J. Sadek
Odpowiedzialność zawodowa pielęgniarek i położnych
Pielęgniarstwo określane jest w obowiązujących przepisach prawnych jako zawód o
charakterze opiekuńczym, uprawiany przez osoby o zdefiniowanych kwalifikacjach, spełniających
szereg określonych warunków prawnych. W myśl tych przepisów pielęgniarka jest to osoba, która
posiada dyplom szkoły pielęgniarskiej, realizuje pielęgnowanie zawodowe, wypełniając funkcje
zawodowe, sprawuje opiekę nad człowiekiem zdrowym i chorym, w różnym wieku, w zakładzie
opieki zdrowotnej, miejscu nauczania, wychowania, zamieszkania i przebywania.
Każda pielęgniarka jest zobowiązana do wykonywania zadań zawodowych na wysokim poziomie.
Ze względu na szeroko rozumiane dobro pacjenta - odbiorcy usług pielęgniarskich, zgodnie
z oczekiwaniami społeczeństwa, do działalności pielęgniarki włącza się sukcesywnie nową wiedzę,
techniki i metody stosowane w opiece. Aktualizacja wiedzy i podnoszenie kwalifikacji stanowi
jeden z obowiązków pielęgniarki i obok przepisów prawnych jest podstawą jej samodzielności
zawodowej.
Ustawa z dnia 5 lipca 1996 roku o zawodach pielęgniarki i położnej określa zasady i warunki
wykonywania zawodów pielęgniarki i położnej. Wykonywanie zawodu pielęgniarki określa jako
udzielanie przez osobÄ™ posiadajÄ…cÄ… wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi
dokumentami, świadczeń zdrowotnych, a w szczególności świadczeń pielęgnacyjnych,
zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych oraz z zakresu promocji
zdrowia.
Udzielanie świadczeń pielęgniarka wykonuje przede wszystkim poprzez:
lð rozpoznawanie warunków i potrzeb zdrowotnych
lð rozpoznawanie problemów pielÄ™gnacyjnych
lð sprawowanie opieki pielÄ™gnacyjnej
lð realizacjÄ™ zleceÅ„ lekarskich w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji samodzielne
udzielanie w określonym zakresie świadczeń zapobiegawczych,
lð diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych
lð edukacjÄ™ zdrowotnÄ…
Za wykonywanie zawodu pielęgniarki ustawa uważa również: nauczanie zawodu pielęgniarki
prowadzenie prac naukowo-badawczych w dziedzinie pielęgniarstwa kierowanie pracą zawodową
pielęgniarek i położnych
Zawód pielęgniarki i położnej może wykonywać osoba posiadająca prawo wykonywania zawodu
wydane przez Okręgową Radę Pielęgniarek i Położnych.
Ustawa z dnia 19 kwietnia 1991 roku o samorządzie pielęgniarek i położnych
przekazuje prawo pielęgniarkom do kreowania rozwoju pielęgniarstwa poprzez:
- sprawowanie pieczy i nadzoru nad należytym wykonywaniem zawodu pielęgniarki i
położnej
- ustalanie i upowszechnianie zasad etyki zawodowej oraz sprawowanie nadzoru nad ich
przestrzeganiem
- egzekwowanie od swoich członków dostosowania się do ustalonych reguł poprzez orzekanie
w zakresie odpowiedzialności zawodowej oraz sprawowanie sądownictwa polubownego.
1
Etyka zawodowa i prawa pacjenta
Etyka - nazwa dyscypliny filozoficznej zajmującej się analizą wartości i powinności moralnych.
Wartość - podstawowa kategoria aksjologii, oznaczająca wszystko co jest cenne, godne pożądania
i wyboru oraz stanowi cel działań i dążeń człowieka, nadaje sens jego poczynaniom. Wartość bywa
utożsamiana z dobrem.
Wartość moralna - specyficzna właściwość przypisywana: człowiekowi, j e go intencjom i
motywom oraz czynom i ich skutkom. O wartości moralnej mówią normy i zasady moralne. .
Normy moralne - elementy systemów etycznych i moralności o charakterze nakazów i zakazów.
Normy moralne elementarne (uniwersalne, ogólnoludzkie) są to reguły:
- stojące na straży podstawowych więzi społecznych ( np. nakazy ochrony życia ludzkiego,
prawdomówności, dotrzymywania słowa)
- określające sposób postępowania w stosunkach międzyludzkich ( np. wierność, lojalność) .
regulujące stosunek człowieka do przyrody i zapewniające solidarność ludzi wobec jej sił
( np. obowiązek udzielania pomocy osobom dotkniętym kataklizmem)
- zalecające kształtowanie postaw uznawanych za cenne ( np. wytrwałość, cierpliwość,
dobroczynność)
Normy moralne partykularne to np. normy etyki zawodowej.
Etyka zawodowa - zespół zasad i norm określających poprawny, z moralnego widzenia sposób
zachowania się i postępowania przedstawicieli określonej grupy zawodowej. Uporządkowany i
zapisany zespół norm etyki zawodowej to kodeks etyki zawodowej. Kodeks etyki zawodowej
tworzy się uszczegółowiając normy etyki ogólnej i dostosowując je do specyfiki danego zawodu
poprzez:
1. zmianę hierarchii poszczególnych norm
2. modyfikację lub konkretyzację treści norm
3. formułowanie nowych reguł, niezbędnych i istotnych dla danego zawodu
4. określenie swoistych, obowiązujących przedstawicieli zawodu zasad rozstrzygania
dylematów etycznych
5. wskazanie uprawnień przedstawicieli grupy zawodowej w zakresie etycznym
Etykę zawodową tworzy się w odniesieniu do zawodów, których przedstawiciele mają do czynienia
na co dzień, w trakcie wykonywania pracy, z wartościami szczególnie moralnie cenionymi: np.
zdrowie, życie ludzkie, wolność, kształtowanie osobowości dziecka,
wychowanka, ucznia.
Kodeks etyki zawodowej pielęgniarki i położnej dzieli się na część
Ogólną - która zobowiązuje pielęgniarki i położne do przestrzegania praw pacjenta i dbania o
godność zawodu
1. mówi o świadomym i dobrowolnym podejmowaniu profesjonalnych działań na rzecz
pacjentów
2. zobowiązuje do dbania o prestiż zawodu i podnoszenie jego znaczenia w społeczeństwie
3. przestrzega, by czynności zawodowe nie służyły aktom bezprawnymi nie powodowały szkód
dla zdrowia ludzkiego
2
4. mówi o ponoszeniu osobistej odpowiedzialności za swoje działania
5. o działaniu w interesie swoich pacjentów
Szczegółową - określającą relacje pielęgniarka/położna a pacjent, pielęgniarka/położna a praktyka
zawodowa, pielęgniarka/położna a samorząd pielęgniarek i położnych, pielęgniarka/położna a
współpracownicy, pielęgniarka/położna a zasady postępowania wobec społeczeństwa.
Wprowadzenie pojęcia praw pacjenta i jego zdefiniowanie spowodowało szereg zmian w
tradycyjnych relacjach lekarz-pacjent, pielęgniarka-pacjent. Wpłynęło w znacznym stopniu na
tradycyjny model paternalistyczny opieki medycznej, wprowadziło szereg nowych powinności
pracowników medycznych, w tym pielęgniarek wobec pacjentów. Aktualnie nie jest możliwe
rozpatrywanie jakichkolwiek kwestii rozwoju metod leczenia i wprowadzanie ich do praktyki bez
rozważania praw pacjenta. Podstawą do zdefiniowania praw pacjenta są międzynarodowe
dokumenty dotyczące praw człowieka:
lð Powszechna Deklaracja Praw CzÅ‚owieka 1948 r.
lð Europejska Konwencja Praw CzÅ‚owieka i Podstawowych WolnoÅ›ci 1950 r.
lð Europejska Karta Socjalna 1961 r.
lð MiÄ™dzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 1966 r.
Prawa pacjenta stanowią konkretyzację praw człowieka w określonych sytuacjach związanych z
korzystaniem ze świadczeń medycznych. Procesy zachodzące w medycynie, rozwój nauk i
technologii medycznych oraz poczucie zagrożenia praw i godności człowieka w procesie leczenia
spowodowały konieczność określenia praw pacjenta. Mają one chronić pacjenta przed:
lð uzależnieniem od pracowników i instytucji sÅ‚użby zdrowia
lð możliwoÅ›ciÄ… nadużyć w procesie diagnozowania i leczenia
lð instrumentalnym wykorzystaniem pacjentów
lð możliwoÅ›ciÄ… niewÅ‚aÅ›ciwego zastosowania osiÄ…gnięć biologii i medycyny
Prawa pacjenta - regulacje prawne w Polsce
Konstytucja RP
Kodeks Cywilny
Kodeks Karny
Ustawa o Zakładach Opieki Zdrowotnej.
Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego
Ustawa o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów
Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej
Ustawa o zawodzie lekarza
Kodeks Etyki Zawodowej Pielęgniarki i Położnej
Kodeks Etyki Lekarskiej
Kodeks Etyki Aptekarskiej
Wskazane akty prawne określają prawa pacjenta do : rzetelnego leczenia i pielęgnowania informacji
prywatności
- samostanowienia o sobie
- poszanowania godności i wolności osobistej
3
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZAWODOWA PIEL. / POL.
Odpowiedzialność to konieczność, obowiązek moralny lub prawny odpowiadania za swoje czyny
i ponoszenia za nie konsekwencji. Może być ona określona przez normy prawne, moralne,
zwyczajowe.
Odpowiedzialność prawna to konieczność ponoszenia konsekwencji przewidzianych przez
przepisy prawne. W zależności od kryterium można mówić m.in. o odpowiedzialności karnej,
służbowej, cywilnej, materialnej, zawodowej.
Odpowiedzialność moralna to konieczność ponoszenia konsekwencji za swoje czyny, za
zachowanie niezgodne z normą moralną przyjętą przez określoną społeczność.
Pielęgniarki i położne ponoszą odpowiedzialność za cały zakres działalności zawodowej, w tym za
sferę relacji piel. / pol. - pacjent - członkowie zespołu terapeutycznego. Pielęgniarki i położne za
swoją działalność ponoszą odpowiedzialność:
- prawnÄ…
- kamÄ…,
- cywilnÄ…,
- dyscyplinarnÄ…,
- materialnÄ…
- zawodowÄ… .
Przepisy prawne dotyczące odpowiedzialności zawodowej piel/ poł. można podzielić na grupy:
" dotyczące wykonywania zawodu - np. Ustawa o samorządzie pielęgniarek i położnych z dn.
19 kwietnia 1991 r. ,
Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej z dn. 5 lipca 1996 r. ,
Kodeks Etyki Zawodowej z 1995 r.
" przepisy prawa powszechnego - np. Kodeks Karny, Kodeks Cywilny
" przepisy określane przez pracodawcę - np. Kodeks Pracy, regulaminy zakładowe
Odpowiedzialność karna związana jest z naruszeniem przez sprawcę zasad zapisanych w prawie
obowiązującym społeczeństwo.
Odpowiedzialność cywilna jest to obowiązek wynagrodzenia wyrządzonej szkody lub straty przez
jej sprawcÄ™. Ma ona charakter majÄ…tkowy.
Odpowiedzialność materialna określona przez Kodeks Pracy to konieczność ponoszenia przez
pracownika konsekwencji za szkodę wyrządzoną zakładowi pracy.
Odpowiedzialność służbowa stanowi zobowiązanie pracownika do wykonywania zadań
określonych przez pracodawcę i ponoszenie odpowiedzialności za działania w tym zakresie. Zadania
te są określone w zakresie obowiązków pracownika na danym stanowisku pracy i w ramach
określonej funkcji.
Odpowiedzialność zawodowa jest to obowiązek moralny lub prawny ponoszenia konsekwencji za
wykonane osobiście lub polecone innej osobie do wykonania czynności zawodowych lub za ich
4
zaniedbanie bÄ…dz
zaniechanie. Odpowiedzialność zawodowa wiąże się z przynależnością do
określonej grupy zawodowej.
Odpowiedzialność zawodową ponoszą pielęgniarki i położne przed organami samorządu
pielęgniarek i położnych za : .
- zawinione naruszenie zasad wykonywania zawodu
- naruszenie przepisów regulujących wykonywanie zawodu pielęgniarki i położnej .
- postępowanie sprzeczne z zasadami etyki zawodowej
Wniosek o wszczęcie postępowania przeciwko piel. / poło może wnieść pokrzywdzony lub jego
reprezentant do rzecznika odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek i położnych w okręgowej
izbie pielęgniarek i położnych.
Odpowiedzialność zawodową ponoszą pielęgniarki i położne przed organami samorządu
pielęgniarek i położnych (rzecznikiem odpowiedzialności zawodowej i sądem pielęgniarek
i położnych) za:
- zawinione naruszenie zasad wykonywania zawodu
- naruszenie przepisów regulujących wykonywanie zawodu pielęgniarki i położnej
- postępowanie sprzeczne z zasadami etyki zawodowej.
Rzecznik odpowiedzialności zawodowej obowiązany jest badać i uwzględniać okoliczności
przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść pielęgniarki lub położnej, której dotyczy
postępowanie.
Rzecznik odpowiedzialności zawodowej i członek sądu pielęgniarek i położnych nie może pełnić
swojej funkcji w okresie, kiedy przeciw niemu toczy się postępowanie karne lub postępowanie
w sprawie odpowiedzialności zawodowej.
Rzecznik odpowiedzialności zawodowej wszczyna postępowanie wyjaśniające, jeżeli uzyskał
wiarygodną informację o przewinieniu z zakresu odpowiedzialności zawodowej.
Rzecznik odpowiedzialności zawodowej przed wszczęciem postępowania wyjaśniającego bada
z urzędu, czy nie zachodzą okoliczności wyłączające postępowanie.
W przypadku stwierdzenia takich okoliczności, rzecznik odpowiedzialności zawodowej wydaje
postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania, które doręcza wraz z uzasadnieniem
pokrzywdzonemu i pielęgniarce lub położnej, na którą złożono skargę.
Jeżeli okoliczności, o których mowa wyżej wystąpią w toku postępowania wyjaśniającego, rzecznik
odpowiedzialności zawodowej wydaje postanowienie o umorzeniu wszczętego postępowania, które
doręcza wraz z uzasadnieniem pokrzywdzonemu i pielęgniarce lub położnej, której dotyczy
postępowanie.
Na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania wyjaśniającego pokrzywdzonemu
przysługuje zażalenie do Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej, a jeżeli
postanowienie to wydał Naczelny Rzecznik  zażalenie przysługuje do Naczelnego Sądu
Pielęgniarek i Położnych.
Postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania wyjaśniającego lub o umorzeniu tego
postępowania, przeprowadzonego przez zastępcę okręgowego rzecznika odpowiedzialności
zawodowej, wymaga zatwierdzenia przez okręgowego rzecznika odpowiedzialności zawodowej.
Jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia postępowania lub zebrane w jego toku zawierają
ostateczne podstawy do przedstawienia zarzutów pielęgniarce lub położnej, której dotyczy
postępowanie, rzecznik odpowiedzialności zawodowej sporządza postanowienie o przedstawieniu
5
zarzutów, ogłasza je niezwłocznie pielęgniarce lub położnej i przesłuchuje ją na okoliczność tych
zarzutów.
Postanowienie o przedstawieniu zarzutów zawiera: wskazanie pielęgniarki lub położnej, dokładne
określenie zarzucanego jej przewinienia zawodowego i uzasadnienie.
Na wniosek pielęgniarki lub położnej, której dotyczy postępowanie, jej obrońca może być obecny
przy składaniu wyjaśnień.
W toku postępowania wyjaśniającego rzecznik odpowiedzialności zawodowej powinien dążyć do
wszechstronnego wyjaśnienia sprawy. W tym celu może on przesłuchać pielęgniarkę, której dotyczy
postępowanie, świadków, biegłych, jak również wprowadzić inne dowody.
Odmowa złożenia wyjaśnień przez pielęgniarkę lub położną, której dotyczy postępowanie, nie
wstrzymuje postępowania.
Analiza spraw toczących się w organach okręgowych rzeczników odpowiedzialności zawodowej
oraz Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej, a także analiza ankiet i wniosków
pokontrolnych zastępców Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej pozwoliły na
wysunięcie następujących spostrzeżeń:
- w zakładach opieki zdrowotnej drastycznie ulegają pogorszeniu warunki wykonywania
pracy ze względu na zmniejszenie liczby pielęgniarek, położnych oraz zwalnianie personelu
pomocniczego,
- wycofanie się pracodawców z udziału w finansowaniu kształcenia i doskonalenia
podyplomowego pielęgniarek i położnych, przesunęło cały ciężar finansowy na
zainteresowane pielęgniarki i położne,
- w sytuacji znacznych niedoborów finansowych i niskich poborów pielęgniarek i położnych
nie jest faktycznie możliwe doskonalenie się na własny koszt. Powoduje to obniżenie jakości
pracy oraz obniżenie poziomu wiedzy i kwalifikacji,
- obserwuje się sytuację pozostawania na dyżurze jednej pielęgniarki z grupą kilkudziesięciu
pacjentów, co stanowi zagrożenie zarówno dla pacjentów, jak i pielęgniarek i położnych,
- w wielu zakładach nie ma jasno sprecyzowanych zakresów obowiązków i odpowiedzialności
pielęgniarek i położnych. Niejednokrotnie zleca się pielęgniarkom i położnym wykonywanie
czynności porządkowych i innych wykonywanych dotychczas przez personel pomocniczy.
Stan taki prowadzi do przeciążenia pielęgniarek pracą przy jednoczesnej niemożliwości
realizacji zadań w zakresie opieki nad pacjentem,
- w sytuacji dalszego zmniejszania zatrudnienia, pod znakiem zapytania staje realizacja zadań
pielęgniarki, w tym podstawowych w diagnozowaniu i leczeniu.
Reasumując można przypuszczać, że niewłaściwa organizacja pracy, niedobory kadrowe,
niemożność podnoszenia kwalifikacji oraz przeciążenie pracą są przyczynami wzrostu
zaniedbań i wykroczeń zawodowych. W przypadku utrzymania się aktualnej polityki resortu
wobec pielęgniarek i położnych, omawiany stan będzie się nasilać.
Niezbędne staje się więc podjęcie działań, nie tyle dla zawodu pielęgniarki i położnej, ale
przede wszystkim dla bezpieczeństwa i dobra pacjenta.
6
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZAWODOWA
PIEL
GNIAREK I POA
OŻNYCH
Odpowiedzialność zawodowa wywodzi się z ogólnie rozumianego pojęcia
odpowiedzialności, która jest obowiązkiem ponoszenia przewidzianych przez przepisy prawne,
normy moralne lub zwyczajowe, konsekwencji zachowania własnego lub innych osób. W zależności
od przyjętego dla jej ustalenia kryterium, rozróżnia się wiele rodzajów odpowiedzialności m.in.
odpowiedzialność cywilną, karną, polityczną, dyscyplinarną, służbową czy moralną.
Odpowiedzialność zawodowa jest szczególnym rodzajem odpowiedzialności związanym
z przynależnością do określonej, samodzielnej, ważnej dla społeczeństwa grupy zawodowej.
Wynika z interpretacji przyjętych przez tą grupę norm prawnych i deontologicznych traktowanych
w systemie prawnym jako ważne uregulowanie dopełniające. Pielęgniarki i położne miały zawsze
świadomość istnienia odpowiedzialności, odkąd podjęły się zawodowo wykonywać działania
opiekuńcze, w oparciu o wiedzę i wypracowane metody postępowania. Pierwsze szkoły
pielęgniarskie i położnicze główny cel nauki podejmowały wykształcenie w adeptkach poczucia
odpowiedzialności jako bezwzględnego warunku prawidłowego wykonywania zawodu. Zawodu
służącego ludziom chorym, niedołężnym, słabym, a więc w znacznym stopniu bezbronnym, których
bezpieczeństwo, los, a nawet życie zależy od rzetelnej pracy, odpowiedzialnych zachowań
i przyjaznej ludziom postawy pielęgniarki/położnej. Odpowiedzialność zawodowa jest konieczna
w każdym zawodzie, ale szczególnie ważna jest tam, gdzie nie można określić wszystkiego
przepisami, gdzie tak wiele zależy od osobistego wkładu osoby, która go wykonuje. Ten rodzaj
odpowiedzialności należy jednak rozpatrywać głównie w kategoriach moralnych. Z etycznego
punktu widzenia odpowiedzialność jest rozumiana jako świadomość człowieka, że za czyny
wykonane bÄ…dz
niewykonanie czynów, a więc za zachowanie nakazane lub zakazane normą
moralnÄ…, jest oceniany pozytywnie bÄ…dz
negatywnie. W takiej sytuacji podmiotem oceniajÄ…cym jest
grupa zawodowa, odbiorcy usług a przede wszystkim sam sprawca. Wówczas normą, którą się
kieruje jest jego sumienie.
Obecnie do odpowiedzialności zawodowej zobowiązuje pielęgniarki i położne USTAWA O
SAMORZ
DZIE PIEL
GNIAREK I POA
OŻNYCH z dnia 19 kwietnia 1991 roku, której
Rozdział 6 Art. 38 mówi:
"Członkowie samorządu podlegają odpowiedzialności zawodowej przed sądami pielęgniarek i
położnych za postępowanie sprzeczne z zasadami etyki zawodowej oraz za zawinione naruszenie
przepisów dotyczących wykonywania zawodu pielęgniarki i położnej".
Z chwilą powołania samorządu zawodowego ustanawianie norm i egzekwowanie odpowiedzialności
zostało przekazane w ręce samych przedstawicieli omawianych zawodów.
Ustanawiając Ustawę o samorządzie pielęgniarek i położnych organy rzecznika odpowiedzialności
zawodowej i sądu pielęgniarek i położnych społeczeństwo powierzyło tej grupie zawodowej - prawo
i obowiązek sprawowania nadzoru nad wykonywaniem czynności zawodowych przez jej członków.
To wszystko ma służyć dobru pacjenta, który z wiarą oddaje się pod opiekę fachowych
pracowników służby zdrowia i wie, że oni dołożą wszelkich starań, aby nic złego go nie spotkało
i aby uzyskał kompetentną pomoc.
Musimy więc pamiętać, że odpowiedzialność to konieczność, obowiązek moralny lub
prawny odpowiadania za swoje czyny i ponoszenia za nie konsekwencji. Może być ona określona
przez normy prawne, moralne lub zwyczajowe.
7
Odpowiedzialność prawna oznacza konieczność ponoszenia konsekwencji przewidzianych
przez przepisy prawne. W zależności od kryterium można mówić między innymi o
odpowiedzialności karnej, służbowej, cywilnej, materialnej, zawodowej. Odpowiedzialność prawna
jest szczegółowo określona przez przepisy w określonej dziedzinie prawa.
Odpowiedzialność moralna jest to konieczność ponoszenia konsekwencji za swoje czyny,
za zachowanie niezgodne z normą moralną przyjętą przez określoną społeczność.
Pielęgniarki i położne ponoszą odpowiedzialność za cały zakres działalności zawodowej, w tym za
sferę relacji pielęgniarka  pacjent  członkowie zespołu terapeutycznego. Pielęgniarki i położne
podlegają regułom prawnym i moralnym funkcjonującym w społeczeństwie na zasadzie
powszechności, a za swoją działalność ponoszą odpowiedzialność: prawną (karną, cywilną,
dyscyplinarnÄ…, materialnÄ…) i zawodowÄ….
Odpowiedzialność pielęgniarki i położnej określają: przepisy regulujące wykonywanie zawodu
pielęgniarki i zawodu położnej, Kodeks Pracy, Kodeks Karny, Kodeks Cywilny, regulaminy
zakładowe, zakresy obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności na stanowisku pracy.
Odpowiedzialność karna związana jest z naruszeniem przez sprawce (pielęgniarkę) zasad
zapisanych w prawie obowiązującym społeczeństwo. Konsekwencje i postępowania w razie
naruszenia tych zasad określa Kodeks Karny. Jest on jednakowo obowiązujący dla wszystkich
obywateli.
Odpowiedzialność cywilna jest to obowiązek wynagrodzenia wyrządzonej szkody lub straty
przez jej sprawcę (pielęgniarkę). Ma ona charakter majątkowy. Pielęgniarka ponosi
odpowiedzialność cywilną za szkody wyrządzone pacjentowi, podopiecznemu lub jego rodzinie w
trakcie jej działania zawodowego. W zakresie odpowiedzialności cywilnej orzekają sądy
powszechne.
Odpowiedzialność materialna określona przez Kodeks Pracy to konieczność ponoszenia
przez pracownika konsekwencji za szkodę wyrządzoną zakładowi pracy. Konsekwencje finansowe
niewłaściwej organizacji pracy powodującej powstanie szkody nie z winy pracownika ponosi zakład
pracy. Pielęgniarka ponosi odpowiedzialność materialną za sprzęt, jaki został jej powierzony do
realizacji zadań zawodowych wynikających z zakresu obowiązków czy regulaminu pracy.
Odpowiedzialność służbowa stanowi zobowiązanie pracownika do wykonywania zadań
określonych przez pracodawcę i ponoszenie odpowiedzialności za działania w tym zakresie. Zadania
te są określone w zakresie obowiązków pracownika na danym stanowisku pracy i w ramach
określonej funkcji. Za niewywiązywanie się z powierzonych obowiązków i przyjętych przez
pracownika zadań pracodawca może stosować kary dyscyplinarne, zgodnie z Kodeksem Pracy lub
regulaminem zakładu pracy. Pielęgniarka ponosi odpowiedzialność za realizację zadań związanych
pielęgnowaniem powierzonych jej opiece osób.
Odpowiedzialność zawodowa jest to obowiązek moralny lub prawny ponoszenia
konsekwencji za wykonywane osobiście lub polecone innej osobie do wykonania czynności
zawodowych lub za ich zaniedbanie bÄ…dz
zaniechanie. Odpowiedzialność zawodowa wiąże się z
przynależnością do określonej grupy zawodowej oraz z interpretacją przyjętych przez tę grupę norm
określonych między innymi w kodeksie deontologicznym.
8
Odpowiedzialność zawodowa pielęgniarki
Wraz z powstaniem samorządu zawodowego pielęgniarek i położnych ustanawianie norm i
egzekwowanie odpowiedzialności zostało przekazane w  ręce samych pielęgniarek. Członkowie
samorządu podlegają odpowiedzialności zawodowej przed sądami pielęgniarek i położnych za
postępowanie niezgodne z zasadami etyki zawodowej oraz za zawinione naruszenie przepisów
dotyczących wykonywania zawodu pielęgniarki i położnej (Ustawa o samorządzie pielęgniarek i
położnych z dnia 19 kwietnia 1991 roku).
Odpowiedzialność zawodową ponoszą pielęgniarki i położne przed organami samorządu
pielęgniarek i położnych za:
" zawinione naruszenie zasad wykonywania zawodu;
" naruszenie przepisów regulujących wykonywanie zawodu pielęgniarki i położnej;
" postępowanie sprzeczne z zasadami etyki zawodowej.
Wniosek o wszczęcie postępowania przeciwko pielęgniarce może wnieść pokrzywdzony lub
jego reprezentant do rzecznika odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek i położnych w
okręgowej izbie pielęgniarek i położnych. Sprawy w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej
rozpatrują okręgowe sądy pielęgniarek i położnych, a w II instancji Naczelny Sąd Pielęgniarek i
Położnych. Za wykroczenie zawodowe pielęgniarka może być ukarana: upomnieniem, naganą,
zakazem pełnienia funkcji kierowniczych w zakładach opieki zdrowotnej, zawieszeniem prawa
wykonywania zawodu, pozbawienie prawa wykonywania zawodu pielęgniarki lub położnej.
Rejestr ukaranych pielęgniarek prowadzony jest w Naczelnej Radzie Pielęgniarek i Położnych.
Odpowiedzialność Zawodowa  Ustawa o Samorządzie Pielęgniarek i Położnych
USTAWA
O SAMORZ
DZIE PIEL
GNIAREK I POA
OŻNYCH.
z dnia 19 kwietnia 1991 r.
(Dz. U. Nr 41, poz. 178)
Ostatnia zmiana: Dz. U. Nr 92, poz. 885 z 2004 r.
Rozdział 6
Odpowiedzialność zawodowa
Art. 38. Członkowie samorządu podlegają odpowiedzialności zawodowej przed sądami pielęgniarek
i położnych za postępowanie sprzeczne z zasadami etyki zawodowej oraz za zawinione naruszenie
przepisów dotyczących wykonywania
zawodu pielęgniarki i położnej.
Art. 39.
1. Sąd pielęgniarek i położnych może orzec jedną z następujących kar:
1) upomnienie,
2) nagana,
3) zakaz pełnienia funkcji kierowniczych w zakładach służby zdrowia na okres od 1 do 5 lat,
4) zawieszenie prawa wykonywania zawodu pielęgniarki lub położnej na okres od 6 miesięcy do 3
lat,
5) pozbawienie prawa wykonywania zawodu pielęgniarki lub położnej.
9
2. Pielęgniarce i położnej, ukaranej przez Naczelny Sąd w II instancji karą wymienioną w ust. 1 pkt
4 i 5, przysługuje prawo wniesienia odwołania do właściwego ze względu na miejsce zamieszkania
obwinionego sądu apelacyjnego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie 14 dni od dnia
doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem.
3. Do rozpoznania odwołania stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o apelacji. Od
orzeczenia sądu apelacyjnego kasacja nie przysługuje.
Art. 40.
1. Sprawy odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek i położnych rozpatrują okręgowe sądy i
Naczelny SÄ…d.
2. Okręgowy sąd orzeka jako I instancja; w sprawach członków okręgowej rady i okręgowej komisji
rewizyjnej orzeka okręgowy sąd wyznaczony przez Naczelny Sąd.
3. Naczelny SÄ…d:
1) rozpatruje odwołania od orzeczeń okręgowych sądów,
2) orzeka jako I instancja w sprawach odpowiedzialności zawodowej członków: Naczelnej Rady,
Naczelnej Komisji Rewizyjnej, Naczelnego Sądu, Naczelnego Rzecznika i jego zastępców, a także
członków okręgowych sądów, okręgowych rzeczników i ich zastępców,
3) rozpatruje odwołania od orzeczeń wydanych w trybie określonym w pkt 2.
Art. 41.
1. Pielęgniarka lub położna, wobec której sąd w I instancji orzekł karę wymienioną w art. 39 ust. 1
pkt 3,4 i 5, może być przez ten sąd tymczasowo zawieszona w czynnościach zawodowych.
Postanowienie o zawieszeniu wydaje sąd z urzędu lub na wniosek rzecznika.
2. Postanowienie sądu o tymczasowym zawieszeniu jest natychmiast wykonalne. Jeżeli okres
tymczasowego zawieszenia trwa dłużej niż trzy miesiące, Naczelny Sąd bada z urzędu zasadność
zawieszenia.
3. Za okres tymczasowego zawieszenia w czynnościach zawodowych pielęgniarka i położna
zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia oraz do innych świadczeń ze stosunku pracy.
Pracodawca może w tym czasie powierzyć pielęgniarce lub położnej, za jej zgodą, wykonywanie
innej pracy.
Art. 42. 1. W razie uniewinnienia lub umorzenia postępowania w wyniku rewizji nadzwyczajnej lub
wznowienia postępowania, pielęgniarce i położnej przysługuje roszczenie w stosunku do okręgowej
izby o odszkodowanie za szkodÄ™ pozostajÄ…cÄ… w zwiÄ…zku przyczynowym z prowadzonym
postępowaniem lub wydanym orzeczeniem.
2. Roszczenie o odszkodowanie wygasa w razie niezgłoszenia wniosku w terminie rocznym od daty
uprawomocnienia się orzeczenia, o którym mowa w ust. 1.
3. W sprawach roszczeń o odszkodowanie orzeka sąd powszechny.
Art. 43. Na wniosek pielęgniarki lub położnej orzeczenie o uniewinnieniu lub umorzeniu
postępowania w jej sprawie z zakresu odpowiedzialności zawodowej podlega opublikowaniu w
organie prasowym samorzÄ…du.
Art. 44.
1. Pielęgniarka lub położna, zawieszona w prawie wykonywania zawodu lub tymczasowo
zawieszona w czynnościach zawodowych, nie może wykonywać praktyki zawodowej w żadnej
formie.
2. Kara pozbawienia prawa wykonywania zawodu pociąga za sobą skreślenie z listy członków
okręgowej izby bez prawa ubiegania się o ponowny wpis.
10
3. W razie prawomocnego ukarania karÄ… wymienionÄ… w art. 39 ust. 1 pkt 4 i 5, stosunek pracy
pielęgniarki lub położnej wygasa z mocy prawa. Wygaśnięcie to pociąga za sobą skutki, jakie
przepisy prawa wiążą z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
4. W razie uniewinnienia, umorzenia postępowania w wyniku rewizji nadzwyczajnej lub
wznowienia postępowania, pielęgniarka lub położna, z którą stosunek pracy wygasł na podstawie
ust. 3, powinna być ponownie zatrudniona, jeżeli zgłosi ona gotowość powrotu pracodawcy w ciągu
14 dni od uprawomocnienia się orzeczenia uniewinniającego lub umarzającego postępowanie.
Art. 45.
1. Jeżeli w postępowaniu w sprawie odpowiedzialności zawodowej świadek lub biegły nie stawił się
na rozprawę bez usprawiedliwienia albo bezpodstawnie odmawia zeznań, sąd pielęgniarek i
położnych może zwrócić się do sądu rejonowego, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania
osoby wezwanej,
o przesłuchanie jej w charakterze świadka lub biegłego na okoliczności wskazane przez sąd
pielęgniarek i położnych. O terminie przesłuchania sąd zawiadamia strony, a protokół przesłuchania
przesyła sądowi pielęgniarek i położnych.
2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli świadek lub biegły nie stawił się bez
usprawiedliwienia na wezwanie rzecznika odpowiedzialności zawodowej albo bezpodstawnie
odmawia złożenia przed nim zeznań.
Art. 46.
Postępowanie w sprawie odpowiedzialności zawodowej o ten sam czyn toczy się niezależnie od
postępowania karnego lub postępowania dyscyplinarnego wszczętego w jednostce organizacyjnej, w
której przepisy szczególne przewidują takie postępowanie. Może ono jednak być zawieszone do
czasu ukończenia postępowania karnego.
Art. 47.
1. Postępowania w sprawie odpowiedzialności zawodowej nie wszczyna się, a wszczęte umarza,
jeżeli zaszła okoliczność, która według Kodeksu postępowania karnego wyłącza ściganie.
2. W razie śmierci obwinionego przed ukończeniem postępowania w sprawie odpowiedzialności
zawodowej, toczy się ono nadal, jeżeli zażąda tego w terminie dwóch miesięcy od daty zgonu
obwinionego jego małżonek, krewny w linii prostej, brat lub siostra.
Art. 48.
1. Nie można wszcząć postępowania w sprawie odpowiedzialności zawodowej, jeżeli od chwili
popełnienia czynu upłynęły trzy lata.
2. Jeżeli czyn zawiera znamiona przestępstwa, przedawnienie w sprawie odpowiedzialności
zawodowej nie następuje wcześniej niż przedawnienie karne.
3. Bieg przedawnienia przerywa każda czynność rzecznika odpowiedzialności zawodowej.
4. Karalność przewinienia ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło 5 lat.
Art. 49.
1. Naczelna Rada prowadzi rejestr ukaranych pielęgniarek i położnych.
2. Usunięcie z rejestru ukaranych zapisu o ukaraniu następuje z urzędu po upływie:
1) 1 roku od uprawomocnienia siÄ™ orzeczenia o ukaraniu karÄ… nagany lub upomnienia,
2) 2 lat od zakończenia kary zakazu pełnienia funkcji kierowniczych w zakładach służby zdrowia,
3) 3 lat od zakończenia kary zawieszenia prawa wykonywania zawodu, jeżeli pielęgniarka lub
położna nie zostanie w tym czasie ukarana lub nie zostanie wszczęte przeciwko niej postępowanie w
sprawie odpowiedzialności zawodowej.
11
3. Nie usuwa siÄ™ z rejestru zapisu o karze pozbawienia prawa do wykonywania zawodu.
Art. 50.
Obwiniony może przybrać w postępowaniu w sprawie odpowiedzialności zawodowej obrońców.
Art. 51.
(uchylony).
Art. 52.
Członkowie sądów pielęgniarek i położnych w zakresie orzekania są niezawiśli i podlegają tylko
ustawom oraz obowiÄ…zujÄ…cym zasadom etyki zawodowej.
Art. 53.
(uchylony).
Art. 54.
1. W sprawach nie uregulowanych w ustawie do postępowania w sprawie odpowiedzialności
zawodowej stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego.
2. Minister Zdrowia i Opieki Społecznej, w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości, po
zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady określa, w drodze rozporządzenia, szczegółowe przepisy
dotyczące postępowania w sprawach odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek i położnych.
Rozdział 7
Polubowne rozstrzyganie sporów
Art. 55.
1. Okręgowy sąd, za zgodą stron wyrażoną na piśmie, może rozpatrywać jako sąd polubowny spory
między samymi pielęgniarkami i położnymi, między pielęgniarkami i położnymi a innymi
pracownikami lub instytucjami służby zdrowia, a także między pielęgniarkami i położnymi a innymi
osobami, jeżeli spory te dotyczą wykonywania zawodu pielęgniarki lub położnej.
2. W sprawach, o których mowa w ust. 1, okręgowy sąd stosuje odpowiednio przepisy
Kodeksu postępowania cywilnego.
BIBLIOGRAFIA:
1. B. Ślusarska, D. Zarzycka, K. Zahradniczek, Podstawy pielęgniarstwa, tom 1-założenia
teoretyczne, Lublin 2004.
2. I. Wrońska, J. Mariański, Etyka w pracy pielęgniarskiej, Lublin 2002.
12