.
PRZEBIEG LEKCJI
ETAP PLANOWANIE AKTYWNO CI NAUCZYCIELA UWAGI
Sprawy organizacyjno-porz dkowe.
Wprowadzenie do zaj  nawi zanie do poprzednich jedno- pogadanka
stek dydaktycznych.
Nauczyciel:
 Prosi uczniów o wyja nienie poj cia  badania marketingowe .
 Zadaje pytania: Jakie znacie rodzaje bada marketingo-
wych? Co to s badania jako ciowe? Prosz poda przyk ady
bada jako ciowych? Czy spotkali cie si z testami typu  z
luk  ?
Uczniowie, odpowiadaj c na pytania nauczyciela, przypominaj
wiadomo ci na temat bada marketingowych, de niuj badania
jako ciowe i podaj przyk ady.
Podanie tematu i celów lekcji.
53
I
NAWI

ZUJ

CY
Nauczyciel:
wyk ad
 Podsumowuje wypowiedzi uczniów.
pogadanka
 Wyja nia uczniom istot bada projekcyjnych.
 Prosi uczniów o podanie problemów decyzyjnych, które mog
by przedmiotem bada projekcyjnych.
 Podsumowuje wypowiedzi uczniów.
Nauczyciel: prezentacja
 Wy wietla na ekranie prezentacj multimedialn pt.  Badania
projekcyjne (slajdy nr 1 - nr 8).
za cznik 1
Nauczyciel:
 Omawia zasady przeprowadzania bada projekcyjnych.
za cznik 2
 Prosi uczniów o przyst pienie do badania projekcyjnego.
 Informuje uczniów o trzech etapach badania, stosowanych
technikach pomiaru, zasadach przeprowadzenia badania.
Nauczyciel:
 Wyznacza role, jakie uczniowie b d pe ni w badaniu,
wiczenie
powo uje 4-osobowy zespó ds. analizy wyników badania,
symulacyjne
pozosta ych uczniów prosi o pe nienie roli respondentów.
 Wr cza zespo owi ds. analizy wyników badania  Arkusz
praca
pracy zespo u i przeprowadza krótki instrukta .
grupowa
 Rozdaje respondentom  Kart nr 1 dla ucznia .
 Czyta informacje z  Karty nr 1 dla nauczyciela i jednocze-
za cznik 4
nie obserwuje prac uczniów.
 Zbiera od uczniów wype nione  Karty nr 1 dla ucznia .
 Przekazuje wype nione  Karty nr 1 dla ucznia zespo owi ds.
praca
analizy wyników.
samodzielna
 Rozdaje respondentom  Kart nr 2 dla ucznia .
 Obserwuje prac uczniów, w szczególno ci zespo u ds. anali-
zy wyników badania.
 Zbiera od uczniów wype nione  Karty nr 2 dla ucznia .
 Przekazuje wype nione  Karty nr 2 dla ucznia zespo owi ds.
za cznik 3
analizy wyników.
 Rozdaje respondentom  Kart nr 3 dla ucznia .
 Obserwuje prac uczniów, w szczególno ci zespo u ds. anali-
zy wyników badania.
 Zbiera od uczniów wype nione  Karty nr 3 dla ucznia .
 Przekazuje wype nione  Karty nr 3 dla ucznia zespo owi ds. za cznik 3
analizy wyników.
 Zadaje uczniom pe ni cym role respondentów pytania: Czy
rozpoznali cie cel badania? Do którego etapu mo na ukry
cel badania przed respondentem? Co my licie o badaniach,
w których narz dziem pomiaru s testy? Jakie warunki musz
pogadanka
by spe nione, aby wyniki bada by y rzetelne?
 Podsumowuje wypowiedzi uczniów.
 Prosi zespó ds. analizy wyników o prezentacj wniosków
z przeprowadzonego badania.
 Dokonuje podsumowania badania. Formu uje wnioski.
54
II
POST

PUJ

CY
Nauczyciel:
 Zadaje uczniom pytania: Jakie s wady i zalety bada projek- pogadanka
cyjnych? Co mo e by celem badania? Kiedy biura tury-
styczne stosuj badania projekcyjne? Czy znacie inne rodzaje
bada projekcyjnych?
 Podsumowuje wypowiedzi uczniów.
 Wy wietla na ekranie prezentacj multimedialn pt.  Badania prezentacja
projekcyjne (slajdy nr 9 - nr 12). za cznik 1
Nauczyciel:
 Prosi uczniów o zapoznanie si z tre ci wicze i ich wyko- za cznik 5
nanie.
 Wyja nia w tpliwo ci uczniów, odpowiada na ich pytania. praca
 Obserwuje prac uczniów. samodzielna
 Sprawdza kolejno rozwi zanie wicze .
 Omawia poprawne rozwi zania wicze .
Nauczyciel:
 Dokonuje podsumowania tre ci lekcji, zadaje pytania spraw-
dzaj ce wiedz .
 Dokonuje oceny pracy uczniów na lekcji.
 Wyja nia zadanie domowe, polegaj ce na przygotowaniu
dowolnego rodzaju badania projekcyjnego na potrzeby przed-
si biorstwa turystycznego (praca w grupach).
 Ko czy zaj cia po egnaniem.
55
III
REKAPITULACJA
Załączniki:
Załącznik 1  Prezentacja multimedialna.
Slajd nr 1
Slajd nr 2
Techniki projekcyjne
56
Badania
projekcyjne
Metody
,
w kt
ó
rych pytania lub bod
responde
z

ce skierowane d
nta m
a
j
Ä…
form
o
Ä™
po
Å›
redni
Ä…
.
Respondent
,
oceniaj
Ä…
c postawy
, motywy
innych, prz
, zacho
ypisuje im nie
wa
nia
Å›
wi
adomie swo
Jest to pod
je cech
Å›
wiadoma projekcja, czyli przeniesienie
y
.
w
Å‚
asnych cech na inne osoby lub rzeczy.
Zastosow
anie
: pomiar cech konsumenta, g
psychicznych, trudnych do zidentyfikowania
Å‚
ównie
spos
ó
b.
w inny
Slajd nr 3
Techniki projekcyjne
Testy różnią się między sobą stopniem
skuteczności i zakresem zdobywanych informacji.
Warunkiem przeprowadzenia tych badań jest
ukrycie przed respondentem celu badania.
Slajd nr 4
Techniki projekcyjne
57
np.:
,
testy

Instrumenty pomiaru
ownych
Å‚
Å„s
Å„
zda
test skojarze
Å„

nie
Å‚
test uzupe

test rysunkowy

test obrazkowy
Å„
e
ż

test wyobra

testy werbalne i niewerbalne

Kiedy stosuje si
Ä™
badania projek
cyjne?
Badania projekcyjne stosuje siÄ™, gdy:
-
tem
atyka dotyczy spraw dra
ż
liwych;
-
istnieje niebezpiec
ze
Å„
stwo,
ż
e responde
nci b
Ä™
d
Ä…
odpowiada
ć
w spos
ó
b, kt
ó
ry niezadowoli badacza;
-
respondent m
o
ż
e czu
ć
si
Ä™
zak
Å‚
opotany
konieczno
Å›
ci
Ä…
wyra
ż
ania swoich uczu
ć
;
-
respondenci m
a
j
Ä…
problemy ze znalezieniem
prawid
Å‚
owych s
Å‚
ó
w, kt
ó
re okre
Å›
lajÄ…
opinie i em
ocje;
-
respondenci nie wykazuj
Ä…
zainteresowania
badaniem
;
-
wywiad jest nu
żą
c
y
i trzeba go urozm
aici
ć
.
Slajd nr 5
Techniki projekcyjne
Slajd nr 6
Techniki projekcyjne
58
METODY SKOJARZE
C

Pomiar polega na
wy
wo
Å‚
a
n
i
u
u respondent
natychmiastow
ó
w
ego sk
ojarz
enia z
danym s
Å‚
ow
em
.
Badani s
Ä…
proszeni o szybkie zapisywanie pierwszych s
my
Å›
li przychodzÄ…
cyc
h im do g
Å‚
ó
w,
Å‚
owy po
kolei wyraz
prze
czytaniu po
ó
w.
Technika ta jest stosowana
na przykład
trzeba wybra
w
ó
wczas
ć
nazw
,
gdy
Ä™
dla nowego produktu.
METODY UZUPE
Pom
A
NIE
iar polega na uzupe
C

niekom
Å‚
nianiu przez respondent
ple
tnych zda
Å„
.
Zdania mo
ó
w
g
Ä…
wyst
Ä™
pować
kr
ó
pojedynczo lub tworzy
tkie opowiadania.
ć
METODY KONSTRUKCJI
Pom
iar polega na prezentacji re
podstawie kt
spondentowi zda
ó
ryc
h respondent
opowiadanie, dialog lub opis.
Å„
,
na
ma
za zadanie u
Å‚
o
ży
ć
Slajd nr 7
Techniki projekcyjne
Slajd nr 8
Techniki projekcyjne
59
TESTY RYSUNKOWE
(uzupe
obraz
Å‚
nia
ó
w)
nie

sk
Å‚
adaj
Ä…
si
Ä™
z jedne
go lub kilku rysunk
kt
ó
re przedstawiaj
ó
w,
Ä…
rozm
ow
Ä™
mi
Ä™
dzy dwiem
grup
Ä…
os
a osobam
ó
b.
i lub
Wypowiedzi
um
ieszczone
s
Ä…
w

dym
w 
ba
kach
lonikac

lub
h

. Co najm
niej jeden balonik jest pusty
i w trakcie ba
dania
ten balonik
wype
Å‚
nia respondent.
Testy rysunkowe s
Å‚
u
żą
do wykrywania opinii, postaw,
charakter
ó
w nabywc
ó
w, sprzedawc
ó
w, nastawienia wobec
okre
Å›
lonyc
h produkt
ó
w, marek, opakowa
Å„
.
TESTY OBRAZKOWE
-
z
Å‚
o
ż
one s
Ä…
z jednego lub kilku rysunk
ó
w /fotografii, kt
ó
re
przedstawiaj
Ä…
niezbyt wyra
z

nie okre
Å›
lo
n
Ä…
sytuac
j
Ä™
.
Zadaniem responde
nta jest opisanie sytua
cji na
rysunku.
N
p
.:
m
o
ż
na
pokazać
respondentom zdj
Ä™
cia, kt
ó
re
przedstaw
iaj
Ä…
r
ó
ż
ne sytuacje w sklepie, zw
i
Ä…
zane
z oddzia
Å‚
ywaniem reklamy. Analizuj
Ä…
c opowiadanie
,
badac
ze staraj
Ä…
si
Ä™
ustali
ć
postawy naby
wc
ó
w wobec
kampanii reklamowych, zastosowanych w nich
Å›
rodk
ó
w, znak
ó
w firmowych oraz samych produkt
ó
w.
Slajd nr 9
Techniki projekcyjne
Slajd nr 10
Techniki projekcyjne
60
ANTROPOMORFIZACJA
Respondenci prz
ypisuj
Ä…
markom cechy lud
Badacz
prosi o sz
z
kie.
cz
eg
ó
Å‚ow
y
wygl
(ubi
ó
Ä…
r, spos
d o
ż
yw
ó
ionej mark
b bycia, lud
i
z
i
,
kt
ó
rymi si
Ä™
otacz
a).
Np.: p
Å‚
yn
Domestos
zosta
Å‚
opisany jako
w b
Å‚
yszc
z
Ä…
ce

j zbroi, oczyszczajÄ…
Rycerz
cy

Policjant, bardzo siln
Å›
wiat ze z
Å‚
a

oraz
y
m
ęż
czyzn
z
Å‚
oczy
a
zwalczaj
Å„
c
ó
w, zawsze zwyci
Ä…
c
y
ęż
aj
Ä…
c
y

.
ZWIERCIAD
A

O
Responde
nci m
a
j
Ä…
za zadanie wyobrazi
kt
óre najlepiej oddaj
ć
sobie drz
wi,
Ä…
charakter marki. Nast
opisuj
Ä…
swoje wyobra
Ä™
pnie
ż
enia, dotyczÄ…
i tego
ce
,
co za nimi zobacz
otwierania drzwi
Ä…
.
Wysoko oceniane marki kojarz
one s
responde
Ä…
przez
nt
ó
w z drzwiami d
Ä™
bowy
z mosi
m
i, rze
ęż
nymi klamk
z

bionym
i,
ami.
Slajd nr 11
Techniki projekcyjne
Slajd nr 12
Techniki projekcyjne
61
CHI
C

SKI PORTRET
Technik
a
ta s
Å‚
u
ż
y do badania w
i
z
e
run
ku produkt
Responde
ó
nci prosze
w.
ni s
Ä…
o wyobra
żenie sobie produktu
okre
Å›
lonej marki, a n
ast
ępnie przypisa
nie jej r
atrybutó
ó
żnych
w lub osoby,
kt
ó
re najlepiej m
a
rce odpowiadaj
Konsum
enci m
Ä…
.
o
g
Ä…
w
ybiera
ć
n
a przyk
Å‚
ad z
kategorii:
sam
ochod
y, znan
e
postaci
życia publicznego, zwier
z
ęta
.
JeÅ›
li na przyk
Å‚
ad jakiej
Å›
marce przypisze
my samoch
VOLVO, psa rasy
ó
d
b
e
r
nardyn oraz Jerzego
Owsiaka
to oznacza
,
będzie
ć
,
ż
e marka ta budzi zaufanie i mo
polega
ż
na na niej
ć
.
Obszary stosowania bada
projekcyjnych:
Å„
1. Wprowadzenie nowego produktu na rynek.
2. Badania motywacyjne.
3. Wyb
ó
r skutecznego
Å›
rodka komunikacji.
Załącznik 2  Zlecenie przeprowadzenie badania marketingowego,
czyli instrukcja dla nauczyciela.
Zlecenie przeprowadzenie badania marketingowego.
Prosz o przeprowadzenie badania projekcyjnego na temat  preferencji
turystycznych m odzie y . Celem badania jest poznanie preferencji tury-
stycznych m odzie y szkolnej w celu przygotowania dla niej najlepszej ofer-
ty wypoczynku letniego.
Badanie sk ada si z trzech etapów.
Etap 1  test skojarze s ownych. Celem tego etapu jest stwierdzenie, czy
osoby obj te badaniem s aktywne turystycznie. Tylko wtedy badanie ma
sens.
Etap 2  test uzupe nie zda . Celem tego etapu jest odpowied na pyta-
nia: W jaki sposób odpoczywa m odzie ? Jakie czynniki wp ywaj na wybór
miejsca i rodzaju wypoczynku? Jak wypoczywa m odzie i z us ug którego
biura turystycznego korzysta najcz ciej?
Etap 3  test rysunkowy. Celem tego etapu jest odpowied na pytanie:
Jakich atrakcji podczas obozu letniego oczekuj dla m odzie y ich rodzice?
Badaniem nale y obj grup m odzie y licz c minimum 15 osób.
Warunkiem skuteczno ci badania jest ukrycie przed respondentami celu
badania oraz zapewnienie odpowiedniej atmosfery podczas rozwi zywania
testów. Wa na jest te kolejno przeprowadzanych testów  od ogó u do
szczegó u.
Wyniki badania  odpowiedzi respondentów nale y opracowa i sporz -
dzi krótki raport z badania.
Jan Nowak
Prezes Biura Podró y Paradise
62
Załącznik 3   Arkusze do przeprowadzenia badania .
Etap 1 badania
Dla nauczyciela
Karta nr 1
Jakie s owo przychodzi Ci pierwsze na my l, gdy s yszysz:
dooko a wiata; nad morzem; w góry; urlop; wypoczynek; wyjazd z.
Dla ucznia:
Karta nr 1
S owo, które przychodzi mi pierwsze na my l:
1. & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..;
2. & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..;
3. & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..;
4. & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..;
5. & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..;
6. & & & & & .& & & & & & & & & & & & & .
Etap 2 badania
Dla ucznia:
Karta nr 2
Doko cz poni sze zdania:
Je li wypoczywam, to tylko ....................................................................
Najwa niejszym elementem decyduj cym o wyborze miejsca i rodzaju
wypoczynku jest ......................................................................................
Wypoczynek kojarzy mi si z ..................................................................
Moim ulubionym biurem podró y jest ....................................................
63
Etap 3 badania
Dla ucznia:
Karta nr 3
Ju wkrótce nasze dzieci b d na
obozie. Mam nadziej , e b dzie tam
sporo atrakcji, mo e basen.
Chyba nie b d si nudzi ?
& & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & &
64
Załącznik 4  Arkusz pracy zespołu ds. analizy wyników badania.
ARKUSZ PRACY ZESPOA
U ds. ANALIZY WYNIKÓW BADANIA.
Cel badania: Poznanie preferencji turystycznych m odzie y szkolnej w celu przygo-
towania najlepszej oferty wypoczynku letniego przez Biuro Podró y Paradise.
Analiza wyników
Liczba osób obj tych badaniem: .....................
Etap 1
Liczba odpowiedzi (skojarze ) z wypoczynkiem i podró (sumujemy skojarzenia z ka -
dego arkusza) & .. .
Wska nik procentowy skojarze z wypoczynkiem i podró ......................................... .
Je eli wska nik skojarze z wypoczynkiem i podró by wy szy ni 65%, nale y uzna ,
e m odzie jest aktywna turystycznie.
Etap 2
Analiza pod k tem odpowiedzi na pytania /wpisujemy odpowiedzi wyst puj ce najcz -
ciej/:
W jaki sposób m odzie odpoczywa najcz ciej?
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
Jakie czynniki wp ywaj na wybór miejsca i rodzaju wypoczynku?
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
Jak wypoczywa m odzie i z us ug którego biura turystycznego korzysta najcz ciej?
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
Etap 3
Analiza pod k tem odpowiedzi na pytanie (wpisujemy odpowiedzi wyst puj ce najcz -
ciej):
Jakich atrakcji podczas obozu letniego oczekuj dla m odzie y ich rodzice?
.............................................................................................................................................
............................................................................................................................................ .
65
RAPORT Z BADANIA
W dniu ...................................... przeprowadzono na zlecenie BP Paradise
badanie marketingowe. Celem badania jest poznanie preferencji turystycz-
nych m odzie y szkolnej w celu przygotowania dla niej najlepszej oferty wy-
poczynku letniego.
Badaniem obj to .......... uczniów klasy ........................................................... .
Z analizy wyników badania wynikaj nast puj ce wnioski:
1. ....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
2. ....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
3. ....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
4. ....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
5. ....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
66
Załącznik 5  ćwiczenia z podręcznika Marketing usług turystycznych,
s. 195-197.
Nr 1
Badania projekcyjne  CHI SKI PORTRET
Chi ski portret to technika badania wizerunku produktów. Przypomnij so-
bie produkty marek wymienionych ni ej, a nast pnie przypisz im mark sa-
mochodu, znan posta z ycia publicznego, zwierz . Skojarzenia zinterpretuj.
Nazwa marki Marka Posta ycia Zwierz
produktu samochodu publicznego
Podró z Porsche Jolanta pies labrador
British Airways Kwa niewska
Interpretacja:
Marka British Airways budzi zaufanie, podró jest spokojna, bezpieczna,
standard us ugi wysoki, a czas dotarcia do miejsca docelowego podró y
krótki.
Podró z Biurem
Podró y Piku
Travel
Interpretacja:
Podró z Biurem
Podró y TUI
Interpretacja:
67
Nr 2
Badania projekcyjne  ANTROPOMORFIZACJA
Wyobra sobie, e marka jest cz owiekiem i przypisz podanym ni ej mar-
kom cechy ludzkie, czyli: co jedz na niadanie, jakimi lud mi si otaczaj ,
jak sp dzaj czas wolny. Na tej podstawie opracuj wygl d o ywionych marek
 podaj ich cechy.
PLL LOT
Co je na niadanie.
Jakimi lud mi si
otacza.
Jak sp dza czas wolny.
Cechy marki:
Neckermann
Co je na niadanie.
Jakimi lud mi si
otacza.
Jak sp dza czas wolny.
Cechy marki:
Thomas Cook
Co je na niadanie.
Jakimi lud mi si
otacza.
Jak sp dza czas wolny.
Cechy marki:
68
Nr 3
Badania projekcyjne  ZWIERCIAD O
Pozycjonowanie to efekt walki rmy o miejsce produktu, rmy, marki
w wiadomo ci klientów. Wyobra sobie drzwi, które najlepiej oddaj charak-
ter nast puj cych marek, i to, co widzisz, kiedy si otwieraj . Na podstawie
charakterystyki drzwi opisz cechy marki.
Nazwa Rodzaj drzwi i to, co za Charakterystyka drzwi
marki nimi wida po otwarciu.
Cechy marki:
Cechy marki:
Cechy marki:
69
Projekt  plan marketingowy
TEMAT PROJEKTU:
PLAN MARKETINGOWY BIURA TURYSTYCZNEGO
Cel projektu: ukszta towanie umiej tno ci opracowania planu marketingo-
wego, a w szczególno ci:
1. rozró niania poj i instrumentów marketingu,
2. zbierania informacji na potrzeby przedsi biorstwa turystycznego,
3. oceniania przydatno ci informacji dla potrzeb przedsi biorstwa tury-
stycznego,
4. opracowania misji i celów rmy,
5. przeprowadzania analizy SWOT,
6. formu owania strategii dzia ania rmy,
7. dobierania planów i programów dzia ania do strategii dzia ania rmy,
8. prezentowania planu marketingowego.
(wybierz te, które mo liwe s do ukszta towania przez wykonanie projektu)
Czas realizacji projektu:
Faza I  2 x 45 minut (zaj cia lekcyjne w szkole)
wprowadzenie do tematu,
wybór zagadnie do rozpatrzenia w zwi zku z opracowaniem projektu,
podzia s uchaczy na grupy,
spisanie kontraktu U-N.
Faza II  6 tygodni (praca w grupach, poza szko  w biurach turystycz-
nych)
ustalenie z dyrektorem biura turystycznego zasad korzystania z materia-
ów biura niezb dnych do opracowania projektu,
wykonanie projektu planu marketingowego dla okre lonego biura tury-
stycznego.
70
Faza III  3 x 45 minut (zaj cia lekcyjne w szkole)
prezentacja projektów,
dyskusja i podsumowanie.
Faza I
Nauczyciel po krótkim wprowadzeniu, w którym wyja nia poj cia i struk-
tury planu marketingowego oraz konieczno jego opracowania przez rmy
funkcjonuj ce w gospodarce rynkowej, informuje uczniów o temacie i celu pro-
jektu.
W zwi zku z projektem uczniowie podejmuj decyzje:
dla którego biura turystycznego opracowa plan,
jakie informacje b d potrzebne do sporz dzenia planu marketingowe-
go,
gdzie poszukiwa przydatnych informacji,
jak dokona selekcji informacji  jakie przyj kryteria wyboru,
w jaki sposób zaprezentowa plan marketingowy.
Nauczyciel zak ada, e uczniowie wykonaj projekty w ramach godzin po-
zalekcyjnych. S uchacze mog korzysta ze róde wiedzy tekstowych i poza-
tekstowych dost pnych w pracowni przedmiotowej i bibliotece szkolnej. B d
korzysta równie z materia ów zgromadzonych w biurach.
Z materia ów ród owych wybranych biur turystycznych uczniowie mog
korzysta w czasie praktyk zawodowych oraz poza godzinami lekcyjnymi,
uzyskawszy wcze niej zgod biura.
Uczniowie dziel si na grupy, a kryterium doboru b dzie miejsce odbywa-
nia praktyki zawodowej. Nast pnie, wspólnie nauczyciel i uczniowie ustalaj
zakres, form oraz kryteria oceny projektów. Ocenie poddany zostanie nie tyl-
ko projekt planu marketingowego, ale równie jego prezentacja.
71
Kryteria oceny planu marketingowego:
1. dobór informacji,
2. analiza informacji,
3. zawarto merytoryczna planu marketingowego,
4. u ycie w a ciwej terminologii,
5. struktura planu marketingowego,
6. estetyka planu marketingowego,
7. dotrzymanie terminu oddania planu marketingowego.
Kryteria oceny prezentacji:
1. uk ad prezentacji,
2. p ynno i tempo prezentacji,
3. sposób mówienia,
4. znajomo tematu,
5. oryginalno prezentacji.
Po dokonaniu najwa niejszych ustale zosta spisany kontrakt U N w dwóch
egzemplarzach po jednym dla ka dej ze stron.
Faza II
Realizacja projektów  uczniowie wykonaj projekty, konsultuj c si w za-
le no ci od potrzeb z nauczycielem lub nauczycielami.
Faza III
Prezentacja projektów  na prezentacj projektów, ich podsumowanie
i ocen nauczyciel wyznacza 3 godziny lekcyjne. Na prezentacj projektów
wskazane jest zaproszenie przedstawicieli biur turystycznych.
Ka da z grup ma do dyspozycji 10 12 minut.
W trakcie prezentacji grupy obserwatorzy oceniaj i nanosz uwagi na ar-
kusz obserwacji. Dyskusja i ocena nast puje po prezentacji projektów przez
wszystkie grupy.
Oceny projektu powinni dokona :
autorzy  samoocena,
pozostali uczniowie  ocena uczniów,
przedstawiciel biura turystycznego, którego plan dotyczy,
nauczyciel.
72
Udzia przedstawicieli biur turystycznych w ocenie planów marketingo-
wych wydaje si zasadny, poniewa eliminuje on tzw.  fantazjowanie uczniów
w projekcie.
Dzi ki temu plany marketingowe sporz dzone przez s uchaczy s realne i mog
by wykorzystane w dzia alno ci biura turystycznego. Dodatkowym bod cem
dla uczniów jest to, e wykonywany przez nich projekt jest wa ny i u yteczny,
a umiej tno ci kszta towane w szkole przydatne w yciu zawodowym.
Podczas wykonywania projektu uczniowie maj mo liwo wykorzystania
wiadomo ci teoretycznych i ukszta towanych umiej tno ci z takich przedmio-
tów jak: obs uga ruchu turystycznego, organizacja turystyki, marketing w tu-
rystyce, ekonomia i prawo w turystyce.
73
Test sprawdzaj cy zdobyt wiedz i umiej tno ci ukszta towane w pro-
cesie realizacji projektu planu marketingowego biura turystycznego.
Test wielokrotnego wyboru z jedn poprawn odpowiedzi , któr nale y
zaznaczy znakiem  X na za czonej karcie odpowiedzi.
1. Plan marketingowy jest opracowaniem
a) szerszym ni biznesplan.
b) w szym ni biznesplan.
c) równoznacznym z biznesplanem.
2. Misja to podstawowa funkcja, jak rma chce pe ni dla swoich
a) klientów.
b) udzia owców.
c) pracowników.
3. Cele strategiczne rma realizuje w okresie
a) krótszym ni trzy lata.
b) krótszym ni jeden rok.
c) d u szym ni trzy lata.
4. Sytuacji rmy, w której jej mocne strony góruj nad s abymi, a otoczenie
jest sprzyjaj ce, odpowiada strategia
a) mini  mini.
b) maxi  maxi.
c) maxi  mini.
5. Aktywno rmy przyczyniaj ca si do zdobycia przewagi konkurencyj-
nej na rynku to jej
a) s aba strona.
b) mocna strona.
c) szansa rynkowa.
6. Bud et marketingowy powinien precyzyjnie okre li
a) czy przydzielone rodki pozwalaj na realizacj przyj tych zada .
b) szanse i zagro enia p yn ce dla rmy z otoczenia.
c) sytuacj nansow rm konkurencyjnych.
74
Karta odpowiedzi
Imi i nazwisko .........................................................................................................
Klasa .................................... Nr w dzienniku ..............................
Test trzykrotnego wyboru z jedn poprawn odpowiedzi
(wybran odpowied prosz zaznaczy  X na karcie odpowiedzi)
123456
aaaaaa
bbbbbb
cccccc
Uzyskana liczba punktów .......... z 10
Ocena ......................................................
Klucz odpowiedzi
123456
bacbba
75
Przykładowe testy
Sprawdzian wiedzy z zakresu  Podstawowych wiadomo ci o marketin-
gu i  Wprowadzenia do marketingu w turystyce  test wyboru z jedn po-
prawn odpowiedzi , któr nale y zaznaczy znakiem X na za czonej Karcie
odpowiedzi.
1. Marketing to
a) sprzeda produktów na rynku.
b) wzmo ona dzia alno reklamowa rmy.
c) zyskowne zaspokojenie potrzeb nabywców.
d) aktywizacja sprzeda y produktów niskiej jako ci.
2.  Klient kupuje wy cznie produkty wyj tkowe to za o enie orientacji
a) dystrybucyjnej.
b) produktowej.
c) spo ecznej.
d) warto ci.
3. Które z rodzajów rynku turystycznego zosta y wyodr bnione na podsta-
wie kryterium  zasi g terytorialny ?
a) Rynek konsumenta i rynek turystyki krajowej.
b) Rynek lokalny i rynek turystyki zagranicznej.
c) Rynek us ug hotelarskich i rynek wiatowy.
d) Rynek regionalny i rynek kontynentalny.
4. Istot koncepcji marketingowej jest
a) tani produkt.
b) sprzeda produktów.
c) wyj tkowy produkt.
d) klient i jego potrzeby.
5. Marketing stosowany przez rmy, w których konieczny jest bezpo redni
kontakt z klientami, nazywany
a) spo ecznym.
b) zewn trznym.
c) wewn trznym.
d) interakcyjnym.
76
6. Do dóbr cz stego zakupu nie zalicza si
a) gazety.
b) lodówki.
c) wody mineralnej.
d) chusteczek higienicznych.
7. Podmiotem reprezentuj cym poda turystyczn nie jest
a) turysta.
b) biuro podró y.
c) muzeum.
d) obiekt noclegowy.
8.  Zwi ksz produkcj  obni koszty to lozo a dzia ania koncepcji
a) marketingowej.
b) produkcyjnej.
c) produktowej.
d) spo ecznej.
9. Produkt turystyczny z punktu widzenia turysty obejmuje
a) ogó prze y i dozna od chwili opuszczenia domu do chwili powro-
tu.
b) pakiet dóbr i us ug zaspokajaj cy potrzeby turystyczne nabywców.
c) pakiet dóbr i us ug zaspokajaj cy wszystkie potrzeby nabywców.
d) ogó prze y i dozna podczas imprezy turystycznej.
10. Rynek turystyczny w uj ciu marketingowym to
a) ogó stosunków zachodz cych mi dzy kupuj cymi i sprzedaj cymi
w procesie wymiany produktów turystycznych.
b) zbiór obecnych i potencjalnych dostawców i nabywców produktów tu-
rystycznych gotowych zaspokoi swoje potrzeby na zasadzie wymia-
ny.
c) ogó stosunków zachodz cych mi dzy kupuj cymi i sprzedaj cymi
w procesie tworzenia produktu turystycznego.
d) zbiór obecnych i potencjalnych nabywców produktów turystycznych
gotowych zaspokoi swoje potrzeby na zasadzie wymiany.
77
11. Popyt na us ugi turystyczne nie zale y od
a) potrzeb konsumentów.
b) poziomu dochodów ludno ci.
c) cen us ug turystycznych.
d) dochodu agenta turystycznego.
12. Spadek liczby imprez organizowanych przez biuro turystyczne na okre-
lonym terenie mo e by spowodowany
a) licznymi trz sieniami ziemi wyst puj cymi na tym terenie.
b) wzrostem liczby obiektów noclegowych na tym terenie.
c) licznymi walorami naturalnymi cechuj cymi ten region.
d) wzrostem zainteresowania turystów tym regionem.
13. Elementem wtórnej poda y turystycznej s
a) góry, lasy i jeziora.
b) tradycje, zabytki i go cinno .
c) obiekty noclegowe i gastronomiczne.
d) transport i urz dzenia wypoczynkowe.
14. Wska paradoks Veblena.
a) Popyt na ekskluzywne produkty turystyczne ro nie wraz ze wzrostem
ich cen.
b) Poda ekskluzywnych produktów turystycznych ro nie wraz ze wzro-
stem ich cen.
c) Popyt na ekskluzywne produkty turystyczne maleje wraz ze wzro-
stem ich cen.
d) Poda ekskluzywnych produktów turystycznych maleje wraz ze wzro-
stem ich cen.
15. Zasady koncepcji marketingowej to
a) aktywizacja sprzeda y w celu maksymalizacji osi ganych korzy ci.
b) rozpoznanie potrzeb nabywców i ich zaspokojenie bez wzgl du na
zysk.
c) orientacja na nabywc , integracja dzia a marketingowych oraz zy-
skowno .
d) integracja wszystkich dzia a podejmowanych z my l wy cznie
o konkurencji.
78
Karta odpowiedzi
Imi i nazwisko .........................................................................................................
Klasa .................................... Nr w dzienniku ..............................
Prosz zaznaczy poprawn odpowied znakiem X w odpowiedniej kratce.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
a a a a a a a a a a a a a a a
b b b b b b b b b b b b b b b
c c c c c c c c c c c c c c c
d d d d d d d d d d d d d d d
Uzyskana liczba punktów .......... z 15
Ocena ......................................................
Klucz odpowiedzi
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
c b d d d b a b a d d a c a c
79
Sprawdzian wiedzy z zakresu  Marketing mix  test wyboru z jedn po-
prawn odpowiedzi , któr nale y zaznaczy znakiem X na za czonej Karcie
odpowiedzi.
1. Instrumentem marketingu wyró nionym dla przedsi biorstwa us ugowe-
go jest
a) dystrybucja.
b) personel.
c) produkt.
d) cena.
2. Marketing mix przedsi biorstwa turystycznego zawiera takie elementy, jak
a) produkt, cena, reklama, sprzeda , personel.
b) produkt, cena, dystrybucja, promocja, personel.
c) dystrybucja, promocja, personel, reklama, produkt.
d) produkt, cena, dystrybucja, promocja sprzeda y, personel.
3. Cykl ycia produktu na rynku nie obejmuje fazy
a) wprowadzenia na rynek.
b) wzrostu sprzeda y.
c) wycofania z rynku.
d) penetracji rynku.
4. Który z instrumentów marketingu formu y 4P odpowiada instrumentowi
 convenience z formu y 4C?
a) Dystrybucja.
b) Promocja.
c) Produkt.
d) Cena
5. Która z zale no ci pomi dzy instrumentami marketingowych formu 4P
i 4C jest prawdziwa?
a) Dystrybucja  Cost.
b) Convenience  Promocja.
c) Produkt  Customer value.
d) Comunication  Cena.
80
6. Które z dzia a biura turystycznego zaliczane s do strategii produktu?
a) Stosowanie cen obni onych dla emerytów.
b) Umieszczenie reklamy w gazecie lokalnej.
c) Zorganizowanie systemu rezerwacji miejsc.
d) Wprowadzenie nowych ofert do sprzeda y.
7. Który z elementów nie nale y do marketingowej formu y 4C ?
a) Cena.
b) Convenience.
c) Comunication.
d) Customer value.
8. Wszystko to, co pozostaje w wiadomo ci klienta po zako czeniu kon-
sumpcji produktu, tworzy tzw. produkt
a) rzeczywisty.
b) potencjalny.
c) oczekiwany.
d) psychologiczny.
9. Cykl ycia produktu obejmuje okres od
a) powstania koncepcji do wycofania z rynku.
b) powstania jego idei do udost pnienia go nabywcom.
c) wej cia produktu na rynek do udost pnienia go nabywcom.
d) wej cia produktu na rynek do chwili wycofania go z rynku.
10. Bezp atna opieka lekarska podczas wycieczki jest elementem produktu
a) psychologicznego.
b) podstawowego.
c) rzeczywistego.
d) poszerzonego.
11. Elementem tworz cym produkt turystyczny nie jest
a) zagospodarowanie turystyczne.
b) dost pno komunikacyjna.
c) atrakcja turystyczna.
d) koszt wytworzenia.
81
12. Do przyrodniczych atrakcji turystycznych nale
a) klimat, krajobraz, pa ace.
b) jeziora, muzea, szata ro linna.
c) krajobraz, jeziora, szata ro linna.
d) wi tynie, morza, centra rozrywki.
13. Trzydniowa wycieczka szkolna do Krakowa to produkt turystyczny
a) prosty  us uga.
b) z o ony  szlak.
c) prosty  obiekt.
d) z o ony  impreza.
14. W której fazie cyklu ycia na rynku rma ponosi najwi ksze koszty zwi -
zane z promocj produktu?
a) Wprowadzania produktu na rynek.
b) Wzrostu sprzeda y.
c) Dojrza o ci.
d) Schy ku.
15. Faza dojrza o ci produktu odpowiada w macierzy BCG produktom
z grupy
a) znaki zapytania.
b) dojne krowy.
c) gwiazdy.
d) psy.
16. Wszystko to, co pozostaje w wiadomo ci klienta po zako czeniu kon-
sumpcji produktu, tworzy produkt
a) psychologiczny.
b) oczekiwany.
c) potencjalny.
d) poszerzony.
82
17. Elementem budowy marki nie jest
a) logo.
b) nazwa.
c) slogan.
d) gad et.
18. Ró nicuj c ceny wed ug kryterium  kategoria klienta , nie wyró nia si
cen
a) dla sta ych klientów.
b) weekendowych.
c) dla studentów.
d) dla emerytów.
19. Skimming to strategia ceny
a) zró nicowanej dla ró nych grup klientów.
b) wysokiej dla absolutnej nowo ci rynkowej.
c) niskiej stosowanej w celu pobudzenia sprzeda y.
d) ustalonej na poziomie cen towarów konkurencyjnych.
20. Umo liwienie klientom zakupu produktu przy minimalnym wysi ku, po-
niewa produkt jest ogólnie dost pny, to efekt strategii dystrybucji
a) specjalnej.
b) wy cznej.
c) selektywnej.
d) intensywnej.
21. Ustalaj c cen , specjalista ds. marketingu bierze pod uwag
a) koszty i mar .
b) popyt, poda i strategi rmy.
c) koszty, popyt i sytuacj na rynku.
d) strategi rmy i sytuacj na rynku.
22. Która z zalet charakteryzuje strategi penetracji rynku?
a) Wysoka cena to skojarzenie z wysok jako ci .
b) Niska cena to te niski zysk jednostkowy.
c) Wysoka cena to szybki zwrot nak adów.
d) Niska cena odstrasza konkurentów.
83
23. Proces tworzenia wygodnego dost pu potencjalnych klientów do produktu to
a) lokalizacja.
b) dystrybucja.
c) obrót towarowy.
d) kana dystrybucji.
24. Biuro turystyczne, który samodzielnie sprzedaje swoje oferty, stosuje ka-
na dystrybucji
a) zró nicowany.
b) bezpo redni.
c) po redni.
d) z o ony.
25. Co to jest kana dystrybucji?
a) Miejsce sprzeda y produktów.
b) Droga produktu od wytwórcy do nabywcy.
c) Dostarczanie produktów nabywcom przez internet.
d) Po o enie obiektów, w których produkty s dostarczane nabywcy.
26. Porozumiewanie si rmy z rynkiem to
a) marketing mix.
b) segmentacja rynku.
c) promocja sprzeda y.
d) komunikacja marketingowa.
27. P atna forma nieosobistej prezentacji i promocji idei, dobra lub us ugi
przez okre lonego sponsora to
a) sprzeda osobista.
b) reklama.
c) public relations.
d) promocja.
28. Ulotka reklamuj ca wycieczk szkoln to sposób oddzia ywania na klien-
tów w ramach strategii
a) produktu.
b) ceny.
c) dystrybucji.
d) promocji.
84
29. Wska dzia anie realizowane w ramach sprzeda y osobistej.
a) Informacja o ofercie w oknie wystawowym.
b) Obni ki cen ofert turystycznych dla sta ych klientów.
c) Organizowanie wyjazdów studyjnych dla pracowników.
d) Prezentacja oferty przez sprzedawc w biurze turystycznym.
30. Biuro Podró y  Olatour w procesie sprzeda y swoich produktów stosuje
dzia ania marketingowe. Jakie dzia anie podejmuje biuro w ramach pu-
blic relations?
a) Sprzeda ofert przez internet.
b) Prezentacja ofert na targach turystycznych.
c) Wystawa aktualnych ofert w oknie wystawowym.
d) Rozdawanie ulotek potencjalnym klientom przed biurem.
31. Kontakty i stosunki rmy z otoczeniem, maj ce na celu wytworzeniu po-
zytywnego wizerunku, to
a) public relations.
b) reklama.
c) sprzeda osobista.
d) publicity.
32. Sprzeda osobista to instrument
a) dystrybucji.
b) marketingu.
c) promocji.
d) reklamy.
33. Najbardziej nowoczesnym, o szerokim zasi gu oddzia ywania no nikiem
reklamy oferty turystycznej jest
a) radio.
b) telewizja.
c) prasa.
d) internet.
85
34. Biuro turystyczne  Olatour wysy a swoim sta ym klientom do domu
katalogi z aktualnymi ofertami. Który z instrumentów promocji stosuje
 Olatour ?
a) Promocj sprzeda y.
b) Sprzeda osobist .
c) Public relations.
d) Reklam .
35. Dzia ania podejmowane w celu krótkookresowego pobudzenia popytu
przy wykorzystaniu bod ców ekonomicznych to
a) promocja.
b) sprzeda osobista.
c) reklama.
d) promocja sprzeda y.
36. Do formy wydawniczej public relations nie nale y
a) folder o rmie.
b) kalendarz rmowy.
c) reporta z laboratorium rmy.
d) etykiety samoprzylepne ze znakiem rmowym.
37. Wprowadzenie nowej oferty do katalogu touroperatora poprzedza przede
wszystkim
a) umieszczanie bilboardów w centrum miasta.
b) do czenie wk adki informacyjnej do prasy lokalnej.
c) zorganizowanie podró y studyjnej dla touroperatorów.
d) rozdawanie czapeczek reklamowych potencjalnym klientom.
38. Dzia alno rzecznika prasowego to forma public relations
a) wystawiennicza.
b) upominkowa.
c) wydawnicza.
d) prasowa.
86
39. Na aktywizacj sprzeda y us ug turystycznych wp ywa
a) wielko biura turystycznego.
b) lokalizacja biura turystycznego.
c) promocja na targach turystycznych.
d) liczba pracowników biura turystycznego.
40. Odwo ywanie si w reklamie do korzy ci z zakupionego produktu to
apel
a) emocjonalny.
b) racjonalny.
c) seksualny.
d) moralny.
87
Karta odpowiedzi
Imi i nazwisko .........................................................................................................
Klasa .................................... Nr w dzienniku ..............................
Prosz zaznaczy poprawn odpowied znakiem X w odpowiedniej kratce.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a
b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b
c c c c c c c c c c c c c c c c c c c c
d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d
21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40
a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a
b b b b b b b b b b b b b b b b b b b b
c c c c c c c c c c c c c c c c c c c c
d d d d d d d d d d d d d d d d d d d d
Uzyskana liczba punktów .......... z 40
Ocena ......................................................
88
Klucz odpowiedzi
1 b 21 d
2 b 22 d
3 d 23 b
4 a 24 b
5 c 25 b
6 d 26 d
7 a 27 b
8 d 28 d
9 a 29 d
10 d 30 b
11 d 31 a
12 c 32 c
13 d 33 d
14 a 34 d
15 b 35 d
16 a 36 c
17 d 37 c
18 b 38 d
19 b 39 c
20 d 40 b
89
Sprawdzian wiedzy z zakresu  Badania marketingowe  test wyboru
z jedn poprawn odpowiedzi , któr nale y zaznaczy znakiem X na za czo-
nej Karcie odpowiedzi.
1. Celem systemu informacji marketingowej przedsi biorstwa jest
a) szybki przep yw informacji do wykorzystania w procesach decyzyj-
nych.
b) tworzenie i prowadzenie punktów informacji turystycznej.
c) dostarczanie klientom informacji o nowych produktach.
d) zamieszczanie informacji na stronie internetowej.
2. Która z cech nie dotyczy bada jako ciowych?
a) Odpowiadaj na pytania co? jak?
b) Próby badania s du e i reprezentatywne.
c) Informacje poddaj si obróbce statystycznej.
d) Wyniki badania mo na uogólni na ca populacj .
3. Informacje zawarte w bie cych raportach ze sprzeda y us ug to dla ma-
nagera ród a informacji
a) pierwotne.
b) wtórne w asne.
c) zewn trzne.
d) wtórne obce.
4. W badaniu stosowano nielosowy dobór próby, wybrano te jednostki po-
pulacji, do których naj atwiej by o dotrze . Jak nazywa si opisany rodzaj
próby?
a) Próba prosta.
b) Uznaniowa.
c) Próba atwo ci.
d) Warstwowa.
90
5. Które z wymienionych instrumentów pomiaru nale do grupy sztucz-
nych konwencjonalnych?
a) S uch, kamera, scenariusz.
b) Kamera, skaner, komputer.
c) Kwestionariusz, scenariusz, test.
d) Dziennik, test, telefon komórkowy.
6. Pytania, w których respondent dokonuje wyboru pomi dzy dwoma wy-
kluczaj cymi si odpowiedziami, nazywamy
a) kafeteryjnymi.
b) wielokrotnego wyboru.
c) dychotomicznymi.
d) zró nicowania semantycznego.
7. W pytaniu:  Czy s ysza /a Pan/i o jutrzejszym przedstawieniu w Teatrze
Nowym? pytamy o
a) fakty.
b) wiadomo ci.
c) opinie.
d) motywacje.
8. Testy to techniki pomiaru bada
a) wywiadu.
b) ankietowych.
c) projekcyjnych.
d) heurystycznych.
9. Bezpo rednia rozmowa ankietera z respondentem bez ogranicze narzu-
conych kwestionariuszem to wywiad
a) pog biony.
b) bezpo redni.
c) telefoniczny.
d) zogniskowany.
91
10. Celem bada jako ciowych nie jest odpowied na pytanie,
a) dlaczego klienci kupuj oferty wypoczynku w Egipcie.
b) co lubi robi pasa erowie podczas lotu samolotem.
c) ilu sta ych klientów ma przedsi biorstwo.
d) jak uczniowie sp dzaj ferie zimowe.
11. Która z metod nale y do bada jako ciowych?
a) Wywiad bezpo redni.
b) Ankieta pocztowa.
c) Wywiad zogniskowany.
d) Ankieta internetowa.
12. Metody heurystyczne to
a) badanie ilo ciowe.
b) inaczej twórczego my lenia.
c) badania, których narz dziem pomiaru s testy.
d) np.: burza mózgów, chi ski portret, zwierciad o, metoda del cka.
13. Który z etapów przebiegu badania marketingowego wyst puje jako pierwszy?
a) Analiza informacji.
b) Gromadzenie informacji.
c) Opracowanie planu badawczego.
d) Okre lenie przedmiotu i celu badania.
14. Badanie Mystery Shopping ma na celu
a) wybór  Mistrza Zakupów , czyli najlepszego klienta przedsi bior-
stwa.
b) sprawdzenie prawdziwej sytuacji panuj cej w przedsi biorstwie.
c) wybór  Mistrza Sprzeda y , czyli najlepszego sprzedawcy.
d) sprawdzenie zainteresowania ofertami turystycznymi.
15. Moderator to osoba, która w badaniach marketingowych
a) pe ni rol respondenta.
b) odpowiada na pytania ankietera.
c) przeprowadza wywiad bezpo redni.
d) kieruje dyskusj na podstawie scenariusza.
92
Karta odpowiedzi
Imi i nazwisko .........................................................................................................
Klasa .................................... Nr w dzienniku ..............................
Prosz zaznaczy poprawn odpowied znakiem X w odpowiedniej kratce.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
a a a a a a a a a a a a a a a
b b b b b b b b b b b b b b b
c c c c c c c c c c c c c c c
d d d d d d d d d d d d d d d
Uzyskana liczba punktów .......... z 15
Ocena ......................................................
Klucz odpowiedzi
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
a a d c c c b c a c c b d b d
93
Sprawdzian wiedzy z zakresu  Zarz dzanie marketingowe  test wy-
boru z jedn poprawn odpowiedzi , któr nale y zaznaczy znakiem X na
za czonej Karcie odpowiedzi.
1. Który z etapów nie nale y do zarz dzania marketingowego?
a. Kontrola.
b. Wdra anie.
c. Planowanie.
d. Organizowanie.
2. Misja rmy to
a. dobry pomys managera na biznes.
b. opis przysz ego wizerunku rmy w otoczeniu.
c. funkcja, jak rma chce pe ni dla swoich klientów.
d. sposób realizacji dzia a uj tych w planie rozwoju rmy.
3. Najwa niejsz zasad zarz dzania marketingowego na etapie wdra ania
jest
a.  opracowanie planu .
b.  bie ce monitorowanie .
c.  trzymanie si planu .
d.  gromadzenie informacji .
4. Zbiór dzia a , jakie przedsi biorstwo musi podj , aby zrealizowa swoje
cele, to
a. wizja managera.
b. misja przedsi biorstwa.
c. strategia marketingowa.
d. zarz dzanie strategiczne.
5. Które z dzia a jest elementem analizy otoczenia rmy?
a. Gromadzenie informacji o klientach rmy.
b. Analiza zasobów ludzkich przedsi biorstwa.
c. Analiza zyskowno ci rmy i jej udzia u w rynku.
d. Kontrola dokumentacji nansowej przedsi biorstwa.
94
6. Które z etapów napisane s w prawid owej kolejno ci zgodnie ze schema-
tem procesu zarz dzania marketingowego?
a. Misja, wizja, plan, efekt.
b. Wizja, misja, efekt, plan.
c. Misja, plan, efekt, wizja.
d. Wizja, misja, plan, efekt.
7. Analiza SWOT umo liwia rmie zidenty kowa swoje mocne i s abe
strony oraz
a. szanse i zagro enia p yn ce z otoczenia.
b. zasoby najwa niejszych konkurentów.
c. w asn pozycj na rynku.
d. udzia w rynku.
8. Który z czynników nale y do mikrootoczenia rmy?
a. Zubo enie spo ecze stwa.
b. Lokalizacja biura podró y.
c. Grupa sta ych klientów rmy.
d. Nowe rozwi zania technologiczne.
9. Sytuacji SO odpowiada strategia
a. maxi  mini.
b. mini  maxi.
c. mini  mini.
d. maxi  maxi.
10. Przedsi biorstwo, które chce zwi kszy udzia w rynku aktualnie sprze-
dawanych produktów, realizuje strategi
a. rozwoju rynku.
b. penetracji rynku.
c. rozwoju produktu.
d. segmentacji rynku.
11. Strategia commodity to
a. specjalny produkt dla ka dego.
b. standardowy produkt dla ka dego.
c. specjalny produkt dla specjalnego klienta.
d. standardowy produkt dla okre lonego segmentu rynku.
95
12.  Ka dy produkt ma swoje miejsce w wiadomo ci cz owieka to podsta-
wowe za o enie strategii
a. rozwoju.
b. koncentracji.
c. zró nicowania.
d. pozycjonowania.
13. Która ze strategii marketingowych nie wynika z kryteriów: w a ciwo ci
rynku i w a ciwo ci produktu?
a. Specjalna.
b. Commodity.
c. Dyferencjacji.
d. Dywersy kacji.
14. Plan marketingowy opracowywany jest na okres
a. 1 roku.
b. 3 lat.
c. 5 lat.
d. 10 lat.
15. Celem taktycznym przedsi biorstw jest cel
a. krótkoterminowy.
b. rednioterminowy.
c. d ugoterminowy.
d. bezterminowy.
96
Karta odpowiedzi
Imi i nazwisko .........................................................................................................
Klasa .................................... Nr w dzienniku ..............................
Prosz zaznaczy poprawn odpowied znakiem X w odpowiedniej kratce.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
a a a a a a a a a a a a a a a
b b b b b b b b b b b b b b b
c c c c c c c c c c c c c c c
d d d d d d d d d d d d d d d
Uzyskana liczba punktów .......... z 15
Ocena ......................................................
Klucz odpowiedzi
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
d c c c a d a c d b b d d a b
97
Krzyżówki
Krzy ówka Nr 1
Powtórzenie wiadomo ci z zakresu  Wprowadzenia do marketingu i rozdzia u I.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
98
Odpowiedzi do krzy ówki mog by jedno- lub dwuwyrazowe.
Rozwi zaniem jest has o sk adaj ce si z trzech wyrazów.
HASA
A DO KRZYŻÓWKI
1. kluczowy wyraz tworz cy s o- 14. element makrootoczenia rmy;
wo  marketing ;
15. do tej grupy poda y nale m.in.
2. jest elementem ka dego rynku; gastronomia i hotelarstwo;
3. koncepcja, zgodnie z któr na- 16. wyst puje obok klientów i do-
bywcy kupuj produkty wyj t- stawców w mikrootoczeniu;
kowe;
17. nie jest nim mikrootoczenie;
4. turystyczny, np.: wycieczka,
18. jak nie poda , to & ;
wystawa, lot balonem;
19. jest nim wewn trzny klient
5. wyst puje obok produktowej,
przedsi biorstwa;
produkcyjnej, dystrybucyjnej
20. marketing  jutra to marketing
i marketingowej;
...,
6. zyskowne zaspokojenie potrzeb
21. przy jego zakupie nabywcy po-
nabywców;
równuj cechy u ytkowe, ja-
7. jedna z grup poda y;
ko , cen ;
8. marketing partnerski inaczej;
22. otoczenie bli sze;
9. w markrootoczeniu realia spo-
23. jedna z cech produktu turystycz-
eczno- ... ;
nego;
10. s elementem poda y turystycz-
24. marketing skierowany do pra-
nej;
cowników;
11. element mikrootoczenia;
25. najwa niejszy cel dzia ania r-
12. produkt turystyczny mo e sk a- my;
da si z wielu sk adników, co
26. orientacja inaczej;
oznacza, e jest & ;
27. kiedy rosn , ro nie popyt na
13. jedna z orientacji marketingo-
us ugi turystyczne.
wych;
99
Rozwi zanie Krzy ówki Nr 1
1. M A R K E T
2. P O D A
3. P R O D U K T O W A
4. P R O D U K T
5. S P O E C Z N A
6. M A R K E T I N G
7. P I E R W O T N A
8. I N T E R A K C Y J N Y
9. G O S P O D A R C Z E
10. B I U R A P O D R Ó Y
11. D O S T A W C Y
12. Z O O N O
13. Y S T R Y B U C Y J N A
D
14. T E C H N O L O G I A
15. W T Ó R N A
16. K O N K U R E N C J A
17. M A K R O O T O C Z E N I E
18. P O P Y T
19. P E R S O N E L
20. W A R T O C I
21. P R O D U K T W Y B I E R A L N Y
22. M I K R O O T O C Z E N I E
23. S E Z O N O W O
24. W E W N T R Z N Y
25. Z Y S K
26. K O N C E P C J A
27. D O C H O D Y
100
Krzy ówka Nr 2
Powtórzenie wiadomo ci z zakresu rozdzia u II (Produkt).
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
101
Rozwi zaniem jest has o sk adaj ce si z dwóch wyrazów.
HASA
A DO KRZYŻÓWKI
1. jest ni np. wycieczka; 10. u atwia odró nienie produktu
od produktów konkurencyj-
2. proces wycofywania produktu
nych;
z rynku;
11. jeden z motywów podró owa-
3. element identy kacji marki;
nia;
4. turystyczne, ale nie atrakcje
12. produkty, które przesta y przy-
 umo liwiaj tury cie pobyt
nosi zyski;
w miejscu docelowym;
13. w turystyce tworzony przez
5. wp ywa na sposób postrzega-
produkt, cen , dystrybucj ,
nia miejsca docelowego;
promocj i personel;
6. produkt turystyczny z o ony;
14. wszystko to, co organizator tu-
7. nale do kulturowych atrakcji
rystyki da tury cie poza cen ,
turystycznych;
to produkt & ;
8. np. opinia o produkcie budowa-
15. takim produktem jest przewod-
na w ród klientów;
nik turystyczny;
9. obiad w restauracji to produkt
16. dojne krowy, czyli faza & ;
turystyczny & ;
17. jest elementem produktu tury-
stycznego;
18. nabywca produktów turystycz-
nych.
102
Rozwi zanie Krzy ówki Nr 2
1. I M P R E Z A
2. D E M A R K E T I N G
3. S L O G A N
4. Z A G O S P O D A R O W A N I E
5. W I Z E R U N E K
6. S Z L A K
7. C E N T R A R O Z R Y W K I
8. R E P U T A C J A
9. U S U G A
10. M A R K A
11. W Y P O C Z Y N E K
12. P S Y
13. M A R K E T I N G M I X
14. P O S Z E R Z O N Y
15. R Z E C Z
16. D O J R Z A O C I
17. C E N A
18. T U R Y S T A
103
Krzy ówka Nr 3
Powtórzenie wiadomo ci z zakresu rozdzia u II. (Cena, Dystrybucja).
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
104
Odpowiedzi do krzy ówki mog by jedno-, dwu-, a nawet trzywyrazowe.
Rozwi zaniem jest has o sk adaj ce si z dwóch wyrazów.
HASA
A DO KRZYŻÓWKI
1. strategia ceny wysokiej; 9. cena dla poszukuj cych okazji;
2. cena, która jest narz dziem za- 10. strategia zwana  market mi-
rz dzania kryzysowego w krót- nus ;
kim okresie;
11. sprzedaj swoje produkty bez-
3. po rednik rynkowy; po rednio klientom;
4. po o enie obiektów, w których 12. kupuj j nabywcy produktów
produkty dostarczane s klien- turystycznych;
tom;
13. czy elementy produktu tury-
5. mo e by bezpo redni lub po- stycznego w pakiet;
redni;
14. dzia ania maj ce na celu two-
6. m.in. od jej wielko ci ekonomi- rzenie potencjalnym klientom
sta uzale nia cen produktu; wygodnego dost pu do produk-
tów;
7. ten rodzaj strategii zak ada
sprzeda produktu tylko przez 15. od nich zale y wysoko ceny;
jednego sprzedawc w regio-
16. rodzaj sprzeda y produktów.
nie;
8. ustalaj c cen , dla ksi gowego
s najwa niejsze;
105
Rozwi zanie Krzy ówki Nr 3
1. S K I M M I N G
2. T A K T Y C Z N A
3. A G E N T
4. L O K A L I Z A C J A
5. K A N A
6. P O D A
7. W Y C Z N A
8. K O S Z T Y
9. L A S T M I N U T E
10. P E N E T R A C J A R Y N K U
11. W Y T W Ó R C Y
12. O B I E T N I C A
13. T O U R O P E R A T O R
14. D Y S T R Y B U C J A
15. C E L D E C Y Z J I C E N O W Y C H
16. P O R E D N I A
106
Krzy ówka Nr 4
Powtórzenie wiadomo ci z zakresu rozdzia u II. (Promocja).
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
107
Odpowiedzi do krzy ówki mog by jedno- lub dwuwyrazowe.
Rozwi zaniem jest has o sk adaj ce si z dwóch wyrazów, rozpoczynaj ce
si na liter  Z .
HASA
A DO KRZYŻÓWKI
1. mog by rozdawane przed biu- 12. technika sprzeda y z wykorzy-
rem podró y; staniem telefonu;
2. podró e studyjne; 13. forma zwiedzania;
3. p atna, po rednia forma prezen- 14. rodzaj reklamy zewn trznej nie-
tacji produktów z wykorzysta- ruchomej;
niem mediów;
15. no nik reklamy zewn trznej,
4. uprawnia do uzyskania zni ki który atwo zniszczy ;
po okazaniu w biurze podró y;
16. instrument promocji;
5. forma reklamy internetowej;
17. zestaw instrumentów promocji;
6. inaczej kontakty rmy z dzien-
18. nale do nich og oszenia drob-
nikarzami;
ne;
7. sympozja, seminaria, konferen-
19. instrument PR, który umo liwia
cje,& to;
rmie zdobycie uznania spo-
8. dzia alno rzecznika prasowego ecznego;
w ramach public relations to ...;
20. np.: pull;
9. stosowanie krótkookresowych
21. przyci ga przechodniów;
bod ców w celu pobudzenia
22. warsztaty robocze to & ;
sprzeda y;
23. przekonuje do zakupu artyku-
10. zapewnia najszerszy zasi g od-
ów spo ywczych.
dzia ywania reklamy;
11. przekaz skierowany do klienta
wywo uj cy odczucia w katego-
riach dobra i z a;
108
Rozwi zanie Krzy ówki Nr 4
1. U L O T K I
2. S T U D Y T O U R S
3. R E K L A M A
4. K U P O N R A B A T O W Y
5. S T R O N Y W W W
6. M E D I A R E L A T I O N S
7. S P O T K A N I A
8. F O R M A P R A S O W A
9. P R O M O C J A S P R Z E D A Y
10. T E L E W I Z J A
11. A P E L M O R A L N Y
12. T E L E M A R K E T I N G
13. D N I O T W A R T E
14. B I L B O R D
15. P L A K A T
16. P U B L I C R E L A T I O N S
17. P R O M O T I O N S M I X
18. M E D I A D R U K O W A N E
19. S P O N S O R I N G
20. S T R A T E G I A
21. O K N O W Y S T A W O W E
22. W O R K S H O P
23. D E G U S T A C J A
109
Krzy ówka Nr 5
Powtórzenie wiadomo ci z zakresu rozdzia u III.
Odpowiedzi do krzy ówki mog by jedno- lub dwuwyrazowe.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
110
Rozwi zaniem jest has o sk adaj ce si z trzech wyrazów.
HASA
A DO KRZYŻÓWKI
1. powstaje, kiedy na rynku po- 9. segment, na rzecz którego rma
jawiaj si potrzeby, które nie planuje prowadzi dzia alno
mog by zaspokojone z powo- w okre lonym czasie;
du braku produktu;
10. w a ciwe umiejscowienie pro-
2. taki jest rynek, kiedy klienci s duktu na rynku;
do siebie podobni,
11. kryterium segmentacji oparte
3. grupy klientów, czyli & .; na zachowaniach rynkowych
konsumentów;
4. kryterium podzia u rynku, np.
wed ug wieku klientów; 12. segment rynku, efekt podzia u
rynku wed ug kryterium: okres
5. segment rynku turystycznego,
zakupów;
efekt podzia u rynku wed ug
kryterium: motywy podró owa- 13. np.: ....... mieszane segmentacji;
nia  podró e s u bowe;
14. w skrócie zbiór obecnych i przy-
6. jeden z mo liwych rodzajów sz ych nabywców produktów;
dzia ania przedsi biorstwa na
15.  nie wszyscy nabywcy s ..... to
rynku;
za o enie segmentacji rynku;
7. taki powinien by optymalny
16. segment rynku turystycznego,
segment;
efekt podzia u rynku wed ug
8. kryteria segmentacji: geodemo- kryterium: stadia cyklu ycia;
gra czne i oparte na tzw.  eta-
pach ycia ;
111
Rozwi zanie Krzy ówki Nr 5
1. N I S Z A
2. J E D N O R O D N Y
3. S E G M E N T Y R Y N K U
4. D E M O G R A F I C Z N E
5. B I Z N E S M E N I
6. S K O N C E N T R O W A N E
7. R E N T O W N Y
8. M I E S Z A N E
9. G R U P A D O C E L O W A
10. P O Z Y C J O N O W A N I E
11. M O T Y W Y Z A K U P U
12. E A R L Y B O O K E R S
13. K R Y T E R I A
14. R Y N E K
15. J E D N A K O W I
16. P U S T E G N I A Z D O
112
Krzy ówka Nr 6
Powtórzenie wiadomo ci z zakresu rozdzia u IV.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
113
Odpowiedzi do krzy ówki mog by jedno- lub dwuwyrazowe.
Rozwi zaniem jest has o sk adaj ce si z trzech wyrazów.
HASA
A DO KRZYŻÓWKI
1. np. próby do badania; 11. najpopularniejszy instrument
pomiaru;
2. sporz dzany po zako czonym
badaniu; 12. cz kwestionariusza;
3. pojedyncze badanie okre lonego 13. s podstaw podejmowania de-
zjawiska w danym momencie; cyzji;
4. kwestionariusz opublikowany 14. np. telefoniczny;
w gazecie to ankieta ...;
15. mo e by jawna lub ukryta;
5. technika badania projekcyjne-
16. nale y do nich metoda del cka;
go;
17. badania, w których zbierane s
6. System Informacji
informacje dotycz ce motywów,
Marketingowej w du ym skró-
postaw i preferencji klientów;
cie;
18. osoba bior ca udzia w badaniu;
7. jest efektem SIM;
19.  face to face , czyli wywiad ...;
8. jest wa ny w badaniach marke-
20. nie respondent;
tingowych;
21. mog by pierwotne i ...;
9. dyskusja pod kierunkiem mo-
22. metoda heurystyczna.
deratora na podstawie scenariu-
sza;
10. wywiad zogniskowany, czyli ...;
114
Rozwi zanie Krzy ówki Nr 6
1. D O B Ó R
2. R A P O R T
3. A D H O C
4. P R A S O W A
5. T E S T R Y S U N K O W Y
6. S I M
7. D E C Y Z J A
8. P O M I A R
9. R Y S U N K O W Y
10. F O C U S G R O U P
11. K W E S T I O N A R I U S Z
12. M E T R Y C Z K A
13. I N F O R M A C J E
14. W Y W I A D
15. O B S E R W A C J A
16. B A D A N I A H E U R Y S T Y C Z N E
17. J A K O C I O W E
18. R E S P O N D E N T
19. B E Z P O R E D N I
20. A N K I E T E R
21. W T Ó R N E
22. B U R Z A M Ó Z G Ó W
115
Krzy ówka Nr 7
Powtórzenie wiadomo ci z zakresu rozdzia u V.
1. Z
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
116
Odpowiedzi do krzy ówki mog by jedno- lub dwuwyrazowe. Rozwi zaniem
krzy ówki jest has o sk adaj ce si z dwóch wyrazów, rozpoczynaj ce si na li-
ter  Z
HASA
A DO KRZYŻÓWKI
1. Z 13. podstawowa funkcja, jak rma
chce pe ni dla swoich klientów,
2. znajduj si w otoczeniu rmy;
to & ;
3. wa ny etap zarz dzania marke-
14. dzi ki tym zasobom rma mo e
tingowego;
sprawnie dzia a i pokona kon-
4. bez nich rma nie mo e dzia-
kurencj ;
a ;
15. nie s d ugo- ani redniotermi-
5. stoi na czele ka dej spó ki;
nowe;
6. nieraz trudno go ustali nawet
16. rodzaj zarz dzania;
w sejmie;
17. cele szczegó owe inaczej;
7. nie zagro enia;
18. jest z pewno ci mocn stron
8. od niej wszystko si zaczyna;
biura podró y;
9. inaczej prognozowanie przy-
19. bywa nie tylko pi cioletni;
sz o ci;
20. sposób realizacji celu;
10. opis przysz ego wizerunku r-
21. jej celem jest wykrycie rozbie -
my w otoczeniu;
no ci pomi dzy planowaniem
11. niekompetentny i nieuprzejmy
a realizacj ;
jest s ab stron ka dej rmy;
22. jedna z metod analizy rynku;
12.  standardowy produkt dla ka -
23. wynikaj z misji rmy.
dego jest ide tej strategii;
117
Rozwi zanie Krzy ówki Nr 7
1. Z
2. Z A G R O E N I A
3. W D R A A N I E
4. Z A S O B Y
5. Z A R Z D
6. B U D E T
7. S Z A N S E
8. A N A L I Z A
9. P L A N O W A N I E
10. W I Z J A
11. P E R S O N E L
12. C O M M O D I T Y
13. M I S J A
14. M O C N E S T R O N Y
15. K R Ó T K O T E R M I N O W E
16. S T R A T E G I C Z N E
17. K O N K R E T N E
18. L O K A L I Z A C J A
19. P L A N
20. S T R A T E G I A
21. K O N T R O L A
22. S W O T
23. C E L E
118
Bibliograf ia
1. J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. W odarczyk, Produkt turystyczny albo
jak organizowa poznawanie wiata, Wydawnictwo Uniwersytetu
ódzkiego, ód 2002.
2. Miesi cznik:  Rynek turystyczny .
3. A. Mikina, B. Zaj c, Jak wdra a metod projektów, O cyna
Wydawnicza  IMPULS , Kraków 2000.
4. B. Niemierko, Mi dzy ocen szkoln a dydaktyk , WSiP, Warszawa 1997.
5. K. Kruszewski, Sztuka nauczania  czynno ci nauczyciela, PWN,
Warszawa 1995.
119