EKSPLOATACJA PODZIEMNA
POKA
ADÓW W
GLA KAMIENNEGO
 WSPÓA
CZESNE WYZWANIA. Część 1
dr hab. inż. MARIAN TUREK, prof. Politechniki Śląskiej
Główny Instytut Górnictwa, Katowice
Pokłady węgla jako przedmiot eksploatacji podziemnej
Artykuł opiniował dr hab. inż. Piotr Czaja, prof. Akademii Górniczo-Hutniczej
1. Wprowadzenie i społeczeństwu tworzy szansę na rozwój i pomnażanie
stanu posiadania. Tworzenie wartości w przedsiębior-
W bilansie energetycznym Polski węgiel stanowi stwach górniczych jest jednak determinowane przez wiele
kluczową pozycję. Polska gospodarka bazuje w znacz- różnorodnych czynników. Konkurencyjność węgla na
nym stopniu na węglu kamiennym, który jest ważnym globalnym rynku stanowi coraz większe wymagania co
nośnikiem energii pierwotnej, a także ważnym surowcem do jakości produktu, tj. węgla handlowego, a także pro-
dla wielu gałęzi gospodarki. Polskie przedsiębiorstwa wadzenia produkcji zgodnie z zasadami zrównoważonego
górnicze od wielu lat w znaczącej części zabezpieczają rozwoju. Przejawia się to w szczególności ograniczeniami
potrzeby surowcowe w energetyce i przemyśle koksow- proekologicznymi czy uwarunkowaniami społecznymi.
niczym. Ta istotna pozycja w gospodarce narodowej nie Specyfika eksploatacji podziemnej pokładów węgla
oznacza braku występowania konkurencji w podsektorze kamiennego wynika z:
górnictwa węgla kamiennego.
Biorąc pod uwagę: " naturalnych właściwości węgla w złożu i warunków
geologicznych pokładów, w tym z braku możliwości
" stan zasobów poszczególnych nośników energii pier- przemieszczania pokładu i nieodnawialności złoża jako
wotnej w Polsce, takiego,
" stabilność ich dostępności oraz wpływ tej sytuacji na " technologii eksploatacji podziemnej, która wiąże się
bezpieczeństwo energetyczne Polski, ze strukturą kopalń oraz metodami eksploatacji i jej
" prognozy długoterminowe, dotyczące cen poszczegól- organizacją,
nych nośników, według których węgiel powinien być " wymogów ustawy Prawo geologiczne i górnicze
konkurencyjnym surowcem energetycznym, (Pgg) oraz innych przepisów prawnych o charakterze
" stały postęp technologiczny w użytkowaniu węgla, specjalnym,
zwłaszcza w energetyce, pozwalający na minimalizację " uwarunkowań rynkowych, społecznych i polityki
wielu niekorzystnych skutków jego wykorzystania, państwa.
można sformułować tezę, że węgiel kamienny powinien
mieć w dającej się przewidzieć przyszłości stabilną pozy- W roku 2008 w przemyśle węglowym funkcjonowały
cję na rynku nośników energii pierwotnej naszego kraju. 32 kopalnie, które wchodziły w skład następujących jed-
nostek organizacyjnych:
Aby sformułowanie to było prawdziwe, konieczne jest
prowadzenie podziemnej eksploatacji pokładów węgla, " Kompania Węglowa SA (16 kopalń),
traktowanej jako proces gospodarczy w pełnym tego " Grupa Kapitałowa,
słowa znaczeniu i podobnie jak inne rodzaje działalności Katowicki Holding Węglowy SA (6 kopalń),
gospodarczej, proces produkcji górniczej powinien podle- " Jastrzębska Spółka Węglowa SA (6 kopalń),
gać wymogom prawa, ekonomii i wielu innych  zarówno " Południowy Koncern Węglowy SA (2 kopalnie),
o charakterze ogólnym, jak i specyficznym dla techno- " Lubelski Węgiel  Bogdanka SA,
logii górnictwa podziemnego. Podziemna eksploatacja " Kopalnia  SILTECH Sp. z o.o.
pokładów węgla jest możliwością, którą przedsiębiorcy
Zasoby poszczególnych kopalń wykazują znaczne
zróżnicowanie, zarówno pod względem ilości, jak i prze-
Adres do korespondencji:
widywanego wykorzystania.
e-mail: [e-mail]
WIADOMOŚCI GÓRNICZE 3/2009 191
Złoża węgla kamiennego na terenie Polski występują Ze względów ekonomicznych, zasoby geologiczne
w trzech zagłębiach: kopalin użytecznych dzieli się na:
" Górnośląskie Zagłębie Węglowe (GZW)  stano-  bilansowe  takie, które nadają się do eksploatacji
wi zasadnicze z
ródło zasobów węgla kamiennego na skalę przemysłową,
w Polsce. Jest zagłębiem paralicznym, powstałym  pozabilansowe  takie, których w aktualnych wa-
w zapadlisku na przedpolu fałdowań górotwórczych. runkach (skomplikowane zaleganie, niska jakość,
Są tu zlokalizowane prawie wszystkie kopalnie węgla nieopłacalność ekonomiczna) nie eksploatuje się, ale
kamiennego. Powierzchnia GZW w granicach naszego nie można tego wykluczyć w przyszłości [2].
kraju wynosi około 5 800 km2. Złoża eksploatowane
obejmują blisko 1/5 powierzchni (około 1100 km2), zaś Zasoby b i l a n s o w e dzielą się na:
złoża zaniechane lub wyeksploatowane zajmują 1/10
powierzchni (około 635 km2). Należy zwrócić uwagę  zasoby przemysłowe  przewidziane do eksploatacji,
na stan złóż rezerwowych rozpoznanych szczegółowo  zasoby nieprzemysłowe  pozostające niezagospoda-
(w kategorii C1), które zajmują ponad 1/10 powierzch- rowane z powodów technicznych (zasoby w filarach,
ni (około 660 km2) oraz rozpoznanych wstępnie pokładach podebranych, pokładach niebezpiecznych
(w kategorii C2), które zajmują prawie 13 % (około do eksploatacji) lub ekonomicznych (nie są spełnione
765 km2). Złoża, które posiadają znaczenie perspekty- określone kryteria przemysłowości, np. takie, jak:
wiczne, gdzie oszacowano zasoby zalegające w strefie grubość pokładu, maksymalny kąt nachylenia pokładu,
do głębokości 1000 m, zajmują około 27 % (około zanieczyszczenie przerostami skały płonnej, zawartość
1570 km2 powierzchni GZW). Pozostałe fragmenty siarki, minimalna wielkość parceli eksploatacyjnej
GZW to obszary o zasobach prognostycznych lub bez wymagającej odrębnego udostępnienia).
perspektyw na prowadzenie w nich kiedykolwiek eks-
ploatacji podziemnej pokładów węgla. W GZW zalega Podczas eksploatacji zasobów przemysłowych jest
ponad 78 % udokumentowanych polskich zasobów wydobywana tylko ich część. Pozostała, niewydobyta
bilansowych węgla kamiennego. część, to straty. Wielkość tych strat zależy od przyjętego
" Lubelskie Zagłębie Węglowe (LZW)  zagłębie systemu eksploatacji. Zasoby przemysłowe pomniejszone
paraliczne, prowadzi w nim eksploatację jedna ko- o straty, to zasoby operatywne, które  po udostępnieniu
palnia  Lubelski Węgiel  Bogdanka SA, zajmująca i przygotowaniu  są eksploatowane.
powierzchnię około 57 km2. Obszar o określonych Na podstawie dokumentacji geologicznej i projektu
perspektywach złożowych i grubości nadkładu, zagospodarowania złoża, ustawa Pgg nakłada na przedsię-
od 360 m do ponad 1000 m, liczy ponad 9 000 km2. biorcę obowiązek prowadzenia ewidencji zasobów złoża
Rozpoznane szczegółowo złoża rezerwowe zajmują w obrębie posiadanego obszaru górniczego.
obszar około 340 km2, natomiast złoża rozpoznane Na rysunku 1 przedstawiono uproszczony schemat
wstępnie to obszar około 610 km2. W LZW zalega podziału zasobów węgla kamiennego.
blisko 22 % polskich zasobów węgla kamiennego. Ze względu na podział genetyczny złóż, istnieją dwie
" Dolnośląskie Zagłębie Węglowe (DZW)  ma zna- najważniejsze klasyfikacje według sposobu ich powsta-
czenie historyczne, gdyż wydobycie zakończono tam wania (tabl. 1, 2).
w 2000 roku. Przyczyną zaniechania produkcji była Węgiel eksploatowany robotami górniczymi zalega
jej nierentowność, wynikająca przede wszystkim w pokładach, niezbędna jest więc znajomość wielkości
z trudnych warunków geologiczno-górniczych. Zasoby i parametrów charakteryzujących pokłady.
zalegające na terenie tego zagłębia zostały zaliczone Pokładem nazywamy formę złoża kopaliny w postaci
do zasobów pozabilansowych. Ich wielkość jest sza- warstwy otoczonej leżącymi względem siebie mniej lub
cowana na blisko 370 mln ton. więcej równolegle płaszczyznami skał płonnych. Od góry
pokład jest ograniczony stropem  warstwami skalnymi za-
2. Pojęcie i podział złóż kopalin użytecznych legającymi nad pokładem, a od dołu spągiem  warstwami
skalnymi, na których spoczywa pokład. Cechy pokładu,
Kopaliną użyteczną jest minerał wydobywany ze które można wyrazić ilościowo, np. grubość, nachylenie,
złoża z powodu jego wartości gospodarczej. zawartość kopaliny użytecznej, nazywamy parametrami
pokładu. Dwa podstawowe parametry, charakteryzujące
Ustawa Pgg stanowi, że złożem kopaliny użytecznej pokład, to nachylenie i grubość.
nazywamy takie naturalne nagromadzenie minerałów Nachylenie pokładu to kąt zawarty między płaszczyzną
i skał oraz innych substancji stałych, gazowych i ciekłych spągu, a płaszczyzną poziomą. Nachylenie pokładu w górę
(nagromadzonych w postaci pokładów lub innych skupisk), od przyjętej płaszczyzny poziomej to wznios, a w dół to
stanowiących przedmiot robót górniczych, których wydo- upad pokładu. Ze względu na wielkość nachylenia, po-
bywanie może przynieść korzyść gospodarczą. kłady dzielimy na:
CaÅ‚kowitÄ… ilość kopaliny, która zalega w zÅ‚ożu, nazywa " poziome lub prawie poziome  o nachyleniu do 5 °,
siÄ™ zasobami geologicznymi. " sÅ‚abo nachylone  o nachyleniu od 5 ° do 35 °,
192 WIADOMOŚCI GÓRNICZE 3/2009
Zasoby
geologiczne
Zasoby
Zasoby
pozabilansowe
bilansowe
Zasoby
Zasoby
przemysłowe
nieprzemysłowe
Zasoby
Straty
operatywne
Zasoby Zasoby
udostępnione
nieudostępnione
Zasoby
Zasoby
nieprzygotowane
przygotowane
EKSPLOATACJA
Rys. 1. Uproszczony schemat podziału zasobów węgla kamiennego
y
ródło: [2]
Tablica 1
Klasyfikacja według sposobów powstawania złóż
Złoża platyna, diamenty, rudy chromu, niklu powstają wskutek stygnięcia i krystalizacji
magmowe i żelaza, wolfram miedz
, fluoryt magmy lub lawy
Złoża
endogeniczne
Złoża grafit, azbest, koks naturalny, magnetyt,
powstają wskutek procesów metamorfizmu
metamorficzne surowce skalne
powstają wskutek usunięcia skały płonnej
Złoża wietrzeniowe boksyty, kaolin, siarka
wzrostu zawartości składnika użytecznego
węgiel, gaz ziemny, ropa naftowa, sól powstają wskutek działania organizmów
Złoża Złoża osadowe
kamienna, sole potasowe gips, anhydryt, żywych albo wskutek odparowywania
egzogeniczne właściwe
rudy żelaza, fosforyty, skały osadowe roztworów
Złoża osadowe diamenty, złoto rodzime, kasyteryt, korund, powstają wskutek selektywnego transportu
mechaniczne piaski, żwiry i sedymentacji w środowisku wodnym
Tablica 2
Klasyfikacja według sposobów powstawania złóż
Złoża magmowe powstają wskutek zastygania magmy i krystalizacji minerałów
Złoża
Złożą pomagmowe powstają wskutek krystalizacji roztworów znajdujących się w magmie
magmogeniczne
Złoża wulkanogeniczne powstają wskutek wytrącania się minerałów z gazów wulkanicznych
Złoża wietrzeniowe powstają wskutek selekcji zwietrzelin przez siły grawitacyjne, wody, wiatry
Złoża
Złoża osadowe powstają wskutek sedymentacji osadów lub wytrącania się z roztworów
hipergeniczne
powstają wskutek przekształcania szczątków organicznych
Złoża biogeniczne
w skorupie ziemskiej pod wpływem procesów metamorfizmu
powstają wskutek przeobrażania minerałów i skał w głębi skorupy ziemskiej
Złoża metamorficzne
pod wpływem procesów metamorfizmu
Złoża
metamorfogeniczne
powstają wskutek przeobrażania pod wpływem procesów
Złoża zmetamorfizowane
metamorfizmu złóż wcześniej wykształconych
y
ródło: TEBERIA 2006
WIADOMOŚCI GÓRNICZE 3/2009 193
" silnie nachylone  o nachyleniu od 35 ° do 45 °, Wyniki wspomnianych prac geologicznych zawiera
" strome  o nachyleniu powyżej 45 °. dokumentacja geologiczna, która jest sporzÄ…dzona dla
określenia granic złoża, geologicznych, warunków jego
Grubość (miąższość) pokładu to odległość między zalegania oraz wielkości zasobów. Zgodnie z wymogami
spągiem i stropem, mierzona prostopadle do nachylenia art. 41. ustawy Pgg, dokumentacja ta powinna zawierać:
pokładu. Grubość pokładów może wahać się od kilku
centymetrów do kilkudziesięciu metrów. Ze względu na " rodzaj, ilość i jakość rozpoznanych kopalin, w tym
grubość pokłady dzielimy na: również kopalin  towarzyszących i współwystępu-
jących użytecznych pierwiastków śladowych oraz
" cienkie  do 1,5 m, substancji, które mogą być szkodliwe dla środowiska,
" średnie  od 1,5 m do 3,5 m, a występują w złożu,
" grube  powyżej 3,5 m. " położenie złoża, budowę geologiczną, formę zalegania
i granice, składniki środowiska otaczające złoże,
Dla przykładu, warto podać, iż Kompania Węglowa " hydrogeologiczne i inne geologiczno-górnicze
SA wprowadziła  Instrukcję w sprawie zasad i kwalifikacji warunki zalegania złoża,
zasobów węgla kamiennego do zasobów przemysłowych, " stan zagospodarowania powierzchni.
nieprzemysłowych lub strat , w której ustalono następu-
jÄ…ce kryteria: Zgodnie z obowiÄ…zujÄ…cym prawem, dokumentacjÄ™
geologiczną sporządza się, przestrzegając kryteriów bilan-
" grubość pokładu min. 1,5 m, sowości zasobów złóż kopalin. Należy zwrócić uwagę, iż
" maksymalny kÄ…t upadu do 35 °, w przypadku, gdy dokumentacja geologiczna ma stanowić
" powierzchnia parceli większa od 10 ha, podstawę do udzielenia koncesji na wydobywanie węgla,
" minimalna ilość zasobów w parceli  200 tys. t, to stopień rozpoznania złoża musi umożliwić stworzenie
" tektonika pozwala na prowadzenie projektu zagospodarowania złoża. Projekt ten powinien
ciągłej eksploatacji w parceli, określać zamierzenia w zakresie ochrony złóż kopalin
" zanieczyszczenie pokładu przerostami skały płonnej (w tym kopalin towarzyszących i użytecznych pierwiast-
o grubości do 5 cm nie przekracza objętościowo 20 %, ków śladowych występujących w złożu), technologii eks-
" zagrożenia naturalne nie stanowią bariery ploatacji, zapewniającej ograniczenie ujemnych wpływów
dla bezpiecznego prowadzenia eksploatacji, na środowisko, jak również dać podstawę do kierunków
" zasoby nie zalegają powyżej rekultywacji terenów poeksploatacyjnych.
najwyższego poziomu wentylacyjnego, W sytuacji, gdy stwierdzi się istotną różnicę w budowie
" zasoby nie zalegają poniżej najniższego czynnego geologicznej, warunkach geologicznych lub uwarunko-
poziomu wydobywczego  w przypadkach uzasad- waniach zalegania złoża, czy przedmiotu działalności
nionych technicznie i ekonomicznie można założyć przedsiębiorcy, wówczas dokumentacja geologiczna
eksploatację podpoziomową, i projekt zagospodarowania złoża podlegają zmianie
" minimalna wartość opałowa Qr  20 000 kJ/kg, poprzez opracowanie przez przedsiębiorcę dodatków do
" średnia zawartość siarki w węglu Sr nie przekracza 1,6 %, tych dokumentów i przedłożenie ich do zatwierdzenia
" prognozowane wpływy eksploatacji górniczej uprawnionym organom.
nie kolidują z ustaleniami miejscowych Całkowita ilość zasobów przemysłowych w kopalniach
planów zagospodarowania przestrzennego. węgla kamiennego wynosi 5,8 mld t, natomiast zaso-
bów, które nie spełniają kryteriów przemysłowości jest
10,4 mld t. Są to zasoby, które na stan obecny nie nadają się
3. Krótka charakterystyka zasobów z różnych przyczyn (m.in. technicznych) do eksploatacji.
węgla kamiennego Zasobów operatywnych, tzn. możliwych technicznie
i opłacalnych do wydobycia, jest 3,49 mld t, przy czym na
Dla przeciwdziałania niegospodarczemu wykorzysta- poziomach udostępnionych górniczo jest 1,6 mld t (rys. 2),
niu zasobów, w ustawie Pgg określono warunki, które mają z czego węgle energetyczne stanowią 82 % całkowitych
to zapewnić. Jednak należy pamiętać, że przedsiębiorca zasobów operatywnych i 89 % zasobów operatywnych
wtedy może racjonalnie funkcjonować, jeśli będzie osiągał udostępnionych.
korzyści z uprawnień przemysłowych z tytułu posiadanej A
Ä…cznie, poza poziomami wydobywczymi, ale do
koncesji. W ustawie są zawarte zapisy dotyczące projekto- głębokości 1 000 m, zalega 1,89 mld t zasobów opera-
wania i wykonywania prac geologicznych, a także doku- tywnych. Tę wielkość zasobów operatywnych należy
mentacji geologicznej, których przestrzeganie nadzoruje uznać jako zasoby do wydobycia według stanu na dzień
państwowa administracja geologiczna. 31 grudnia 2007 r.
Zgodnie z zapisem art. 31. ustawy Pgg, prace geolo- Analizując zasoby operatywne udostępnione węgla
giczne mogą być wykonywane, dozorowane i kierowane kamiennego na koniec 2007 r., stwierdzono, iż jest ich
tylko przez osoby posiadajÄ…ce odpowiednie kwalifikacje. 27 % w pokÅ‚adach o gruboÅ›ci 3,51÷4,5 m (438,7 mln t).
Szczegółowe uregulowania w tym zakresie zawierają Natomiast zasobów w pokładach cienkich, poniżej 1,2 m,
rozporządzenia ministra środowiska [3, 4, 5] jest tylko 1,48 % (około 23 mln t).
194 WIADOMOŚCI GÓRNICZE 3/2009
3 500 000
3 000 000
2 500 000
2 000 000
1 500 000
1 000 000
500 000
0
Zasoby operatywne całkowite Zasoby operatywne udostępnione
Rys. 2. Zasoby operatywne według stanu na koniec 2007 roku z podziałem na zasoby operatywne całkowite i udostępnione
Najwięcej zasobów operatywnych występuje w prze- Tablica 4
dziale grubości pokładów od 1,5 do 3,0 m  60 % (około
Wielkość zasobów operatywnych
974 mln t). Zestawienie zasobów operatywnych całkowi-
w rozbiciu na zasoby całkowite i udostępnione
tych i udostępnionych przedstawiono w tablicy 3.
dla poszczególnych typów węgli
Największe całkowite zasoby operatywne występują
na wszystkich poziomach kopalń czynnych
w przedziale od 2,0 do 3,5 m  1,3 mld t. Odzwiercied-
lają one w sposób analogiczny zasoby operatywne na Zasoby operatywne
poziomach udostępnionych. Zdecydowana większość
Typ węgla całkowite udostępnione
zasobów operatywnych, zarówno udostępnionych, jak
tys. t
i całkowitych, to pokłady średnie i grube, stanowiące
31÷33 1 931 781 1 059 669
97 % całkowitych zasobów operatywnych.
34 937 575 372 473
Całkowite zasoby operatywne węgla energetycznego
35 586 130 160 379
(typ 31÷33) w kopalniach czynnych wynoszÄ… 82,3 %.
36÷38 31 631 14 501
PozostaÅ‚Ä… część stanowiÄ… wÄ™gle koksowe (typ 35÷38). Na
41÷42 0 0
poziomach udostępnionych zasobów operatywnych jest
OGÓA
EM 3 487 117 1 607 022
1,059 mld t, co stanowi 65,9 % udziału we wszystkich
zasobach operatywnych udostępnionych. W tablicy 4
przedstawiono udział całkowitych zasobów operatywnych Występowanie siarki w węglu kamiennym jest jednym
oraz udostępnionych według typów węgli. z podstawowych czynników wpływających na degrada-
Zawartości siarki i popiołu oraz wartość opałowa to cję środowiska. Ustalone zasoby operatywne, według
podstawowe parametry charakteryzujące jakość węgla zawartości siarki poniżej 0,6 %, stanowią 51 % całko-
w złożu. witych zasobów operatywnych. Powyżej 2 % zawartości
siarki zasobów operatywnych jest tylko około 1,7 %. Na
poziomach udostępnionych zasobów operatywnych o za-
Tablica 3
wartości siarki poniżej 0,6 % jest około 55 %, a zasobów
powyżej 2 % jest 1,2 %. Zatem, zasobów operatywnych
Wielkość zasobów operatywnych w rozbiciu
węgla o zawartości siarki powyżej 2 % jest niewiele.
na zasoby całkowite i udostępnione
Ponad 77 % zasobów operatywnych na poziomach udo-
dla poszczególnych przedziałów grubości
stępnionych stanowią zasoby operatywne o zasiarczeniu
poniżej 1 % (tablica 5).
Zasoby operatywne
Grubość
Zapopielenie  węgli o zawartości do 20 % (węgle
pokładów, całkowite udostępnione
niskopopiołowe) jest około 94 % całkowitych zaso-
cm
tys. t
bów operatywnych udokumentowanych w kopalniach
do 120 72 581 23 845
czynnych. Z czego na poziomach udostępnionych jest
121÷150 507 010 169 746
około 92 % węgli niskopopiołowych. Największa ilość
151÷200 831 306 394 475
przypada na zasoby w przedziale do 10 % zawartości po-
201÷350 1 302 868 580 160
piołu  1,6 mld t, co stanowi 46 % całkowitych zasobów
351÷450 343 194 193 048
operatywnych i 0,889 mld t zasobów operatywnych na
powyżej 450 430 158 245 748
poziomach udostępnionych, stanowiących 55 % zasobów
OGÓA
EM 3 487 117 1 607 022
operatywnych udostępnionych (tablica 6).
WIADOMOŚCI GÓRNICZE 3/2009 195
Zasoby operatywne, tys. t
 Tablica 5 Wyniki analizy zasobów operatywnych węgla kamien-
nego pod kątem wartości opałowej według stanu na dzień
Wielkość zasobów operatywnych
31 grudnia 2007 r. podano w tablicy 7.
w poszczególnych przedziałach zawartości siarki
Przeważająca ilość zasobów operatywnych znajduje
Zasoby operatywne
się w przedziale powyżej 22 000 kJ/kg wartości opało-
Zawartość
siarki, całkowite udostępnione
wej. A
ącznie, na całkowite zasoby operatywne przypada
%
3 322 mln t, w tym zasobów operatywnych na poziomach
tys. t
udostępnionych 1 558 mln t, co stanowi 47 % całkowitych
do 0,6 1 803 661 883 606
zasobów operatywnych.
0, 61÷0,9 872 012 354 452
0,91÷1,2 375 660 205 140
Przeprowadzona analiza zasobowa pod względem
1,21÷1,5 241 929 100 628
zalegania w poszczególnych grupach stratygraficznych
1,51÷2,0 131 990 43 733  wystÄ™pujÄ…cych w kopalniach GórnoÅ›lÄ…skiego ZagÅ‚Ä™bia
Węglowego (tabl. 8)  wykazuje, iż najwięcej zasobów za-
powyżej 2,0 61 865 19 463
lega w warstwach grupy 400 i 500, tj. warstwach rudzkich
OGÓA
EM 3 487 117 1 607 022
i siodłowych  2 110 mln t, co stanowi 61 % całkowitych
zasobów operatywnych. Na poziomach udostępnionych
w warstwach tych znajduje się około 58 % zasobów
operatywnych.
Tablica 6
Wielkość zasobów operatywnych
Tablica 7
w poszczególnych przedziałach zawartości popiołu
dla kopalń czynnych
Wielkość zasobów operatywnych
według wartości opałowej
Zasoby operatywne
Zawartość
popiołu, całkowite udostępnione Zasoby operatywne
Wartość
%
tys. t opałowa, całkowite udostępnione
kJ/kg
do 10,0 1 624 152 889 453 tys. t
10,1÷15,0 1 144 639 402 803 do 18 000 1 978 646
15,1÷20,0 505 874 194 252 18 001÷20 000 14 829 5 775
20,1÷25,0 143 317 88 515 20 001÷22 000 148 612 43 003
25,1÷30,0 60 048 27 426 22 001÷25 000 614 630 337 644
powyżej 30,0 9 087 4 573 powyżej 25 000 2 707 068 1 219 954
OGÓA
EM 3 487 117 1 607 022 OGÓA
EM 3 487 117 1 607 022
Tablica 8
Wielkość zasobów bilansowych, przemysłowych i operatywnych
według grup stratygraficznych
Zasoby
operatywne
Grupa stratygraficzna bilansowe przemysłowe
całkowite udostępnione
tys. t
100 401 457 201 134 100 576 14 454
200 2 928 893 846 751 488 655 287 819
300 3 815 005 1 019 097 680 829 310 876
400 5 011 851 1 761 827 1 073 180 346 718
500 3 481 560 1 803 601 1 039 391 592 017
600 261 170 51 335 32 203 24 784
700 245 576 116 321 72 283 30 354
800÷900 42 864 0 0 0
OGÓA
EM 16 188 376 5 800 066 3 487 117 1 607 022
196 WIADOMOŚCI GÓRNICZE 3/2009
4. Porządek prawny a eksploatacja podziemna " geologiczne warunki eksploatacji pokładów, takie jak
pokładów węgla grubość i nachylenie pokładów węgla, własności skał
stropowych i spÄ…gowych oraz wiele innych.
Podziemna eksploatacja pokładów węgla kamiennego
powinna być prowadzona przy zachowaniu zasad zrów- Informacje powyższe są tworzone przede wszystkim na
noważonego rozwoju. Podstawowym aktem prawnym podstawie profilowania otworów wiertniczych, a w dalszej
prowadzenia działalności górniczej jest ustawa Prawo kolejności wyrobisk górniczych. Służy ona do stworze-
geologiczne i górnicze (Pgg). Jednak regulację prawną, nia dokumentacji geologiczno-górniczej, która opisuje
w ramach której podejmuje się decyzje dotyczące eks- przestrzenną bryłę złoża oraz warunki przewidywane
ploatacji podziemnej złóż, stanowi zbiór ustaw, który w przodkach po rozpoczęciu i w trakcie prowadzenia robót
w znaczącej części został ujęty w tablicy 9. górniczych. Rzetelne rozpoznanie warunków prowadze-
Całokształt regulacji prawnych definiuje porządek nia eksploatacji jest niezwykle ważne, zarówno z punktu
formalnoprawny, który określa warunki funkcjonowania widzenia górniczo-technicznego, jak i ekonomicznego.
przedsiębiorstw górniczych w obszarze procesu wybiera- O podjęciu decyzji w zakresie eksploatacji podziemnej
nia. Prowadzenie uporządkowanej eksploatacji podziem- pokładu węgla kamiennego można mówić, gdy w świetle
nej pokładów węgla kamiennego powinno być efektywne rzetelnie sporządzonej geologiczno-górniczej dokumen-
ekonomicznie. To z kolei wynika z wymogu sensowności tacji mamy do dyspozycji:
prowadzenia każdej działalności gospodarczej.
W kontekście oddziaływania geologicznych warunków " rodzaj i jakość węgla w pokładzie, na który jest zapo-
zalegania złoża na ekonomiczną efektywność produktów trzebowanie odbiorców, przy akceptowalnym przez
węgla należy wyodrębnić: nich koszcie jego pozyskania i uszlachetnienia,
" wielkość zasobów węgla, właściwie sklasyfikowanych
" rozpoznanie przestrzennej struktury złoża, bowiem według przyjętych kryteriów, która przy konieczności
to decyduje o sposobie udostępniania i rozcięcia poniesienia nakładów na udostępnienie umożliwia
pokładów, efektywność prowadzenia produkcji.
Tablica 9
Zestawienie wybranych ustaw stanowiÄ…cych ramy prawne podejmowania decyzji
w zakresie podziemnej eksploatacji złóż, ze względu na ochronę powierzchni
Ustawa z dnia 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska
DzU 08.25.150 j.t.
Ustawa z dnia 16.04.2004 r. o ochronie przyrody
DzU 04.92.880
Ustawa z dnia 20.07.1991 r. o Inspekcji Ochrony Åšrodowiska
DzU 07.44.287 j.t.
Ustawa z dnia 23.04.1964 r. Kodeks cywilny
DzU 64.16.93
Ustawa z dnia 27.04.2001 r. o odpadach
DzU 07.39.251 j.t.
Ustawa z dnia 27.10.1994 r. o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym
DzU. 04.256.2571 j.t.
Ustawa z dnia 18.07.2001 r. Prawo wodne
Ustawa z dnia 04.02.1994 r.
DzU 05.239.2019 j.t.
Prawo geologiczne i górnicze
Ustawa z dnia 03.02.1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych
 DzU 05.228.1947 j.t.
DzU 04.121.1266 j.t.
Ustawa z dnia 07.07.1994 r. Prawo budowlane
DzU 06.156.1118 j.t.
Ustawa z dnia 17.05.1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne
DzU 05.240.2027 j.t.
Ustawa z dnia 08.03.1990 r. o samorzÄ…dzie gminnym
DzU 01.142.1591 j.t.
Ustawa z dnia 05.06.1998 r. o samorzÄ…dzie powiatowym
DzU 01.142.1592 j.t.
Ustawa z dnia 05.06.1998 r. o samorządzie województwa
DzU 01.142.1590 j.t.
Ustawa z dnia 27.03.2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
DzU 03.80.717
WIADOMOŚCI GÓRNICZE 3/2009 197
Warto podkreślić, iż obowiązujące regulacje praw- inwestycyjne zarówno na etapie prac poszukiwawczo-
ne prowadzÄ… do praktyk zapewniajÄ…cych wspomniany geologicznych, jak i konieczne do stworzenia modelu
wcześniej zrównoważony rozwój. Jednak w rzeczywi- przestrzennego kopalń, powinny ulec zwrotowi w trakcie
stości występuje wiele wzajemnie kolidujących ze sobą prowadzenia działalności produkcyjnej. Warto pamiętać
tendencji. Dla przykładu, interes przedsiębiorstwa górni- o tym, że nakłady na roboty udostępniające w niewielkim
czego prowadzącego podziemną eksploatację pokładów stopniu korelują z wartością udostępnionych zasobów.
węgla a wymaganiami budowniczych autostrad, a także Jednak z drugiej strony, decydują o możliwości prowa-
społeczności lokalnej. dzenia eksploatacji i funkcjonowaniu kopalni. Konieczne
Chociaż obowiązujące, dość często zmieniane, re- jest stałe prowadzenie prac poszukiwawczych i udostęp-
gulacje prawne nie oddziałują wprost na efektywność niających oraz przygotowawczych, przy równoczesnym
podziemnej eksploatacji pokładów węgla, to jednak ich prowadzeniu robót eksploatacyjnych dla utrzymania
wpływ jest bardzo istotny, a czasami decydujący o eks- rytmicznej produkcji.
ploatacji pokładów. Rozpoznanie i udokumentowanie złoża jest obarczone
Niezwykle ważny aspekt każdej działalności gospodar- niepewnością dotyczącą rzeczywistej wielkości robót oraz
czej, a eksploatacji podziemnej pokładów w szczególności, ich jakości, wyrażającej się przede wszystkim takimi pa-
stanowią relacje z otoczeniem. Jest to o tyle istotne, że rametrami jakościowymi, jak wartość opałowa, zawartość
pokłady węgla zalegają w określonym miejscu i w żaden popiołu, zawartość siarki, wilgotność itp. Są one określane
sposób nie można ich  przenieść . Otoczenie, w którym wstępnie w trakcie badań poszukiwawczo-geologicznych,
prowadzimy eksploatację podziemną, stanowi środowisko a następnie weryfikowane w miarę potrzeb, zarówno
naturalne oraz własność osób (fizycznych, prawnych), w trakcie robót udostępniających, jak i przygotowaw-
których stan nie powinien ulegać pogorszeniu w wyni- czych. Parametry jakościowe urobku surowego decydują
ku prowadzonej działalności górniczej. Nawet idealnie o głębokości i zakresie procesu wzbogacania, by w efekcie
skonstruowane regulacje, prowadzące do zapobiegania otrzymać koncentraty o parametrach zgodnych z wymo-
konfliktom pomiędzy przedsiębiorstwem górniczym gami odbiorców.
a jednostkami funkcjonującymi na terenach górniczych, Wielkość zasobów węgla decyduje o spodziewanym
nie wyeliminują niezgodności interesów i negatywnych okresie eksploatacji pokładów. Okres ten zależy od posia-
skutków działalności górniczej. danych i udokumentowanych zasobów przemysłowych
przewidzianych do eksploatacji i technicznie możliwych
6. Podsumowanie do wydobycia. Duże znaczenie ma także intensywność
eksploatacji pokładów.
Najistotniejsze, czynniki wpływające na podjęcie W okresie ostatnich kilkunastu lat w kopalniach węgla
procesu wydobycia złoża, to czynniki geologiczno- kamiennego w Polsce zachodzą zmiany, które między
górnicze. Są one ściśle związane z właściwym rozpo- innymi prowadzą do przeobrażenia modelu podziemnych
znaniem złoża, a w szczególności dokładnym zbadaniem kopalń węgla kamiennego. Prowadzi się także działania
grubości pokładów, ich zalegania czy też tektoniki. Odpo- związane z efektywnym wykorzystaniem potencjału
wiednie, po uprzednim rozpoznaniu warunków zalegania produkcyjnego kopalń w pokładach już udostępnionych,
złoża, zagospodarowanie pokładów w istotny sposób polegające na modernizacji technologii produkcji, mo-
wpływa na efektywność procesu produkcyjnego. dernizacji wyposażenia technicznego, zmianie sposobu
Właściwy projekt zagospodarowania złoża zależy zarządzania frontem eksploatacyjnym itp.
zatem od szeregu czynników geologicznych, górniczo-
technicznych, ekologicznych i ekonomicznych. Im lepiej
potrafimy umiejętnie zaplanować przebieg podziemnej
Literatura
eksploatacji pokładów węgla, tym większe mamy szanse
na efektywne wykorzystanie danych nam przez przyrodÄ™
1. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i gór-
zasobów węgla. Nie ulega wątpliwości, że proces wy-
nicze (DzU 05.228.1947 z póz
n. zm.)
dobywczy zależy od rozpoznania zaburzeń w zaleganiu
2. Nieć M.: Geologia kopalniana. Warszawa 1982
pokładów, groz
by zagrożeń naturalnych lub konieczności 3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 grudnia
2001 r. w sprawie kryteriów bilansowości złóż kopalin (DzU
ochrony powierzchni.
01.153.1774)
Musimy pamiętać, że warunki geologiczno-górnicze
4. RozporzÄ…dzenie Ministra Åšrodowiska z dnia 20 czerwca
w znaczącej mierze wpływają na wielkość i jakość węgla
2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie kryteriów bilan-
handlowego, co wiąże się z opłacalnością produkcji. Pro-
sowości złóż kopalin (DzU 05.116.978)
ces produkcji górniczej wiąże się z długimi i kosztownym
5. RozporzÄ…dzenie Ministra Åšrodowiska z dnia 9 stycznia
cyklem inwestycyjnym, począwszy od badań geologicz-
2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie kryteriów bilan-
nych, poprzez roboty udostępniające, aż do osiągnięcia
sowości złóż kopalin (DzU 07.7.57)
projektowanej zdolności wydobywczej. Pokaz
ne nakłady
6. TEBERIA 2006: Portal górniczy http://www.teberia.pl
198 WIADOMOŚCI GÓRNICZE 3/2009