Zasady zaliczania (1) Zasady zaliczania (2)
Zadanie:
Referat jest samodzielnie przygotowany przez grupę
" zaproponuj analizę 3 fikcyjnych przypadków
studentów (3-5 osób). Około 5-7 stron
dotyczących złamania lub nieprzestrzegania zasad
maszynopisu (+ wersja cyfrowa).
postępowania, sformułowanych w wybranym
Kryteria oceny:
kodeksie etyczno-zawodowym psychologa
" jasność wyłożenia tezy referatu,
" każdy przypadek ma postać listu z odpowiedzią i
uzasadnieniem, wskazaniem numeru przepisu
" samodzielność (w tym: argumentacji),
kodeksu oraz propozycji sposobów uniknięcia
" trafność przykładu,
naruszenia kodeksu, szczególnie przez działania
" dobór wykorzystanej literatury.
organizatorsko-sytuacyjne (coś na kształt
prewencji ogólnej pozytywnej).
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
1 z 167 2 z 167
Zasady zaliczania (3)
Kryteria formalne (cd):
" praca powinna posiadać:
" stronę tytułową, z alfabetycznym spisem autorów
oraz trybem studiów
" maszynopis standardowy (1.800 znaków na stronie
w tym spacje i znaki interpunkcyjne, w układzie: 60
Etyka zawodowa
znaków w wierszu, 30 wierszy na stronie, podwójny
odstęp między wierszami, czcionka 12p, szeryfowa),
strony numerowane
" styl zgodny z APA
" spis cytowanych z
ródeł
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
3 z 167 4 z 167
1
Etyka zawodowa (1) Treść zasad etyki zawodowej
Treść zasad etyki zawodowej jest - najogólniej
Etyka określonego środowiska zawodowego, zwana
mówiąc - wyznaczona przez treść roli
często etyką zawodową lub deontologią (nauką o
społecznej przypisywanej osobom
powinnościach), jest zbiorem norm moralnych
wykonującym określony zawód.
określających postępowanie przedstawicieli
Wyraz
ne artykułowanie zasad deontologicznych jest
danego zawodu.
charakterystyczne jednak tylko dla niektórych
Taki zbiór norm z reguły przybiera formę kodeksu
zawodów, w szczególności tych, które cieszą się
etycznego danego zawodu, którego zadaniem jest
szczególnym prestiżem społecznym, których
opisanie akceptowanego społecznie ideału.
wykonywanie wymaga szczególnego zaufania.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
5 z 167 6 z 167
Korporacje zawodowe Zawód zaufania społecznego (1)
Zwykle przedstawiciele zawodów społecznego zaufania
Przez zawody (professions, najbliższym
zrzeszają się w zawodowe korporacje, stawiające sobie za
polskim odpowiednikiem jest termin wolny
cel, między innymi, kontrolowanie przestrzegania zasad
zawód) rozumie się zawody, których
deontologicznych przez członków korporacji i
uprawianie związane jest z kontraktem
wymierzanie kar dyscyplinarnych za ich łamanie. Tego
rodzaju działania korporacji zawodowych - spisywanie społecznym wynikającym ze szczególnej
(kodyfikowanie) zasad deontologicznych i reagowanie na
roli spełnianej w społeczeństwie przez
przypadki ich łamania - są uważane za zachowania
profesjonalistów wykonujących dany
powodujące podniesienie lub ochronę prestiżu zawodu.
zawód. Zawód psychologa aspiruje do
takiego statusu.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
7 z 167 8 z 167
2
Zawód zaufania społecznego (2)
Do potencjalnych atrybutów "zawodu zaufania publicznego" zaliczyć można:
" powierzanie uprawiającym taki zawód informacji dotyczących życia prywatnego osób
korzystających z ich usług,
" uznawanie tych informacji za "tajemnicę zawodową", która nie może być ujawniana,
" objęcie osób dysponujących taką tajemnicą - w przypadku możliwości naruszenia istotnych dóbr
jednostki w razie jej ujawnienia - immunitetem zwalniającym je od odpowiedzialności karnej za
nieujawnienie informacji,
" korzystanie ze świadczeń tych zawodów następuje często w razie wystąpienia realnego albo
chociażby potencjalnego niebezpieczeństwa dla dóbr jednostki o szczególnym charakterze (życie,
Kodeksy etyczne: ich struktura i treść
zdrowie, wolność, godność, dobre imię) w związku z czym efekt działania tych zawodów ma
szczególne znaczenie dla społeczeństwa ,
" reprezentowanie osób wykonujących zawód zaufania publicznego oraz sprawowanie pieczy nad
należytym wykonywaniem tego zawodu w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony
" niepodleganie regułom hierarchii urzędniczej,
" występowanie sformalizowanej deontologii zawodowej.
Zawodom społecznie kwalifikowanym jako "zawody zaufania publicznego" społeczeństwo stawia
wymóg posiadania bardzo wysokich kwalifikacji fachowych, stałego doskonalenia poziomu
umiejętności i zasobu wiedzy fachowej, a także bardzo wysokich, wyższych niż przeciętnie
wymogów etycznych, nie narzucanych z zewnątrz, natomiast tradycyjnie kształtowanych przez
samo środowisko korporacji zawodowej.
NOTATKA W SPRAWIE ZAWODÓW ZAUFANIA PUBLICZNEGO ORAZ PROPONOWANYCH ZMIAN W
SFERZE NADZORU NAD SAMORZ
DAMI ZAWODOWYMI (przyjęta przez Radę Ministrów)
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
9 z 167
Podstawowe wymagania wobec kodeksów
Kodeks etyczny
Kodeks etyki zawodowej powinien spełniać następujące
Kodeks (z łac.) - prawn. akt prawny, zawierający zbiór przepisów
wymagania:
regulujących daną dziedzinę stosunków społecznych.
" Kodeks powinien przede wszystkim normować (tzw.
Kodeks etyczny jest utrwalonym na piśmie zespołem działań, których
przestrzegania wymaga się od członków korporacji czy pracowników i moralność obowiązku), nie powinien zatem zawierać opisu
norm postępowania (nakazów i zakazów) oraz wartości, standardów i
ogólnych wartości i ideałów, którym korporacja służy
zasad, jakimi się kierują. Etyka zawodowa jest zbiorem norm
(tzw. moralność dążeń).
stanowiących konkretyzację ogólnych norm moralnych, określających
" Kodeks musi, w pierwszej kolejności, dbać o interes
szczegółowe ich konsekwencje dla typowych sytuacji, w jakich znalez
ć
się mogą osoby wykonujące dany zawód. publiczny. Nie powinien zawierać przepisów, dla których
Niektórzy termin "etyka zawodowa" odnoszą do "spisanych norm uzasadnieniem jest wyłącznie zabezpieczenie interesów
odpowiadających na pytanie, jak ze względów moralnych
członków korporacji.
przedstawiciele danego zawodu powinni, a jak nie powinni
" Kodeks musi być rzeczowy i uczciwy. Musi regulować
postępować." Jednak w potocznym użyciu termin ten oznacza wszelkie
istotne i specyficzne dla danego zawodu problemy, a nie
zasady tego typu, niezależnie od tego, czy zostały spisane czy też
mają charakter niepisany. ustalać normy, które i są treścią powszechnej świadomości
moralnej.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
11 z 167 12 z 167
3
Zakresy regulacji i funkcje Zakresy regulacji i funkcje
etyki zawodowej (1) etyki zawodowej (2)
Szczegółowe zadania etyki zawodowej:
Podstawowe relacje podlegające oddziaływaniu etyki
zawodowej:
a) wpływ na poziom kwalifikacji zawodowych i
nowatorstwo środków i metod pracy: zadania
doskonalenia i profilaktyki,
a) regulacja stosunków wewnątrz środowiska
zawodowego,
b) funkcje kontrolno-demaskatorskie,
b) normowanie stosunku przedstawicieli grupy
c) wpływ na jakość pracy zawodowej i poziom
zawodowej do swych zadań i uprawnień,
prestiżu społecznego grupy.
c) wpływ zachowań moralnych grupy zawodowej na
stan świadomości moralnej środowiska
społecznego.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
13 z 167 14 z 167
Tradycyjne kodeksy etyczne:
Przysięga Hipokratesa
Przysięgam i wzywam Apollona lekarza i Asklepiosa, i Hygieję, i Panakeję, i wszystkich
paternalizm
bogów i boginie na świadków, że tę przysięgę i tę umowę będę wypełniać według mych
zdolności i mego rozumu.
Tradycyjne zasady postępowania lekarskiego odzwierciedlane w
Będę tego, który mnie tej sztuki nauczył, poważać na równi z moimi rodzicami, dopuszczę go
dawnych kodeksach deontologicznych minimalizowały rolę pacjenta
do uczestnictwa w moich dochodach, i jemu, jeśli w potrzebie będzie, z mojego
w procesie leczenia. Przysięga Hipokratesa mówi wiele o
(majątku) oddać, jego potomków jak braci traktować i tej sztuki wyuczyć, bez zapłaty i
umowy. I zobowiążę do udziału w przepisach, wykładach i wszelkich innych naukach
powinnościach lekarza, nic zaś o prawach pacjenta. Przez wieki
moich synów i synów mojego nauczyciela, i związanych umową i według lekarskiego
obowiązujący model stosunku lekarza do pacjenta akcentował wielki
obyczaju zaprzysiężonych uczniów, nikogo jednak poza nimi.
autorytet lekarza, przy biernym podporządkowaniu się pacjenta.
Będę podejmować lekarskie decyzje dla pożytku chorego zgodnie z mymi zdolnościami i
Zakładano, że lekarz wie, co jest najlepsze dla pacjenta i ma prawo w
moim osądem, strzec się będę jednak przed tym, by użyć ich na szkodę i w nieprawny
jego imieniu decydować o całym procesie postępowania
sposób.
diagnostycznego i leczniczego, nie pytając go nawet o zgodę.
Także nikomu nie podam śmiertelnego środka, także nawet, gdy będę o to proszony, i nikomu
nie będę przy tym doradzał; również nie podam żadnej kobiecie środka do spędzenia
Takie rozumowanie wyrażało w praktyce skrajnie paternalistyczną
płodu. (.... )
postawę. Nie było w tym jednak nic dziwnego, gdyż taki model relacji
To, co w czasie leczenia lub poza moją praktyką w obcowaniu z ludz
mi usłyszę i zobaczę, i
obowiązywał również powszechnie w społeczeństwie, nie tylko w
co nie wolno powtarzać, przemilczę i będę strzec jak tajemnicy.
medycynie. Przez stulecia paternalizm w medycynie był powszechnie
Jeśli wypełnię tę przysięgę i jej nie złamię, niech będzie mi dane w moim życiu i w mojej
sztuce zajść daleko, i zyskać poważanie u ludzi na wsze czasy; jeśli ją jednak przekroczę aprobowany, a nawet oczekiwany przez chorych.
i złamię, niech spotka mnie los przeciwny.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
15 z 167 16 z 167
4
Współczesne kodeksy etyczne:
Kodeks etyczny a prawo
partnerstwo
Generalną zasadą, jaką kierują się twórcy wszystkich
W ostatnim półwieczu nastąpiły bardzo głębokie zmiany w
dziedzinie etyki lekarskiej - rozwinęła się doktryna etyczna
kodeksów etyki zawodowej, jest niesprzeczność
oparta na partnerstwie. Istotą tych zmian jest przede
zawartych w nich norm etycznych z normami
wszystkim wzrost znaczenia chorego, który staje się
obowiązującego prawa, które ma wobec tych
pełnoprawnym podmiotem, równorzędnym lekarzowi,
kodeksów charakter nadrzędny. Postępowanie
wspólnie z nim świadomie podejmującym decyzje,
obywateli państwa objęte jest działaniem norm
dotyczące własnego zdrowia. Lekarz przestaje być
prawnych, natomiast specyfika wykonywanego
wyrocznią, a staje się doradcą, pomagającym choremu
wybierać właściwe kierunki postępowania.
zawodu może być uregulowana odrębnymi zesta-
Można powiedzieć, że postęp wiedzy medycznej nauczył wami norm, czyli kodeksami zawodowymi. Te
mądrych lekarzy pokory wobec niezbadanej w pełni natury
ostatnie obejmują w szczególności te działania,
i własnej niedoskonałości. To wszystko znalazło też wyraz
które nie zostały wyraz
nie ujęte przez prawo, czyli
w treści nowoczesnych kodeksów etyki lekarskiej.
stanowią tzw.  luki prawne .
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
17 z 167 18 z 167
Zakres kodeksu Celowość istnienia kodeksów (1)
Kodeks zawodowy może zawierać postanowienia, dotyczące działania nie tylko Celowość stwarzania kodeksów etyki w ramach etyki środowiskowej
zawodowego, ale także  poza służbą . Punktem wyjścia i założeniem, jakie
poszczególnych grup zawodowych bywa różnie oceniana. Rysują się
stoi u podstaw formułowania zasad etyki zawodowej niektórych zawodów 
tutaj wyraz
nie dwa skrajne poglądy.
także w stosunku do postępowania nie związanego z pełnieniem służby  jest
Wedle jednego, skodyfikowanie zasad etyki jest zasadne i niezbędne,
to, że profesjonalistą jest się przez dwadzieścia cztery godziny na dobę, nie
gdyż ułatwia osobom wykonującym dany zawód odnalezienie norm
zaś jedynie w okresie wykonywania zajęć zawodowych. Kodeks zawodowy
etycznych nakazujących bądz
zakazujących im określonego
może zawierać postanowienia obejmujące nie tylko osoby aktualnie aktywne
zawodowo, ale także w stanie spoczynku oraz kandydatów do zawodu postępowania. Zgodnie z tym ujęciem do zalet kodeksowej regulacji
(stażystów).
należy jednoznaczność określenia tego co obowiązuje i co jest
W kodeksie zawodowym psychologów zalecenie jest następujące: zakazane. Etyka w rozumieniu budujących takie programy etyczne
oznacza zespół określonych i wyrażonych explicite norm korporacji
Przyjmując określoną postawę wobec norm moralnych i obyczajowych w życiu
prywatnym psycholog zdaje sobie sprawę, że jego decyzje w sprawach zawodowej. Tego rodzaju podejście do zagadnień etycznych możemy
osobistych mogą wpływać na jakość jego czynności zawodowych a także nazwać inżynierskim. Opiera się ono na założeniu sięgającym czasów
rzutować na zaufanie społeczne do psychologii i psychologów. W społecznych
Oświecenia, że etyka stanowi swoistą wiedzę techniczną czyli
oczekiwaniach zawarte są przy tym wysokie wymagania dotyczące
wyrażalną za pomocą instrukcji. Jej poznanie pozwala na zwiększenie
przestrzegania zasad etycznych w życiu prywatnym przez osoby, których rola
racjonalności działania organizacji i jej członków. Inaczej mówiąc:
zawodowa obejmuje oddziaływania na drugiego człowieka.
ludzie robią z
le, bo nie wiedzą, jak postępować dobrze.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
19 z 167 20 z 167
5
Celowość istnienia kodeksów (2) Celowość istnienia kodeksów (3)
Stanowisko etyka Magdaleny Środy: tworzenie kodeksów ma miejsce w
Wedle drugiego poglądu, formułowanie kodeksów etyki zawodowej
zawodach przezywających kryzys i ma niejako zastąpić  miejsce słabej
niesie ze sobą istotne niebezpieczeństwo. Wraz ze spisaniem tychże
moralności indywidualnej i braku uczciwości .
zasad wśród przedstawicieli danej grupy zawodowej może pojawić się
Stanowisko filozofa Barbary Skargi:  Etyka zawodowa ma usprawiedliwić to
założenie, że zbiór ten ma charakter wyczerpujący, a zatem jeżeli w
wszystko, co sprzeczne jest z wyznawanymi w kulturze europejskiej
kodeksie nie znalazł się dany zakaz ani nakaz etyczny, wówczas
wartościami, ale co bywa nieodzowne dla skuteczności zawodowej .
postępowanie w tym zakresie jest etycznie obojętne. Może to mieć
Stanowisko pedagoga Aldony Jawłowskiej:  (...) tworzenie kodeksów etycznych
fatalne skutki w przypadku, gdy kodeks zasad etyki zawodowej będzie
nie prowadzi ani do rozwiązania problemów etycznych, ani do podniesienia
zawierał istotne luki.
poziomu moralnego środowisk zawodowych reprezentowanych przez
Spisywanie zasad etycznych powoduje, że osoby nimi związane czują się
inicjatorów i twórców owych kodeksów .
wolne od konieczności dokonywania samodzielnego wartościowania
e) Stanowisko psychologa Wiesława A
ukaszewskiego:  Wydaje się, że największy
danych zachowań, jako dążących do dobra, ślepo zawierzając poczuciu
kłopot z kodeksami etycznymi polega na tym, że z łatwością mogą być (i
etyki twórców kodyfikacji. Także i ten skutek negatywnie
bywają) użyte do odłączenia odpowiedzialności za własne postępowanie od
oddziaływuje na ostateczną ocenę celowości kodyfikacji zasad etyki.  ja i przeniesienia odpowiedzialności na kodeksy właśnie .
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
21 z 167 22 z 167
Przestrzeganie kodeksów Naruszanie kodeksu (1)
Faktyczne przestrzeganie kodeksów wymaga pewnej dyscypliny. Wiąże
W kodeksie etyczno-zawodowym psychologa napisano:
się z tym zagadnienie związanego z sankcjami, bądz
wolnego od nich
" Psycholog nie jest obojętny na odstępstwa od zasad etyki zawodowej ze
kodeksu etycznego. Za bardziej humanistyczne uznaje się kodeksy
strony innych psychologów. Stwierdzając nieetyczne postępowanie
bez sankcji.
kolegi w sprawach zawodowych lub dowiadując się o takim
Dobrym środkiem do osiągnięcia wysokiego poziomu moralnego może
zachowaniu, psycholog stara się przekonać go o niewłaściwości jego
być dążenie do przekonania sprawcy naruszenia normy moralnej
czynów, korzystając gdy trzeba, z pomocy innych kolegów. Jeśli taka
określonej kodeksem postępowania o trafności krytyki i przyjęcie
interwencja okazuje się nieskuteczna, psycholog zgłasza sprawę do
innego stanowiska, niż to, jakim się kierował w chwili wykonywania
zarządu oddziału PTP, który określa dalszy sposób jej załatwienia.
krytykowanego czynu. Celem takiego postępowania jest minimali-
" Krytyczna ocena pracy i działalności innych psychologów nie powinna
zacja stygmatyzacji sprawcy oraz zmniejszenia możliwego poczucia
mieć charakteru deprecjonującego osobę i w żadnym przypadku nie
niesprawiedliwości i urazy płynących z zagrożenia karą.
może służyć do rozgrywek osobistych. Psycholog powstrzymuje się od
Niektóre amerykańskie stowarzyszenia zawodowe systematycznie
wydawania takich ocen w obecności osób postronnych, dbając o nie
publikują raporty o prowadzonych postępowaniach dyscyplinarnych
podważanie zaufania do psychologii i psychologów.
wobec członków postępujących niezgodnie z zasadami kodeksów tych
stowarzyszeń.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
23 z 167 24 z 167
6
Naruszanie kodeksu (2) Naruszanie kodeksu (3)
Powiadomienie powinno nastąpić tylko w stosunku do bezpośredniego
przełożonego osoby działającej nieetycznie. Powinno się odbyć z
Czy obowiązek odpowiedniego reagowania na naganne zachowania obejmuje
zachowaniem maksymalnej dyskrecji, na spotkaniu w cztery oczy. W czasie
konieczność powiadamiania przełożonych osoby działającej nieetycznie i/lub
rozmowy należy przedstawić sprawę bez zbędnego koloryzowania, a
Komisję Etyczną o nieetycznym postępowaniu kolegów?
zwłaszcza bez wartościowania postawy danej osoby, jej oceny wedle własnych
Donosicielstwo nigdy i nigdzie nie było dobrze oceniane i  poniżej godności ,
schematów. Trzeba rzeczowo przedstawić czyn danej osoby, tak aby
choć wydaje się, że niekiedy działanie takie jest jak najbardziej uzasadnione.
przełożony samodzielnie, bez sugestii osoby przedstawiającej problem, mógł
Problem zdaje się tkwić w wadze naruszonych powinności etycznych.
ocenić stopień naruszenia norm etycznych przez sędziego i podjąć
Normy te, jak każde inne, zawierają nakazy mniej lub bardziej istotne.
odpowiednie kroki. Informacja o nieetycznym postępowaniu innych jest więc
W przypadku norm etycznych o mniejszym znaczeniu nie będzie konieczne działaniem jak najbardziej etycznym.
informowanie o każdym przypadku ich przekroczenia przełożonych, choć
Zawiadamiający musi czynić to w interesie ogółu, ochrony prestiżu zawodu, a nie
celowe byłoby podjęcie jakiś innych działań jako reakcji na naganne
dlatego, że działanie takie jest mu na rękę. Innymi słowy nie będzie zgodne z
postępowanie. Reakcją taką może być zwrócenie uwagi, szczera rozmowa,
zasadami etyki bieganie do przełożonych ze skargami na kolegów, jeżeli czyni
próba przekonania do własnych racji itp.
się to np. w zamiarze zemsty czy degradacji danej osoby. Również rozmiar
Jeżeli natomiast naruszenie ma charakter poważny, dotyka istotnego nakazu bądz
przewinienia, o którym zamierzamy poinformować przełożonego, powinien
zakazu etycznego, wówczas ktoś nie powinien wahać się z powiadomieniem o być dość istotny, w przeciwnym razie osoba informująca będzie w opinii
sprawie przełożonego danej osoby. środowiska uznana raczej za nadgorliwą, niż postępującą zgodnie ze zbiorem
zasad etyki zawodowej.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
25 z 167 26 z 167
Zasady etyczne psychologów wg APA Zasada kompetencji
Psychologowie starają się utrzymać wysoki standard kompetencji w
" kompetencja
swojej pracy. Uznają oni istnienie barier swoich poszczególnych
umiejętności i ograniczeń swojej specjalistycznej wiedzy. Dostarczają
" prawość
jedynie te usługi i używają jedynie tych technik, co do których są
wykwalifikowani przez zdobytą wiedzę, szkolenia i doświadczenie.
" odpowiedzialność naukowa i zawodowa
Psychologowie są świadomi faktu, że kompetencje wymagane w
świadczeniu usług, uczeniu i /lub poznawaniu grup ludzi różnią się ze
" szacunek dla praw i godności ludzi względu na wyróżniające cechy tych grup. W obszarach, w których
nie istnieją jeszcze uznane standardy zawodowe psychologowie starają
się wystawiać ostrożne sądy i przedsiębiorą odpowiednie środki
" troska o dobro innych
ostrożności aby chronić dobro tych, z którymi pracują. Poszukują
istotnych naukowych i zawodowych informacji, odpowiednio do usług
" odpowiedzialność społeczna
jakie udzielają rozpoznają potrzeby ustawicznej edukacji.
Psychologowie czynią odpowiedni użytek z naukowych, technicznych
i administracyjnych z
ródeł.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
27 z 167 28 z 167
7
Zasada odpowiedzialności
Zasada prawości
naukowej i zawodowej
Psychologowie starają się promować prawość w nauce, nauczaniu i Psychologowie przestrzegają zawodowych standardów zachowania,
praktyce psychologii. W tych działaniach psychologowie są uczciwi, akceptują pełną odpowiedzialność za swoje zachowanie i dostosowują
sprawiedliwi i szanują innych. W opisywaniu lub relacjonowaniu swoje metody do potrzeb różnych populacji. Psychologowie konsultują
kwalifikacji, usług, produktów, honorariów, badań czy nauczania się, relacjonują i współpracują z innymi profesjonalistami i instytucja-
innych osób nie tworzą fałszywych, mylących lub zwodniczych mi w zakresie potrzebnym, aby świadczyć najlepsze usługi pacjentom,
twierdzeń. Psychologowie starają się być świadomi swojego klientom lub innym odbiorcom ich usług. Zasady moralne i zachowanie
własnego systemu przekonań, wartości, potrzeb i ograniczeń oraz psychologów jest sprawą osobistą w takim samym stopniu jak dla każdej
efektów swojej pracy. W maksymalnym stopniu podejmują próby innej osoby, jednak biorą pod uwagę to, że zachowanie psychologów
wyjaśniania zainteresowanym stronom ról jakie odgrywają oraz jak może narazić na szwank odpowiedzialność zawodową lub zmniejszyć
odpowiednio funkcjonować w odniesieniu do tych ról. Psychologowie zaufanie społeczne do psychologii i psychologów. Psychologowie
unikają nieodpowiednich i potencjalnie szkodliwych konfliktów martwią się czy ich koledzy podporządkują etyce swoje postępowanie
interesów. zawodowe i naukowe. Gdy to potrzebne konsultują się kolegami aby
zapobiec nieetycznym zachowaniom.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
29 z 167 30 z 167
Zasada szacunku do praw i
Zasada troski o dobro innych
godności ludzi
Psychologowie obdarzają należytym szacunkiem fundamentalne prawa, Psychologowie starają się przyczyniać do dobra osób, z którymi
godność i wartość wszystkich ludzi. Szanują prawo jednostki do współdziałają zawodowo. W swoich działaniach zawodowych
prywatności, poufności samodecydowania i autonomii. psychologowie rozważają dobro i prawa swoich pacjentów czy
Psychologowie są świadomi różnic kulturowych, indywidualnych i klientów, studentów, podwładnych, uczestników badań lub innych
związanych z rolą, włączając te związane z wiekiem, płcią, rasą, osób na które wpływają oraz dobro zwierząt biorących udział w
etnicznością, pochodzeniem narodowym, religią, orientacją seksualną, badaniach. Gdy wśród spraw i wymagań psychologów pojawia się
upośledzeniem, językiem i statusem socjo-ekonomicznym. konflikty, podejmują oni działania aby je rozwiązać i wypełniać swoje
Psychologowie starają się wyeliminować ten efekt pracując nad role w odpowiedzialnym stylu, który nie dopuszcza lub minimalizuje
uprzedzeniami wywodzącymi się z tych czynników i nigdy nie szkody. Psychologowie są wrażliwi na swoje realne i postrzegane
uczestniczą świadomie i nie godzą się na niesprawiedliwe praktyki różnice we władzy nad innymi oraz nie wykorzystują ich lub
dyskryminacyjne. wprowadzają w błąd innych ludzi podczas lub po zawodowym
kontakcie.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
31 z 167 32 z 167
8
Zasada społecznej odpowiedzialności
Psychologowie są świadomi swojej odpowiedzialności w
stosunku do społeczności i społeczeństwa, w którym
pracują i żyją. Stosują i ujawniają swoją wiedzą
psychologiczną, aby przyczyniać się do dobra ludzkiego.
Psychologowie przejawiają troskę i pracują by ograniczyć Etyka pracownika nauki
przyczyny, dla których ludzie cierpią. Gdy podejmują się
badań, starają się zwiększyć dobro ludzi i wzbogacić naukę
psychologii. Psychologowie stosują się do prawa oraz
popierają rozwój takiego prawa i polityki społecznej, która
dba o interesy ich pacjentów lub klientów i społeczeństwa.
Nie unikają przeznaczania swojego zawodowego czasu na
zajęcia bezinteresowne (non profit).
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
33 z 167 34 z 167
Metodologiczna wartość badań Etyka badań naukowych
" Badania naukowe należy prowadzić w sposób nie
" Rzetelne przygotowanie badań, osadzenie w
uwłaczający godności człowieka i nie naruszający zasad
kontekście wiedzy istniejącej - kwestie autorstwa humanitarnych.
" W postępowaniu z człowiekiem jako przedmiotem badań
" Rzetelne przeprowadzenie: unikniecie artefaktów
należy przestrzegać zasady dobrowolnej i świadomej zgody
" Rzetelne obliczenia i prezentacja wyników - nie
na uczestnictwo w badaniach oraz zasady poufności i
anonimowości wyników badań.
sugerować istnienia efektów których nie ma,
" Osobie badanej trzeba przyznać prawo do wycofania się z
przyznać sie do ewentualnych słabości i błędów,
uczestnictwa w trakcie prowadzonych badań, a badacz
opis umożliwiający replikacje
powinien mieć w tym względzie odpowiednią kompetencję.
" W przypadku badań dolegliwych obowiązkiem pracownika
nauki jest zminimalizowanie stopnia ich dolegliwości.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
35 z 167 36 z 167
9
Typowe naukowe  przestępstwa
Etyczne badania społeczne
Nierzetelność w nauce (scientific misconduct) są to występki przeciwko etyce w
nauce polegające na zmyślaniu, fałszowaniu lub plagiatorstwie (plagiaryzmie)
w aplikowaniu o fundusze oraz w prowadzeniu i recenzowaniu badań
Nauki społeczne podstawowe są, podobnie jak nauki podstawowe
naukowych, lub też w prezentowaniu ich wyników
przyrodnicze, moralnie neutralne. Nauki społeczne uprawiane
" zmyślanie polega na preparowaniu, rejestrowaniu i publikowaniu
stronniczo, np. w imię interesów jakiejś partii, przestają być nauką
wyników nie uzyskanych;
stając się ideologią. Przykładu dostarczają niektóre kierunki ekonomii
" fałszowanie polega na manipulacji materiałem badawczym,
czy filozofii społecznej.
wyposażeniem lub metodą oraz na zmienianiu lub pomijaniu danych
Nauki społeczne stosowane oraz społeczna technologia (socjotechnika)
doświadczalnych w ten sposób, że wyniki badań nie zostają dokładnie
zajmują się polityką i programami społecznymi. Czyniąc to uprawiają przedstawione w raportach;
projektowanie - postępowanie charakterystyczne dla wszelkich
" plagiaryzm polega na przywłaszczeniu idei, metod, wyników lub
dyscyplin praktycznych (nauk o artefaktach, tj. sztucznych tworach określeń innej osoby bez właściwego odniesienia, włączając w to
nieautoryzowane wykorzystywanie informacji uzyskane w trakcie
człowieka). Projektowanie zaś, jako koncepcyjne przygotowanie
poufnego recenzowania wniosków i rękopisów
działań (zmian), wymaga wzięcia pod uwagę wartości strony, w
W niektórych wewnętrznych regulaminach jako przejaw nierzetelności naukowej
interesie której uprawia się projektowanie. W tym sensie badacze z
uznawane jest również nie ujawnienie właściwym władzom wykrytego
nauk praktycznych ponoszą odpowiedzialność społeczną za to, co
przypadku nierzetelności, nieuzasadnione oskarżenie innej osoby o
projektują (zmieniają).
nierzetelność, a też ukrywanie lub niszczenie dowodów w sprawie.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
37 z 167 38 z 167
Podstawowe aspekty dobrej
Dobra praktyka naukowa
praktyki naukowej (1)
Przestrzeganie podstawowych zasad pracy naukowej
Wytyczne dla dobrej praktyki powinny
jak: zachowanie profesjonalnych standardów,
zawierać uzgodnione i zaakceptowane przez
sceptycyzm wobec własnych rezultatów; uczciwe
środowisko, precyzyjne definicje i jasne
uznawanie należnego udziału współpracowni-
zasady dobrej praktyki oraz procedury ków, konkurentów i poprzedników oraz rzetelne
ocenianie innych.
postępowania w przypadku pojawienia się
Każda instytucja powinna opracować i upowszech-
zarzutów nierzetelności naukowej.
nić wewnętrzne kodeksy dobrej praktyki
naukowej, zaakceptowane przez społeczność tej
instytucji i stanowiące wiążące zobowiązanie dla
pracowników.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
39 z 167 40 z 167
10
Podstawowe aspekty dobrej
Etyka w kształceniu kadr
praktyki naukowej (2)
Szczególnie ważnym elementem systemu jest edukacja i
Właściwe kierownictwo i współpraca w zespołach
formowanie młodych pracowników naukowych.
naukowych - stworzenie klimatu dla dobrej praktyki
Instytucje powinny zadbać o określenie w wewnętrznych
naukowej jest powinnością kierownictwa instytucji, oraz
przepisach odpowiedzialności - mistrzów- w kształceniu
samodzielnej kadry naukowej. Odpowiedzialności te
młodych naukowców i dbać o ich przestrzeganie.
powinny być wyraz
nie określone.
Szczególną uwagę należy zwrócić na odpowiedzialność
Należy wprowadzić zasadę odpowiedzialności instytucji i
promotorów prac doktorskich, magisterskich i
jej właściwych organów za rzetelność informacji
licencjackich. W zespole naukowym każdy musi mieć
podawanych we wnioskach o finansowanie. Procedury
wewnętrzne powinny przewidywać szczegółowe swojego starszego doświadczeniem partnera,
procedury postępowania w przypadku powstania
odpowiedzialnego za jego rozwój naukowy.
podejrzeń o naruszenie zasad dobrej praktyki naukowej.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
41 z 167 42 z 167
Autorstwo i współautorstwo
Dokumentowanie badań
Minimalnym kryterium współautorstwa stanowi udział w stworzeniu koncepcji
badań, ich przeprowadzeniu, interpretacji lub przygotowania publikacji w
obszarze specjalności współautora, co najmniej w takiej części, która
Wyniki badań powinny opierać się na weryfikowalnych świadectwach.
wystarcza do tego aby podjął on za nią publiczną odpowiedzialność. Gdy
Skrupulatne dokumentowanie wyników stanowi podstawowy
występuje więcej niż jeden autor publikacji, jeden z nich (za zgoda
obowiązek każdego pracownika naukowego, a kierownictwo jednostki
pozostałych) formalnie akceptuje odpowiedzialność za całość publikacji.
badawczej i pracownicy są odpowiedzialni za utrzymywanie i
Współautorstwa  honorowe są niedopuszczalne. Współudział w publikacji
przechowywanie zadowalających zapisów pierwotnych wyników
innych osób niż  współautorzy musi być odpowiednio zaznaczony
badań i innej dokumentacji ich pracy.
(zwyczajowo w podziękowaniach).
Jako  dane rozumie się wyniki pierwotne, na których zostały lub zostaną Zaofiarowanie nie uzasadnionego współautorstwa czy odstąpienie autorstwa pracy
naukowej innej osobie, przyjęcie odstąpionego autorstwa, a zwłaszcza żądanie
oparte publikacje, a w niektórych przypadkach również próbki czy
odstąpienia autorstwa są niedopuszczalne. Tylko rzeczywisty autor dzieła ma
materiały.
prawo figurować jako taki i prawo to jest niezbywalne.
Brak takich danych, w przypadkach postępowania w sprawie zarzutu
Naganne jest wykorzystywanie przez promotorów pisanych pod ich kierunkiem
nierzetelności naukowej powinien być traktowane jako okoliczność
prac magisterskich bez podawania z
ródła. Jakkolwiek duży bywa bowiem
obciążająca.
wkład promotora do opracowania koncepcji pracy magisterskiej, jej autorem
pozostaje magistrant.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
43 z 167 44 z 167
11
Konflikt interesów (1)
Prawo autorskie i cytowanie
Pracownik nauki przestrzega przyjętych w prawie państwowym
Konflikt interesów ma miejsce wówczas, gdy człowiek (lub
przepisów prawa, w tym zwłaszcza prawa autorskiego. Z prac
organizacja) zobowiązany jest  w wyniku zewnętrznych
opublikowanych drukiem może korzystać pod warunkiem wskazania
z
ródła i wyraz
nego rozgraniczenia osiągnięć własnych i cudzych.
okoliczności lub własnych działań  do podwójnej
Dosłowne zaczerpnięcie fotografii, rysunków, wykresów, tablic
lojalności, czyli powinien realizować cele, których
wymaga uprzedniej zgody autora lub wydawcy. Zaczerpnięć takich
jednoczesne osiągnięcie nie jest możliwe w pewnej
należy unikać, jeżeli nie są one dostatecznie umotywowane potrzebami
naukowymi.
sytuacji.
Przytaczanie dosłownych cytatów z cudzych dzieł naukowych jest
Konflikt interesów to osobista sytuacja kogoś, kto dysponuje
dopuszczalne tylko w granicach wyznaczonych potrzebą dokładnego i
uprawnieniami do decydowania w sprawach mogących
zwięzłego poinformowania o cudzym autorstwie.
Materiały na prawach rękopisu mogą być wykorzystane wyłącznie za faworyzować jego własny interes, co daje mu osobistą
pisemną zgodą autora i ze wskazaniem z
ródła. Istotne sugestie lub rady
przewagę ze szkodą dla interesu innych.
wypowiedziane ustnie lub korespondencyjnie są intelektualną
własnością autora i mogą być wykorzystane za jego zgodą i pod
warunkiem wskazania ich pochodzenia.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
45 z 167 46 z 167
Konflikt interesów (2)
Konflikt interesów (3)
Konflikt interesów może mieć charakter rzeczywisty i potencjalny.
Mówiąc inaczej, człowiek (lub organizacja) znajduje się w
Konflikt jest rzeczywisty, gdy człowiek realizuje swój prywatny
sytuacji konfliktu interesów wtedy, gdy działając na
interes kosztem interesu firmy bądz
interesu publicznego.
własną korzyść lub korzyść pewnego podmiotu, wobec
Konflikt interesów ma charakter potencjalny, gdy istnieje
którego ma zobowiązania, działa jednocześnie wbrew
prawdopodobieństwo, że interes firmy bądz
publiczny zostanie
interesowi innego podmiotu, wobec którego także
zdominowany przez interes prywatny.
powinien być lojalny.
Okolicznością sprzyjającą w sposób szczególny przekształceniu się
Do pojawiania się tego konfliktu przyczyniło się uwikłanie w
potencjalne- go konfliktu interesów w konflikt rzeczywisty jest
działalność komercyjną pewnych profesji i ról
reguła wzajemności mająca istotny wpływ na działania ludzi.
społecznych, obdarzanych tradycyjnie społecznym
Gdy pojawiają się okoliczności wskazujące na możliwość
zaufaniem. Współcześni naukowcy wynagradzani przez
powstania konfliktu interesów, pracownicy mają obowiązek
biznes za pełnienie funkcji konsultantów narażają się na
przedstawienia sprawy kierownictwu instytucji dla
sprzeniewierzenie się takim normom, jak uniwersalność,
rozstrzygnięcia.
powszechność, bezstronność, zorganizowany sceptycyzm.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
47 z 167 48 z 167
12
Konflikt interesów (4)
Naganne jest nie tylko faktyczne wykorzystywanie
swojej pozycji dla własnych interesów, ale samo
Etyka postępowania wobec osób
dopuszczenie do takiej możliwości. Pogląd ten w
uczestniczących w badaniu
uogólnionej postaci wyraża stare chińskie
powiedzenie mówiące, że nie ma nic złego w tym,
że klasztor żeński leży naprzeciw męskiego, ale
może być i dlatego należy takiej sytuacji unikać.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
49 z 167
Dekalog etycznego badacza
Dopuszczalność badań
Oceń eksperyment z punktu widzenia zasad etycznych
Trybunał międzynarodowy w Norymberdze określił
Czy uczestnicy mogą czuć się zagrożeni
Wez
na siebie odpowiedzialność za przeprowadzenie badania zgodnie z
podstawowe zasady, wyznaczające zakres
etyką
dopuszczalności  eksperymentu medycznego :
Poinformuj uczestników o ewentualnym ryzyku i kosztach udziału w
eksperymencie
" zabieg ma być celowy i potrzebny od strony
Zastanów się czy zatajenie celu badania jest konieczne i uprawomocnione
teoretycznej i praktycznej
Uszanuj prawo uczestników badania do zrezygnowania z wzięcia w nim
udziału w każdej chwili
" konieczna jest swobodna zgoda po szczegółowej
Dbaj o to, aby uczestnicy nie odczuwali dyskomfortu psychicznego, i nie
instrukcji; zagwarantowana jest możliwość
groziło im żadne niebezpieczeństwo
wycofania w każdej chwili Przeprowadz
rozmowę poeksperymentalną, wyjaśniającą, co się działo
Zadbaj o zatarcie jakichkolwiek niekorzystnych skutków uczestnictwa w
" eksperymentator powinien posiadać niezbędne
badaniu
kwalifikacje oraz gotowość do przerwania Pamiętaj, że wszystkie osobiste dane są poufne
eksperymentu w stosownej dla pacjenta chwili.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
51 z 167 52 z 167
13
Badania dolegliwe
Badania naukowe a KEZP
33. Psycholog nie podejmuje badań, które mogłyby narazić osoby
uczestniczące na cierpienia lub utratę cenionych wartości. Jeżeli
W przypadku badań dolegliwych i/lub które mogłyby
ważne względy poznawcze i praktyczne przemawiają za
narazić osoby uczestniczące na cierpienia lub utratę
przeprowadzeniem tego rodzaju badań i nie istnieją inne
cenionych wartości obowiązkiem pracownika nauki
sposoby uzyskania danych, należy bezstronnie rozważyć, czy
spodziewane korzyści z badań uzasadniają i usprawiedliwiają jest analiza konieczności takich badań,
ich prowadzenie. Przed uzyskaniem zgody na udział w
ograniczenie ich rozmiaru, zminimalizowanie
badaniach należy w takich wypadkach szczególnie starannie
stopnia ich dolegliwości i przywrócenie osób
poinformować przyszłych uczestników o ich przebiegu. (...)
badanych do stanu sprzed podjęcia badań.
Psycholog zobowiązany jest również podjąć wszelkie dostępne
kroki w celu zminimalizowania przykrości związanych z
badaniami i ich negatywnych skutków dla osób uczestniczących.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
53 z 167 54 z 167
Wyważanie zysków i kosztów
Etyczne podstawy badań
badań
Badania naukowe należy prowadzić w sposób nie
potencjalne koszty badań
zyski: uwłaczający godności człowieka i nie naruszający zasad
humanitarnych.
" zagrożenie dobrostanu
" wzrost wiedzy
psychicznego lub
Przy zatwierdzaniu planów badań podległych członków
" polepszenie technik
fizycznego osób badanych
zespołu badawczego, doktorantów czy magistrantów
badawczych i
(stres, zagrożenie
kierownik lub promotor powinien uwzględniać kryteria
diagnostycznych
poczucia własnej wartości,
etyczne. Osoby pracujące pod czyimś kierunkiem również
lęk, ból, nuda lub inne
" zastosowanie praktyczne
ponoszą odpowiedzialność za stronę etyczną badań, w tym
awersyjne stany)
" zyski badacza
zakresie, w jakim zależy to od ich własnej decyzji.
" zagrożenie wypływem
" zyski osób badanych
Osobie badanej trzeba przyznać prawo do wycofania się z
poufnych wiadomości
(wyników) uczestnictwa także w trakcie prowadzonych badań.
" inne (sprzęt, reputacja)
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
55 z 167 56 z 167
14
Świadomość udziału (1)
Badania naukowe a KEZP
Kodeksy etyczne wiele uwagi poświęcają świadomej zgodzie i potrzebie
jej uzyskania od osoby badanej w odniesieniu do wszystkich istotnych
32. Psycholog przestrzega zasady dobrowolności
okoliczności świadczenia usługi zawodowej, w tym badania
psychologicznego.
uczestniczenia w badaniach psychologicznych, a
Sformułowanie, iż zgoda ma być  świadoma oznacza, że klient powinien
także respektuje prawo uczestników do wycofania się
w pełni rozumieć wszystkie istotne okoliczności, na które się zgadza
w dowolnym momencie z dalszego udziału w
wraz z ich różnorakimi konsekwencjami, a odpowiedzialność za
badaniach. właściwe wyjaśnienie mu ich spoczywa na psychologu.
Naruszenie tej normy jest dopuszczalne tylko w tych szczególnych
Jeżeli uczestnicy badań pozostają w stosunku zależności
sytuacjach, gdy uprzednia pełna informacja o badaniach mogłaby
wobec prowadzącego badania jako jego studenci,
zniweczyć wartość wyników badań. W tych przypadkach zatajoną
klienci lub pracownicy, a także wtedy, gdy istnieje informację pracownik nauki powinien ujawnić osobie badanej po
zakończeniu badań i uznać jej prawo do odmowy zgody na
możliwość społecznej presji na udział w badaniach,
wykorzystanie uzyskanych od niej danych.
należy szczególnie zadbać o to, aby zasada
Na osobach, których wolność osobista jest ograniczona żadnych badań
dobrowolnego udziału nie była naruszona.
doświadczalnych nie prowadzi się.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
57 z 167 58 z 167
Świadomość udziału (2)
Nie wolno zmuszać do udziału
Udzielając zgody na badanie (naukowe i diagnostyczne) i jego
okoliczności osoba uczestnicząca w badaniu powinna mieć
" Badacz musi respektować indywidualną
pełne rozeznanie co do następujących okoliczności:
" cel i charakter badania, zgodę na badania. Nie można polegać na
" zakres odpowiedzialności obu stron (własnej i psychologa),
zgodzie przełożonych czy nauczycieli.
" ewentualny udział trzeciej strony,
" ochrona poufności i jej ograniczenia,
" Jeżeli badany jest małoletni, to należy
" spodziewane korzyści z badania,
dodatkowo uzyskać zgodę jego rodziców
" ewentualne ryzyko związane z badaniem,
" prawdopodobne konsekwencje nie poddania się badaniu,
lub prawnych opiekunów.
" możliwość uzyskania odpowiedzi na pytania dotyczące badania
" Nie powinno się wykorzystywać sytuacji
" możliwość odmowy udziału w badaniu lub wycofania się z niego w
dowolnym momencie bez uprzedzenia,
zależności  badania studentów (a ew. wy-
" okres, jakiego dotyczy obecnie udzielana zgoda,
korzystanie danych w dalszych relacjach).
" sposób unieważnienia udzielonej zgody w razie takiej potrzeby.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
59 z 167 60 z 167
15
Zgoda na rejestrację
Instrukcje maskujące
34. Jeżeli planuje się zastosowanie urządzeń
rejestrujących zachowanie uczestników badań
" instrukcja maskująca cel eksperymentu ( decepcja ;
(kamera, magnetofon albo obserwacja z ukrycia )
od ang. deception=oszustwo, podstęp)
bezwzględnie należy o tym poinformować badanych i
" wprowadzanie w błąd lub niedoinformo-wanie osób
uzyskać ich zgodę. W wyjątkowych wypadkach
badanych ma spowodować spontaniczne
informację te można przekazać po zakończeniu
(rzeczywiste) zachowanie się osób badanych
badań, należy jednak wtedy zapewnić badanym
" wyjątki od generalnego zakazu budzą wątpliwości
możliwość odmowy zgody na wykorzystanie
" debriefing  zabieg wyprowadzający
uzyskanych w ten sposób danych.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
61 z 167 62 z 167
Badania na zwierzętach
Społeczny wymiar badań
Badania naukowe należy prowadzić w taki sposób, aby nie
zagrażały człowiekowi i społeczeństwu, a także nie
szkodziły środowisku naturalnemu i kulturowemu
W przypadku badań dolegliwych obowiązkiem
człowieka. Jeżeli szkody takie są nieuniknione, to należy
pracownika nauki jest ograniczenie ich rozmiaru i
zminimalizować ingerencję człowieka w środowisko i po
zminimalizowanie stopnia ich dolegliwości. Badania
zakończeniu badań przywrócić je do stanu pierwotnego.
na zwierzętach, podejmowane tylko w razie Psychologia ze względu na swą bliskość z życiem społecz-
nym jest tą dziedziną nauki, której wyniki mogą być
konieczności, należy prowadzić tak, aby nie zadawać
nadużywane w celu kształtowania przekonań i zachowa-
im cierpienia.
nia ludzi. Podejmując badania naukowe psycholog staran-
nie rozważa ich stronę etyczną, a zwłaszcza możliwe
pozytywne i negatywne konsekwencje udostępnienia
wyników badań i ich wykorzystania w praktyce społecz-
nej.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
63 z 167 64 z 167
16
Pracownik nauki jako nauczyciel (2)
Pracownik nauki jako nauczyciel (1)
Pracownik nauki nie nadużywa pozycji i osobistych
Pracownik nauki ocenia każdego studenta
więzi ze studentami. Jeżeli pracownika nauki łączą
sprawiedliwie na podstawie jego osiągnięć.
pozaprofesjonalne więzi z jakimś studentem, to
Pracownik nauki stosuje jednakowe kryteria i
nie powinien on w żaden sposób wyróżniać tego
jednakową skalę ocen dla wszystkich studentów.
studenta spośród innych.
Pracownik naukowy traktuje jako poufne
Za swoją działalność nauczycielską pracownik nauki
informacje natury osobistej uzyskane od studenta
nie przyjmuje od swych studentów żadnego
w ramach działalności dydaktycznej. Poza sferą
wynagrodzenia ani innych korzyści. Szczególnie
służbową pracownik nauki nie wypowiada
potępienia godnym zachowaniem jest np.
negatywnych opinii o swych studentach, w sposób
udzielanie płatnych korepetycji własnym
pozwalający na zidentyfikowanie osoby ocenianej.
studentom i pisanie prac dyplomowych dla
studentów.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
65 z 167 66 z 167
Psycholog jako nauczyciel (1) Psycholog jako nauczyciel (2)
W zajęciach dydaktycznych, podczas których Zajęcia w charakterze laboratoryjno - ćwiczeniowym
dostarczające uczestnikom okazji do wglądu we własne
prowadzone są demonstracje osób lub wytworów,
problemy emocjonalne mogą być prowadzone jedynie
psycholog unika momentów o charakterze
przez psychologów posiadających odpowiednie
widowiskowo-sensacyjnym. Jeśli demonstracja
przeszkolenie. Psycholog prowadzący tego rodzaju zajęcia
dotyczy osób, udział w niej powinien być w pełni
odpowiada za ich bezpośrednie i odległe skutki i dla
dobrowolny a osoby uczestniczące powinny być
uczestników.
chronione przed jakimikolwiek skutkami
Psycholog nie prowadzi żadnego wycinkowego szkolenia dla
ujemnymi. Jeśli pojawi się ryzyko zaistnienia
niepsychologów w zakresie funkcji i prac wymagających
takich skutków, należy demonstrację przerwać.
pełnego wykształcenia i kwalifikacji psychologa.
Należy dążyć do zapewnienia anonimowości.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
67 z 167 68 z 167
17
Pracownik nauki jako opiniodawca (1) Pracownik nauki jako opiniodawca (2)
" Pracownik nauki wyraża swą opinię o cudzej pracy i dorobku naukowym
" Ani promotor ani opiniodawca rozprawy doktorskiej nie powinni angażować się
wnikliwie, bezstronnie i konkretnie.
w opracowanie jej treści w stopniu uprawniającym do współautorstwa rozprawy.
" Opinie zdawkowe, grzecznościowe opinie przychylne, jak też złośliwe opinie
" Pracownik nauki jest szczególnie odpowiedzialny za rzetelne i obiektywne
negatywne są niedopuszczalne. Takie opinie nie tylko krzywdzą innych
opiniowanie prac doktorskich i habilitacyjnych.
aplikantów i wywołują rozgoryczenie w świecie nauki, ale i wysoce podrywają
" Biorący na siebie obowiązek oceniania wniosków, zarówno pisemnie, jak i przez
autorytet nauki w społeczeństwie i podważają prawo do samorządności
udział w zespołach oceniających lub przyznających fundusze, jak również jurorzy
środowiska.
konkursów powinni być proszeni o złożenie oświadczenia, czy ich osoba nie
stwarza konfliktu interesów.
" Sporządzenie opinii zasłużenie negatywnej jest kłopotliwe, ale pracownik nauki
" Psycholog opiniujący prace badawcze innych autorów zdaje sobie sprawę ze uważa to za swój obowiązek, od którego nie należy się uchylać.
znaczenia krytyki naukowej w rozwoju dyscypliny i ciążącej na nim osobistej
" Wszyscy biorący udział i odpowiedzialność za ocenę wniosków o granty lub
odpowiedzialności za rzetelność wydawanych ocen. Psycholog nie podejmuje
członkowie komitetów redakcyjnych powinni być proszeni o pisemne
ocen pracy, jeśli istnieją okoliczności uniemożliwiające wydanie bezstronnej,
potwierdzenie, że wszelka informacja, którą zdobędą, w czasie pełnienia swej
rzetelnej i kompetentnej oceny.(41)
funkcji jest poufna, i nie może być przekazana osobom trzecim poza obowiązującą
" Krytyczna ocena pracy i działalności innych psychologów nie powinna mieć
procedurą komisji. Nie może też być wykorzystana przez nich do własnych celów.
charakteru deprecjonującego osobę i w żadnym przypadku nie może służyć do
Powinni też w czasie wykonywania swej funkcji powziąć właściwe kroki dla
rozgrywek osobistych. (...) (11)
przechowywania takich informacji i materiałów w bezpiecznym miejscu.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
69 z 167 70 z 167
Pracownik nauki jako opiniodawca (1) Etyka w badaniach komercyjnych
Dwie najważniejsze zasady, którymi badacz musi kierować
Pracownik nauki dba o to, aby krytyka, dyskusja i polemika
się w swojej pracy, to zasada anonimowości oraz zasada
naukowa prowadzone były z poszanowaniem zasad
poufności.
szacunku, rzeczowości i rzetelności.
Zasada anonimowości obowiązuje badacza zarówno w
Należy zapewnić wszystkim uczestnikom dyskusji lub
odniesieniu do badanych (zgodnie z Ustawą o Ochronie
polemiki możliwość równoprawnego udziału niezależnie
Danych Osobowych) jak też wobec Klienta (nie
od stanowiska i tytułów naukowych. Zasada rzeczowości
ujawnianie badanym, kto jest zleceniodawcą badania).
wyklucza nadawanie krytyce lub polemice charakteru
Zasada poufności dotyczy zachowania tajemnicy, co do
personalnego. Zasada rzetelności potępia deformowanie
przedmiotu badania oraz wszelkich informacji
przedmiotu krytyki w celu jego ośmieszenia lub
przekazanych badaczowi przez Klienta i dotyczących
łatwiejszego stawiania zarzutów. Nie wolno utrudniać
strategii marketingowej Klienta. Zachowanie zasad
odpowiedzi na krytykę.
poufności jest szczególnie istotne w przypadku badania
nowych produktów, przed wprowadzeniem ich na rynek.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
71 z 167 72 z 167
18
Kodeksy w badaniach
społecznych
" Kodeks postępowania w badaniach rynkowych i społecznych
został opracowany przez Europejskie Stowarzyszenie Badania
Rynku i Opinii (ESOMAR  European Society for Opinion and
Marketing Research) w 1948 roku.
Etyka zawodowa psychologów
" W roku 1977 kodeks ten został znowelizowany przy
współudziale Międzynarodowej Izby Handlu (ICC 
International Chamber of Commerce) i stał się kodeksem
międzynarodowym, obowiązującym na całym świecie.
 Wykonaj swą pracę najlepiej jak możesz i nie czerp korzyści ze słabości (fizycznej,
" Ostatnia nowelizacja Międzynarodowego Kodeksu
ekonomicznej czy kulturowej) ludzi korzystających z twych usług.
ICC/ESOMAR miała miejsce w roku 1994.
M. Bunge, 1988, Treatise on Basic Philosophy, t. 8 Ethics, Reidel, Dordrecht, s. 159
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
73 z 167 74 z 167
Kodeks etyczno-zawodowy Podstawowe zasady działalności
psychologa zawodowej psychologa
Po raz pierwszy w Polsce uchwaliło Kodeks Etyczny Psychologa plenum Zarządu
Punktem wyjścia i odniesienia oraz główną zasadą etyki jest
Głównego Polskiego Towarzystwa Psychologicznego w dniu 24.IV.1971 r.
dobroczynność względem klienta, realizowana we wzajem-
Kodeks ten liczył 37 punktów ujętych w cztery części:  Zasady ogólne ,
 Działalność badawcza ,  Działalność praktyczna ,  Działalność nym zaufaniu (beneficence-in-trust). Dobroczynność jest
dydaktyczna .
właściwą odpowiedzią na wezwanie pomocy, zawiera ona w
W roku 1986 rozpoczęto prace nad aktualizacją Kodeksu. Zespołem roboczym
sobie troskę o klienta.
kierowała Irena Heszen-Niejodek. Po licznych konsultacjach uchwalono nową
wersję kodeksu jako Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa na Walnym Podejmując działalność praktyczną, psycholog akceptuje fakt, że
Zgromadzeniu Delegatów PTP w roku 1988  przy wyraz
nym zastrzeżeniu, że
jego odpowiedzialność zawodowa przybiera wówczas
nie jest to postać ostateczna . Kodeks ten miał 49 punktów zgrupowanych w 4
konkretną formę odpowiedzialności za drugiego człowieka,
części: preambułę,  Zasady ogólne ,  Psycholog jako praktyk ,  Psycholog
jako badacz ,  Psycholog jako nauczyciel i popularyzator . czy grupę osób. Psycholog powinien wykonywać swoje
Trzecia wersja Kodeksu Etyczno-Zawodowego Psychologa została zatwierdzona czynności zawodowe dążąc do osiągnięcia możliwie najwyż-
w grudniu 1991 r. przez Walne Zgromadzenie PTP (Kodeks, 2000). W tej
szego poziomu swej pracy bez względu na to, kto jest
wersji liczy on 50 artykułów Zmiany dotyczyły zakończenia preambuły oraz
odbiorcą jego czynności i jaki jest jego osobisty stosunek do
brzmienia artykułów 16, 25 i 26.
tej osoby czy osób.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
75 z 167 76 z 167
19
Godność
Prawa podstawowe
To najkrócej mówiąc - szczególna wartość człowieka jako
pełnowartościowej osoby. W swoim centralnym znaczeniu
 ludzka godność oznacza zespół uprawnień moralnych,
które nakładają na innych ludzi określone negatywne i
Każdy klient ma prawo do:
pozytywne obowiązki. Poszanowanie godności w tym
sensie oznacza traktowanie innych  po ludzku , co jest
godności
jednoznaczne z traktowaniem ich jak ludzi, a nie jak
autonomii rzeczy.
 Twierdzę oto: człowiek i w ogóle każda istota ludzka istnieje
intymności
jako cel sam w sobie, nie tylko jako środek, którego by ta
lub owa wola mogła używać wedle swego upodobania, lecz
poufności
musi być uważany zarazem za cel zawsze, we wszystkich
swych czynach, odnoszących się tak do niego samego, jak
też do innych istot rozumnych.
Immanuel Kant, Uzasadnienie metafizyki moralności.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
77 z 167 78 z 167
Autonomia (1) Autonomia (2)
Paternalizm swoje pejoratywne czy negatywne znaczenie zyskał, gdy został
Autonomia dotyczy prawa do własnego stylu życia, zastosowany wobec ludzi dorosłych, zdolnych do podejmowania decyzji
w sprawie własnego dobra. Traktowanie ich bowiem jak dzieci pomijało
do niezależnego od innych podejmowania decyzji,
istotną cechę istot zdolnych do świadomej odpowiedzialność za siebie.
Paternalizm jest krytykowany za to, że stosuje wprawdzie dobroczynne,
do wolności. Jej przeciwieństwem jest
ale autorytarne podejście do klienta (pacjenta).
paternalizm.
Radykalny paternalizm dopuszcza działanie wbrew kompetentnym
decyzjom pacjenta, natomiast umiarkowany paternalizm, kierując się
Paternalizm w najogólniejszym znaczeniu nawiązuje do
najlepszym interesem chorego, dopuszcza podjęcie działań albo na
postawy ojca rodziny, który zdając sobie sprawę z tego, że
podstawie domniemanej zgody pacjenta, albo na podstawie
małe dzieci nie są zdolne do świadomych i uzasadnionych
usprawiedliwionego braku zgody, w przypadku jego małoletniości czy
ciężkiej choroby.
wyborów, troszczy się o ich dobro bez uwzględniania ich
Brać należy jednak pod uwagę możliwy konflikt autonomii psychologa i jego
zdania w tej sprawie.
klienta i nie absolutyzować tej ostatniej. W tym kontekście spór paterna-
lizm-autonomizm okazał się sporem dwóch form tego samego indywidua-
lizmu, sporem egoistycznej wolności klienta i egoistycznej wolności
psychologa
Autonomia lekarza i pacjenta a cel medycyny, Tadeusz Biesaga SDB, Medycyna Praktyczna 2005/06 Autonomia lekarza i pacjenta a cel medycyny, Tadeusz Biesaga SDB, Medycyna Praktyczna 2005/06
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
79 z 167 80 z 167
20
Poufność (1)
Intymność
Zachowanie w tajemnicy oraz zabezpieczenie przed ujawnieniem lub
niepożądanym wykorzystaniem wszystkiego, o czym ktoś dowiedział
Intymność to wewnętrzny świat przeżyć i myśli, który decydu-
się w związku z wykonywaniem przez niego obowiązków
je o odmienności każdego z nas. Intymność dotyczy zacho-
zawodowych. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej jest
wywania pewnych myśli, poglądów czy informacji dla siebie.
nieograniczony w czasie.
Intymność osoby chroniona jest przez wstydliwość, która nie
Tajemnicą objęte są wszystkie wiadomości, notatki i dokumenty uzyskane
pozwala odsłaniać tego, co powinno zostać zakryte. od klienta oraz innych osób, niezależnie od miejsca, w którym się
znajdują. Jeśli ktoś posługuje się w pracy zawodowej komputerem lub
Prywatność uważana jest za wartość utylitarną, ponieważ pełni
innymi środkami elektronicznego utrwalania danych obowiązany jest
pozytywną rolę w rozwoju i utrzymywaniu tożsamości
stosować oprogramowanie zabezpieczające dane przed ich
jednostki ludzkiej, zaś brak prywatności przyczynia się do
niepowołanym ujawnieniem.
stresów psychicznych, a nawet nerwowych załamań.
Należy zobowiązać swoich współpracowników i personel oraz wszelkie
Potrzeba prywatności jest silnie odczuwana przez ludzi i osoby zatrudnione podczas wykonywania działalności zawodowej do
przestrzegania obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej.
zaspokojenie tej potrzeby pełni ważne funkcje psychologicz-
ne.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
81 z 167 82 z 167
Poufność (2)
Kontrakt terapeutyczny (1)
Rodzaje sekretu ze względu na stopień obowiązywalności:
" sekret przyrzeczony (obiecany)  obietnica poufności złożona jest po
zapoznaniu się z treścią sekretu; najczęściej na prośbę osoby
" uzgodnienie przez psychoterapeutę i klienta warunków
zainteresowanej
odpowiednich do stosowania psychoterapii. Obejmuje
" sekret powierzony (zlecony)  wynika z wyraz
nej lub domyślnej
umowy, zawartej przed powierzeniem sekretu; tajemnica zawodowa ustalenie, czy pacjent wziął na siebie odpowiedzialność za
" sekret naturalny  pogwałcenie oczywistych dóbr osobistych osoby
decyzję o podjęciu psychoterapii, czy też przyszedł ze
(dobrej sławy, zdrowia, życia, itp.)
względu na kogoś innego i nie zamierza się w nią
angażować; ustalenie, co jest celem terapii, czy pacjent
Wyróżnia się trzy stopnie (poziomy) tajemnicy zawodowej:
uważa cel terapii za możliwy do osiągnięcia; jakie są
" taka, z której w czasie rozprawy może zwolnić sąd lub prokuratura bez
konkurencyjne motywy (jakie nowe problemy mogą się
uruchamiania szczególnych procedur
pojawić, gdy cel zostanie osiągnięty) oraz, czy osoba
" taka, w której aby sąd mógł ją uchylić musi uruchomić specjalne
procedury (tu: lekarz, psycholog, prawnik)
terapeuty jest odpowiednia dla pacjenta.
" taka, której sąd nie może uchylić pod żadnym warunkiem (np.
ochrona informatorów dziennikarza)
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
83 z 167 84 z 167
21
Kontrakt terapeutyczny (2) Ustalanie kontraktu (1)
Psycholog powinien poinformować klienta o ewentualnym
Podstawowe elementy kontraktu:
ryzyku związanym ze stosowanymi metodami terape-
" ustalenie celu działania psychologa; utycznymi oraz o istniejących metodach alternatywnych, z
uwzględnieniem metod niepsychologicznych. Jeśli
" zakres interwencji psychologa;
psycholog nie jest w stanie udzielić skutecznej pomocy
" oczekiwane przez klienta skutki działań
wskutek braku kwalifikacji potrzebnych w danym wypad-
ku lub powstania wadliwej relacji z klientem, kieruje go do
" czas trwania usługi
innego psychologa lub do innego specjalisty. Psycholog
" wynagrodzenie psychologa
podejmuje się jedynie tych czynności zawodowych, do
Każda zmiana kontraktu wymaga renegocjacji których posiada kwalifikacje potwierdzone odpowiednim
szkoleniem i doświadczeniem praktycznym.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
85 z 167 86 z 167
Ustalanie kontraktu (2) Ustalanie kontraktu (4)
Jakie zasady chronią pacjenta w psychoterapii? Co wolno, a czego nie wolno
terapeucie?
Rozpoczynając pracę, psycholog każdorazowo uzgadnia z
W relacji z pacjentem psychoterapii obowiązuje tzw. kontrakt terapeutyczny, precyzyjna
klientem cel i zakres swoich oddziaływań oraz zasadnicze
umowa dotyczącą miejsca i częstotliwości spotkań - nie mniej niż godzina w
tygodniu - dopuszczalnych przerw i absencji, procedury odwoływania spotkań,
sposoby postępowania. Ustalenia te mają charakter wstęp-
orientacyjnego czasu trwania terapii, tego, co uzna się za kryterium jej zakończenia,
ny i mogą ulec zmianie w toku dalszych kontaktów. W
a także warunków przerwania terapii. Pacjent nie może któregoś dnia po prostu nie
przyjść i już się nie odezwać. Jeśli chce przerwać terapię, musi jeszcze stawić się na
przypadku istnienia niezgodności poglądów należy dążyć
dwie, trzy sesje, które zakończą ten proces, omówić powody, dla których przerywa.
do uzgodnienia jednolitego stanowiska. Psycholog respek-
Umowa dotyczy także wyłączności terapeutycznych kontaktów, czyli
nieuczestniczenia równolegle w innych terapiach ani warsztatach, chyba że uzgodni
tuje system wartości klienta i jego prawo do podejmowania
się to z terapeutą. Także stawek, podwyżek itd. No i żadnych kontaktów
własnych decyzji, nie powinien jednak podejmować się
pozaterapeutycznych między pacjentką czy pacjentem a terapeutą.
interwencji, jeśli jej cele lub stosowane metody nie byłyby To musi być na piśmie?
Nie, choć czasami warto to robić, bo pacjenci skłonni są zapominać warunki umowy.
zgodne z jego etyką zawodową.
Wojciech Eichelberger
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
87 z 167 88 z 167
22
Kontrakt - uwagi krytyczne (1) Kontrakt - uwagi krytyczne (2)
Błędnie przyjmuje się równość podmiotów w sile negocjacji
Relacja kontraktowa jest przeciwieństwem relacji, bazującej na
kontraktu. Pacjent jest istotą cierpiącą i podatną na
zaufaniu, na przyrzeczeniu i zobowiązaniu. Kontekstem
zranienie, potrzebuje pomocy, nie ma możliwości, by sobie
kontraktu jest branie pod uwagę - mniej lub bardziej jaw-
samemu pomóc, jest w bólu, w zaniepokojeniu, w lęku, a
nie - istnienie dwu antagonistycznych, nieufnych i podej-
być może w rozpaczy. Trudno sobie wyobrazić zawieranie
rzliwych stron, którym chodzi o zawarcie korzystnego dla
ważnego kontraktu, w którym jedna ze stron jest tak zależ-
siebie kontraktu.
na od drugiej, od informacji koniecznych dla dokonania
Konstruowanie i egzekwowanie kontraktu instytucjonalizuje
wyboru, od kompetencji drugiej strony w realizacji decyz-
wzajemną nieufność, gdyż kontrakt grozi sądem. Psycho-
ji, która została podjęta
logowi nie będzie więc zależeć na rzeczywistym wylecze-
Fakt choroby pacjenta i jej kompetentna znajomość przez
niu pacjenta, ale na legalnym spełnieniu wymagań kontrak-
lekarza daje temu drugiemu olbrzymią przewagę w tym
tu. Za jedyne zło moralne uważa się tu niewystarczające
kontrakcie. Osobisty charyzmat lekarza wraz z jego wiedzą
przestrzeganie przyjętego kontraktu, a nie brak pomocy.
zwiększa jego wpływ na decyzje pacjenta.
Autonomia lekarza i pacjenta a cel medycyny, Tadeusz Biesaga SDB, Medycyna Praktyczna 2005/06 Autonomia lekarza i pacjenta a cel medycyny, Tadeusz Biesaga SDB, Medycyna Praktyczna 2005/06
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
89 z 167 90 z 167
Zgoda na podjęcie działań Zgoda na podjęcie działań
psychologicznych (1) psychologicznych (2)
Zgoda nie jest oświadczeniem woli sensu stricto. Zgoda ma być aktem
Osoby zgłaszające się do psychologa nie z
realizującym ochronę autonomii danej osoby w odniesieniu do
podstawowych dóbr człowieka. własnej inicjatywy zarówno dorośli jak
Zgoda powinna być dobrowolna, tzn. podjęta bez przymusu w jakiej-
dzieci, (kierowane na badania diagnostyczne
kolwiek postaci oraz bez ewentualnych różnych form nacisku,
lub zabiegi psychokorekcyjne) powinny być
związanych zwłaszcza z wykorzystaniem stosunku zależności ze
strony osób trzecich.
przez niego informowane o celu postępowa-
Rodzaje:
nia, stosowanych metodach, wynikach i
" zgoda dobrowolna, świadoma i oparta na pełnej informacji
sposobie ich udostępnienia. Psycholog stara
" zgoda pozornie dobrowolna (np. w selekcji zawodowej, zgoda
dzieci pod wpływem rodziców, itp.)
się uzyskać akceptację planowanych czyn-
" brak obowiązku uzyskiwania zgody
ności zawodowych przez te osoby.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
91 z 167 92 z 167
23
Sytuacje, w których nie ma
Zgoda pozornie dobrowolna
obowiązku uzyskiwania zgody
1. Sytuacje uregulowane prawnie:
" pozornie dobrowolna zgoda może być wynikiem
" np. świadkowie w sądzie, podejrzani; poborowi  nie oznacza to zwolnienia
stanu psychicznego (depresji) klienta, następstwem
z obowiązku zawarcia kontraktu
nacisków rodziny (innych osób) działającej z
" Art. 74 k.p.k. ż 2. Oskarżony jest (...) obowiązany poddać się: (punkt 1
dotyczy oględzin zewnętrznych ciała, pobrania odcisków, fotografowania, różnych egoistycznych pobudek lub wymuszona
okazania w celach rozpoznawczych) 2. badaniom psychologicznym i
innymi okolicznościami.
psychiatrycznym (...) jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne (...)
" jest to sytuacja szczególnie trudna etycznie i wyma-
2. Interwencja w sytuacjach kryzysowych 
ga szczególnej wrażliwości ze strony psychologa w
podjęcie kontaktu przez klienta uważa się za
trakcie zawierania kontraktu.
zgodę domniemaną
" psycholog nie ma prawa stawiać klienta w sytuacji,
3. Eksperymenty naturalne w ramach badań
w której jego zgoda jest tylko pozornie dobrowolna
(ryzyko manipulacji)
naukowych
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
93 z 167 94 z 167
Dziecko jako klient (1) Dziecko jako klient (2)
Osoby małoletnia powinny być traktowane w sposób szczególny.
W sytuacji, w której klientem jest osoba
Podstawową zasadą psychologa w pracy z osobami małoletnimi
jest ich dobro, co oznacza, że osoby te w kontaktach z
nieletnia, należy uzyskać zgodę:
psychologiem maja prawa nie mniejsze niż klienci dorośli.
Kontakty z psychologiem w żadnym razie nie mogą być realizowane
" nieletniego (aż do osiągnięcia 18 lat)
pod presją ze strony instytucji i osób dorosłych decydujących w
" rodziców lub opiekunów prawnych imieniu małoletniego. W takim przypadku oraz z razie
stwierdzenia naruszenia przez instytucję lub osoby dorosłe
W przypadku małych dzieci zgoda nie musi dobra małoletniego psycholog ma prawo odmówić współpracy z
tymi instytucjami i osobami.
być werbalna.
Psycholog ma moralny obowiązek stać w obronie praw
małoletniego. Psycholog ma prawo i też obowiązek respektować
decyzję małoletniego jako osoby ludzkiej w zakresie kontaktów z
nim.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
95 z 167 96 z 167
24
Ochrona prywatności (1) Ochrona prywatności (2)
Prywatność:
Mimo zgody osoby uczestniczącej w badaniu
" przestrzeń, czas i osobiste rzeczy pozostawione do dyspozycji jednostki,
których nie powinni naruszać inni, też wpatrywanie się, dotykanie, nie
diagnostycznym należy ograniczyć naruszanie jej
poruszanie pewnych tematów
prywatności.
" kontrola informacji, które zdaniem większości ludzi żyjących w danym
czasie, w określonej społeczności nie powinny być ujawniane a także te
Naruszanie prywatności jest złem samym w sobie
informacje, które jednostka pragnie zachować w poufności.
bez względu na konsekwencje, jakie może
" autonomia decyzji jednostki dotyczących jej zachowań i wypowiedzi, w
szczególności tych, które pozwalają jej zachować własną tożsamość. Człowiek
przynieść. Polega ono na odczuciu poniżenia,
zachowuje prywatność w tym wymiarze, jeżeli osobiste decyzje podejmuje
wstydu, przykrości, uszczerbku godności nie
bez nacisku, manipulacji czy przemocy wywieranej przez jakąkolwiek władzę
lub innych ludzi. Prywatność w tym wymiarze realizuje się nie poprzez
mającym żadnego racjonalnego uzasadnienia w
poufność, ale przez autonomiczny sposób podejmowania pewnych decyzji
postaci negatywnych konsekwencji czy wymiernej osobistych, mających istotne znaczenie dla rozwoju i określenia tożsamości
jednostki.
krzywdy.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
97 z 167 98 z 167
Zasady doboru technik
Dostęp do narzędzi
diagnostycznych
Dostęp do narzędzi diagnostycznych musi być
Testy:
ograniczony, gdyż:
" tylko adaptowane do
" ich ujawnienie prowadzi do utraty wartości
warunków polskich
diagnostycznej
" ich interpretacja wymaga wiedzy ogólnej i
" tylko z aktualną normalizacją
specjalistycznej (formalne wykształcenie i
" tylko w całości
stopnie naukowe nie oznaczają wiedzy spec-
jalistycznej)
" tylko zgodnie z instrukcją
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
99 z 167 100 z 167
25
Ograniczenia dystrybucji (1) Ograniczenia dystrybucji (2)
Za ograniczenia dystrybucji odpowiedzialni są
Naganne zjawiska:
wydawcy, choć i oni i autorzy testów są stroną w
" publikowanie (gazety, Internet) przykładów
sporze.
rozwiązań lub testów z kluczem
Kupowanie testów tylko po przedstawieniu (np. w
formularzu rejestracyjnym) posiadanych
" publikowanie książek uczących rozwiązy-
kompetencji.
wać zadania (np. jak wzmocnić swoje IQ?)
Za to, co dzieje się po kupieniu odpowiadają więc
" szkolenia w rozwiązywaniu testów
psychologowie. Nie-psycholog stosujący (w
sposób nieuprawniony) testy nie jest do niczego
selekcyjnych.
zobligowany, a psycholog - jest.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
101 z 167 102 z 167
Ujawnienie wzorca odpowiedzi Testy a prawo autorskie
Ujawnienie osobom badanym odpowiedzi
Naganne zjawiska to brak zgody autora na:
diagnostycznych może nastąpić w wyniku:
" wykorzystywanie testu z publikacji nauko-
" publikacji ogólnodostępnej
wej do celów komercyjnych lub naukowych
" szkolenia w zakresie wypełniania testu.
" tworzenie wersji komputerowej testu
Ujawnienie osobom badanym odpowiedzi
diagnostycznych powoduje:
" adaptacja testu
" utratę trafności decyzji (tym większa, im większa
" wykorzystywanie fragmentów (zadań,
jest trafności testu)
pytań).
" zawyżenie rzetelności (powtarzalności wyników).
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
103 z 167 104 z 167
26
Kompetencje do badania testami Kompetencje do badania testami
generalne zasady wg APA wg PTP (1)
Zespół ds. określenia zasad posługiwania się metodami i
Kwalifikacje niezbędne do administrowania testem
narzędziami psychologicznymi.
i/lub do interpretowania jego wyników.
Poziom A: testy zastrzeżone wyłącznie dla psychologów i
Poziom A: udokumentowana znajomość treści ins-
wymagające specjalnego przeszkolenia w zakresie ich
trukcji i/lub praca w instytucji, rutynowo stosują-
stosowania
cej dany test
Poziom B: testy zastrzeżone wyłącznie dla psychologów bez
dodatkowych warunków
Poziom B: j/w oraz wykształcenie psychologiczne
Poziom C: testy dopuszczone do stosowania przez nie-
lub pokrewne i znajomość psychometrii
psychologów z wyższym wykształceniem po przeszkoleniu
Poziom C: j/w oraz specjalne szkolenie oraz prakty-
Poziom D: testy dopuszczone do stosowania przez nie-
ka pod nadzorem specjalisty
psychologów z pokrewnym wykształceniem do badań
naukowych lub działalności zawodowej korespondującej z
rodzajem metody.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
105 z 167 106 z 167
Kompetencje do badania testami Kompetencje do badania testami
wg PTP (2) wg PTP (3)
B. Testy zastrzeżone wyłącznie dla psychologów bez dodatkowych warunków.
A. Testy zastrzeżone wyłącznie dla psychologów i wymagające
Testy inteligencji i procesów poznawczych:
specjalnego przeszkolenia w zakresie ich stosowania.
WiSC-R , WAIS-R (czasowo), APIS-P i APIS-Z, Wisconsin-WCST Test sortowania Kart,
Zaliczenie testów do tej kategorii wymaga stworzenia możliwości
Diagnoza Możliwości Intelektualnych DMI i DtMI-2, Zestaw Testów Uzdolnień ZTU.
kształcenia w zakresie stosowania i interpretacji metod. Powinny się tu Testy osobowości:
Test Apercepcji Tematycznej (TAT, CAT-A, CAT-H) - rozważane było umieszczenie tych
znalez
ć takie testy jak: Rorschach, MMPI (z uwagi na kliniczną
metod do kat. A.
interpretację), skala J. Brazeltona dla noworodków. Docelowo w tej
Test drzewa, TO - Test osobowości Mitteneckera i Tomana, Test Szondiego, Test piramid
grupie należałoby również umieścić skale Wechslera (WISC-R i
barwnych, Test zdań niedokończonych Rottera, EPQR Eysencka, Inwentarz osobowości
NEO-FFI, Kwestionariusz temperamentu FCZ-KT i PTS Zawadzkiego i Strelaua,
WAIS-R[PL])
Kwestionariusz temperamentu EAS Bussa i Plomina, Test osobowości i zainteresowań
Szkolenie w zakresie stosowania i interpretacji metod z tej grupy może
TO-Z.
odbywać się już w okresie studiów, powinno jednak odpowiadać Testy neuropsychologiczne:
Benton, Bender; Test Reya, DUM - Diagnozowanie Uszkodzeń Mózgu.
ustalonym wymaganiom merytorycznym i musi być osobno
Testy rodzina i szkoła:
udokumentowane.
Test stosunków rodzinnych
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
107 z 167 108 z 167
27
Kompetencje do badania testami
Kompetencje do badania testami
wg PTP (4)
wg PTP (5)
C. Testy dopuszczone do stosowania przez nie-psychologów z wyższym
wykształceniem po przeszkoleniu.
D. Testy dopuszczone do stosowania przez nie-psycholo-
Testy inteligencji i procesów poznawczych:
gów z pokrewnym wykształceniem do badań nauko-
Testy Matryc Ravena (wszystkie wersje) - zastrzeżenie autora testu
wych lub działalności zawodowej korespondującej z
Skala dojrzałości umysłowej Columbia, Test językowy Leksykon, MFF -
porównywanie znanych kształtów, TUF - test układania figur, test rozwoju rodzajem metody.
percepcji wzrokowej Frostig, test twórczego myślenia Urbana.
Testy osobowości:
Testy osobowości:
Metoda konfrontacji ze sobą Hermansa, Inwentarz stanu i cechy lęku STAI,
Skala wartości i Skala wartości Schelerowskich, Skala
Kwestionariusz inteligencji emocjonalnej INTE, Kwestionariusz kompetencji
dyrektywności
społecznych Matczak, Kwestionariusz do badania kryzysu w wartościowaniu
Olesia, Inwentarz do badania płci psychologicznej Kuczyńskiej, Skala I-E w
Promocja i psychologia zdrowia:
pracy, Kwestionariusz do badania poczucia kontroli i Skala poczucia kontroli
u dzieci przedszkolnych oraz Inwentarz zainteresowań Frydrychowicz i
Narzędzia pomiaru w promocji zdrowia Juczyńskiego.
współautorów i Test zainteresowań Mitteneckera i Tomana.
Testy szkoła i rodzina:
Test stosunków szkolnych.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
109 z 167 110 z 167
Oczywiste zasady psychodiagnostyki
Informowanie o celu badania
Osoby zgłaszające się do psychologa [...] powinny być przez
1. nie wolno zmyślać wyników nieuzyskanych
niego informowane o celu postępowania, stosowanych
2. nie wolno zmieniać wyników ani odrzucać części 
metodach [...]
zgodnie z przyjętymi z góry tezami
Dylemat: uczciwość vs skuteczność; skrupulatność vs
racjonalność.
3. nie wolno zbierać danych wykraczających poza
Czy, co i jak ukrywać oraz kiedy.
kontrakt (Wnikanie w intymne, osobiste sprawy
Czy uprzedzać osobę badaną, że badamy ją skala kłamstwa?
klienta dopuszczalne jest jedynie w takim zakresie,
Czy mówić, że TAT to rentgen psychiki, czy że to test
jaki wynika z celów pomocy psychologicznej)
wyobraz
ni, jednej z form inteligencji? Czy osoba badana
ma prawo coś ukrywać, czy oszukując ją możemy ją tego
4. nie wolno stosować nieuzasadnionych spekulacji
prawa pozbawić? Jeżeli ujawnienie celu wpłynie na
interpretacyjnych
wyniki, to informować po fakcie.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
111 z 167 112 z 167
28
Tajemnica zawodowa (1) Tajemnica zawodowa (2)
Jednym z elementów jakie pojawiają się przy
Tym, czym jest aseptyka dla chirurga, tym jest dla
określaniu tzw. wolnych zawodów jest szczególny
psychologa przestrzeganie wymogu zachowania
stosunek zaufania łączący osobę wykonującą
tajemnicy zawodowej.
wolny zawód z jej klientem. Z kolei częścią tej
Jest ona efektem jawnej lub domyślnej umowy,
swoistej więzi zaufania jest obowiązek
zawartej przed zaznajomieniem się z treścią
zachowania tajemnicy przez osobę wykonującą
informacji,co do zapewnienia dyskrecji, czyli nie
wolny zawód. Jest przecież tak, iż klient powierza
przekazywaniu innym informacji bez zgody osoby osobie ten zawód wykonującej najbardziej
intymne wiadomości ze sfery swojej prywatności,
zainteresowanej (i/lub instytucji).
oczekuje również od niej poszanowania tej sfery.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
113 z 167 114 z 167
Tajemnica zawodowa w świetle
Tajemnica zawodowa (3)
prawa (1)
" Konstytucja:
Prawo jednostki do zachowania w poufności
" Art. 49: Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy
wszystkich informacji związanych z nią, a
komunikowania się. Ich ograniczenie może nastąpić
uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu.
jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w
Obowiązek poufności sfery życia prywatnego sposób w niej określony.
dotyczy również informacji zawartych w
" Art. 51: Nikt nie może być obowiązany inaczej niż
na podstawie ustawy do ujawniania informacji
dokumentacji. Dokumentacja musi być
dotyczących jego osoby. (...) Władze publiczne nie
przechowywana w sposób zapewniający jej
mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych
poufność, zabezpieczona przed dostępem osób
informacji o obywatelach niż niezbędne w
nieupoważnionych oraz przed zniszczeniem lub
demokratycznym państwie prawnym.
zgubieniem.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
115 z 167 116 z 167
29
Tajemnica zawodowa w świetle
Tajemnica zawodowa w świetle
prawa (3)
prawa (2)
" Ustawa o ochronie danych osobowych:
" Art. 27.
" Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż ważnym
" 1. Zabrania się przetwarzania danych ujawniających pochodzenie rasowe lub
elementem składowym prawa do ochrony życia etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub filozoficzne,
przynależność wyznaniową, partyjną lub związkową, jak również danych o
prywatnego jest tzw. autonomia informacyjna
stanie zdrowia, kodzie genetycznym, nałogach lub życiu seksualnym oraz
danych dotyczących skazań, orzeczeń o ukaraniu i mandatów karnych, a także
jednostki, oznaczająca prawo do samodzielnego
innych orzeczeń wydanych w postępowaniu sądowym lub administracyjnym.
" 2. Przetwarzanie danych, o których mowa w ust. 1, jest jednak dopuszczalne, jeżeli:
decydowania o ujawnianiu innym informacji
" 1) osoba, której dane dotyczą, wyrazi na to zgodę na piśmie, chyba że chodzi o usunięcie dotyczących
jej danych,
dotyczących swojej osoby, a także prawo do
" 2) przepis szczególny innej ustawy zezwala na przetwarzanie takich danych bez zgody osoby, której
dane dotyczą, i stwarza pełne gwarancje ich ochrony,
sprawowania kontroli nad takimi
" 3) przetwarzanie takich danych jest niezbędne do ochrony żywotnych interesów osoby, której dane
dotyczą, lub innej osoby, gdy osoba, której dane dotyczą, nie jest fizycznie lub prawnie zdolna do
informacjami, znajdującymi się w posiadaniu
wyrażenia zgody, do czasu ustanowienia opiekuna prawnego lub kuratora,
" 4) jest to niezbędne do wykonania statutowych zadań kościołów i innych związków wyznaniowych,
innych podmiotów.
stowarzyszeń, fundacji lub innych niezarobkowych organizacji lub instytucji o celach politycznych,
naukowych, religijnych, filozoficznych lub związkowych, pod warunkiem, że przetwarzanie danych
" W ocenie TK, autonomia informacyjna, wyrażona w art. 51 Konstytucji jest
dotyczy wyłącznie członków tych organizacji lub instytucji albo osób utrzymujących z nimi stałe
kontakty w związku z ich działalnością i zapewnione są pełne gwarancje ochrony przetwarzanych
uprawnieniem szczegółowym w stosunku do prawa do ochrony życia
danych,
prywatnego z art. 47 Konstytucji.
" 5) przetwarzanie dotyczy danych, które są niezbędne do dochodzenia praw przed sądem,
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
117 z 167 118 z 167
Udostępnianie danych zebranych w Udostępnianie danych zebranych w
procesie diagnostycznym (1) procesie diagnostycznym (2)
Udostępniamy zebrane dane wówczas, gdy: Udostępniamy zebrane dane wówczas, gdy:
" wynika to z innych ustaw (na przykład sąd, prokurator, " pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na
organy rentowe i zakłady ubezpieczeń mogą żądać ujawnienie tajemnicy (jednak wcześniej powinni oni zostać
ujawnienia danych jeśli jest to potrzebne w toczącym się poinformowani o niekorzystnych skutkach jej ujawnienia),
przed tymi organami postępowaniu),
" zachodzi konieczność przekazania niezbędnych informacji o
" badanie zostało przeprowadzone na żądanie pacjencie związanych z leczeniem innym osobom
uprawnionych do tego organów lub instytucji (w tej uprawnionym uczestniczącym w leczeniu (innemu
sytuacji informuje się o stanie zdrowia wyłącznie te organy profesjonaliście, tzn. osobie, która zna teoretyczne podstawy
i instytucje), zastosowanych metod, ich wartość psychometryczną oraz
jest zobligowana do przestrzegania tajemnicy zawodowej)
" zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo
dla życia lub zdrowia albo pacjenta albo innych osób " jest to niezbędne dla celów naukowych (np. publikacja;
(omówić innym specjalistą) ujawnienie tajemnicy może wówczas nastąpić tylko w
niezbędnym zakresie i za zgodą).
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
119 z 167 120 z 167
30
Udostępnianie danych zebranych w Udostępnianie danych zebranych w
procesie diagnostycznym (3) procesie diagnostycznym (4)
Współpracując ze specjalistami z innych dziedzin lub korzystając z ich
Psychologa obowiązuje przestrzeganie tajemnicy zawodowej.
konsultacji (tj. wykonując badanie na ich zlecenie), psycholog
Ujawnienie wiadomości objętych tajemnicą zawodową
udostępnia wyniki własnych badań tylko w takim stopniu, w jakim jest
może nastąpić jedynie wtedy, gdy poważnie zagrożone jest
to potrzebne. Informuje przy tym o konieczności utrzymania tych
bezpieczeństwo klienta lub innych osób. Jeśli jest to
danych w tajemnicy.
możliwe, decyzję w tej sprawie należy dokładnie omówić z
Korzystając z pomocy personelu pomocniczego bez pełnych kwalifikacji
doświadczonym i bezstronnym kolegą.
(np. asystenci psychologiczni, studenci, pielęgniarki itp.) psycholog
odpowiada za realizację zasad etyki zawodowej. W szczególności
Materiały poufne powinny być komisyjnie zniszczone, jeżeli
psycholog powiadamia asystentów o obowiązku bezwzględnego
zaistnieją warunki grożące ich ujawnieniem.
przestrzegania tajemnicy zawodowej, z wyjątkiem zagrożenia
bezpieczeństwa osób, a materiały powierzone asystentom do
W kodeksie francuskim możliwości takiej nie ma. Za ujawnienie tajemnicy, nawet
opracowania zabezpiecza w miarę możliwości przed imienną
za zgodą osoby badanej i nawet w przypadku zagrożenia innych, psycholog
identyfikacją.
jest pociągany do odpowiedzialności karnej.
Problem: członkowie grupy terapeutycznej.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
121 z 167 122 z 167
Komunikowanie (1) Komunikowanie (2)
Ustawa o zawodzie lekarza wyraz
nie wyłączyła rodzinę lub inne
20. Osobom korzystającym z diagnozy (...)
osoby bliskie z dostępu do informacji o stanie zdrowia pacjenta.
psychologicznej psycholog udziela
Przyjęta zasada głosi, że udzielanie jakichkolwiek informacji
innym osobom może nastąpić wyłącznie za zgodą pacjenta.
informacji o stosowanych metodach i
Jednoznacznie wyrażona wola pacjenta musi być respektowana.
uzyskanych wynikach, kierując się dobrem
Jeśli pacjent w sposób świadomy wskazał osobę upoważnioną
do udzielania informacji albo też określił krąg osób, którym nie
tych osób. Psycholog unika (...) okazji do
należy udzielać informacji, to jest to dla lekarza wiążące 
błędnej interpretacji podawanych
nawet gdyby te osoby, którym pacjent zakazuje podania
wiadomości należały do kręgu najbliższych.
informacji. W wypadkach wątpliwych
Osoba badana ma prawo wiedzieć, komu i jakie informacje zostaną
psycholog upewnia się, czy informacje
przekazane, ma też prawo poznać wnioski (rekomendacje),
zostały właściwie zrozumiane.
wyprowadzane na podstawie badania i ich uzasadnienie.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
123 z 167 124 z 167
31
Psycholog jako biegły
Wyłączenie obowiązku dochowania tajemnicy ma miejsce jeśli badanie
zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych organów lub
instytucji, wówczas biegły jest obowiązany poinformować o stanie
zdrowia pacjenta (w niezbędnym zakresie) wyłącznie te organy lub
instytucje.
Etyka psychoterapeuty
Natomiast obowiązek zachowania tajemnicy rozciąga się nadal na te
okoliczności, które nie mają żadnego znaczenia dla wyniku badania.
cytaty wg:
Złożenie wobec biegłego albo wobec lekarza udzielającego pomocy
medycznej oświadczenia oskarżonego, dotyczące zarzucanego mu
Kodeksu Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Psychoanalitycznej
czynu, nie mogą stanowić dowodu. Jeszcze intensywniejszej ochronie
podlega prywatność pacjenta w świetle ustawy psychiatrycznej, która
wprowadza zakaz przesłuchiwania osób obowiązanych do
zachowanych tajemnicy na okoliczność przyznania się osoby z
Rola zawodowa psychologa zawiera w sobie przyzwolenie na ingerencję w sposób istnienia drugiego człowieka
zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego pod
groz
bą kary.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
125 z 167 126 z 167
Ogólne założenia (1) Ogólne założenia (2)
Profesjonalista, który zajmuje się psychoterapią zobo-
Każdy z psychoterapeutów pozostaje pod nieustanną
wiązany jest ściśle przestrzegać szeregu zasad etycz-
presją własnych, nieświadomych sił, a także sił
nych, które mają za zadanie chronić tak pacjenta,
pacjenta. W trakcie bliskiego kontaktu, jakim jest
jak i samego pomagającego.
relacja psychoterapeutyczna, ujawniają się dawne
Dyscyplina etyczna pełni funkcję profilaktyczną. pragnienia i resentymenty, a ich adresatem staje się
Przestrzegamy jej, by nie dopuścić do nadużyć, jak terapeuta. Konkretne traktowanie takich uczuć
przestrzegamy zalecenia o myciu rąk, choć wiemy, że pacjenta np. poprzez podjęcie z nim relacji seksualnej
nie każde zaniedbanie kończy się niebezpieczną cho- jest nadużyciem, ponieważ jest wykorzystaniem
robą. Pilnujemy zasad etycznych, ponieważ zawsze szczególnej pozycji, jaką terapeuta ma wobec pacjen-
istnieje ryzyko, że powtarzające się, drobne prze- ta. Tymczasem terapeuta winien korzystać ze swej
kroczenia reguł mogą przekształcić się w złą prak- wiedzy, a nie z pozycji, jaką uzyskuje dzięki
tykę, a ta - w zachowania nieetyczne. zaangażowaniu pacjenta. Rolą terapeuty jest zajmować
się problemami pacjenta, a nie własnymi.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
127 z 167 128 z 167
32
Ryzyka osoby wspomaganej Pomoc psychologiczna a wartości (1)
W kodeksie etyczno-zawodowym psychologów mówi się:
Ryzyko związane ze zgłoszeniem się po
Mimo różnych porządków moralnych i światopoglądowych istnieje zespół
pomoc psychologiczna:
podstawowych wartości humanistycznych, które znalazły wyraz w
Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ. W swoich czynnoś-
" przyjęcie pozycji potrzebującego pomocy;
ciach zawodowych psycholog zawsze powinien respektować te
podstawowe wartości, zwłaszcza godność osoby ludzkiej, podmiotowość
" zgoda na ujawnienie intymnych treści;
i autonomię człowieka i jego prawo nieskrępowanego rozwoju.
Psycholog uznaje prawo każdego człowieka do kierowania się własnym
" poddanie się wpływowi drugiego
systemem wartości, dokonywania własnych wyborów, jak również
człowieka; prawo do intymności. Jednocześnie psycholog świadomy jest skutków,
jakie przynosi lub przynieść może w przyszłości jego oddziaływanie -
" zgoda na kontrolę ostatecznie powinny to być skutki pomyślne dla odbiorcy lub odbiorców
czynności zawodowych psychologa.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
129 z 167 130 z 167
Pomoc psychologiczna a wartości (2) Forma pomocy a wartości (1)
Psycholog respektuje system wartości klienta i jego
Efektywna psychoterapia wymaga świadomego
prawo do podejmowania własnych decyzji, nie
wyboru systemu wartości, który często pociąga
powinien jednak podejmować się interwencji, jeśli jej
za sobą stosowanie konkretnej formy pomocy.
cele lub stosowane metody nie byłyby zgodne z jego
Formy te różnią się między sobą diametralnie
etyką zawodową.
najczęściej właśnie ze względu na preferowanie w
Wnikanie w intymne, osobiste sprawy klienta
nich różnych systemów wartości dotyczących
dopuszczalne jest jedynie w takim zakresie, jaki
głównie sposobu spostrzegania, a co za tym idzie,
wynika z celów pomocy psychologicznej.
traktowania osób pomocy potrzebujących.
Psycholog jako psychoterapeuta jest świadomy
Wyróżnia się formę dyrektywną, liberalną i
niebezpieczeństw wynikających z jego możliwości
dialogową.
wpływania na innych ludzi, w związku z czym poddaje
się superwizji lub konsultacji.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
131 z 167 132 z 167
33
Forma pomocy a wartości (2) Forma pomocy a wartości (3)
Pomoc liberalna traktuje człowieka jako istotę
Pomoc dyrektywna, najbardziej konkretna i oparta
rozwijającą się dzięki swym potencjalnym siłom
na tzw. pozytywnym sterowaniu, stosowana jest
wewnętrznym, ale dążącą do zachowania równo-
najczęściej przez behawiorystów i psychoanality-
wagi z otoczeniem społecznym stosowana jest
ków. Bliska jest ona manipulacji i traktuje pacjen-
najczęściej przez psychologów humanistycznych.
ta "z góry" (widoczna jest tu duża przewaga psycho-
Ważny jest tu czynnik świadomego wyboru
loga nad radzącym się), jako osobę z natury złą lub
wartości zarówno własnych jak i tkwiących w
nie mającą wpływu na własne życie, która sama nie
otoczeniu jednostki. Zadaniem psychologa jest tu
jest sobie w stanie pomóc, którą trzeba sterować
pomoc w otwarciu się człowieka i stworzenia
bądz
- mówiąc wprost - manipulować. sytuacji uwalniających go od lęku i zahamowań.
Unika się tu przymusu i formułowania konkret-
nych dyrektyw.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
133 z 167 134 z 167
Forma pomocy a wartości (4) Etyczne problemy pomagania
Podstawowy problem  przedmiotowe a nie podmiotowe
Pomoc dialogową zwykli są stosować psychologo- traktowanie ludzi:
wie specjalizujący się w zakresie psychologii " psycholog wie lepiej
" pomaganie poprzez wymaganie posłuszeństwa.
procesów poznawczych. Nie ma ona charakteru
y
ródła traktowania przedmiotowego:
dyrektywnego ani nie służy otwarciu się jednostki.
" tradycja medyczna
Zmierza ona do zmniejszania luki pomiędzy zdol-
" tradycja związana z systemem wychowawczym i
nościami człowieka, a narastającymi trudnościami
oświatowym.
wynikającymi z szybkich zmian w otaczającym
Asymetria relacji psychoterapeuta-klient, jako z
ródło
nas świecie. Nie widać tu więc wyraz
nej
problemów etycznych:
asymetrii między psychologiem a pacjentem.
" granice wpływu
" granice ingerencji
" hierarchia wartości psychoterapeuty.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
135 z 167 136 z 167
34
Podstawowa zasada  zawarcie
Zakończenie psychoterapii
kontraktu
We wszystkich przypadkach obowiązuje
Moment zakończenia psychoterapii:
zawarcie pełnego kontraktu z klientem.
" kontrakt czasowy  w momencie upływu
uzgodnionego czasu, przedłużenie wymaga
nowego kontraktu;
Wyjątkiem od tej zasady jest interwencja
kryzysowa
" kontrakt celowy  wspólne uzgodnienie czy
cel terapii został osiągnięty
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
137 z 167 138 z 167
Ingerowania w życie klienta Powściągliwość w kontaktach
Konieczności zachowania powściągliwości w kontakcie fizycznym, werbalnym i
W trakcie całej terapii  zagrożenie związane z
interpersonalnym z pacjentem oznacza zakaz utrzymywania kontaktów
seksualnych nie tylko z samym pacjentem, ale także z osobami z jego bliskiego
tendencją do ingerowania w życie klienta poza
otoczenia.
sesjami.
Oznacza to także zakaz jakichkolwiek wspólnych z pacjentem przedsięwzięć czy
interesów (jedyną, dopuszczalną wymianą pieniężną jest umówione z
psychoanalitykiem honorarium będące zapłatą za jego pracę).
Kodeks etyczny zaleca powstrzymanie się w trakcie leczenia od kontaktów
Ważny etycznie cel ostatniej fazy psychoterapii -
towarzyskich z pacjentem oraz osobami z jego otoczenia (rodziną, przyjaciółmi,
pracodawcami, itp.). Kodeks zaleca także zachowanie daleko idącej
osiągnięcia psychoterapii należy wprowadzić do
powściągliwości w tej kwestii także po zakończeniu leczenia.
realnego życia klienta a psychoterapeuta powinien Psychoanalityków (psychoterapeutów) obowiązuje też zasada dyskrecji, jeśli
konieczna jest rozmowa o pacjencie, to odbywa się ona jedynie w warunkach
wycofywać się stopniowo z pracy nad bieżącymi
superwizji, która także objęta jest tajemnicą. Niedopuszczalne są niedyskretne
rozmowy, plotki, itp.
problemami klienta.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
139 z 167 140 z 167
35
Kontakty seksualne Praca z ciałem (1)
Ze względu na prawdopodobieństwo skrzywdzenia klienta, terapeucie/tce nie
Terapeuci/tki są świadomi/me powagi i szkodliwości zjawis-
wolno wchodzić z nim jakiekolwiek relacje natury seksualnej. Po zakończeniu
ka molestowania seksualnego. Z tej też przyczyny nie
wzajemnych kontaktów zawodowych, musi upłynąć odpowiednio długi okres
czasu, zanim można zaangażować się w związek o charakterze erotycznym z
angażują się w żadne działanie, w którym dopatrzyć by się
byłym klientem. W tym okresie konieczne jest przedsięwzięcie następujących
można śladów molestowania seksualnego, a do takich
kroków:
zaliczyć należy : składanie propozycji seksualnych, nagaby-
" z pomocą innego terapeuty/tki należy poznać i określić motywacje, które nami
kierują, przeanalizować historię znajomości z klientem, i wiele innych kwestii wanie, różne prowokujące i seksualne w swej naturze formy
ze szczególnym uwzględnieniem tych, które obejmują przeniesienie;
zachowań tak werbalnych jak i pozawerbalnych. W psycho-
" były/a terapeuta/tka byłego klienta potrzebuje fachowej pomocy w
logii [...] podkreślamy konieczność poszanowania drugiego
posługiwaniu się własną świadomością w okresie przejściowym. Pracując pod
człowieka i podążania tropem jego informacji zwrotnej
okiem i skrzydłami innego terapeuty/tki obie strony muszą wspólnie wnieść do
pracy z procesem zagadnienia: siły, rangi, przywileju i przeniesienia.
(feedback), dlatego tak istotne jest poszanowanie granic
Ponieważ były klient zostaje włączony w ten proces, terapeuta musi wziąć na
prywatności seksualnej.
siebie odpowiedzialność za jego przebieg. Rozumiemy, że rozwój świadomości
w tym zakresie nie jest czymś, co można przyspieszyć.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
141 z 167 142 z 167
Praca z ciałem (2) Przeciw terapii (1)
Nasza praktyka zawodowa uwzględnia często różne formy pracy z
ciałem. Tak jak i w sytuacji każdego innego kontaktu z klien-  Przeciw terapii Jeffreya Massona to pasjonująca lektura. W
drugim akapicie przedmowy poznajemy deklarację
tem, tak i tutaj jego dobro jest dla nas nadrzędną wartością. W
autora. Pisze  Chociaż krytykuję wielu pojedynczych
przypadkach, w których kontakt fizyczny jest zalecany,
terapeutów i terapie, moim głównym celem jest
musimy uzyskać nań zgodę klienta. Należy wyjaśnić kliento-
wykazanie, że sama idea psychoterapii jest zła.
wi czemu ma służyć taka forma kontaktu i na czym ma dokład-
Struktura psychoterapii jest taka, że niezależnie od tego,
nie polegać. Niezbędne jest skupienie uwagi na informacji
jak miły jest człowiek, gdy zostaje on terapeutą, angażu-
zwrotnej klienta - jeśli jest ona negatywna, musimy ponownie
je się w działania, których celem jest pomniejszanie god-
uwzględnić ją w pracy [...], zanim znowu zechcemy powrócić
ności, autonomii i wolności osoby, która przychodzi po
do formy kontaktu fizycznego. W pewnych sytuacjach jakikol-
pomoc.
wiek kontakt fizyczny może być niewłaściwy. Dotyczy to
Autor wskazuje problemy, których psychoterapia nie jest w stanie rozwiązać, a bywa
przypadków nadużycia fizycznego, skrupułów moralnych,
nawet, że sama je stwarza albo pogłębia. Dla wielu Czytelników takie stanowisko
nadwrażliwości na dotyk lub istniejących wcześniej
może być kontrowersyjne, może również być bodz
cem do krytycznego spojrzenia
na leczenie wyłącznie za pomocą psychoterapii. Warto przeczytać by chwilę się
uwarunkowań fizycznych.
zastanowić nad zagrożeniami potencjalnymi lub rzeczywiście wkomponowanymi
nie tylko w psychoterapię ale także i inne formy psychologicznej pomocy.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
143 z 167 144 z 167
36
Problemy diagnozy  studenckiej
Wybór badanych osób i miejsca badania:
 osoby bliskie a ryzyko zaburzenia relacji
 niemożność udzielenia pomocy
 problem nadzoru
Uczenie diagnozy  dowolność miejsca.
Znajomość instrukcji.
Kompetencje osób prowadzących zajęcia.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
145 z 167 146 z 167
Komercjalizacja
Pod słowem komercjalizacja kryje się wiele znaczeń.
Oznacza ono z jednej strony uczynienie z przedmiotu
(rzeczy) lub usługi towaru rynkowego, oferty. Wymaga
to wyposażenie go w specyficzne cechy, wykraczające
poza jego  profesjonalną istotę, elementy z zawodowego
punktu widzenia niepotrzebne, a nawet zbędne i z ową
Komercyjne działania psychologów
istotą sprzeczne.
Jednocześnie pojawia się konsument. Od jego świadomości
swoich praw, jego wyedukowania i od jego wymagań
zależy poziom rzeczy i usług, które mu się proponuje. Tak
zwana  marketingowa orientacja na klienta tylko wtedy
się nie wypacza, gdy jest ograniczana dojrzałością
konsumentów.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
147 z 167 148 z 167
37
Zasady reklamy usług
Dylematy komercjalizacji
psychologicznych
Usługa psychologiczna jest usługą profesjonalną, to znaczy usługą
świadczoną na rzecz klientów (indywidualnych i instytucjonalnych)
Ogłaszając lub reklamując usługi zawodowe,
przez osoby reprezentujące wysoki poziom kwalifikacji zawodowych,
psycholog rzetelnie przedstawia swoje kwalifi-
posiadające specjalistyczną wiedzę i doświadczenie - przez
profesjonalistów.
kacje i zakres oferowanych czynności.
W idealizującym opisie profesjonalista to osoba, wykonująca swoją
Psycholog powinien właściwie i zgodnie z prawdą
pracę bez przymusu, jako powołanie do służby dla dobra innych a nie
jako powinność wobec pracodawcy, nastawiona na osiąganie
przedstawiać własne kompetencje zawodowe
mistrzostwa, odpowiedzialna za aktualny i przyszły stan przedmiotu
Psycholog nie powinien zawierać w reklamie
świadczenia usługi.
Przeciwieństwem profesjonalizmu jest profesjonizm: mistrzostwo i informacji o skuteczności stosowanych metod.
samodoskonalenie zastąpione zostało przez efektywność (relację
Psycholog powinien zachować szczególną
zysków do nakładów), wartości perfekcyjne przez przyjemność,
odczuwaną przez klienta usługi, a aksjologiczny wymiar pracy przez
ostrożność wybierając miejsce umieszczenia
akceptację działania na zlecenie
reklamy.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
149 z 167 150 z 167
Jak propagować etykę?
Jak uprawiać etykę?
Można wyróżnić kilka sposobów promowania etyki:
" propagowanie dobrych wzorów i "budujących przykładów".
Można wyróżnić kilka sposobów uprawiania etyki:
" stanowcze potępianie nieetycznych zachowań. Przewidziane w
" moralizowanie - przekonywanie ludzi za pomocą rozmaitych form
kodeksach etycznych sankcje dyscyplinarne obejmują wymiar od nagany
perswazji, aby w większym stopniu kierowali się motywami poza
aż po wykluczenie z grona członków organizacji. Konieczny jest pewnego
osobistymi,
rodzaju ostracyzm w środowisku. Osoby postępujące nieetycznie muszą
" racjonalizowanie - wymyślanie przekonujących uzasadnień wiedzieć, że znalezienie przy z taką opinią będzie trudne.
dotyczących tego, co faktycznie się dzieje oraz co ludzie uważają za
" treningi wrażliwości etycznej. Pracujemy wyłącznie na budujących
etyczne i wreszcie
przykładach z życia wziętych. Opierając dyskusję czy ćwiczenia
" formułowanie szlachetnych celów, wyprowadzanych z określonej treningowe na budujących przykładach lub stawiając uczestników
wizji świata, człowieka i społeczeństwa. warsztatów w trudnych etycznie sytuacjach, trenujemy zachowania
określane jako etyczne.
Niewątpliwie moralizowanie oraz nakreślanie etycznych celów działań
Nie wystarczy więc tylko pisać o etycznym kontekście psychologii - podejmowa- nie
psychologów jest pociągające, ale mało skuteczne, zaś uzasadnianie
moralnej odpowiedzialności za swoje działania powinno być stałym ele- mentem
praktyki wydaje się praktyczne, ale i cyniczne.
badań i praktyki psychologicznej, a pewnie i pozostałych działań psychologa.
Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw Etyka zawodowa Paluchowski IP Wroclaw
165 z 167 166 z 167
38